حیات فلسفی امامخمینی
حیات فلسفی امامخمینی، توجه به فلسفه صدرایی سبب شده ظرفیتهای خاصی در حل و فصل مسائل فلسفی فراهم آید.
اهمیت و جایگاه حیات فلسفی امامخمینی
فلسفه در اصطلاح به معنای علم به حقایق نظری و عملی و استکمال نفس انسانی به واسطه معرفت حقایق موجودات، در حدّ وسع انسانی میباشد.[۱]
یکی از برجستهترین عرصههای فعالیتهای علمی امامخمینی، فلسفه و حکمت میباشد، در شخصیت فلسفی امامخمینی، توجه به فلسفه صدرایی به عنوان الگوی مهمی برای شرح و بسط اندیشههای فلسفی ایشان میباشد و سبب شده ظرفیتهای خاصی برای حل و فصل مسائل مورد نظر در فلسفه امام فراهم شود. بر پایه همین ظرفیتها، امامخمینی توانست با تأمل در نظام فلسفی، لوازم و فروع بسیاری را از آن استنتاج کند و از آنها در تقریر و بسط معارف الهی بهره گیرد. امامخمینی، مباحث فلسفی را تا افق عرفان نظری بالا میکشاند و آن را به حکمتی عرفانی تبدیل مینماید، بگونهای که در آثار ایشان، دقتها و تحلیلهای بسیار دقیق و فنی براساس مبانی عرفان در فلسفه ایشان فراوان دیده میشود.[۲]
شاخصههای حیات فلسفی امامخمینی
از جمله شاخصههای حیات فلسفی امامخمینی عبارتند از:
- تضلع و توغل در فلسفه: امامخمینی، برجستهترین حکیم و فیلسوف در زمان خویش میباشد، تسلط کامل بر اقوال و نظریههای حکیمان و دقت بر افکار متقدمان و متأخران نشان از گستردگی معلومات و مطالعه ایشان در فلسفه میباشد.[۳]
- دفاع از فلسفه اسلامی: امامخمینی با شرح و تفسیر و احیای آثار فلسفی، فلسفه را دارای اصالتی ویژه میداند و با سخن کسانی که فلسفه را رونوشتی از فلسفه یونان میدانستند، مخالف بوده و با کسانی که افکار فلسفه اسلامی را برگرفته از منابع غیراسلامی میدانستند، مخالفت کرده و فلسفه اسلامی را دارای ریشههایی در قرآن و سخنان اهلبیت(ع) میداند.[۴]
- توان فهم و تحلیل مسائل حکمی و فلسفی: توانایی امام در فلسفه و حکمت به همراه نبوغ بالا و مناسبت ذاتی ایشان با این سنخ از مباحث سبب گردیده است که با حرکت در اوج مرزهای این دانش به ارائه تقریرهای نو از مسائل و نیز نوآوری بپردازد. قلم شیوا و قوی و به غایت مستحکم فلسفی ایشان که هیچگاه از فضای علم فلسفه خارج نگشته، سبب شده آثار وی از استحکام عقلانی کمنظیری برخوردار باشد.[۵]
- تسلط کافی بر مباحث منطقی: امامخمینی، علاوه بر داشتن ذوق فلسفی و تفکر عقلانی، تسلط کافی بر مباحث منطق داشته و بهویژه مباحث مربوط به قیاس را به خوبی میدانست و اشکال اقترانی را از شکل استثنایی بازشناسی کرده و بر شرایط انتاج آنها واقف بوده و شرایط قیاس برهانی و اصناف مغالطههای لفظی و معنوی را میدانست.[۶] بیجهت نیست که امام توصیه أکید مینماید که از عرضه نمودن مباحث عمیق و دقیق فلسفی و منطقی بر کسانی که از فطانت و آزمودگی لازم فکری برخوردار نیستند، اجتناب شود. به اعتقاد امامخمینی، هر علمی را اهلی است و مباحث الهیات از عمیقترین مباحث است. این مباحث به قدری عمیق و دقیق است که شیخ الرئیس که در تیزی ذهن و حسن قریحه و استعداد بینظیر است، اظهار عجز کرده و در فهم مسائل مابعدالطبیعه، چهل بار کتاب فارابی را مطالعه کرده است؛ همچنین در فهم بعضی از مسائل عاجز مانده، با تضرّع به درگاه ربوبی رمز و حلّ آن را مسئلت میکرده است، ازاینرو امامخمینی تأکید دارد در مراجعه به کتب اساطین فن، شتابزدگی را کنار گذاشته و از انانیت و نفسانیت دوری کرده تا مبادا به صورت ناخودآگاه هلاک گردند.[۷]
مؤلفههای مکتب فلسفی امامخمینی
امامخمینی، در مکتب فلسفی خویش دارای مؤلفههایی است از جمله؛
- ترکیبی بودن روش فلسفی امام: روششناسی حکمت امامخمینی در فلسفه، در روش ترکیبی است؛ یعنی ایشان از سه روش، برهان، عرفان و قرآن بهره برده است؛ هرچند ملاک صدق نهایی آرای به دست آمده مکتب خود را وحی میداند. بنابراین امام در عین جامعیت، روشی به مقصود حقیقی فلسفه؛ یعنی تقرب به حقتعالی از رهگذر معرفت به حقایق هستی را لازم میداند.
