استقبال دل
اصطلاحی عرفانی،
اهمیت و جایگاه استقبال دل
استقبال دل در اصطلاح عرفان عملی، عبارت از روی گردانی دل و قلب از وجوه متکثره و روی آوردن تمام رُخ به وجه الهی.[۱] در روایات اهل بیت علیهمالسّلام بر استقبال دل و روی آوردن به کعبه ظاهری و باطنی فراوان تأکید و اهمیت داده شده است.[۲] اهل معرفت نیز در آثار خود به استقبال قلب توجه فراوان داشته و به توضیح مواجهه قلبی سالک با حقتعالی پرداختهاند.[۳]
امامخمینی نیز در آثار خویش به استقبال دل به سوی قبله حقیقی توجه داشته و در مواردی استقبال دل را با توجه به لطائف سبعه بطونی توضیح داده است.[۴]
حقیقت استقبال دل
استقبال و توجه قلبی از حقیقت و باطنی خاص برخوردار است، در نماز همانطور که نمازگزار بدن خود را متوجه قبله ظاهری یعنی بیتالله الحرام میكند، بايد قلب و روح خود نیز به سوی قبله حقیقی یعنی خداوند متوجه کند. همانگونه که استقبال ظاهری به سمت کعبه شرط ورود به نماز است، توجه قلبی به حضرت حق و ادامه این توجه تا پایان نماز نیز از جمله شروط قبول نمار حقیقی است.[۵]
استقبال دل، که همان روی گردانی دل از وجوه متکثره است دارای دو ضلع است؛ ضلع روی گردانی و ضلع روی آوری؛ در ضلع روی گردانی باید از تعلقاتی که در دل ریشه دارند و مایه دل مشغولی و پراکندگی خاطر هستند، روی برگرداند. و در ضلع روی آوری که در صحنه دل و قلب حاصل میشود، باید به گونهای باشد که نمازگزار با معرفت توحیدی، حقتعالی را وجود گستردهای بداند که سراسر هستی را در برگرفته و حضور وجودی دارد که به این مواجهه سرّ وجودی گويند.[۶]
امامخمینی نیز در بیان حقیقت استقبال دل، توجه قلبی به سوی ذات حقتعالی را متقوم به دو امر میداند، که یکی نقش تمهیدی و مقدمهای دارد و آن روی گردانی از ظاهر و كثرات، و دیگری نقش ذاتی و نفسی دارد و آن استقبال دل به وجه خاص میباشد، این قسم ذاتی، خود باطنی دارد و هر باطنی دارای سرّ بلکه اسراری است.[۷]
ایشان با توجه به لطایف سبعه بطونی، استقبال دل و رویگردانی از وجوه متکثر را اعم از تکثر غیب و شهادت میداند و معتقد است صاحبان اسرار غیبی باطن روح، یعنی سرّ را از جهات متکثره منصرف و روی به باطن سرّ کرده، تمام کثرات را فانی در سرّ احدیت جمع یعنی مقام خفی و اخفی مینمایند.[۸]
تأویل باطنی
امامخمینی همسو با برخی اهل معرفت با به تأویل بردن برخی آیات الهی[۹] معتقد است سالک حکم توحید را از سرّ و باطن به ظاهر سرایت میدهد، چنانکه در استقبال دل و سرّ قلب خود جهات متکثره شرقی و غربی را فانی میکند و به مقام روح و حضرت جمع احدیت که در آنجا شرقی ظهور و غربی بطون نیست، میرساند و سرّ استقبال حیال الله و حیال بیت المعمور را مییابد. بنابراین عارف بالله آن کسی است که هنگام نماز در استقبال دل به مرتبه دقیق و لطیف مقام احدیت جمع اسمایی توجه کند و به باطن اسم اعظم الله که در آن شرقی ظهور و غربى بطون لحاظ نمیشود برسد.[۱۰]
پانویس
- ↑ جعفربنمحمد، مصباح الشريعه، ص۷۱؛ صدوق، ثواب الاعمال، ص۱۶۳؛ فضلی، علم سلوک، ص۲۳۹.
- ↑ صدوق، علل الشرایع، ج۲، ص۲۱۳-۲۱۴؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۶۸، ص۲۱۵؛ جعفربنمحمد، مصباح الشریعه، ص۵۳-۵۶.
- ↑ ابنعربی، الفتوحات، ج۱، ص۳۸۵؛ فرغانی، منتهى المدارک، ج۱، ص۲۷۱؛ حسن زادهآملی، هزار و یک نکته، ص۱۸۳.
- ↑ امامخمینی، سرّالصلاه، ص۶۵-۶۶؛ آداب الصلاة، ص۱۱۵-۱۱۶.
- ↑ یزدانپناه، آیین بندگی و دلدادگی، ص۳۵۵-۳۵۸.
- ↑ فضلی، علم سلوک، ص۲۳۹؛ جعفربنمحمد، مصباح الشریعه، ص۷۱.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۱۱۵؛ سرّالصلاة، ص۶۵.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص١١٥-۱۱۶.
- ↑ نور: ۳۵.
- ↑ امامخمینی، سرّالصلاة، ص۶۵-۶۶.
منابع
- ابنعربی، محییالدين، الفتوحات المكيه، بیروت، دار الصادر، بیتا.
- امام صادق، جعفربنمحمد، مصباح الشريعه و مفتاح الحقيقه، تصحيح محدث، تهران، انتشارات مولی، ۱۳۷۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۸ش.
- حسنزاده آملی، حسن، هزار و یک نکته، قم، نشر فرهنگی رجاء، ۱۳۶۴ش.
- صدوق، محمدبنعلی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم، نشر رضی، ۱۳۶۸ش.
- صدوق، محمدبنعلی، علل الشرايع، قم انتشارات مؤمنین، ۱۳۸۰ش.
- فرغانی، سعیدالدّین، منتهى المدارک، تصحيح وسام الخطاوی، قم، مطبوعات دینی، ۱۳۸۶ش.
- فضلی، علی، علم سلوک، قم، نشر معارف، ۱۳۹۰ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
- یزدانپناه، یدالله، آیین بندگی و دلدادگی، نشر کتاب فردا، قم، ۱۳۹۸ش.