تدبر در قرآن
تدبّر، اندیشیدن در باطن آیات الهی.
اهمیت و جایگاه تدبّر
تدبّر در اصطلاح دینی به معنای تفکر عمیق، تأمّل و بررسی دقیق و آگاهانه در قرآن کریم میباشد.[۱] یکی از مسائل مهم علوم قرآنی و آداب تلاوت قرآن، تدبر در قرآن است، بهگونهای که مفسران معتقدند خواندن قرآن بدون تدبر در آن ارزش قابل توجهی ندارد؛ زیرا هدف از نزول قرآن عمل به آیات و توجه به معانی و تدبر در آیات الهی ست.[۲]
امامخمینی نیز به جایگاه و اهمیت تدبر در آیات الهی توجه داشته و معتقد است برای رسیدن به مقاصد اصلی قرآن تدبر در آیات الهی لازم و از بزرگترین آداب قرائت قرآن میباشد؛ به اعتقاد ایشان تدبر در معانی قرآن سبب اثرپذیری قلب رسیدن به مقام یقین میباشد.[۳]
آثار تدبر در قرآن
به اعتقاد امامخمینی نخستین اثر تلاوت آگاهانه و تدبر در قرآن این است که وحیانی بودن آن را برای شخص متدبر روشن میسازد، این امر به دلیل نظم و هماهنگی شگفتی است که در محتوا و اسلوب آیات الهی به چشم میخورد؛ ازاینرو کسی که تدبر در معانی قرآن میکند کمکم در قلبش اثر میکند و در مراحل بالاتر، حقیقت «إقرأ و أصعد» را در همین عالم درمییابد تا آنکه کلام الهی را بیواسطه از متکلمش میشنوند، همچنین اثر دیگر تدبر در قرآن، معرفت به حقیقت دین است.
به اعتقاد امامخمینی متدبر در قرآن در صورت ادامه مسیر، تدبر در قرآن برای او عادی شده و به معارف حقه قرآن دست مییابد و ابوابی برای او مفتوح میشود که تاکنون نبوده است، اثر دیگر تدبر، رسیدن به آرامش قلبی است؛ به اعتقاد امامخمینی باید انسان با تدبر در آیات الهی، مراتب سلامت و شفای قلبی را از مرتبه دانی که همان قوای ملکی است تا منتهی نهایت آن که قلب سلیم است به دست آورد، اثر دیگر تدبر در قرآن رهایی از فتنهها و گناهان است و توکل و اعتماد به خداوند است.[۴]
نقش عقل در تدبر
نقش عقل به عنوان ابزار تدبر در آیات الهی در جایگاهی است که مفسران بر اهتمام بر احتجاجات عقلی و نقش عقل در عرضه مفاهیم برخاسته از قرآن تأکید فراوانی دارند.[۵] امامخمینی تدبر در قرآن را یکی از ادّله استفاده از عقل در فهم آیات الهی میداند، ایشان ضرورت نزول کتب آسمانی و پیامبران الهی را به سبب وجود عقل در آدمی و نیاز او به هدایت و روشنگری میداند؛ ازاینرو هرکس در حدّ توان عقلی و صفای درونی خود میتواند از قرآن بهره برده در آن تدبر کند.[۶]
آسیبشناسی تدبر
تدبر در قرآن کریم از جمله امور مهمی است که همواره رابطه انسان با خداوند را مستحکم میکند؛ ازاینرو همیشه در تیررس آسیبهای و موانعی است که انسان را از مسیر اصلی منحرف میسازد از جمله این موانع بیایمانی، عدم تطهیر باطن و غلو و تقصیر است..[۷]
امامخمینی نیز یکی از موانع تدبر در آیات الهی را عدم طهارت باطنی میداند و معتقد است هر یک از اعمال انسان دارای صورتی ملکوتی است که به واسطه آن باطن ملکوت نفس یا نورانی میشود یا ظلمانی، ازاینرو تدبر در قرآن بدون نورانی شدن قلب و باز شدن قفلهای قلب بیاثر میباشد.[۸] همچنین ایشان از دیگر آسیبها و موانع تدبر در قرآن را غلوّ و تقصیر و وقوف به ظاهر یا باطن میباشد. به اعتقاد ایشان قناعت به ظاهر قرآن و اکتفای به الفاظ آن محروم شدن از بطن قرآن از جمله آسیبهایی است که دامن اعتقاد برخی را گرفته است. این امر موجب شده که از تدبر در قرآن و در نتیجه رسیدن به معارف بلند آن محروم شده و در همان مرحله ظاهر بمانند.[۹]
پانویس
- ↑ آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ج۱، ص۱۲۵-۱۳۴؛ طباطبائی، المیزان، ج۵، ص۱۹.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ج۹۲، ص۱۸۲؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۲، ص۵۵۴؛ کنز العمال، ج۲، ۲۰۵؛ جوادی تفسیر تسنیم، ج۱، ص۵۷؛ معرفت، التمهید فی علوم القرآن، ج۲، ص۳۴۹.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۲۰۳-۲۰۵؛ شرح چهل حدیث، ص۵۰۰؛ صحیفه، ج۱۶، ص۳۴.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص ۲۰۳-۲۰۸؛ صحیفه امام، ج۱۶، ص۳۴؛ شرح چهل حدیث، ص۵۰۰.
- ↑ طبرسی، المجمع البیان، ج۱، ص۸۱؛ لنکرانی، مدخل التفسیر، ص۱۵۹-۱۶۰؛ معرفت، تفسیر و مفسران، ج۲، ص۲۲۶؛ جوادی، تفسیر تسنیم، ج۱، ص۵۷.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۲۰، ص۴۰۸-۴۰۹، ج۴، ص۱۸۶؛ شرح چهل حدیث، ص۵۵۹-۵۶۰؛ آداب الصلاة، ص۲۴۹-۲۵۰؛ تهذیب الاصول، ج۲، ص۱۶۵؛ انوار الهدایه، ج۱، ص۲۴۳-۲۴۷.
- ↑ کوهی، مراتب انس با قرآن، ص۱۷۷-۱۸۲.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۱۸، ص۴۴۶-۴۴۷؛ آداب الصلاة، ص۲۴۶؛ کوهی، مراتب انس با قرآن، ۱۸۲-۱۸۳.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۳۵۵-۳۵۶؛ کوهی، مراتب انس با قرآن، ص۱۸۳-۱۸۴.
منابع
- امامخمینی، سیدروحالله، انوارالهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تهذیب الأصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۱ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۹ش.
- آملی، حیدر، تفسیر المحیط الاعظم، تهران، انتشارات وزارت ارشاد، ۱۴۴۲ق.
- جوادی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، نشر اسراء، ۱۳۸۷ش.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، حسن، مجمع البیان، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۸ق.
- کوهی، علیرضا، مراتب انس با قرآن در اندیشه امامخمینی، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۴ش.
- لنکرانی، محمد، مدخل التفسیر، تهران، نشر حیدری، ۱۳۹۶ق.
- متقی هندی، علاءالدین، کنزالعمال فی سنن الاقوال والافعال ، بیروت، مؤسسه الرسالة، ۱۴۰۹ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، موسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.
- معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، قم، نشر الاسلامی، ۱۴۱۵ق.
- معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، قم، موسسه فرهنگی التمهید، ۱۳۷۹ش.
نویسنده: باقر صاحبی