علو الهی
علوّ الهی، برتری خداوند بر موجودات هستی به جهت سریان و حضور حق در دل همه ذرات عالم درحالیکه از هر محدودیتی و نقصی مبرّا و منزه است.
اهمیت و جایگاه علوّ الهی
علوّ در اصطلاح اهل معرفت بلندترین مرتبه کمال وجودی که از هر محدودیتی منزه است.[۱] فلاسفه و عرفای اسلامی درباره علوّ الهی و سریان آن در عالم هستی و اقسام علوّ در آثار خویش به تفصیل پرداختهاند.[۲] امامخمینی نیز طبق مبانی عرفانی نظیر وحدت وجود، سریان وجود و با استناد به آیات الهی و روایات به بحث علوّ پرداخته است..[۳]
حقیقت علوّ الهی
به اعتقاد اهل معرفت طبق وحدت وجود، معتقدند؛ خدواند متعال در دل هر ذرهای حاضر است و هیچ موجودی از او جدا نیست، و از عالیترین درجه وجود تا پایینترین درجه وجود حضور دارد و به همه موجودات قرب وجودی و علوّ الهی دارد و به دلیل برخورداری از علوّ الهی و عالیترین کمال وجودی از هر محدودیتی منزه و از هر نقصی مبرّا است، به موجب این علوّ الهی، حقتعالی بر همه موجودات احاطه و قیومیت دارد و همه اشیاء ممکن مظاهر و شأن او میباشند.[۴]
امامخمینی نیز در بیان حقیقت علوّ الهی، معتقد است؛ حقتعالی در عین دُنُوّش بلندمرتبه و عالی است و در عین بلندمرتبگی، دانی است، البته علوّ حقیقی از آن خداوند است و سایر موجودات در دنوّ قرار دارند بلکه برتری هر چیزی ظلّ و شأن برتر و علوّ حقتعالی است.[۵]
این هویت مطلقه واحده هم ظاهر است و هم مظهر و در عین حالی که دانی است، عالی و در عین علوّ، دانی است.[۶] امامخمینی با توجه به کلام استاد خویش شاهآبادی اسم «العلی» را از اسمای ذاتی میداند و با استناد به روایتی معتقد است اول اسمی که خداوند برای خود برگزید، «العلی» و «العظیم» بود، که اولی از اسمای ذاتی و دومی از اسمای صفاتی میباشد.
به اعتقاد امامخمینی از این روایت معلوم میشود که «العلی» از اسمای ذاتی و دارای علوّ مطلق است که خداوند قبل از آفرینش خلق برای خود برگزیده است؛ زیرا در حدیث آمده «علّا علی کلّ شی»[۷] به باور امامخمینی طبق وحدت شخصی وجود در حقیقت علوّ و برتری خداوند کسی شریک نیست؛ زیرا موجودات به لحاظ جهت نفسی و حیث ذاتی خویش، هیچ علوّی ندارند و از نظر جهت خلقی نیز علوّشان در علوّ خداوند فانی و مندک است و حکم و حیثیتی برای آنها وجود ندارد و همگی در ذات او مستهلکاند.[۸]
اقسام علوّ
اهل معرفت علوّ را به دو قسم علوّ مکان و علوّ مکانتی (رتبی) تقسیم کردهاند و معتقدند هرچند حقتعالی از حیث اطلاق، علوّ ذاتی است و همه علوّها از او ناشی میشود، لکن در علوّ رتبی و مکانتی با بقیه ممکنات مشارکت دارد؛ زیرا از آنجا که در هر موجودی سریان و جریان و حضور دارد، علوّ رتبی نیز براو اطلاق میشود، اما از علوّ مکانی که از خواص اجسام است منزه است.[۹]
امامخمینی نیز با توجه به اقسام علوّ، علوّ ذاتی را برای ذات خداوند میداند.[۱۰] و با استناد به کلام برخی علما[۱۱] بر دو قسم علوّ حقیقی و اضافی تأکید دارد..[۱۲]
پانویس
- ↑ ملاصدرا، الحکمة المتعالیه، ج۱، ص۱۱۴؛ مفاتیح الغیب، ص۳۲۲.
- ↑ جیلانی، سرّ الأسرار و مظهر الأنوار، ص۲۷۶؛ بقلی شیرازی، لوامع التوحید، ص۹۱؛ آملی، جامع الاسرار، ص۱۶۵؛ ابنترکه اصفهانی، شرح فصوص الحکم، ص۱۸۳.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۱۴۱-۱۴۲؛ شرح چهل حدیث، ص۲۲۴ و ۱۷۰؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، ص۱۰۸، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۰۱-۳۰۴؛ آداب الصلاة، ص۸۱.
- ↑ ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ص۲۳۲؛ الحکمة المتعالیه، ج۱، ص۱۱۴؛ رضایی، بررسی و نقد حقیقت آفرینش، ص۲۹۸-۲۹۹.
- ↑ امامخمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، ص۲۹۹؛ شرح دعای سحر ص۱۴۱؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۲، ص۳۳۹.
- ↑ امامخمینی، تقریرات فلسفه، ج۱، ص۲۹۵؛ ج۳، ص۳۰۱-۳۰۴.
- ↑ امام خمینی، شرح دعای سحر، ص۱۴۱-۱۴۲؛ سرّ الصلاة، ص۱۰۷؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۲، ص۳۴۰-۳۴۱.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۱۴۲؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۲، ص۳۴۲.
- ↑ جامی، نقد النصوص، ص۱۳۹-۱۴۰.
- ↑ امامخمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس، ص۱۰۸؛ شرح چهل حدیث، ص۲۲۴؛ سر الصلاة، ص۹۹.
- ↑ فیض کاشانی، الوافی، ج۱، ص۴۶۶.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۱۴۲.
منابع
- ابنترکه اصفهانی، صائنالدّین، شرح فصوص الحکم، تحقیق محسن بیدار، قم، انتشارات بیدار، ۱۳۷۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، پاسدار اسلام، ۱۴۱۰ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- آملی، سیدحیدر، جامع الاسرار و منبع الانوار، تصحیح هانری کربن، تهران، نشر علمی و فرهنگی، ۱۳۶۸ش.
- بقلی شیرازی، روزبهان، لوامع التوحید، المصباح فی مکاشفة بعث الأرواح، مصحح عاصم ابراهیم، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۸ش.
- جامی، عبدالرحمان، نقد النصوص فی شرح نقش النصوص، مقدمه ویلیام چیتیک، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۷۰ش.
- جیلانی، عبدالقادر، سرّ الأسرار و مظهر الانوار فیما یحتاج إلیه الابرار، تصحیح المزیدی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۸ق.
- رضایی، مرتضی، بررسی و نقد حقیقت آفرینش از دیدگاه ملاصدرا، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امامخمینی، ۱۳۹۶ش.
- صاحبی، باقر، اسرار ملکوت، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۳ش.
- فیض کاشانی، محسن، الوافی، اصفهان، کتابخانه امیرالمؤمنین، علی علیهالسّلام، ۱۴۰۶ق.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۸۱م.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، مفاتیح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، تهران، مؤسسه تحقیقات فرهنگی ۱۳۶۳ش.