ملامحسن فیض کاشانی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ملامحمدبن مرتضیبن محمود کاشانی |
| لقب | فیض کاشانی، ملامحسن |
| تاریخ تولد | ۱۴ صفر ۱۰۰۷ /۲۵ شهریور ۹۷۷ |
| زادگاه | کاشان، ایران |
| تاریخ وفات | ۲۲ ربیعالثانی ۱۰۹۱ق/۲ خرداد ۱۰۵۹ |
| محل دفن | کاشان، آرامگاه وقفی خودش |
| شهر وفات | کاشان، ایران |
| خویشاوندان سرشناس | داماد ملاصدرا |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | ملاصدرا، شیخ بهایی، میرداماد، میرفندرسکی، محمدتقی مجلسی، سیدماجدبن هاشم بحرانی |
| شاگردان | قاضیسعید قمی |
| محل تحصیل | کاشان، اصفهان، شیراز، قم |
| اجازه روایت از | شیخ محمد نوادۀ شهید ثانی |
| تألیفات | تفسیر صافی، الوافی، المحجة البیضاء، الشافی، الحقائق، مفاتیح الشرایع |
ملامحسن فیض کاشانی (۱۰۰۷ـ۱۰۹۱ق/۹۷۷ـ۱۰۵۸ش) یکی از برجستهترین دانشمندان، فقیهان، محدثان، فیلسوفان و عارفان شیعه در دوران صفوی بود. وی را میتوان نمونهای از وحدت میان ظاهر و باطن دین، شریعت و طریقت، و عقل و نقل دانست. آثار بسیار او در حوزههای تفسیر، حدیث، اخلاق، فقه، فلسفه و عرفان از وی چهرهای فراگیر ساخته است.
امامخمینی که خود حکیم، فقیه و عارف بود، احترام ویژهای برای فیض قائل بود. او را نماد آمیزهای از شریعت و عرفان میدانست. ایشان در چندین اثر خود همچون شرح حدیث جنود عقل و جهل، شرح دعای سحر و سخنرانیهای اخلاقی، از محسن فیض یاد کرده است.
زندگینامه
ملامحمدبن مرتضیبن محمود کاشانی که به «ملا محسن» و «فیض کاشانی» پرآوازه بود، در ۱۴ صفر سال ۱۰۰۷ق (برابر با ۲۵ شهریور ۹۷۷ش) در کاشان زاده شد.[۱] پدرش رضیالدین شاهمرتضی.[۲] و مادرش زهراخاتون، دختر ضیاءالعرفا رازی بود.[۳] خاندان فیض از خانوادههای علمی و مشهور شیعه بودهاند.[۴] چنانکه مزار جد بزرگ فیض، ملاعلی کاشانی، در کاشان است.
نام فیض، محمد، اما به محسن یا محمدمحسن نامدار بود.[۵] هنگامی که او داماد ملاصدرا شد، پدرزنش او را فیض، و داماد دیگرش لاهیجی را فیاض نامید.[۶] برای همین با گذشت زمان او به ملافیض کاشانی پرآوازه گشت.
فیض، خواندن و نوشتن را در کاشان آغاز کرد. در ۲۰ سالگی برای دانشاندوزی به اصفهان رفت. سپس برای دانشافزایی دو سالی در شیراز نزد سیدماجدبن هاشم بحرانی شاگردی کرد. فیض بار دیگر به اصفهان بازگشت و در جرگه درس شیخ بهائی درآمد. وی در سفر حج از شیخ محمد نوادۀ شهید ثانی اجازه روایت گرفت.
