عزای عمومی
عزای عمومی، شیوه‌ای که امام‌خمینی از آن برای بسیج مردم و حفظ اهداف انقلاب اسلامی استفاده می‌کرد.
مفهوم‌شناسی
عزای عمومی یا سوگ همگانی، روز یا روزهایی مشخص است که برای سوگواری و گرفتن مراسم یادبود درگذشتگان، در میان اکثریت مردم یک کشور برگزار می‌شود. از قدیم رسم بر این بود که در روزهای عزای عمومی، بازارها بسته می‌شد و دستجات عزا به حرکت درمی‌آمد.[۱] اعلام رسمی عزای عمومی از جانب حکومت‌ها با نیمه‌افراشته شدن پرچم کشورها همراه است.
ویژگی عزای عمومی
از مهم‌ترین ویژگی‌های سوگواری عمومی، نمود اجتماعی آن و ایجاد حس همبستگی است؛[۲] چنان‌که اقامهٔ عزای سیدالشهدا(ع)، به یکی از مقومات اصلی هویت شعائری تشیع تبدیل شده[۳] و در طول تاریخ، موجب احیای روحیهٔ شهادت‌طلبی، فداکاری و مبارزه با ظلم بوده است.[۴] از همین رو است که بسیاری از اعتراضات سیاسی نیز در بستر همین سوگواری عمومی شکل گرفته یا تقویت می‌شود.[۵]
نقش عزای عمومی در انقلاب اسلامی
امام‌خمینی در نهضت اسلامی ایران، با تشخیص ظرفیت عزای عمومی برای تهییج عواطف انسانی و حفظ مقاصد اسلامی، به خوبی از آن بهره گرفت.[۶] ایشان نخستین بار در ۲۲ اسفند ۱۳۴۱ و در پی تصویب لایحهٔ موسوم به انقلاب سفید، در اطلاعیه‌ای نوروز ۱۳۴۲ را عزای عمومی اعلام کرد و دربارهٔ خطر اقدامات رژیم برای اسلام، به علما و مردم هشدار داد.[۷] همچنین در نخستین سالگرد قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، در اعلامیه مشترکی با چند تن از مراجع تقلید، ۱۵ خرداد را روز عزای ملی اعلام کرد.[۸]
پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز این روز را برای همیشه عزای عمومی خواند.[۹] مطالعهٔ روند رخدادهای بعدی انقلاب، اهمیت اعلام عزای عمومی از جانب امام‌خمینی را در بزنگاه‌های نهضت و حفظ هیجان و حضور مردم نشان می‌دهد. برجسته‌ترین رخدادهای پیش از پیروزی انقلاب اسلامی که موجب اعلام عزای عمومی از سوی امام‌خمینی گردید، از این قرار است: تصویب لایحهٔ مصونیت مستشاران و تبعه آمریکا در مجلس شورای ملی (آبان ۱۳۴۳)،[۱۰] هفتمین روز شهدای ۱۷ شهریور و تأکید بر ادامهٔ اعتصابات،[۱۱] اربعین شهدای تبریز در فروردین ۱۳۵۷،[۱۲] سالگرد کشتار مردم قم، کشتار در شهرهای مختلف ایران و نیز در آستانهٔ خروج شاه از کشور در دی ۱۳۵۷.[۱۳] و به مسلسل بستن بارگاه قدس امام رضا(ع).[۱۴]
عزای عمومی پس از پیروزی انقلاب
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، امام‌خمینی فقط در شهادت مرتضی مطهری در اردیبهشت ۱۳۵۸،[۱۵] و شهادت سیدمحمدباقر صدر و خواهر او بنت‌الهدی، در اردیبهشت ۱۳۵۹، عزای عمومی اعلام کرد.[۱۶]
پانویس
- ↑ ذهبی، تاریخ الإسلام، حوادث و وفیات ۵۷۱-۵۸۰ق، ص۲۳۶؛ مهربانی، «سوگواری»، دانشنامه جهان اسلام، ج۲۵، ص۲۳۴-۲۳۸.
- ↑ اربابی، شعائر دینی در اسلام، ص۶۲-۶۳.
- ↑ مظاهری، رسانه شیعه، ص۱۸۰-۱۸۴.
- ↑ مهرابی، «تأسی امام‌خمینی از قیام امام‌حسین»، مجموعه مقالات، ص۲۷۴-۲۷۵.
- ↑ درویش‌زاده، «عزاداری»، دانشنامه امام‌خمینی، ج۷، ص۳۰۷-۳۱۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ج۱۰، ص۱۲۱؛ ج۱۱، ص۱۰۰ و ج۱۵، ص۳۳۱.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ج۱، ص۱۵۶.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ج۱، ص۳۳۵-۳۳۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ج۸، ص۵۰-۵۱.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ج۱، ص۴۱۵-۴۲۴.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ج۳، ص۴۲۶.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ج۳، ص۳۵۹-۳۶۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ج۵، ص۲۲۷-۲۲۸؛ ۲۸۳-۲۸۴؛ ص۳۵۰-۳۵۱.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ج۵، ص۹۳.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ج۷، ص۱۷۸-۱۷۹.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ج۱۲، ص۲۵۳-۲۵۴.
منابع
- اربابی، حسین (۱۳۹۴). «شعائر دینی در اسلام، مفهوم‌شناسی، ویژگی‌ها و کارکردها». مجله معرفت، شماره ۲۱۱. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی.
- امام‌خمینی، سید روح‌الله (۱۳۸۹). صحیفه امام. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
- درویش‌زاده کاخکی، صدیقه، «عزاداری». دانشنامه امام‌خمینی، تهران: مؤسسهٔ تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
- ذهبی، محمد بن احمد (۱۴۱۷ق). تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام. بیروت: چاپ عمر عبدالسلام تدمری.
- مظاهری، محسن‌حسام (۱۳۸۷). رسانه شیعه، جامعه‌شناسی آئین‌های سوگواری و هیئت‌های مذهبی در ایران، با تأکید بر دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تهران: نشر بین‌الملل.
- مهرابی، راضیه (۱۳۸۱). «تأسی امام‌خمینی از قیام امام‌حسین»، چاپ‌شده در مجموعه مقالات همایش امام‌حسین. ج۷. تهران: مجمع جهانی اهل بیت.