تحریرات فی الاصول (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| عنوان | تحریرات فی الأصول |
| نامکتاببهفارسی | تحریرات فی الأصول |
| نویسنده | سیدمصطفی خمینی |
| تاریخ نگارش | ۱۳۸۷–۱۳۹۶ق |
| موضوع | اصول فقه |
| سبک | علمی، استدلالی |
| زبان | عربی |
| به تصحیح | مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی |
| تعداد جلد | ۸ |
| اطلاعات نشر | |
| قطع | وزیری |
| ناشر | مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی |
| محل نشر | تهران |
| تاریخ نشر | ۱۳۷۶، ۱۳۸۵ش |
| نوبت چاپ | ۲ |
| نوع رسانه | چاپی |
تحریرات فی الأصول، کتابی به زبان عربی نوشته سیدمصطفی خمینی است. این کتاب یک دوره نسبتاً کامل از مباحث اصول فقه با بررسی دیدگاه اصولیان مختلف را شامل میشود و نویسنده در آن، اهتمام ویژهای به توضیح دیدگاههای اصولی امامخمینی و نقد و بررسی آن دارد.
اهمیت کتاب
تحریرات فی الاصول، مفصلترین نوشته اصولی سیدمصطفی خمینی است. این کتاب حاصل دومین دوره تدریس خارج اصول او میباشد که در حوزه علمیه نجف توسط نگارنده انجام شده است. این دوره تدریس از حدود سال ۱۳۸۷ق آغاز و تا آخرین روز حیات ایشان در سال ۱۳۹۶ق ادامه داشت. نگارنده تلاش کرده است ضمن پرداختن به همه مباحث علم اصول فقه و بررسی دیدگاه علمای اصول در هر موضوع، از بحثهای غیر کاربردی که باعث گسترش بیرویه علم اصول شده است اجتناب کند.
سیدمصطفی خمینی همزمان با تدوین این کتاب در درس خارج فقه استاد و والد خود، امامخمینی، با موضوع بیع، در حوزه علمیه نجف شرکت میکرد. با توجه به اینکه تدریس نویسنده و تدوین کتاب در شرایط خاص تاریخی پیش از انقلاب اسلامی بوده، گاهی در متن کتاب اشارههایی به وقایع زمان نیز مطرح شده است.
از ویژگیهای تحریرات فی الاصول آن است که نویسنده به دیدگاههای امامخمینی توجه ویژه داشته و در مباحث مختلف ضمن اشاره به آنها و توضیح در مورد جوانب آن، اگر نقدی نیز به این نظرات داشته است آن را مطرح میکند.[۱]
نویسنده
سیدمصطفی خمینی در آذر ۱۳۰۹ در قم متولد شد[۲] و پس از پایان تحصیلات مقطع ابتدایی به تحصیلات حوزوی پرداخت.[۳] او در حوزه علمیه قم به تحصیل و تدریس مباحث مختلف حوزوی از قبیل فقه، اصول و فلسفه پرداخته و در حوزه علمیه نجف، در کنار شرکت در درس امامخمینی به تدریس فقه، اصول و تفسیر مشغول بود و از اساتید مختلف مانند سیدمحمد حجت کوهکمرهای، سیدحسین بروجردی، امامخمینی، سیدمحمد محقق داماد و مرتضی حائری یزدی استفاده کرد.[۴]
او علاوه بر جنبه علمی دارای فعالیتهای سیاسی و اجتماعی بود و در مراحل مختلف انقلاب اسلامی در کنار امامخمینی حضور فعالی داشت.[۵] او در نهایت به شکلی مشکوک در اول آبان ۱۳۵۶ در نجف دار فانی را وداع گفت و در حرم امیرالمؤمنین(ع) به خاک سپرده شد.[۶]
ساختار
کتاب تحریرات فی الاصول در هشت جلد تدوین و منتشر شده است؛ مباحث جلد اول از بحث «موضوع علم» آغاز میشود و تا «تنبیهات استصحاب» در جلد هشتم پیش رفته است. این کتاب مشتمل بر همه مباحث اصول فقه در دستهبندی رایج است.[۷]
گزارش محتوا
تحریرات فی الاصول توسط سیدمصطفی خمینی نگاشته شده و با تحقیق و تنظیم مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی در هشت جلد منتشر شده است.
جلد اول پس از شناسنامه کتاب، «مقدمۀ التحقیق» قرار دارد که به بررسی کوتاه زندگی نویسنده، جایگاه علمی او، ویژگی کتاب حاضر، روند کار تحقیقی انجام شده بر روی متن، اختصاص دارد. در ادامه مقصد اول آمده است.