فیض کاشانی که آوازۀ ملاصدرا را شنیده بود، از برای بهرهی علمی از وی، به قم رفت. او همراه با ملاعبدالرزاق لاهیجی هشت سال از شاگردان ویژهی ملاصدرا شدند. سرانجام هنگام بازگشتِ ملاصدار به شیراز، او را همراهی کرد و برای بار دوم چند سالی در شیراز زندگی کرد.[۷] فیض سرانجام به کاشان بازگشت و به کار آموزش و نگارش پرداخت.[۸]
فیض کاشانی افزون بر شیخ بهایی، ملاصدرا و هاشم بحرانی، از استادان دیگری نیز بهره برد. ازجمله: محمدتقی مجلسی، میرداماد و میرفندرسکی.[۹] همچنین شاگردان بسیاری هم پرورش داد.[۱۰] در کنار این تلاشها، آثار علمی پرشماری از خود بر جای گذاشت. او در کتاب فهرست تصانیف خود، از ۱۰۰ اثر نام برده است.[۱۱] سیدنعمتالله جزایری آثار او را نزدیک به ۲۰۰ اثر میداند.[۱۲] در دیگر منابع تا ۱۴۰ اثر ثبت شده است.[۱۳] مرکز کامپیوتری علوم اسلامی نور نسخه الکترونیکی آثار فیض را، با عنوان مجموعه آثار علامه فیض کاشانی منتشر کرده است.[۱۴]
فیض کاشانی سرانجام در ۲۲ ربیعالثانی در ۱۰۹۱ق (برابر با ۲ خرداد ۱۰۵۹ش) در کاشان درگذشت و در آرامستانی که در زمان حیاتش، زمین آن را وقف نموده بود، به خاک سپرده شد.[۱۵]
جایگاه فیض در نگاه امامخمینی
امامخمینی در آثار خویش از فیض کاشانی و استادان او به نیکی یاد کرده و او را «محقق بزرگوار»،.[۱۶] و «عارف ربانی ملامحسن فیض کاشانی، انارالله برهانه»،.[۱۷] نامیده است.در کتاب آداب الصلاه آورده است:
«کتب فیلسوف عظیم الشأن اسلامی، صدر المتألّهین قدّس سرّه، و استاد عظیمالشأنش محقق داماد قدّس سرّه، و تلمیذ بزرگوار او، فیض کاشانی قدّس سرّه، و تلمیذ عظیم الشّأن فیض، عارف جلیل ایمانی، قاضی سعید قمی قدّس سرّه-»،.[۱۸]
همچنین دیدگاه و کتابهای فیض را دستمایه کاوش و دانش خویش نهاده است.[۱۹] از خوانش و کاوش در کتابها و رسالههای فقهی، اخلاقی، عرفانی و زندگینامههایی که به قلم خود فیض کاشانی یا شاگردان و دیگر عالمان نوشته شده است، بهدست میآید که وی اندیشهها و دیدگاههای نو، ویژه و مستقلی داشته که در ابراز آنها نیز ابایی نداشته و از پنهانکاری، دورویی و چاپلوسی پرهیز میکرده است. برای همین مخالفان بسیاری هم داشته است. بهگونهای که برخی او را فاسق و کافر دانسته و میدانند.[۲۰] امامخمینی همانگونه که از آثار و نظرات اخلاقی و عرفانی فیض کاشانی بهرهها برده، در برابر مخالفان او نیز ایستاده و از وی پشتیبانی کرده است. او تأسف میخورد که اندیشههای فیض در حوزههای علمیه مهجور بودهاند. در کتاب شرح چهل حدیث آورده است:
«ما بیچارهها که از مشاهدات و تجلیات بکلی محرومیم از ایمان به این معانی هم، که خود یک درجه از کمال نفسانی است و ممکن است ما را به جایی برساند، دوریم. از مرتبه علم، که شاید بذر مشاهدات شود، نیز فرار میکنیم، و چشم و گوش خود را بکلی میبندیم و پنبه غفلت در گوشها میگذاریم که مبادا حرف حق در آن وارد شود. اگر یکی از حقایق را از لسان عارف شوریده یا سالک دلسوخته یا حکیم متألهی بشنویم، چون سامعه ما تاب شنیدن آن ندارد و حبّ نفس مانع شود که به قصور خود حمل کنیم، فورا او را مورد همه طور لعن و طعن و تکفیر و تفسیقی قرار میدهیم و از هیچ غیبت و تهمتی نسبت به او فرو گذار نمیکنیم. کتاب وقف میکنیم و شرط استفاده از آن را قرار میدهیم [که] روزی صد مرتبه لعن به مرحوم ملا محسن فیض کنند!».[۲۱]
پانویس
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ج۵، ص۱۸۰؛ قمی، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۳۹؛ فیض کاشانی، الوافی، ج۱، ترجمه مولف، ص۱۷.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ج۶، ص۷۹.
- ↑ فیض کاشانی، دیوان، ج۱، مقدمه مصحح، ص۶.
- ↑ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ج۵، ص۱۸۰؛ قمی، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۳۹؛ فیض کاشانی، الوافی، ج۱، ترجمه مولف، ص۱۷.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ج۵، ص۷۹؛ افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ج۵، ص۱۸۰؛ قمی، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۳۹؛ فیض کاشانی، الوافی، ج۱، ترجمه مؤلف، ص۱۷، مقدمه مصنف، ص۴.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ج۶، ص۹۴٬۱۰۰؛ قمی، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۴۱.