- گستره فراگیر حکمت عرفانی امامخمینی: فلسفه امامخمینی، از گسترهای برخوردار است که یک مکتب عقلی نیازمند آن است؛ زیرا امام نظام فلسفی خود را همچون حکمت متعالیه از وجود آغاز میکنند؛ لذا آنچه در دایره وجود قرار میگیرد، مشمول بررسیهای فلسفی است.[۸]
- کسب معرفت مطابق با واقع: مهمترین هدف نظام فلسفی امامخمینی، کسب معرفت مطابق با واقع است. ایشان این هدف را میان دین و حکمت مشترک میداند؛ ازاینرو در بیان مقصود خود به بیان پیامبر اسلام(ص) که فرمود: «ربّ أرنی الأشیاء کما هی»،[۹] استشهاد میکند.[۱۰]
- انسجام دستگاه فلسفی امامخمینی: میان اجزا این مکتب بیگانگی و گسست نیست چرا که تلاشهای فلسفی ایشان از مشهودات و مشهورات او از شریعت جدا نیست؛ همچنین مباحث هستیشناسی او جدای از خداشناسی شکل نگرفته است؛ چنانچه انسانشناسی این مکتب از خداشناسی و هستیشناسی بیگانه نیست.[۱۱]
- امتداد اجتماعی حکمت عرفانی امام خمینی: توانایی ایجاد جریان فکری و فرهنگی و امتداد آن در متن جامعه از جمله مؤلفههای مهم فلسفه امامخمینی است، نظام فلسفی امام توانسته است جریانهایی در عرصه فکر و فرهنگ جامعه و عینیت اجتماع ایجاد کند.[۱۲]
پانویس
- ↑ ابنسینا، عیون الحکمه، ص۱۶-۱۷؛ قطبالدین شیرازی، شرح حکمة الاشراق، ص۳۰؛ ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ج۱، ص۲۰؛ امامخمنیی، آداب الصلاة، ص۲۰.
- ↑ صاحبی، حکمت معنوی، ص۷۳-۷۴؛ سیری در حکمت معنوی امام خمینی، ص۱۵۹.
- ↑ صاحبی، حکمت معنوی، ص۷۴-۷۵.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۳۰۴، تقریرات فلسفه، ج۱، ص۸۷؛ صحیفه امام، ج۱۸، ص۸۷؛ کشف اسرار، ص۳۲-۳۴؛ صاحبی، سیر در حکمت معنوی امامخمینی، ص۱۵۷.
- ↑ صاحبی، حکمت معنوی، س۷۵.
- ↑ امامخمینی، تنقیح الاصول، ج۱، ص۱۱، ج۴، ص۵۸۹؛ الاجتهاد والتقلید، ص۱۰؛ کشف اسرار، ص۴۲؛ تقریرات فلسفه، ج۳، ص۵۶۲، ج۲، ص۱۲۷.
- ↑ امامخمینی، مصباح الهدایة، ص۶۸-۶۹؛ صاحبی، حکمت معنوی، ص۷۵-۷۶.
- ↑ صاحبی، حکمت معنوی، ص۸۲-۸۳؛ سیری در حکمت معنوی امامخمینی، ص۱۶۵.
- ↑ احسائی، عوالی اللئالی، ج۴، ص۱۳۲.
- ↑ امامخمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۱۴؛ صحیفه امام، ج۱۹، ص۲۲۵؛ آداب الصلاة؛ ص۱۱؛ صاحبی، حکمت معنوی، ص۸۳-۸۴.
- ↑ صاحبی، حکمت معنوی، ص۸۴؛ سیری در حکمت معنوی امامخمینی، ص۱۶۶.
- ↑ صاحبی، حکمت معنوی، ص۸۴-۸۵؛ سیری در حکمت معنوی امامخمینی، ص۱۶۶.
منابع
- ابنسینا، حسینبنعبدالله، عیون الحکمة مع شرح عیون الحکمة، تهران، مؤسسه الصادق للطباعة والنشر، ۱۳۷۳ش.
- احسائی، ابنابیجمهور، عوالی اللئالی، قم، مطبعة سیدالشهداء، ۱۴۰۳ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، الاجتهاد و التقلید، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۴۲۶ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تنقیح الاصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۹ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، کشف اسرار، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، بیتا.
- امامخمینی، سیدروحالله، مصباح الهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۶ش.
- شیرازی، محمودبنمسعود کازرونی، قطبالدین، شرح حکمة الاشراق، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۸۰ش.
- صاحبی، باقر، حکمت معنوی، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۱ش.
- صاحبی، باقر، سیری در حکمت معنوی امامخمینی، مجله حضور نشر عروج، ۱۴۰۱ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۸۱م.
نویسنده: باقر صاحبی