حرکت حبی
حرکت حبی، اصطلاحی عرفانی
اهمیت و جایگاه حرکت حبّی
حرکت حبّی در اصطلاح عرفانی، حرکت عالم از عدم به سوی وجود یا حرکت از عدم ثبوتی و مرحله اعیان ثابته به سوی وجود عینی می‌باشد.[۱]
مقوله حرکت از اندیشه‌های بنیادین بشری است که در حوزه‌های گوناگون با رویکردهای متفاوت از آن بحث شده است. اهل معرفت بر پایه «وحدت شخصی وجود» نظریه حرکت حبّی را ارائه داده‌اند که منشاء تحول عظیمی در عرصه هستی‌شناختی گردید.[۲] در این نظریه همه تبدل‌ها و شدن‌ها در لایه‌ها و عرصه‌های گوناگون هستی با آموزه حرکت حبّی تحلیل و تبیین می‌گردد، ازاین‌رو حرکت در موطن طبیعت، ظلّ و شأنی از شئون حرکت حبّی تلقی می‌گردد و آنچه در عالم ماده اتفاق می‌افتد، جلوه و نماد حرکت حبّی است.[۳]
امام‌خمینی نیز به بحث از حرکت حبّی در آثار عرفانی خویش پرداخته و معتقد است حرکت حبّی همان اظهار کمال و تجلی به اسما و صفات الهی و بروز کمالات باطنی و اظهار ملکات کامنه می‌باشد.[۴] ایشان در بیان راز آفرینش هستی و غایت فعل الهی از حرکت حبّی بهره‌ها برده است.[۵]
نقش حرکت حبّی در آفرینش هستی
خداوند متعال به اقتضای حبّ ذاتی و به ظهور کمال و جلوه جمال جمیل خود، خواست که از کنز مخفی که همان مرتبه غیب‌الغیوب است، به مرتبه معروفیت اسما و صفات و از مرتبه «وجود علمی» به مرتبه وجود عینی با انگیزش عشقی و حرکت حبّی ظهور نماید.[۶]
امام‌خمینی در بیان نقش حرکت حبّی در آفرینش نظام هستی بر این باور است که علم حق‌تعالی به ذات و در مقام احدیت، موجب علم به کمالات ذاتی و اسمائی می‌باشد و بعد از شعور و علم به کمالات اسمائی نوبت به حرکت حبّی می‌رسد که اقتضای آن، ظهور ذات در تعین ثانی و سپس خارج از صقع ربوبی است.[۷] پس اگر این شعور به ذات محقق نباشد، تحقق اعیان ثابته به مدد حرکت حبّی، واقع نمی‌شود.[۸]
مقصود از کنز مخفی
امام‌خمینی بر این باور است که مقصود از کنز مخفی در حدیث شریف «کنت کنزاً مخفیاً فأحییت أن أعرف» مقام واحدیت است که در آن کثرت اسمائی وجود دارد و چون آن اسما مخفی بوده‌اند، نیاز به تجلی و ظهور دارند و از آنجا که غایت خلقت غیر از ذات و اسماء چیز دیگری نیست، در نتیجه به موجب حرکت حبّی، خلقت صورت گرفته تا حق‌تعالی خود را در آینه اعیان خلقی به نحو تفصیل مشاهده کند.[۹]
به اعتقاد امام‌خمینی از آنجا که حبّ از ربّ و ربوبیت به مربوب سرایت می‌کند، پس حق‌تعالی از حیث ذات که غنی از عالمین است، قابل شناخت نیست بلکه او را باید از طریق اسما و صفات و نِسب، شناخت و این نِسب، همان کنزی بود که قابل شناخت نبود و دوست داشت که شناخته شود. با این نگاه هستی‌شناختی، حق‌تعالی خلقت نظام وجود را بر اساس حرکت حبّی و ظهور کنز مخفی، ایجاد کرد.[۱۰]
خداوند غایت نهایی موجودات
برخی حکمای الهی غایت موجودات را همان ذات الهی دانسته‌اند و معتقدند که غایت بالذات در آفرینش همه مخلوقات، واجب تعالی است.[۱۱] امام‌خمینی نیز غایت افعال الهی را ذات الهی می‌داند، این غایت به معنای علم به نظام احسن ربانی است که مبدأ ایجاد عالم است.[۱۲] ایشان با رویکرد عرفانی و با توجه بحث حرکت حبّی در این زمینه معتقد است؛ حبّ به ذات مستلزم حبّ به ظهور و تجلی خداوند در قالب آثار است، بر این اساس فاعل و غایت در ذات الهی، همان ذات است. امام‌خمینی معتقد است حبّ به ذات مستلزم حبّ به آثار و متعلقات ذات است، پس عالم کیانی پرتوی از عالم ربانی است؛ پس غرض اصلی، حبّ ذات است و اشیاء خارجی به طور مستقل و بالذات، آن غرض اصلی و مرضی خداوند نیستند بلکه بالتبع مرضی حق می‌باشند.[۱۳]
پانویس
- ↑ کاشانی، شرح فصوص الحکم، ص۳۱۲؛ قیصری، شرح فصوص الحکم، ص۱۱۲۸.
- ↑ عالمی، حرکت حبّی، ص۲۶.
- ↑ ابن‌عربی، فصوص الحکم، ص۲۰۳؛ قیصری، شرح فصوص الحکم، ص۷۱۲-۷۱۳.
- ↑ امام‌خمینی، شرح دعای سحر، ص۵۷.
- ↑ امام‌خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، ص۵۶؛ الطلب و الاراده، ص۲۵-۲۶.
- ↑ ابن‌ترکه، تمهید القواعد، ص۲۸۳-۲۸۴؛ فتوحات المکیه، ج۲، ص۱۱.
- ↑ امام‌خمینی، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۱۰۳.
- ↑ امام‌خمینی، شرح دعای سحر، ص۱۱۹.
- ↑ امام‌خمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، ص۵۶.
- ↑ امام‌خمینی، الطلب و الاراده، ص۲۵-۲۶.
- ↑ ابن‌سینا، التعلیقات، ص۱۸؛ میرداماد، میرداماد، مصنفات، ج۱، ص۲۰۶.
- ↑ امام‌خمینی، الطلب و الاراده، ص۲۵.
- ↑ امام‌خمینی، الطلب و الاراده، ص۲۵-۲۶.
منابع
- ابن‌عربی، محی‌الدین، الفتوحات المکیه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا.
- ابن‌ترکه اصفهانی، علی‌بن‌محمد، تصحیح آشتیانی، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، تهران، ۱۳۵۵ش.
- ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله، التعلیقات، تحقیق عبدالرحمن بدوی، بیروت، مکتب اعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ق.
- ابن‌عربی، محیی‌الدین، فصوص الحکم، تعلیقه ابوالعلاء عفیفی، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۰ق.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۵ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، الطلب والاراده، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۴۲۱ق.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، پاسدار اسلام، ۱۴۱۰ق.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۳ش.
- عالمی، عبدالطیف، حرکت حبّی و نقش آن در ظهور تعینات در مکتب ابن‌عربی، قم، انتشارات مؤسسه آموزش و پژوهش امام‌خمینی، ۱۳۹۶ش.
- قیصری، داودبن‌محمود، شرح فصوص الحکم، به کوشش سیدجلال آشتیانی، تهران، نشر علمی و فرهنگی، ۱۳۷۵ش.
- کاشانی، عبدالرزاق، شرح فصوص الحکم، قم، انتشارات بیدار، ۱۳۷۰ش.
- میرداماد، محمدباقر، مصنفات میرداماد، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۸۵ش.