رزق
رزق، عطا و بخشش پی در پی که از آن بهره برده میشود.
اهمیت و جایگاه رزق
رزق در اصطلاح کلامی به معنای آن چیزی است که بهره بندگان خدا میباشد.[۱] در آیات الهی و روایات درباره رزق و روزی و عوامل افزایش و کاهش آن مطالب فراوانی بیان شده است.[۲]
میان متکلمان اسلامی درباره رزق، حلال و حرام آن و کیفیت کسب آن اختلاف است. معتزله تنها رزق را رزق حلال میداند؛ امّا اشاعره رزق را اعم از حلال و حرام میدانند، برخی از متکلمان امامیه نیز به قول معتزله تمایل پیدا کردهاند.[۳] امامخمینی نیز در آثار خویش به بحث رزق و روزی و عوامل آن پرداخته، معتقد است هیچ موجودی از خود رازقیت مستقل ندارد. همچنین ایشان کلام برخی متکلمان را در این زمینه مورد بررسی و نقد قرار داده است..[۴]
صفت رازقیت
در آیات الهی و روایات درباره صفت و رازقیت حقتعالی سخن به میان آمده است، متکلمان درباره رازقیت مطالب زیادی را بیان کردهاند.[۵] امامخمینی نیز با استناد به آیه « ان الله هو الرزاق» به رازقیت مطلقه حقتعالی پرداخته و معتقد است تمام ذرات هستی از سُفره نعمت و ظل رزاقیت حق برخوردارند؛ زیرا ذات مقدس کامل و کمال مطلق است و لازمه کمال مطلق و رحمت مطلق رازقیت علی الاطلاق است.
از نگاه امامخمینی رزق به طور حقیقت جز به خداوند منسوب نمیشود و هرجا به غیر او نسبت داده شود از قبیل نسبت عمل خدا به غیر خدا دادن است. در حقیقت مرآت رزاقیت کمال آن ذات مقدس است. چنانچه در آیه شریفه «ان الله هو الرزاق ذو القوة المتین»[۶] حصر رزاقیت به حقتعالی شده است.[۷]
رزق مقسوم
برخی از متکلمان امامیه درباره اینکه رزق مقسوم از جانب حقتعالی شامل رزق حرام هم میشود یا فقط مختص به رزق حلال است، به نقل اقوال میان اشاعره و معتزله پرداخته و قول معتزله را موافق با قول امامیه دانسته و احتجاجات معتزله را در این زمینه پذیرفته است.[۸]
امامخمینی قول این گروه از متکلمان را در این زمینه قبول ندارد و معتقد است؛ اولاً قضیه روزی حلال و حرام یکی از شعب جبر و تفویض است که مسلک امامیه با هیچ یک از اشاعره و معتزله موافق نیست. ثانیاً اگر بعضی از متکلمان امامیه مایل به قول معتزله شدهاند به جهت غفلت از حقیقت حال است و این برمیگردد به اینکه مسئله جبر و اختیار برای آنها خوب روشن نشده است؛ ثالثاً: اگر اشاعره قائلاند به آنکه حرام و حلال مقسوم است به طوری که مستلزم جبر گردد یا اگر معتزله قائل است که حرام مقسوم نیست به طوری مستلزم تفویض شود، در جای خود مبرهن شد که قول هر دو گروه باطل و فاسد است، بلکه باید گفت رزق مقسوم حلال و حرام از طرف حقتعالی است است؛ زیرا معاصی که انسان انجام میدهد به تقدیر و قضای الهی است و ازاینرو مستلزم جبر و فساد نیست. رابعاً تقسیم ارزاق بحسب قضای الهی هیچ منافاتی با سعی و کوشش انسان در طلب روزی ندارد.[۹]
پانویس
- ↑ جرجانی، التعریفات، ص۱۱۰؛ تهانوی، کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ج۱، ص۵۸۱؛ حلی، کشف المراد، ص۴۶۲؛ طوسی، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، ص۱۷۳.
- ↑ کفعمی، البلد الامین، ص۴۰۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ص۳۸۵؛ طوسی، الاقتصاد قیما یتعلق بالاعتقاد، ص۱۷۳.
- ↑ حلی، کشف المراد، ص۴۶۲- ۴۶۵؛ مجلسی، مرآة العقول، ج۷، ص۳۵۸؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۱۵۷.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۳۲۴؛ تفسیر سوره حمد، ص۵۹؛ شرح چهل حدیث، ص۵۵۸-۵۵۹، ۵۶۲ و ۶۰۸-۶۰۹؛ شرح دعای سحر، ص۸۳؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۸۶-۱۸۷.
- ↑ ابن طاووس، مهج الدعوات، ص۸۹؛ حلی العدد القویّه، ص۲۶۳؛ کفعمی، البلد الامین، ص۴۰۳ و ۴۱۰.
- ↑ ذاریات: ۵۸.
- ↑ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۸۶-۱۸۷؛ شرح چهل حدیث، ص۶۰۸-۶۰۹، ۵۵۹.
- ↑ مجلسی، مرآة العقول، ج۷، ص۳۵۸.
- ↑ امامخمینی، شرح چهل حدیث، ص۵۶۲-۵۶۳.
منابع
- ابن طاووس، علیبنموسی، مهج الدعوات و منهج العبادات، تهران، الکرمانی، ۱۳۲۳ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- تهانوی، محمد، کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، تحقیق دحروج، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون، هیتا.
- جرجانی، سیدشریف، علیبنمحمد، کتاب التعریفات، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۰ش.
- حلّی، حسنبنیوسف، کشف المراد، قم، نشر جامعه مدرسین، ۱۴۲۵ق.
- حلّی، علیبنیوسف، العدد القویّه، قم، کتابخانه مرعشی، ۱۴۰۸ق.
- صدوق، محمدعلی، من لایحضر الفقیه، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ق.
- طوسی، محمدبنحسن، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۶ق.
- کفعمی، ابراهیمی، البلد الامین، بیروت، نشر الاعلمی، ۱۴۱۸ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، موسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.
- مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران، دارالکتب الإسلامیه، ۱۴۰۴ق.
نویسنده: باقر صاحبی