المقصد الأول موضوع الأصول و تعريفه
مقصد اول مشتمل بر مباحث زیر است:
- موضوع علم و آنچه به آن مربوط است
- وضع و اقسام آن
- بحث از استعمالهای مجازی
- استعمال لفظ در لفظ
- وضع الفاظ برای ذات معنا
- علائم حقیقت و مجاز
- بحث در تعارض احوال
- حقیقت شرعیه
- صحیح و اعم
- اشتراک
- استعمال لفظ در بیش از یک معنا
- مشتق[۸]
المقصد الثانی: فی الاوامر
جلد دوم کتاب وارد بحث از «المقصد الثانی: فی الاوامر» شده است و شامل فصلهای زیر است:
- در مورد آنچه به ماده امر مربوط است (دارای چهار بخش به همراه بخش تنبیهات)
- در مورد آنچه به هیئت و صیغه امر به لحاظ وضع مربوط است (مشتمل بر یک تمهید و دو بخش)
- در مورد آنچه به هیئت امر به نحو اطلاق مربوط است (حاوی یک تمهید و سه بحث)
- در مورد آنچه ممکن است به هیئت امر یا ماده صیغههای امر مربوط باشد (دارای هفت بحث)
- اجزاء (شامل یک مقدمه و چهار بحث مرتبط). [۹]
جلد سوم ادامه مباحث جلد دوم در اوامر مبحث است و شامل بحثهای زیر است:
- مقدمه واجب (دارای ۱۳ بحث و یک بخش با عنوان «التحقیق فی اصل وجود الملازمۀ و عدمها»)
- مسئله ضد (مشتمل بر چهار بحث و بخشهای «شبهات و تفصیات» و «تنبیهات»).[۱۰]
جلد چهارم در ادامه مباحث اوامر به یک مسئله دیگر میپردازد و سپس وارد مبحث «نواهی» میشود. این جلد مشتمل بر موضوعات زیر است:
- اشاره به برخی اقسام واجب (شامل پنج بحث)
المقصد الثالث: فی النواهی
- در مورد آنچه به ماده و هیئت نهی به لحاظ وضع و اطلاق مربوط است، دارای دو فصل و بخشهای «تذنیب»، «ایقاظ و افادۀ»، «بحث و تحصیل» و «تنبیه»
- اجتماع امر و نهی (شامل «تمهید»، شش امر مقدماتی، بحث «التحقیق فی جواز الاجتماع و عدمه»، و «تنبیهات»)
- دلالت نهی بر فساد (مشتمل بر شش بحث، بحثی در مورد عقلی یا لفظی بودن نزاع، تفاوت میان عبادات و معاملات در دو مقام، «تنبیهات»)
- خاتمه کلام در مبحث نواهی[۱۱]
«المقصد الرابع فی المفاهیم»
جلد پنجم با بحث از «المقصد الرابع فی المفاهیم» آغاز شده است. این مقصد حاوی بحثهای زیر است:
- تمهید (دارای ۴ بحث)
- قضیه شرطیه (یک بخش ابتدایی همراه با تنبیهات هفتگانه)
- مفهوم تعلیل
- مفهوم وصف
- مفهوم غایت
- مفهوم حصر
- مفهوم لقب و عدد
- مفهوم موافق (شامل یک مقدمه و هشت مبحث)
«المقصد السادس فی المطلق و المقید»
در ادامه جلد پنجم بحث از «المقصد السادس فی المطلق و المقید» آمده است و بخشهای زیر را شامل میشود:
- تمهید (شامل پنج بحث)
- مقدمات حکمت (چهار مقدمه)
- آیا اطلاق به معنی کنار زدن قیدها است یا جمع میان همه آنها؟
- در تقسیمهای اطلاق
- تقیید باعث آن نمیشود که مطلق را به عنوان مقید بخوانیم
- چگونگی جمع بین مطلق و مقید (شامل سه بحث مقدماتی، و سه مقام).[۱۲]
جلد ششم حاوی مباحث مربوط به قطع و ظن است و عنوانهای زیر در آن به بحث گذاشته شده است:
«المقصد السابع: فی القطع و أحکامه»
- مقدمه (شامل پنج بحث
- در مورد آنچه به قطع به لحاظ اثباتی و نفیی مربوط است (شامل «تمهید»، چهار بحث)
- تجزّی (شامل چهار بحث ابتدایی، و سه مسأله)
- اقسام قطع (دارای سه بحث)
- قرار گرفتن امارات و اصول در جایگاه قطع (در نه بحث)
- موافقت التزامی (دو بحث)
- علم اجمالی (شامل چهار بحث مقدماتی و دو قسمت اصلی موضوع)
«المقصد الثامن: فی الظن»
- مقدمه (دارای چهار بحث)
- ظواهر (شامل سه بحث مقدماتی، پنج شبهه)
- حجیت قول لغوی
- حجیت اجماع منقول (دارای یک تمهید در پنج بحث، بحث اصلی، «تذنیب»، «تنبیه»)
- شهرت (حاوی دو مسأله مرتبط)
