استقامت (عرفان)
استقامت، اصطلاحی عرفانی
اهمیت و جایگاه استقامت
استقامت در اصطلاح عرفانی عبارت است از؛ توجه سالک به حقتعالی و سیر به سوی او با ثبات بر طریقه پیامبر(ص) و عدم التفات به دنیا و لذات آن میباشد.[۱]
اهل معرفت برای استقامت بابی را در مباحث سلوکی اختصاص دادهاند؛ چنانچه خواجه عبدالله انصاری آن را در قسم معاملات بعد از مقام تهذیب نفس مورد توجه قرار داده است.[۲] اهل معرفت معتقدند اگر سالک بخواهد اخلاص و تهذیب در عمل سلوکی خود داشته و آن را حفظ کند باید خود را به مقام استقامت برساند؛ زیرا به طور طبیعی جنبه خلقی بر انسان غالب است و اگر بخواهد الهی شود باید آنقدر استقامت بروزد تا نفس او خوی ملکوتی بگیرد.[۳]
امامخمینی نیز بحث استقامت را به عنوان منزلی از منازل سلوکی در آثار خود مورد توجه قرار داده.[۴] و با مباحثی چون انسان کامل و مقام تمکین مرتبط ساخته است.[۵]
حقیقت و ماهیت استقامت
اهل معرفت بر این باورند که حقیقت استقامت دوام و استمرار بر طریق توحید است، استقامت در سیر و سلوک، عامل نزول بسیاری از برکات و فیوضات الهی و دستیابی به مقصود است.[۶] قرآن کریم نتیجه استقامت در طریقت درست را برخورداری از نعمت پایدار میداند «و لو استقاموا علی الطریقة لأسقیناهم ماءً غَدَقا »[۷]؛ زیرا تعبیر «اسقی» به جای سقی، بیانگر دوام این نعمت است.[۸] اهل معرفت برای استقامت مراتبی بیان نمودهاند از جمله؛ ۱- استقامت به معنای استوای قصد در سلوک الی الله ۲- استقامت به معنای استوای قصد در سلوک فی الله ۳- استقامت پیامبر اکرم(ص). که این مرتبه اخیر در مقام جمع الجمع و مقام بقاء بعد از فنا میباشد.[۹]
امامخمینی نیز در بیان حقیقت استقامت با استناد به آیه «فاستقم کما امرت و من تاب معک»،[۱۰] مقام استقامت را عدم خروج از وسطیت و تفریط و افراط میداند.[۱۱] ایشان با توجه به کلام استاد خود شاهآبادی، معتقد است، استقامت در سوره شوری نیز آمده؛ ولی بدون قید «و من تاب معک» و شاید در سوره هود که همراه با قید است برای آن است که خداوند استقامت امت پیامبر را از آن بزرگوار خواسته است و از این جهت که پیامبر(ص) فرموده «شیبتنی سورة هود لمکان هذه الآیه»؛[۱۲]البته پیامبر(ص) مقام استقامت را داشت و بلکه مظهر اسم حکیم و عدل بود.[۱۳]
استقامت و انسان کامل
امامخمینی همسو با اهل معرفت مقام تمکین را استقرار و استقامت در مقام میداند.[۱۴] به اعتقاد ایشان حفظ حضرات و تمکن در مقام جمع و تفصیل و وحدت و کثرت از بالاترین مراتب انسانیت و کاملترین مراحل سیر و سلوک به شمارد میرود که حقیقت آن برای هیچ یک از اهل سلوک و ارباب معرفت بجز پیامبر خاتم(ص) و اهلبیت علیهمالسّلام روشن و معلوم نیست.[۱۵] امامخمینی بازگشت همه موجودات را به انسان کامل میداند که به مقام استقامت رسیده و میزان استقامت میباشد.[۱۶]
پانویس
- ↑ کاشانی، اصطلاحات الصوفیه، ص۲۰۱؛ شرح المنازل السائرین، ص۳۱۴-۳۱۵.
- ↑ انصاری، منازل السائرین، ص۳۱۴.
- ↑ کاشانی، شرح منازل السائرین، ص۳۱۴-۳۱۵؛ میرصادقی، تحلیل صد منزل عرفانی، ص۶۶.
- ↑ امامخمینی، سرّالصلاة، ص۷۲-۷۳؛ شرح چهل حدیث، ۱۷۲.
- ↑ امامخمینی، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۱۰۹؛ شرح دعای سحر، ص۱۵۰-۱۵۱؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس ص۴۰.
- ↑ روحانینژاد، صراط سلوک، ص۱۴۵.
- ↑ جن: ۱۶.
- ↑ ابنابیالحدید، شرح نهج البلاغة، ج۱۱، ص۲۱؛ انصاری، نتایج الافکار، ج۳، ص۲۲۹؛ مناهج انوار المعرفة، ج۲، ص۶۵۱.
- ↑ کاشانی، شرح منازل السائرین، ص۳۱۴-۳۱۸.
- ↑ هود: ۱۱۲.
- ↑ امامخمینی، سرّالصلاة، ص۷۲-۷۳.
- ↑ هندی، کنزالعمال، ج۲، ص۳۱۳.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۹، ص۴۷۸؛ شرح چهل حدیث، ص۱۷۲؛ تقریرات فلسفه، ج۲، ص۳۰۷-۳۰۸.
- ↑ امامخمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، ص۴۰.
- ↑ امامخمینی، مصباح الهدایه، ص۴۸؛ شرح دعای سحر، ص۱۵۰-۱۵۱.
- ↑ امامخمینی، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۱۰۹.
منابع
- ابنابیالحدید، شرح نهج البلاغه، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۳۷۸ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، پاسدار اسلام، ۱۴۱۰ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، مصباح الهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۶ش.
- انصاری، خواجه عبدالله، منازل السائرین، قم، انتشارات بیدار، ۱۳۸۵ش.
- انصاری، زکریابنمحمد، نتایج الافکار القدسیة فی بیان معانی شرح الرسالة القشریة، مصحح: عبدالوارث، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۸ق.
- رازی شیرازی، ابوالقاسم، مناهج انوار المعرفة فی شرح مصباح الشریعه، مصحح: جعفر باقری، تهران، نشر خانقاه احمدی، ۱۳۶۳ش.
- روحانینژاد، حسین، صراط، سلوک، تهران، نشر فرهنگ اندیشه، ۱۳۹۹ش.
- کاشانی، عبدالرزاق، شرح منازل السائرین، تحقیق بیدارفر، انتشارات بیدار، قم، ۱۳۸۵ش.
- کاشانی، عبدالزراق، اصطلاحات الصوفیه، تصحیح مجید هادیزاده، تهران، نشر حکمت، ۱۳۸۱ش.
- میرصادقی، قاسم، تحلیل صد منزل عرفانی بر مبنای لایههای بطونی انسان در اندیشه ملاعبدالرزاق کاشانی، حکمت عرفانی شماره(۳)، قم، ۱۳۹۱ش.