سیدابراهیم سیدحاتمی
سید حاتمی، سید ابراهیم؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. سید ابراهیم سید حاتمی فرزند حاج سید جواد در سال ۱۳۰۳ ش در اردبیل متولد شد (درازی، ۱۵۷؛ انصاری، ۱۳۹؛ مجموعه مقالات همایش بزرگداشت آیت‌الله مشکینی، ۳۹۲). اجداد او از منطقه مریک در جمهوری آذربایجان فعلی بودند که پس از قراردادهای گلستان و ترکمانچای و واگذاری ماورای ارس به روسیه تزاری، به ایران مهاجرت کردند و در اردبیل مقیم شدند (درازی، ۲۳۶). او دوران ابتدایی را در دبستان اردبیل گذراند. سپس به سربازی اعزام شد و در همان دوره، به تحصیل دروس حوزوی علاقه‌مند شد و در مدرسه ملا ابراهیم، به فراگیری مقدمات پرداخت. پس از پایان سربازی، به تحصیل در همان مدرسه ادامه داد (الوانساز خویی، ج ۲، ۱۴۰) و از درس‌های استادانی همچون آقایان شیخ محسن نجفی، آخوند ملا بشیر مدرس، حاج شیخ عبدالغفور عاملی، شیخ غلامحسین غروی قدسی، حاج میرزا ابراهیم کلانتر و دیگر استادان آن حوزه بهره برد (همان؛ درازی، ۱۵۷؛ انصاری، ۱۳۹؛ مجموعه مقالات همایش بزرگداشت آیت‌الله مشکینی، ۳۹۲). در دوران تحصیل در اردبیل، فرقه دموکرات بر آن شهر چیره شد و سید حاتمی، همراه با جمعی از طلاب، از سیاست‌های غیرمذهبی آن فرقه انتقاد می‌کرد (درازی، ۲۷۰). در سال ۱۳۲۶ ش هم به اقامه نماز جماعت در محله سلطان‌آباد اردبیل می‌پرداخت و هم‌زمان به تبلیغ دین در آن منطقه اهتمام می‌ورزید (الوانساز خویی، ۱۴۰). وی در سال ۱۳۲۷ ش به قم رفت و در حوزه علمیه قم به تکمیل تحصیلات سطوح عالی پرداخت و از درس‌های سطح آقایان شیخ فاضل لنکرانی، شیخ عبدالحسین لنکرانی، میرزا محمد مجاهدی تبریزی، سید محمدباقر سلطانی طباطبایی، سید رضا صدر، شیخ مرتضی حائری و علامه سید محمدحسین طباطبایی بهره برد. هم‌زمان در درس‌های فلسفه (منظومه و اسفار) هم از شاگردان علامه طباطبایی بود. او سپس در دروس خارج فقه و اصول حضرات آیات سید محمد حجت کوه‌کمری، سید حسین طباطبایی بروجردی، شیخ محمدعلی اراکی و امام خمینی شرکت کرد (الوانساز خویی، ۱۴۱؛ درازی، ۱۵۷؛ انصاری، ۱۳۹؛ مجموعه مقالات همایش بزرگداشت آیت‌الله مشکینی، ۳۹۲). درباره سال‌های حضور او در درس‌های خارج فقه و اصول یا هر دو درس ایشان گزارشی در دست نیست، ولی می‌توان احتمال داد که در دهه ۱۳۳۰ و اوایل دهه ۱۳۴۰ ش در درس‌های امام خمینی که در مساجد محمدیه، سلماسی و اعظم قم برگزار می‌شد، حضور می‌یافته است. سید حاتمی در سال ۱۳۴۳ ش به زادگاه خود اردبیل بازگشت و به تدریس سطح عالی علوم حوزوی چون مطول، حاشیه، لمعه، رسایل و... در حوزه علمیه پرداخت. هم‌زمان جلسات تفسیر قرآن کریم دایر می‌کرد و به وعظ و ارشاد نیز می‌پرداخت (الوانساز خویی، ۱۴۱). او از سال ۱۳۴۱ ش به مبارزه با حکومت پهلوی، همسو با نهضت اسلامی امام خمینی پرداخت. در آبان ۱۳۴۱، همراه با جمعی از روحانیان اردبیل، با ارسال تلگرافی به آیت‌الله سید محمدرضا موسوی گلپایگانی، حمایت خود را از منویات مراجع تقلید در مخالفت با تصویب‌نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی اعلام کردند و خواستار ابلاغ نظر علمای اردبیل به