سلطنت الهی
سلطنت الهی، به معنای حکمرانی، غلبه و سلطنت خداوند بر موجودات عالم هستی به نحوی که همه موجودات در حضرت حق مستهلک و همه آفرینش منشور سلطنت اوست.
اهمیت و جایگاه سلطنت الهی
سلطنت الهی در اصطلاح دینی و عرفانی به معنای حکمرانی و چیرگی و غلبه خداوند بر موجودات عالم هستی است.[۱] اهل معرفت و حکمای الهی درباره سلطنت حقتعالی و اینکه همه آفرینش منشور سلطنت اوست، مطالب فراوانی را بیان کردهاند.[۲]
امامخمینی نیز در آثار خویش به بحث سلطنت الهی، حقیقت و جایگاه آن با رویکرد عرفانی پرداخته است.[۳]
حقیقت و ماهیت سلطنت الهی
اهل معرفت و حکمای الهی درباره حقیقت و ماهیت سلطنت الهی با استناد به آیات الهی مطالب فراوانی را بیان کردهاند.[۴] امامخمینی نیز با توجه با برخی آیات الهی به بیان حقیقت سلطنت الهی با رویکرد عرفانی پرداخته است. امامخمینی طبق وحدت شخصیه وجود، سلطنت الهی را مختص به ذات مقدس کبریایی خداوند میداند که احدی از آن حظی و نصیبی ندارد. سلطنت مطلق خداوند در قوس نزول از مقام غیب مطلق با فیض الهی انبساطی بر اسما و صفات الهی و لوازم آنها یعنی اعیان ثابته به واسطه فیض اقدس، سیطره دارد و سلطنتش در خارج صقع ربوبی بر ماهیات کلی و هویتهای جزئی به واسطه فیض مقدس ظهور و سریان دارد و در قوس صعود این سلطنت تامّ پروردگار، در زمان بازگشت تمامی موجودات به سوی او بروز خواهد کرد؛ زیرا موجودات در هر نشأهای از نشآت و در هر مرتبهای از مراتب که باشند به حقتعالی رجوع دارند و همگی آنها مستهلک در حضرت حق میباشند چرا که مقید، ظهور مطلق و بلکه عین آن است. کثرات امکانی به سبب استهلاک در ظهور حضرت حق، وجودی مستقل و بالذات در برابر وجود بینهایت حق و سلطنت او شمرده نمیشوند و از آنجا که بقای عالم با بقای انسان کامل و ولی مطلق است ازاینرو بازگشت همه موجودات به سوی حقتعالی توسط ولی مطلق در قیامت کبری میباشد.[۵]
به اعتقاد امامخمینی همه کمالات وجودی ممکنات و مالکیت حقیقی همه اشیاء از آن خداوند است و کثرات امکانی هیچ استقلالی از خود ندارند، بلکه شأن و جلوهای از سلطنت حقیقی حق میباشند. امامخمینی با استناد به آیه «لمن الملک الیوم لِلّه الواحد القهار»،[۶] به صراحت مالکیت و سلطنت مطلقه و یگانه خداوند را یاد آور میشود که با تجلی به وحدت و قهاریت و اتصال ظاهر به باطن و رجوع آخر به اوّل، جایی برای غیر نمیگذارد و هیچ امری و اسمی غیر از ذات حق نخواهد بود. امامخمینی در تاکید بر سلطنت حقتعالی معتقد است ممکنات از جهت انتسابشان به خود و ذاتشان هیچ گونه سلطنتی ندارند؛ زیرا جهت غیریت و مرتبه دنی و دنیایی که در قرآن به آن اشاره شده: «ان هی إلا اسماء سمیتموها أنتم وآباؤکم ما أنزل الله بها من سلطان»،[۷] همان جهت ظلمانی و غیریت است و ماهیات و حدود، غیر از شوائب و اوهام چیز دیگری نیستند و اصلاً به طور کلی، تعین، حدّ و غیریت در نظام وجود غیرقابل تصدیق میباشند، ازاینرو، ماهیات به کلی باطل و ظلمتاند. اما موجودات ممکنه به اعتبار انتسابشان به حقتعالی از مراتب سلطنت شمرده میشوند و از این جاست که سرّ ابدی بودن سلطنت پروردگار در فراز دعای «وکل سلطانک دائم» روشن میشود. بنابراین سلطنت خداوند ابدی و فیض، قدیم و ازلی است و کسی که تحت سلطنت اوست، زوالپذیر و حادث است.[۸]
به اعتقاد امامخمینی در روز قیامت که بروز سلطنت الهی است، همه موجودات میفهمند که تحت سلطنت کبریایی حقاند و حکم خداوند بر همه نافذ است و دیگر راه فراری وجود ندارد، چون حکم تشریعی اختیاری آنجا وجود ندارد بلکه نظام و سلطنت الهی حاکم است.[۹]
پانویس
- ↑ بابا طاهر، مقامات عارفان، ج۱، ص۹۹، مستملی، شرح التعرف المذهب التصوف، ج۱، ص۲۴۹ و ۲۵۸.
- ↑ حلاج، دیوان منصور حلاج، ص۵، ۴۵ و ۵۵، همدانی، گزیده حقایق و (دفاعیات)، ص۱۲۴؛ میبدی، کشف الاسرار وعدة الابرار، ج۱، ص۳۲۸؛ مستملی، شرح التعرف لمذهب التصوف، ج۱، ص۲۴۹ و ۲۵۸؛ ملاصدرا، الشواهد ربوبیه، ص۴۵۰؛ آشتیانی، شرح بر زاد المسافر، ص۵۰۸.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاه، ص۱۱؛ تفسیر سوره حمد، ص۶۹؛ شرح چهل حدیث، ص۱۴، ۲۲ و ۳۸، سرّالصلاة، ص۷۳؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۱؛ تقریرات فلسفه، ج۱، ص۸۶ و ۲۰۳؛ شرح دعاء السحر، ص۱۳۷.
- ↑ ملاصدرا، الشواهد الربوبیه، ص۴۵۰؛ مستملی، شرح التعرف لمذهب التصوف، ج۱، ص۲۴۹-۲۵۹؛ آشتیانی، شرح زاد المسافر ص۵۰۸-۵۱۰.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۱۳۷؛ آداب الصلاة، ص۱۱؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۱۰۹؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۲، ص۳۲۶.
- ↑ غافر: ۱۶.
- ↑ نجم: ۲۳.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۱۳۷؛ تقریرات فلسفه، ج۲، ص۱۸۶-۱۸۷؛ آداب الصلاة، ص۲۷۲؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۲، ص۳۲۶-۳۲۸.
- ↑ امامخمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۵۴۹.
منابع
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- آشتیانی، سیدجلالالدین، شرح زاد المسافر، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۱ش.
- بابا طاهر، مقامات،عارفان، تهران، کتابخانه مستوفی، ۱۳۷۰ش.
- حلاج، منصور، دیوان منصور حلاج، تهران، انتشارات بازتاب، ۱۴۰۱ش.
- صاحبی، باقر، اسرار ملکوت، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۳ش.
- مستملی، اسماعیل، شرح التعرف لمذهب التصوف تهران، میراث مکتوب، ۱۳۹۲ش.
- ملاصدرا محمدبنابراهیم، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح سیدجلال آشتیانی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
- میبدی، احمد، کشف الاسرار وعدة الابرار، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۱ش.
- همدانی، عین القضات، گزیده حقایق (دفاعیات)، تهران، انتشارات منوچهری، ۱۳۸۵ش.
نویسنده: باقر صاحبی