حیات عرفانی
حیات عرفانی، اصطلاحی است که در اندیشه عرفانی امامخمینی، حکمت صدرایی و عرفان ابنعربی با هم تلاقی دارند و این امر سبب شده ظریفیتهای خاصی برای حلّ و فصل مسائل در عرفان امامخمینی فراهم شود.
اهمیت و جایگاه حیات عرفانی امامخمینی
عرفان نظری در اصطلاح امامخمینی، معرفت به حقتعالی شئون ذاتی، تجلیات اسمائی در حضرت علمی و عینی به مشاهده حضوری و عرفان عملی در اصطلاح ریاضت و رفع حجاب از وجه حقیقت و رؤیت دل عبودیت میباشد.[۱]
یکی از برجستهترین عرصههای فعالیت علمی امامخمینی، عرفان نظری و عملی میباشد. ایشان در این عرصه در قامت مجتهدی توانا و محققی قدرتمند، ظهور کرده است. در شخصیت عرفانی امام، حکمت صدرایی و عرفان ابنعربی با هم تلاقی میکنند و این امر سبب شده در نظام عرفانی امامخمینی توجه به فلسفه صدرایی تا حد زیادی ابزارهای لازم برای شرح و بسط اندیشههای عرفان ایشان و نیز ظرفیتهای خاصی برای حل و فصل مسائل مورد نظر در عرفان نظری ایشان فراهم شود و راه را برای بیان معارف بلند توحیدی هموار کند.[۲]
کارکردهای عرفان نظری و عملی امامخمینی
عرفان امامخمینی افزون بر هستیشناختی و معرفتشناختی دارای کارکردهای ویژهای در سنت فکری و فرهنگی است؛ از جمله کارکردهای عرفانی امامخمینی عبارتند از:
- فراهم آوردن زمینه فهم عمیق و گسترده معارف شریعت؛ دقت و تأمل در آثار امامخمینی این مطلب روشن میشود که بیشترین تلاش در شرح آموزههای شریعت شده است نظیر مباحث توحیدی، انسان کامل، ولایت و خلافت و عوالم هستی به تفصیل مورد شرح و تحلیل واقع شده است.
- تأثیر عرفان نظری امام در حل و فصل مسائل علم عرفان عملی؛ عرفان نظری امامخمینی برای سالک الیالله بسان نقشه راه در توحید است. محور و اساس آموزههای این علم، توحید عرفانی قرآنی است و سالک برای پیمودن طریق سلوک نیازمند دانستن آن است.[۳]
- ارائه پاسخهای نو به مسائل کلامی؛ از دیگر کار کردها و ثمرات عرفان نظری امامخمینی، ارائه پاسخهای نو به مسائل کلامی میباشد، این تأثیر در مسائلی مانند، قضا و قدر، معراج، جبر و اختیار و بداء قابل مطالعه میباشد.[۴]
- بیان اسرار و حِکمی عبادات به ویژه نماز؛ امامخمینی در این عرصه با بهرهگیری از میراث حکمی و عرفانی آثار وزین و تحقیقات ارجمندی به یادگار نهاده است، ایشان با توجه به نصوص دینی وارده، در این زمینه به بیان آداب، اسرار، رموز و حقایق نهفته در عبادات، با رویکرد عرفانی پرداخته است.[۵]
- بسط عرفان در حوزه اجتماع؛ امامخمینی در بسط و نشر معارف عرفان و معارف توحیدی در متن اجتماع، فرهنگ و سیاست، بسیار راقی و دارای ویژگیهای منحصر به فرد میباشد. ایشان با بهرهگیری از ظرفیتهای تاریخی پدید آمده در سیر تاریخی تطور عرفان، دست به اقدامّات علمی و عملی گستردهای زده تا دین حق را به همه ابعاد معرفتی، اخلاقی و رفتار آن در سطوح مختلف فردی و اجتماعی اقامه نموده و بدان تحقق عینی بخشد.[۶]
شاخصههای حیات علمی و عرفان امامخمینی
از جمله شاخصههای عرفان نظری و سلوک عملی امامخمینی میتوان به موارد ذیل اشاره کرد:
تضلع و توغل در عرفان
امامخمینی از برجستهترین فرد سلسله عرفان ابنعربی در عصر حاضر است. درک محضر اساتید بزرگ، هوش سرشار، ذهن ذکاء، تضلع و تمحض، پشتکار و حرّیت علمی از ایشان شخصیتی شاخص ساخته است که نمادی نمایان از عرفان و حکمت اسلامی باشد.[۷]
دفاع از اصالت عرفان اسلامی
امامخمینی با شرح و تفسیر و احیای آثار عرفانی، عرفان اسلامی را همچون فلسفه، دارای اصالتی ویژه میداند و با کسانی که افکار عرفان اسلامی را برگرفته از منابع غیراسلامی میدانند، مخالفت کرده و عرفان اسلامی را اوّلاً و بالذات مأخود از قرآن و سخن و سیره اهلبیت علیهمالسّلام میداند. در عین حال ایشان بین عرفان اصیل اسلامی و بین اعمال و رفتار فرقههایی که خود را درویش و صوفی میدانستند و در مواردی به دستورهای دینی توجه نداشتند، تفاوت قائل است.[۸]
