صله رحم
صله رَحِم از سنتهای مورد تأکید و واجب اسلام شمرده میشود. صله رحم هر نوع دیدار با اقوام و احسان و نیکیکردن و کمک مالی به آنها را شامل میشود. فقیهان ترک صله رحم را حرام و از گناهان کبیره دانستهاند. در آیات قرآن سفارش به صله رحم و احسان نسبت به اقوام شده است. در آیهای از قرآن قطع رحم همراه با اِفساد در زمین نکوهش شده است. در روایات نیز توجه زیادی به صله رحم شده است. از پیامبر(ص) نقل شده که ثواب صله رحم زودتر از ثواب هر کار خیر دیگری میرسد. همچنین افزایش رزق و روزی و طول عمر از آثار صله رحم شمرده شده است.
صله رحم از دیدگاه امامخمینی جایگاه با اهمیتی دارد؛ تا جایی که امامخمینی ترک صله رحم با فرد کافر و مرتد یا کسی که فسق علنی میکند را جایز نمیداند. امامخمینی در تألیفات خود روایاتی را نقل میکند که بیانگر این است که صدقه به اقوام افضل از صدقهدادن به دیگران است.
تعریف
صِلَه رَحِم را احسان و نیکیکردن به نزدیکان معنا کردهاند. مراد از صله در صله رحم، مطلق احسان و نیکی و دیدار کردن با یکدیگر است که بر حسب عادات و رسوم، مختلف است.[۱] مراد از رحم نیز خویشاوندان نسبی است که از راه ولادت منتسب به انساناند، مانند برادر و خواهر نسبی، عمو، عمّه، خاله، دایی و فرزندان آنان.[۲] برخی، رحم را به محارمی که ازدواج با آنان حرام است، اختصاص دادهاند.[۳] و نیز گفته شده چون در شرع مقدّس معنی خاصی برای رحم ذکر نگردیده پس مراد همان معنای عرفی است که عبارت از مطلق اقارب و بستگان است به معنی خویشاوندان پدری و مادری هر چند به چند واسطه باشد.[۴]
فقیهان صله رَحِم را یکی از واجبات و قطع رحم (ترک صله رحم) را حرام و از گناهان کبیره شمردهاند.[۵] گفته شده فرد مسلمان نباید در هیچ شرایطی صله رحم را ترک کند و در هر حالی به میزان ضروری باید به آن پایبند باشد؛ حتی اگر به اندازه یک احوالپرسی کوتاه هم باشد میباید صله رحم کند. البته بدون آن که حرمت و عزت نفس خود را از دست بدهد.[۶]
چگونگی صله رحم را با توجه به عرف دانستهاند که به اختلاف عادتها و نیز دوری و نزدیکی محل سکونت متفاوت خواهد بود.[۷] صله رحم با سلام کردن و احوال پرسی، هدیه دادن و هر نوع کمک مالی و احسان و نیکی ای که مقدور انسان میباشد و همچنین ترک آزار و اذیت تحقق مییابد.[۸]
جایگاه
صله رحم و ارتباط با خویشاوندان از سفارشهای مؤکد اسلام به شمار میرود که در حوزه روابط اجتماعی از اهمیت خاصی برخوردار است.[۹] علت توجه زیاد اسلام به صله رحم را این دانستهاند که پيشرفت، تكامل و عظمت بخشيدن به يك اجتماع بزرگ، از واحدهای کوچکی مانند خویشان و اقوام آغاز میشود.[۱۰]
در آیات قرآن تأکید فراوانی دربارهٔ صله رَحِم شده است.[۱۱] آیاتی زیادی نسبت به مراعات حقوق اقوام و اَرحام وجود دارد. بعضی از این آیات سفارش به احسان نسبت به اقوام مینماید و بعضی در بیان عقوبت افرادی است که ترککننده حقوق آنها میباشند و این وظیفه الهی را انجام ندادهاند.[۱۲] خداوند در قرآن کریم، قطع رحم را همپای «اِفساد در زمین» نکوهش کرده است.(سوره محمد، آیه ۲۲) و در جایی دیگر، ارحام را در ردیف خود شمرده و از قطع رحم نهی کرده است.(سوره نساء، آیه ۱).[۱۳] مفسران این آیات را نشانگر عظمت و اهمیت صله رحم در قرآن بیان کردهاند.[۱۴]
در روایات فضایل زیادی برای صله رحم گفته شده است.[۱۵] از پیامبر(ص) نقل شده که ثواب صله رحم زودتر از ثواب هر کار خیر دیگری میرسد. در روایات، افزایش رزق و روزی، دفع بلا، آسانکردن حساب در قیامت، طول عمر و نیکوشدن خلق و خو، از آثار صله رحم شمرده شده است.[۱۶] همچنین در روایاتی قطع رحم بسیار نکوهش شده است.[۱۷] در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: «نخستین گوینده در قیامت رحم است که میگوید: پروردگار من! هر که در دنیا مرا وصل کرد (صله رحم به جا آورد) تو امروز بین خود و او را وصل گردان و هر که در دنیا مرا قطع کرد، تو امروز بین خود و او را قطع کن»[۱۸] زشتی و گناه قطع رحم به حدی است که امام سجاد(ع) به فرزندش نصیحت میکند که از همنشینی با کسانی که قطع رحم کردهاند دوری کن.[۱۹]
صله رحم از دیدگاه امامخمینی
از دیدگاه امامخمینی صله رحم اهمیت زیادی دارد و آن را واجب میداند. در کتاب استفتائات امامخمینی پرسشهایی مبنی بر این موضوع وجود دارد که امام در پاسخ به همگی این پرسشها، قطع رحم را حرام میداند.[۲۰] امام در پاسخ به افرادی که میگویند اقوامی دارند که اهل عبادت نیستند، یا اهل قمار و فسق علنی هستند، یا بیحجاب هستند، صله رحم را واجب میداند. امام در مقابل این پرسش که آیا صلهٔ ارحام با خویشاوندی که کافر یا مرتد محسوب میشود نیز واجب است، پاسخ میدهد: «صلهٔ رحم مطلقاً واجب است.»[۲۱] از دیدگاه امام نباید مسئلهای مانند اختلافها حتی در موضوعات دینی و سیاسی سبب قطع رحم شود.[۲۲] از نظر ایشان حتی زن برای صله رحم میتواند بدون اجازه شوهر از خانه خارج شود.[۲۳]
امامخمینی در کتاب شرح چهل حدیث خود روایاتی را نقل میکند که بیانگر این مطلب است که صدقه به ارحام و اقوام، افضل از صدقهدادن به دیگران است. و گفته است در بعضی روایات است که صدقه به غیر رحم در صورتی که رحم محتاج است قبول نمیشود.[۲۴]
پانویس
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ج۱۱، ذیل واژه وصل؛ مجلسی، مرآة العقول، ج۸، ص۳۶۰ تا ص۳۶۴.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه فارسی، ج۵، ص۱۰۳.