شاه شدند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۲۵). او در دوم فروردین ۱۳۴۲ و در جریان حمله مأموران حکومت پهلوی به مدرسه فیضیه قم، در آنجا حضور داشت و شاهد آن اقدام بود (درازی، ۳۸۹). پس از آن هم به‌ویژه پس از بازگشت به اردبیل، در کنار دیگر روحانیان آن شهر، به مبارزه با حکومت پهلوی ادامه داد. وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به فعالیت‌های تبلیغی ـ علمی در اردبیل ادامه داد و مدتی هم امام جمعه وقت آن شهر بود. هم‌زمان سرپرستی حوزه علمیه اردبیل را بر عهده داشت. وی به‌عنوان روحانی کاروان، به حج اعزام می‌شد و بالغ بر پنجاه مرتبه راهی حج شده بود. جایگاه او به‌عنوان امام جماعت مسجد جامع اردبیل و یکی از عالمان نامی اردبیل به‌گونه‌ای بود که مردم از شهرهای اطراف هم برای استخاره به او مراجعه می‌کردند. همچنین پاسخگوی پرسش‌های شرعی و مراجعات مردم بود. آثار علمی او عبارت است از: حاشیه بر منظومه، حاشیه بر رسایل و حاشیه بر مکاسب (الوانساز خویی، ج ۲، ۱۴۱-۱۴۲). سید حاتمی در چهارمین دوره انتخابات خبرگان رهبری، با رأی مردم استان اردبیل به نمایندگی آن استان برگزیده شد و در دوره پنجم آن مجلس نیز نماینده مردم اردبیل بود. وی در کنار فعالیت‌های فوق، به فعالیت‌های اجتماعی هم می‌پرداخت؛ ازجمله ساخت مسجد سادات در سال ۱۳۶۵ ش از زمین شخصی خودش و همچنین ساخت موقوفه‌هایی برای آن مسجد، ساخت مسجد القائم در زمین‌های وقفی پدرش در اردبیل در سال ۱۳۷۵ ش، ساخت کتابخانه در مسجد القائم، ساخت درمانگاه سادات (همان)، آزمایشگاه چند منظوره شهید سید حاتمی، آزمایشگاه ازدواج اردبیل،آزمایشگاه خاک، آزمایشگاه گل و گیاه، مجموعه فرهنگی و ورزشی شهید سید حاتمی، خوابگاه دانشجویی با ظرفیت ۹۰ نفر، ۵۴ باب مغازه تجاری، سه باب منزل مسکونی و درمانگاه خیریه ملی حسینی («پرونده‌ای در بزرگداشت مرحوم آیت‌الله سید ابراهیم سید حاتمی اردبیلی، عالم واقف»، ۱۹). سید ابراهیم سید حاتمی در ۱۶ دی ۱۳۹۷ در اردبیل درگذشت و پیکر او پس از تشییع و اقامه نماز توسط سید حسن عاملی، امام جمعه اردبیل، در محل ورودی مسجد قائم آن شهر به خاک سپرده شد (انصاری، ۱۳۹؛ «پرونده‌ای در بزرگداشت مرحوم آیت‌الله سید ابراهیم سید حاتمی اردبیلی، عالم واقف»، ۱۹؛ «پیکر آیت‌الله سید حاتمی تشییع شد»، ۳). منابع: اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ الوانساز خویی، محمد (۱۳۹۴)، گلشن ابرار آذربایجان، به کوشش عبدالصمد جودتی استیار، ج ۲، تهران، پژوهشکده باقرالعلوم؛ انصاری، ناصرالدین (۱۳۹۸) «درگذشتگان: آیت‌الله سید حاتمی»، دوماهنامه آینه پژوهش، سال سی‌ام، شماره اول (شماره‌های مسلسل: ۱۷۵)، فروردین ـ اردیبهشت؛ «پرونده‌ای در بزرگداشت مرحوم آیت‌الله سید ابراهیم سید حاتمی اردبیلی، عالم واقف» (۱۴۰۰)، هفته‌نامه حریم امام، سال نهم، شماره ۴۸۳، ۲۱ دی؛ «پیکر آیت‌الله سید حاتمی تشییع شد» (۱۳۹۸)، روزنامه کیهان، شماره ۲۲۰۹۵، ۱۸ دی؛ درازی، علی (۱۳۹۰)، تاریخ انقلاب اسلامی در اردبیل، تهران، سوره مهر؛ مجموعه مقالات همایش بزرگداشت آیت‌الله مشکینی (۱۳۹۲)، ج ۲، قم، سازمان چاپ و نشر.