- ↑ فیض کاشانی، دیوان، ص۵۸، به نقل از رساله شرح صدر فیض کاشانی)
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ج۶، ص۹۳؛ فیض کاشانی، دیوان، ص۵۸، به نقل از رساله شرح صدر فیض کاشانی.
- ↑ فیض کاشانی، الوافی، ج۱، مقدمه، ص۳۲ـ۳۳.
- ↑ قمی، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۴۱؛ فیض کاشانی، الوافی، مقدمه مصحح، ص۳۳.
- ↑ فیض کاشانی، الوافی، مقدمه مصحح، ص۵۱.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ج۵، ص۹۳.
- ↑ فیض کاشانی، دیوان، ج۱، مقدمه مصحح، ص۸۲-۸۸؛ فیض کاشانی، الوافی، مقدمه مصحح، ص۳۳-۵۹.
- ↑ مرکز کامپیوتری نور؛ کتابخانه دیجیتالی مجموعه آثار ملا محسن فیض کاشانی، دانشگاه عالی شهید مطهری.
- ↑ نک: افندی اصفهانی، ریاض العلماء، ج۵، ص۱۸۲؛ الکنی و الالقاب، ج۳، ص۴۰.
- ↑ امامخمینی، شرح جنود عقل و جهل، ص۲۷.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۸۰.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۳۰۴.
- ↑ امامخمینی، جهاد اکبر، ص۲۳؛ امامخمینی، دیوان امام، ص۲۱؛ شرح چهل حدیث، ص۴۵۶، ۵۱۲ و...؛ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۸۰؛ امامخمینی، شرح جنود عقل و جهل، ص۳۰، ۳۴، ۱۵۹، ۲۶۶ و....
- ↑ فیض، علیرضا، «ویژگیهای فقه ملا محسن فیض کاشانی»؛ فیض کاشانی، مفاتیح الشرائع، ج۱، ص۱۳، ۱۷، ۴۶، ۵۵، ۷۵، ۸۱، ۹۴؛ ج۲، ص۲۱.
- ↑ امامخمینی، شرح چهل حدیث، ص۴۵۶ و ۵۰۴.
منابع
- افندی اصفهانی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق سیداحمد حسینی، قم، مطبعة الخیام، ۱۴۰۱ق.
- امامخمینی، آداب الصلاه، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، هفتم، ۱۳۷۸ش.
- امامخمینی، جهاد اکبر، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، نهم، ۱۳۷۸ش.
- امامخمینی، دیوان امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- امامخمینی، شرح چهل حدیث، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، بیستوچهارم، ۱۳۸۰ش.
- امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، هفتم، ۱۳۸۲ش.
- امامخمینی، شرح دعای سحر، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، اول، ۱۳۷۴ش.
- خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، تحقیق؛ اسدالله اسماعیلیان، قم، مکتبة الاسماعیلیان، ۱۳۹۰ق.
- فیض کاشانی، محمدمحسن، دیوان، شرح و مقدمه: مصطفی فیضی کاشانی، تهران، انتشارات اسوه، ۱۳۷۱ش.
- فیض کاشانی، محمدمحسن، کتاب الوافی، تصحیح و تعلیق: ضیاءالدین حسینی، اصفهان، مکتبة الامام امیرالمومنین علی علیهالسلام، ۱۴۱۲ق/۱۳۷۰ش.
- فیض کاشانی، محمدمحسن، مفاتیح الشرائع، تحقیق: سیدمهدی رجائی، قم، مجمع الذخائر الاسلامیة، ۱۴۰۱ق.
- فیض، علیرضا، «ویژگیهای فقه ملا محسن فیض کاشانی»، مجموعه مقالات از شمارههای ۴۵–۵۸، نشریه دانشکده اللهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، اسفند ۱۳۶۷ تا اسفند ۱۳۷۳ش.
- قمی، شیخ عباس، الکنی و الالقاب، تهران، مکتبة الصدر، چاپ پنجم، ۱۳۶۸ش.
- کتابخانه دیجیتالی مجموعه آثار ملا محسن فیض کاشانی، دانشگاه عالی شهید مطهری
- مرکز کامپیوتری نور.
محمد رجائینژاد