عزت الهی
عزت الهی، یکی از صفات الهی به معنای شکستناپذیر و نفوذناپذیر میباشد که برهمه موجودات غالب است.
اهمیت و جایگاه عزت الهی
عزّت الهی در اصطلاح عرفانی به معنای غالب و قائم بر همه اشیاء است و قادری که دسترسی به او ممکن نباشد.[۱] اهل معرفت درباره عزیز بودن و عزت الهی به عنوان یکی از اسماء الهی در آثار خویش به تفصیل سخن گفتهاند و با توجه به قواعد عقلی به اثبات این صفت الهی پرداختهاند.[۲] امامخمینی نیز در آثار خویش به بحث عزت و عزیز بودن الهی اشاره کرده و با استفاده از قاعده صرفالشیء به اثبات عزیز بودن خداوند پرداخته است.[۳]
معانی عزت الهی
اهل معرفت در مورد اسم عزیز معتقدند، عزیز به معنای غالب و قائم بر همه اشیا و شکستناپذیر است.[۴] امامخمینی نیز برای عزت الهی و عزیز بودن خداوند سه معنا قائل است:
- به معنای غالب و قهاریت: یعنی حقتعالی بر همه چیز غالب و قاهر است و تمام سلسله وجود مسخر امر اوست و با هر موجودی قیوم و به هر یک از موجود است محیط است. ایشان با استناد به آیه «ما من دابة إلا هو آخذ بناصیتها»،[۵] معتقد است همه موجودات بدون سرپیچی مقهور قهاریت او هستند و بدون هیچ طغیانی ذلیل قدرت او هستند. سلطنت مطلق و مالکیت تام و غلبه بر عالم خلق و امر از آن خداست و حرکت هر جانداری در تسخیر او و فعل هر فاعلی به امر و تدبیر او انجام میگیرد؛ ازاینرو ممکنات هویتی جز وابستگی و ربط به مالک خود ندارند و همه کمالات وجودی آنها و مالکیت حقیقی همه اشیاء از آن خداوند است چنانکه آیه «لمن الملک الیوم لله الواحد القهار»،[۶] که به صراحت مالکیت مطلقه و یگانه خداوند متعال را یادآور میشود.[۷]
- به معنای قوی: امامخمینی برای توضیح این معنا در ابتدا به بیان دو مقدمه میپردازد؛ یکی درباره بینهایت بودن است؛ یعنی خداوند در فعالیت خود بینهایت و تا محدود است و این بینهایتی و لایتناهی حقتعالی، جایی برای غیر نمیگذارد. و دیگری درباره قوه است. قوه دارای اقسام و صنوفی است، گاهی در مقابل فعل و گاهی در مقابل ضعف و گاهی به معنای مبدأ تغییر در شیء به کار میرود؛ البته قوه در معنای عرفانی به معنای اندماج است که با قدرت و اشراق همراه است. با توجه این دو مقدمه امامخمینی در معنای دوم، عزیز بودن را قوه در مقابل ضعف یعنی همان قوی میداند و معتقد است واجبالوجود از حیث قوّت، به طور نامتناهی بلکه فوق نامتناهی است و در دایره وجود، به جز او هیچ قدرتمندی وجود ندارد و قوت هر موجود قدرتمندی در ظل قوت او و از درجات قدرت اوست و همه موجودات از جهت ظلّی، فانی در ذات حق هستند و عینالربط و فقر هستند پس ممکنات از جهت «یلی الربی» و قوام وجودی قوی هستند و از جهت «یلی الخلقی» و فقر وجودی، ضعیف هستند.[۸]
- به معنای فردی که معادل و همتا ندارد: امامخمینی در بیان معنای سوم از عزیز با توجه به قاعده فلسفی صرف الشیء، معتقد است خداوند متعال عزیز و بیهمتا است؛ زیرا صرف الشیء لایتثنی و لایتکرر، پس چیزی مساوی و قابل مقایسه با اونخواهد بود. به اعتقاد امامخمینی ابنعربی در کتاب انشاء الدوائر خود اسم «العزیز» را از اسمای ذات دانسته است. تحقیق مطلب آن است که اگر عزیز به معنای سوم (همانندی ندارد) باشد، از اسماء ذات است و اگر عزیز به معنای دوم (یعنی قوی) باشد، از اسماء صفات و اگر عزیز به معنای اول (غالب) باشد، از اسماء افعال است. امامخمینی در ادامه تحقیق خود در بیان جایگاه اسم «العزیز» به کلام استاد خود شاهآبادی استناد میکند. شاهآبادی برای تعیین اسمای ذات، میزان خاصی ارائه میدهد و معتقد است هر اسمی که بر وزن «فعول» و «فعیل» باشد به دلیل معدنیة الذات بودنش جزء اسمای ذات است، چون دلالت بر آن دارد که ذات معدن آن اسم است. امامخمینی میگوید؛ اصطلاحی که شاهآبادی در این باره اسماء میآورد «الصیغ المعدنیة» است. به این ترتیب بسیاری از اسماء که از نظر ابنعربی اسم صفت و فعلاند، در نظر شاهآبادی از اسماء ذات محسوب میشوند.[۹]
پانویس
- ↑ طباطبائی، المیزان، ج۲، ص۵۶۵ و۵۰۵؛ فرغانی، منتهی المدارک، ج۱، ص۵۸.
- ↑ جیلی، منظومه اسماء الله الحسنی، ص۳۶؛ سبزواری، شرح الاسماء الحسنی، ص۱۳۸؛ جیلی، السفینة القادریة، ص۲۲۳؛ فرغانی، منتهی المدارک، ج۱، ص۵۸.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۹۳-۹۶؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، ص۲۵۹-۲۶۰؛ تقریرات فلسفه، ج۱، ص۱۵۰-۱۵۱.
- ↑ فرغانی، منتهی المداراک، ج۱، ص۵۸؛ جیلی، السفینة القادریة، ص۲۲۳؛ منظومه اسماء الله الحسنی، ص۳۴.
- ↑ هود: ۵۶.
- ↑ غافر: ۱۶.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۹۳؛ آداب الصلاة، ص۱۳۶؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویه، ص۱۱۶؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، ص۲۵۹-۲۶۰؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۲، ص۱۱۰-۱۱۱.
- ↑ امامخمینی،، شرح دعای سحر، ص۹۳-۹۴؛ تقریرات، فلسفه، ج۱، ص۱۵۰-۱۵۱؛ شرح چهل حدیث، ص۶۲۳-۶۲۴؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۲، ص۱۱۳-۱۱۴.
- ↑ امامخمینی،، شرح دعای سحر، ص۹۵؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۲، ص۱۳۱.
منابع
- امامخمینی، سیدروحالله، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، پاسدار اسلام، ۱۴۱۰ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- جیلی، عبدالقادر، السفینة القادریة، تصحیح سالم بواب، بیروت، نشر دار الالباب، ۱۴۱۲ق.
- جیلی، عبدالقادر، منظومة أسماء الله الحسنی، تصحیح عبدالرحیم، بیروت، نشر الثقافة، ۱۴۱۹ق.
- سبزواری، ملاهادی، شرح الأسماء الحسنی، تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۲ش.
- صاحبی، باقر، اسرار ملکوت، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۳ش.
- طباطبائی، محمدحسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- فرغانی، سعیدالدین، منتهی المدارک، بیروت، دار الکتب، ۱۴۲۸ق.
نویسنده: باقر صاحبی