حیات
حیات، اصطلاحی کلامی و فلسفی
اهمیت و جایگاه حیات
حیات در اصطلاح کلامی و فلسفی، یعنی موجودی که دارای مرتبه‌ای از فعالیت و ادراک باشد.[۱] یکی از مباحث مهم مورد توجه متکلمان و حکمای اسلامی بحث از حیات موجودات است. در تفسیر حیات میان متکلمان اختلاف است؛ از آنجا که صفت حیات بر برخی از مخلوقات از جمله موجودات طبیعی نظیر حیوان و انسان اطلاق می‌گردد، زیرا برخی اجسام فاقد حیات می‌باشند..[۲] امام‌خمینی نیز به بحث حیات، سریان آن، حیات نطقی، حیات طیبه و حیات واقعی پرداخته است.[۳]
سریان حیات و شعور
حکمای الهی برای اثبات سریان حیات و شعور عمومی موجودات، مطالب فراوانی را بیان کرده‌اند.[۴] امام‌خمینی نیز بر مبنای اصالت و تشکیک در وجود بر این باور است که حیات و شعور در تمام موجودات سریان دارد، به گونه‌ای که هر ذره‌ای از موجودات حتى جمادات و نباتات خالی از حیات شعور و علم نیستند و هر جا شعاع هستی باشد به همان اندازه حیات و شعور نیز می‌باشد. ایشان در این زمینه کلام مشاء در مورد اینکه اجسام و مادیات علم و حیات ندارد را مورد نقد قرار می‌دهد و معتقد است تسبیح موجودات که در برخی آیات الهی آمده خود دلیل بر ادراک و حیات آنهاست.[۵] به اعتقاد ایشان تسبیح موجودات تسبیح نطقی، شعوری و حیاتی است؛ بر این اساس تمام موجودات بهره‌ای از عالم غیب و حیات دارند.[۶]
حیات واقعی
قرآن کریم حیات دنیایی را جز سرگرمی و بازی نمی‌داند؛ زیرا موجودات عالم دنیا مستمراً در حال حرکت و دگرگونی هستند و حیات آنها بالعرض است؛ ولی حیات واقعی که غایت خلقت انسان را تأمین می‌کند، در عالم آخرت محقق می‌شود.[۷]
به تصریح برخی آیات الهی، عالم آخرت عالمی است که دارای حیات بالذات و واقعی است و جایی برای ماده قابلی و حیات بالعرض نیست.[۸] امام‌خمینی نیز با استناد به آیه «انّ الدار الآخرة لهى الحيوان»،[۹] معتقد است حیات برای جسم و بدن‌های برزخی واقعی و ذاتی است؛ زیرا تجرد برزخی صور ادراکی دارند و وجود فی نفسه صور ادراکی عین وجود آنها برای مدرک و متحد با آنها می‌باشد، ازاین‌رو اجساد و بدن‌های مثالی و اخروی عین نفوس‌اند و حیات آنها واقعی و ذاتی است؛ برخلاف بدن‌های دنیوی که ذاتاً مرده‌اند و حیات از خارج ذات به آنها وارد می‌شود؛ ازاین‌رو زندگی و حیات بدون صورت و فعالیت و هویت نفسی، زندگی لهو و لعبی است که هیچ گونه ارتقاء وجودی ندارد.[۱۰] به اعتقاد ایشان از آیه مذکور حیات ملکوتی و صورت ملکوتی عمل نیز استفاده می‌شود چنانکه برخی روایات دلالت دارند که جمیع موجودات حیات مکلوتی و واقعی دارند و عالم ملکوت سراسر حیات و علم است و آخرت جای برداشت و دنیا جای کشتزار است؛[۱۱] البته وقتی آخرت دار چیدن و برداشت است که در آن، قابلیت و هیولا نباشد؛ زیرا هیولا به ذات خویش زراعت است، است، حال اگر در آخرت ماده جسمانی باشد؛ امّا زراعتی نباشد، لغو و عبث خواهد بود، در حالی که ملک خداوند به دور از هر گونه لغو و بیهودگی است.[۱۲]
پانویس
- ↑ سهروردی، رسائل شیخ اشراق، ج۱، ص۱۵۷؛ میبدی، كشف اسرار و عدة الابرار، ج۸، ص۴۹۳؛ سعیدی، مهر کلام اسلامی، ج۱، ص۲۳۸.
- ↑ ملاصدرا، الحكمة المتعاليه، ج۶، ص۴۱۳؛ الشواهد الربوبیه، ص۳۸؛ سعیدی‌مهر، کلام اسلامی، ج۱، ص۲۳۸-۲۳۹.
- ↑ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۲۵۵؛ تفسیر سوره حمد، ص۳۳؛ شرح چهل حديث، ص۶۵۵، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۲۱۵.
- ↑ ملاصدرا الحکمة المتعالیه، ج۲، ص۲۸۳؛ ج۸، ص۱۶۴؛ مفاتیح الغيب، ص۵۰۵؛ تفسیر القرآن الكريم، ج۲، ص۲۵۷.
- ↑ امام‌خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۵۹-۲۶۰؛ شرح چهل حدیث، ۲۸۳؛ تفسیر سوره حمد، ص۹۸-۹۹.
- ↑ امام‌خمینی، آداب الصلاة، ص۲۵۵-۲۵۶؛ صاحبی، حکمت معنوی، ص۳۴۳-۳۴۴.
- ↑ کبری، التأويلات النجميه، ج۴، ص۴۱۰-۱۴۱؛ کرجی، شواهد قرآنی، ص۲۰۲.
- ↑ ملاصدرا، الحکمة المتعاليه، ج۹، ص۱۸۴.
- ↑ عنکبوت: ۶۴.
- ↑ امام‌خمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۲۱۵.
- ↑ (امام‌خمینی، شرح چهل حدیث، ص۴۳۸.
- ↑ امام‌خمینی، التعليقه على الفوائد الرضويه، ص۱۴۰؛ آداب الصلاة، ص۳-۴.
منابع
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۵ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۴ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۸ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، تقریرات فلسفه امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۵ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۸ش.
- سعیدی‌مهر، محمد، کلام اسلامی، قم، نشرطه، ۱۴۰۰ش.
- سهروردی، شهاب الدّین، رسائل شیخ اشراق، تصحیح هانری کربن، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۷۵ش.
- صاحبی، باقر، حکمت معنوی، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۱ش.
- کرجی، علی، شواهد قرآنی برخی مضامین حکمت متعالیه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۴ش.
- كبرى، نجم الدين، التأويلات النجميه فى التفسير الإرشادی الصوفى، بیروت، دار الكتب العلمیه، ۱۹۷۱م.
- ملاصدرا، محمدبنابراهيم، الحكمة المتعاليه، بيروت، دار احیاء التراث، ۱۹۸۱م.
- ملاصدرا، محمدبنابراهيم، الشواهد الربوبيه في منهج السلوكيه، تصحيح سیدجلال الدّین آشتیانی، مشهد، مرکز جامع نشر، ۱۳۶۰ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهيم، تفسير القرآن الكريم، قم، انتشارات بیدار، ۱۳۶۶ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهيم، مفاتيح الغيب، تصحیح خواجوی، تهران، مؤسسه تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۳ش.
- میبدی، ابوالفضل رشیدالدّین، کشف الاسرار و عدة الابرار، تحقیق علی‌اصغر حکمت، تهران، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۱ش.