- ↑ شهید اول، القواعد و الفوائد، ج۲، ص۵۰؛ فیض کاشانی، مفاتیح الشرائع، ج۲، ص۸.
- ↑ صابرخراسانی، صله رحم، ص۱۴.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه فارسی، ج۵، ص۱۰۴؛ مقدس اردبيلی، مجمع الفائدة، ج۱۲، ص۳۵۸.
- ↑ مصباح یزدی، پند جاوید، ج۲، ص۱۷۹.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه فارسی، ج۵، ص۱۰۴.
- ↑ فیض کاشانی، مفاتیح الشرائع، ج۲، ص۸؛ صابرخراسانی، صله رحم، ص۱۵.
- ↑ مصباح یزدی، پند جاوید، ج۲، ص۱۷۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ج۱، ص۱۵۷.
- ↑ مکارم شیرازی، گفتار معصومین(ع)، ج۱، ص۱۹۱.
- ↑ صابرخراسانی، صله رحم، ص۱۱.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه فارسی، ج۵، ص۱۰۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ج۳، ص۲۴۸؛ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه فارسی، ج۵، ص۱۰۳.
- ↑ نراقی، جامع السعادات، ج۲، ص۱۰۳ و ص۱۰۴؛ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه فارسی، ج۵، ص۱۰۳ و ص۱۰۴.
- ↑ محمدی ریشهری، منتخب میزان الحکمه، ج۱، ص۲۳۳؛ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه فارسی، ج۵، ص۱۰۳ و ص۱۰۴.
- ↑ محمدی ریشهری، منتخب میزان الحکمه، ج۱، ص۲۳۳.
- ↑ هاشمی شاهرودی، فرهنگ فقه فارسی، ج۵، ص۱۰۳ و ص۱۰۴.
- ↑ مکارم شیرازی، گفتار معصومین (ع)، ج۱، ص۱۹۲.
- ↑ خمینی، استفتائات، ج۶، ص۶۶۱.
- ↑ خمینی، استفتائات، ج۶، ص۶۶۱ و ص۶۶۲.
- ↑ خمینی، استفتائات، ج۶، ص۶۶۱.
- ↑ خمینی، موسوعة الإمام الخمینی، ج۹، ص۳۱۸.
- ↑ خمینی، شرح چهل حدیث، ص۴۹۳.
منابع
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الفکر، بیتا.
- خمینی، سید روحالله، استفتائات، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۲ش.
- خمینی، سید روحالله، شرح چهل حدیث، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۳ش.
- خمینی، سید روحالله، موسوعة الإمام الخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۲ش.
- شهید اول، محمد بن مکی، القواعد و الفوائد في الفقه و الأصول و العربیة، قم، مکتبة المفيد، بیتا.
- صابرخراسانی، مرتضی، صله رحم، قم، مؤسسه در راه حق، ۱۳۸۲ش.
- فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، مفاتیح الشرائع، قم، مجمع الذخائر الإسلامية، ۱۴۰۱ق.
- مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، مرآة العقول في شرح أخبار آل الرسول، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۶۳ش.
- محمدی ریشهری، محمد، منتخب میزان الحکمه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحديث، ۱۳۸۹ش.
- مصباح یزدی، محمد تقی، پند جاوید، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، بیتا.
- مقدّس اردبيلي، أحمد بن محمّد، مجمع الفائدة، بیجا، مؤسسة النشر الإسلامی، بیتا.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلاميه، ۱۳۷۱ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، گفتار معصومین (ع)، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب (ع)، ۱۳۸۷ش.
- نراقی، مهدی بن ابی ذر، جامع السعادات، ترجمه کریم فیضی، قم، قائم آل محمد (عج)، ۱۳۸۸ش.
- هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه فارسی، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، ۱۳۸۷ش.