قرائت
قرائت در نماز، اظهار بندگی و عبودیت نسبت به خداوند میباشد که لطف معنوی تعبد و بندگی را به نمایش میگذارد.
اهمیت و جایگاه قرائت در نماز
یکی از اجزای مهم نماز قرائت است که در آن حضور قلبی تأمین میشود و بار توحیدی را به دنبال دارد؛ به باور عرفا، تمام امور باطنی نماز را میتوان در قرائت به دست آورد، ازاینرو اهل معرفت برای قرائت در آثار خویش شرایط، مراتب و آداب باطنی بر شمردهاند.[۱]
امامخمینی نیز در آثار خویش برای اسرار نماز شرایط، مراتب و آدابی برشمرده است و با توجه به اصطلاحات خاص عرفانی تحلیلی خاص از اسرار قرائت ارائه داده است.[۲]
حقیقت و مراتب اسرار قرائت
اهل معرفت حقیقت قرائت را در نماز، اظهار بندگی در قالب خواندن سوره حمد میدانند. حقیقت قرائت و نیز رمز و راز تأکید بر خواندن سوره «حمد» و «توحید» در روایات فراوانی بیان شده است. یکی از وجوه مهم انتخاب سوره «حمد» برای قرائت آن است که این سوره از زبان بنده نسبت به مولای حقیقی خود جاری شده و شامل بهترین ادب بندگی و اظهار عبودیت نسبت به خداوند میباشد. قرائت در نماز دارای هویتی ارتقایی، تعظیمی و مناجاتی است؛ یعنی بنده ضمن اظهار نسبت بندگی، به تعامل تعاشقی و مناجاتی و نیاش با پروردگار میپردازد و لطف معنوی تعبد و بندگی را به نمایش میگذارد. این تعامل عاشقی بین بنده و مولای خود در قرائت نماز به خوبی ظهور و بروز مییابد.[۳]
امامخمینی نیز ضمن بیان حقیقت قرائت در نماز، معتقد است تأدب به قرائت، نشانگر صعود از مرتبهای به مرتبه بالاتر است؛ زیرا در این سفر روحانی و معراج الهی و نماز سلوکی برای قرائت مدارجی است؛ این مدارج به دو گونه ظاهری و باطنی است. آداب ظاهری آن تجوید و تحسین قرائت و آداب باطنی آن رساندن حقایق به قلب است.[۴] امامخمینی برای قرائت با توجه به مقام و معرفت سالک مراتبی را بر میشمارد از جمله؛
- قرائت عموم مردم متدین: در این قرائت رعایت تجوید و رعایت صحیح ادای حروف از مخارج میباشد و کمال این قرائت به تفکر و اندیشه در معانی، کلمات و مفاهیم عرفی آنهاست، این قرائت در حد ادای وظیفه شرعی است.
- قرائت اهل خاصه: در این قرائت، رساندن حقایق و لطایف کلام خداوند به قلب به قدر قوت برهان یا کمال عرفان است. ازاینرو کمال این نوع قرائت در آن است که سالک نمازگذار به برخی از اسرار و مراتب قرائت در نماز برسد.
- قرائت اصحاب معرفت: این قرائت گزارش و بیانی است که نمازگزار پس از کسب معرفت به حقایق کلام الهی، مشاهده کرده است.
- قرائت اصحاب قلوب: این قرائت بیان حالات قلبی سالک نمازگزار است پس از آنکه برخی از مراتب حقایق قرآن را دیده و شنیده است.
- قرائت اصحاب ولایت: ترجمه و گفتاری است از تجلیات توحیدی بر قلب ولیّ الهی و رسیدن به قرب نوافل و فرائض میباشد.[۵]
کیفیت قرائت در نماز
به اعتقاد امامخمینی عبد سالک هنگام ایستادن به نماز و قرائت لازم است وسوسههای شیطانی را با نماد بالا بردن دستها پشت سر اندازد و آن را رجم کند. این رجم مظاهر شیطانی و وسوسههای او، از رجم در جمرات حج، اکمل و کاملتر است؛ زیرا هنگام قرائت در نماز باید همه چیز را به پشت سرانداخت، برخلاف رمی جمرات در حج که پیش رو است. به اعتقاد امامخمینی هنگامی که سالک از روی اخلاص خداوند را به صفات رحمانیت و رحیمیت یاد کرد و متذکر حقیقیت این دو نام در قرائت شد مشمول خطاب «أثنی علیّ عبدی» میشود و هنگامی که «مالک یوم الدین» بر زبان جاری کند، منتظر ندای «مجدّنی عبدی» میشود. هنگامی که سالک نمازگزار گفت «ایاک نعبد و ایاک نستعین» خداوند را مستقیماً مخاطب ساخته و از حالت غیبت به حضور آمده و غیب تعینات و تشخصات را از خود و از همه ماسوی الله حتی اسما و صفات دور ساخته، متوجه غنی بالذات میشود. پس سالک باید از حجاب خود خارج شود تا لایق «هذا بینی و بین عبدی و لعبدی ما سُئل» گردد و با لسان استعداد از خداوند طلب کند و هنگامی که به پایان سوره رسید، منتظر این خطاب «هذا هو الذی لِعبدی» شود.[۶]
پانوس
- ↑ قمی، اسرار عبادت و حقیقت نماز، ص۹۵؛ صدوق، معانی الاخبار، ص۱۷؛ توحید صدوق، ص۶۵؛ امین، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج۱، ص۱۰۲؛ دلیر اسرار عرفانی نماز، ص۲۵۸-۲۶۰.
- ↑ امامخمینی، سرّالصلاة، ص۸۱؛ آداب الصلاة، ص۲۱۳-۲۱۴.
- ↑ صدوق الأمالی، ص۱۷۴-۱۷۵؛ التوحید، ص۹۳؛ کلینی، الکافی، ج۱، ص۲۲۸؛ یزدانپناه، آیین بندگی، ص۴۰۰-۴۰۲.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۲۱۳-۲۱۴.
- ↑ امامخمینی، الصلاة، ص۸۰-۸۱.
- ↑ امامخمینی، سرّ الصلاة، ص۸۱-۸۲.
منابع
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۸ش.
- امین، نصرت، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران، نشر نهضت زنان مسلمان، ۱۳۶۱ش.
- دلیر، بهرام، اسرار عرفانی نماز، تهران، نشر فرهنگ و اندیشه، ۱۴۰۲ش.
- صدوق، محمدبنعلی، معانی الاخبار، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۱ش.
- صدوق، محمدبنعلی، التوحید، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۲ش.
- صدوق، محمدعلی، الأمالی، تهران، نشر کتابچی، ۱۳۷۶ش.
- قمی، قاضی سعید، اسرار عبادت و حقیقت نماز، انتشارات آیت اشراق، قم، ۱۳۸۷ش.
- کلینی، محمدبنیعقوب، اصول کافی، تصحیح علیاکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- یزدانپناه، یدالله، آیین بندگی و دلدادگی، قم، نشر کتاب فردا، ۱۳۹۸ش.
نویسنده: باقر صاحبی