توان فهم و تحلیل مسائل حکمی و عرفانی
امامخمینی در فهم و تحلیل مطالب و مباحث عرفانی فردی قوی و توانمند است، توانایی امام در عرفان و حکمت به همراه نبوغ بالا و مناسبت ذاتی ایشان با این سنخ از مباحث، سبب گردیده است که با حرکت در اوج مرزهای دانش عرفان نظری، به ارائه تقریرهای نو از مسائل و نیز نوآوری مسائل بپردازد. قلم شیوا و قوی و به غایت مستحکم عرفانی ایشان سبب شده آثار وی از استحکام عقلانی کمنظیری برخوردار باشد.[۹]
احترام و تکریم عالمان
امامخمینی همواره برای اهل علم، و به طور خاص استادان خود، احترامی فوقالعاده قائل بوده و همه جا با القاب و عناوین محترمانه از آنان یاد کرده است. امامخمینی از عالمان و عارفان و محققان اهل معرفت به شیعیان خالص اهلبیت عصمت و طهارت یاد کرده و برای آنان احترام زیادی قائل است.[۱۰]
مبارزه با انحرافات در عرصه عرفان
امامخمینی بسان دیگر محققان سنت عرفانی، در عین اعتقاد تام و تمام به سنت عرفان اسلامی و شیوه اهل معرفت در فهم معارف توحیدی دین، نسبت به برخی از متظاهران به عرفان و مخالفان از عرفان به سختی موضع گرفته و به مواجهه جدی با آنان میپردازد، امامخمینی در آثار خویش این گونه افراد را که به نحوی از جاده مستقیم معرفت و رفتار توحیدی خارج گشتهاند «عوام صوفیه» میداند.[۱۱]
پانویس
- ↑ امامخمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم ومصباح الأنس، ص۵۵؛ آداب الصلاة، ص۱۱.
- ↑ صاحبی، اوج معرفت، ص۱۷؛ یزدانپناه، فروغ معرفت، ج۱، ص۲۲۷-۲۲۸.
- ↑ صاحبی، اوج معرفت، ص۱۹-۲۰.
- ↑ امامخمینی، مصباح الهدایه، ص۳۱-۳۲؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، ص۱۱۹ و ۱۷۷؛ آداب الصلاة، ص۲۹۰؛ صاحبی اوج معرفت، ص۲۰.
- ↑ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۰؛ یزدانپناه، فروغ معرفت، ج۱، ص۲۲۹.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۱۸، ص۵۱۲؛ ج۱۹، ص۳۵۵-۳۵۶؛ ج۲۰، ص۴۵۲؛ تفسیر سوره حمد، ص۱۸۹؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۰-۲۲؛ یزدانپناه، فروغ معروفت، ج۱، ص۲۳۰-۲۳۲.
- ↑ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۲.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۵، ۲۶۳-۲۶۴ و ۳۰۴؛ صحیفه، ج۱۸، ص۵۱۳؛ ج۱۹، ص۴۳۸؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۳.
- ↑ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۳.
- ↑ امامخیمی، مصباح الهدایه، ص۳۶؛ شرح دعای سحر، ص۹۵ و ۱۷۱؛ شرح چهل حدیث، ص۴۱۳؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۹۱ و ۱۴۰؛ کشف اسرار، ص۳۶؛ عارف کامل، ص۲۶.
- ↑ امامخمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، ص۲۰۱؛ تقریرات فلسفه، ج۳، ص۴۴۵؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۳-۲۴.
منابع
- امامخمینی، سیدروحالله، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، پاسدار اسلام، ۱۴۱۰ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۹ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، کشف اسرار، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، بیتا.
- امامخمینی، سیدروحالله، مصباح الهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۶ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، مصباح الهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۶ش.
- صاحبی، باقر، اوج معرفت، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۸ش.
- معاونت پژوهشی بنیاد فرهنگی شهید شاهآبادی، عارف کامل، تهران، نشر ستاد بزرگداشت مقام عرفان و شهادت، ۱۳۸۰ش.
- یزدانپناه، یدالله، فروغ معرفت، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۵ش.
نویسنده: باقر صاحبی