- حجیت خبر واحد (دارای مقدمه با سه بحث، دو موقف در نفی و اثبات حجیت خبر واحد، تنبیهات).[۱۳]
جلد هفتم کتاب به دو اصل عملی برائت و اشتغال اختصاص دارد و حاوی بحثهای زیر است:
«المقصد التاسع فی البرائۀ»
- مقدمه (شامل سه بخش)
- ادله اصولیها در اثبات برائت (شامل استدلال به کتاب، استدلال به سنت، استدلال به عقل)
- ادله اخباریها در اثبات احتیاط (شامل آیات، سنت، عقل)
- تنبیهات (شامل نه تنبیه)
«المقصد العاشر فی الاشتغال»
- مهید (شامل سه بحث)
- مسئله اول: امکان ترخیص در اطراف شبهه حکمیه (شامل یک تمهید، دو مقام، دو تذنیب)
- مسئله دوم: در مورد شبهات موضوعیه (شامل یک تمهید، دو مقام، بخش «تذنیبات و تنبیهات» مشتمل بر ده تنبیه) (بنگرید به: خمینی، تحریرات فی الأصول، فهرست جلد هفتم)
جلد هشتم در ادامه مباحث جلد هفتم شامل موضوعات زیر است:
- مسئله سوم: اقل و اکثر (شامل سه بحث مقدماتی، شش بحث اصلی، بخش تنبیهات و توضیحات با موضوع اخلال به اجزاء مرکب)
- خاتمه در شرایط احتیاط و برائتهای عقلی، عقلایی و شرعی (در دو مقام)
- تذییل در قاعده نفی ضرر
«المقصد الحادی عشر: فی الاستصحاب»
- تعریف استصحاب
- اموری که برای اثبات استصحاب به آنها استدلال شده است (شامل عقل، مقدمات انسداد، روایات)
- تنبیهات (شامل ده تنبیه).[۱۴]
پس از محتوای کتاب در جلد هشتم، فهرست منابع آمده است.
همچنین در پایان هر جلد، فهرست تفصیلی محتویات آن جلد آمده است.[۱۵]
وضعیت نشر
کتاب تحریرات فی الأصول تألیف سیدمصطفی خمینی به زبان عربی در هشت جلد، در قطع وزیری و با جلد گالینگور توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، دو نوبت در سالهای ۱۳۷۶ و ۱۳۸۵ش منتشر شده است.[۱۶]
پیش از این سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، این کتاب را در سال ۱۴۰۷ق با تصحیح محمد سجادی منتشر کرده است.[۱۷]
پانویس
- ↑ خمینی، تحریرات فی الأصول، ج۱، مقدمۀ التحقیق.
- ↑ روحانی، یادها و یادمانها، ج۴۴۱، ص ۴۴.
- ↑ ملاییپور، شهید سیدمصطفی خمینی در نگاه تاریخ، ص۲۳ – ۲۴.
- ↑ ملاییپور، شهید سیدمصطفی خمینی در نگاه تاریخ، ص۲۴ – ۲۵.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه و مبارزات آیتالله سیدمصطفی خمینی، شانزده ـ هفده.
- ↑ راعی گلوجه، زندگینامه و مبارزات آیتالله سیدمصطفی خمینی، ص۱۳۷.
- ↑ بنگرید به: خمینی، تحریرات فی الأصول.
- ↑ بنگرید به: خمینی، تحریرات فی الأصول، فهرست جلد اول.
- ↑ بنگرید به: خمینی، تحریرات فی الأصول، فهرست جلد دوم.
- ↑ بنگرید به: خمینی، تحریرات فی الأصول، فهرست جلد سوم.
- ↑ بنگرید به: خمینی، تحریرات فی الأصول، فهرست جلد چهارم.
- ↑ بنگرید به: خمینی، تحریرات فی الأصول، فهرست جلد پنجم.
- ↑ بنگرید به: خمینی، تحریرات فی الأصول، فهرست جلد ششم.
- ↑ بنگرید به: خمینی، تحریرات فی الأصول، فهرست جلد هشتم.
- ↑ بنگرید به: خمینی، تحریرات فی الأصول.
- ↑ خمینی، تحریرات فی الأصول، شناسنامه کتاب.
- ↑ تحریرات فی الأصول، سایت بنیاد محقق طباطبایی.
منابع
- تحریرات فی الأصول، سایت بنیاد محقق طباطبایی، تاریخ بازدید: ۲۲ مهر ۱۴۰۴.
- خمینی، سید مصطفی، تحریرات فی الأصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵.
- راعی گلوجه، سجاد، زندگینامه و مبارزات آیتالله سیدمصطفی خمینی، تهران، عروج، ۱۳۸۴.
- روحانی، سیدحمید، مصاحبه، چاپشده در یادها و یادمانها، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۶.
- ملاییپور قرجهداغی، جواد، شهید سیدمصطفی خمینی در نگاه تاریخ، قم، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، چاپ اول، ۱۳۸۳.