اعتکاف سالک
اعتکاف سالک، اصطلاحی عرفانی
اهمیت و جایگاه اعتکاف سالک
اعتکاف در اصطلاح عرفانی به معنای استقامت در سیر الیالله با خلوص نیت و خالی کردن قلب از تعلقات مادی میباشد.[۱] اهل معرفت درباره اعتکاف سلوکی و بطونی مطالب فراوانی بیان کردهاند[۲] و تحت عنوان قاعده خلوت به مباحث اعتکاف سلوکی و ثمرات و نتایج آن پرداختهاند.[۳] امامخمینی نیز به بحث اعتکاف سلوکی در آثار خویش پرداخته و معتقد است سالک با خالی کردن قلب خود به اعتکاف مسجد قلب خود میپردازد تا ارتقاء وجودی یابد.[۴]
حقیقت اعتکاف سلوکی
اهل معرفت حقیقت اعتکاف سلوکی را خالی کردن قلب از تعلقات دنیوی و مادی میدانند که سالک باید قلب خود را آلودگیها و هوسهای نفسانی پاک کند.[۵] ازاینرو برخی اهل معرفت با استناد به آیه «طهّر بیتی لطّآئفین و القآئمین»،[۶] معتقدند سالک باید بیت قلب خود را از آلودگیهای باطنی و وسوسههای شیطانی برای طواف قوای نفسانی و قوای روحانی حول قلب پاک کند تا معارف الهی بر این قلب بتابد.[۷]
امامخمینی نیز حقیقت اعتکاف سلوکی را قیام به سرّ حقیقت میداند و معتقد است سالک با اعتکاف باطن و سرّ، خود را انسلاخ وجودی میدهد تا دوام و حضور و همراهی با حقتعالی پیدا کند. به باور ایشان وقتی سالک قوای مُلکی و ملکوتی خود را معتکف قلب کرد، باید به قلب و بدن نگاه مسجدی داشته باشد و به پاکیزی و طهارت آن همت کند، وقتی سالک توانست قلب را از آلودگیهای مادی و شیطانی پاک کند، در مسجد قلب معتکف میشود.[۸] امامخمینی همسو با اهل معرفت برای سالک الیالله جهت رسیدن به قرب الهی دو رکن اساسی قابل است:
- طهارت: یکی از مهمترین مراحل سلوکی سالک از بین بردن انانیّت و انیّت و خودبینی است و تا سالک از این مرحله طهارت پیدا نکند، سلوک او معنا نخواهد داشت.[۹]
- اعتکاف: سالک باید دار طبیعت و دار تکلیف را مسجد عبادت خود بدانند و معتکف در آن شود و همیشه در قلب معتکف باشد و فقط به اندازه رفع حاجت و نیاز از مسجد قلب خارج شود و سریع برگردد تا دلبستگی به غیر خدا پیدا نکند.[۱۰]
مسجد اعتکاف سلوکی
مسجد خانه خداوند و محل سجده و اظهار عبودیت و بندگی در برابر حقتعالی است.[۱۱] به اعتقاد امامخمینی اهل معرفت با مشاهده، تمام عالم هستی را مسجد پروردگار میدانند؛ ازاینرو سالک باید مراقب باشد تا با طهارت و صفای باطنی در آن گام بگذارد و به قلب خود بفهماند که ارض طبیعتِ خود، مسجد ربوبیت است و سجدهگاه جنود رحمانی، پس باید مسجد بدن خود را، از تصرفات شیطانی و نفسانی پاکیزه کند و با بدن معامله مسجدیت داشته باشد و با قوا به نظر عکوف رفتار نماید؛ در این حال که خود را معتکف یافت، نظافت چنین مسجدی به عهده اوست.[۱۲] هنگامی که سالک ارتقای وجودی یافت و مسجد ملکوتی را با تصرفات رحمانی و جنود عقل بنا کرد، باید تلاش کند خود را از عکوف در مسجد رهایی دهد و در مسجد نماند و مسجدی نشود؛ زیرا این حالت، خود نوعی تعلق است، بلکه با اعتکاف و عمل سلوکی و فنا، به صاحب مسجد برسد. یعنی به مسجد ربوبیت برسد.[۱۳]
پانویس
- ↑ بابا طاهر عریان، مقامات عارفان، ج۱، ص۱۰۶ و ۱۲۰-۱۲۱ انور، معجم المصطلاحات الصوفیه، ص۴۴، جرجانی، التعریفات، ص۱۳.
- ↑ سلمی، طبقات الصوفیه، ص۴۵۰؛ قشیری، الرسالة القشیریه، ص۲۷۶؛ الطائف الاشارات، ج۲، ص۳۶۴.
- ↑ زروق فاسی، قواعد التصوف، ص۷۷؛ نتایج الافکار القدسیه، ج۲، ص۲۱۵.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۱۰۲-۱۰۳؛ دیوان امام، ص۸۳؛ تفسیر سوره حمد، ص۴۲؛ سرّالصلاة، ص۵۸.
- ↑ همدانی، شرح کلمات بابا طاهر عریان، ص۱۲۰-۱۲۱.
- ↑ حج: ۲۶.
- ↑ کاشانی، تأویلات کاشانی، ج۲، ص۵۱.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۱۰۳؛ دیوان امام ص۸۳ و ۳۱۹.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۷-۸، ۷۵ و ۷۸؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۴۶۹-۴۷۱.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۱۰۲.
- ↑ یزدانپناه، آیین بندگی و دلدادگی، ص۷۷۷.
- ↑ امامخمینی، سرّ الصلاة، ص۵۸؛ آداب الصلاة، ص۱۰۳.
- ↑ آداب الصلاة، ص۱۰۴.
منابع
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، دیوان امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۸ش.
- انصاری، زکریابنمحمد، نتایج الأفکار القدسیه فی بیان معانی شرح الرسالة القشیریه، مصحح: عبدالوارث محمدعلی، دار الکتب العلمیة، بیروت، ۱۴۲۸ق.
- انور، فوائد، معجم المصطلحات الصوفیه، تصحیح جورج متری عبدالمسیح، بیروت، مکتبة لبنان الناشرون، ۱۹۹۳م.
- جرجانی، سیدشریف، علیبنمحمد، کتاب التعریفات، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۰ش.
- زروق فاسی، ابوعباس احمد احمد، قواعد التصوف، تصحیح، عبدالمجید الخیالی، نشر الکتب العلمیة، بیروت، ۱۴۲۶ق.
- سلمی، ابوعبدالرحمن، محمدبنالحسین، طباقات الصوفیه، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۴ق.
- صاحبی، باقر، اوج معرفت، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۸ش.
- عریان، بابا طاهر، مقامات عارفان، کتابخانه مستوفی، تهران ۱۳۷۰ش.
- قشیری، ابوالقاسم، الرسالة القشیریه، تصحیح، عبدالحلیم محمود، انتشارات بیدار، قم، ۱۳۷۴ش.
- قشیری، ابوالقاسم، لطایف الإشارات، تصحیح ابراهیم بسیونی، مصر، الهیئة المصریة العامة الکتاب، ۱۹۸۱م.
- کاشانی، عبدالرزاق، تأویلات کاشانی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
- همدانی، عین القضات، شرح کلمات بابا طاهر العریان، مصحح: عاصم ابراهیم، بیروت، دار الکتب، ۲۰۰۷م.
- یزدانپناه، یدالله، آیین بندگی و دلدادگی، قم، نشر کتاب فردا، ۱۳۹۸ش.