قرضالحسنه
قرضالحسنه به قرضی میگویند که در آن بهره و ربا وجود ندارد و قرضدهنده انگیزه معنوی و اخری دارد. سنت قرضالحسنه هم بهصورت فردی و با قراردادی دو طرفه میان مردم انجام میگیرد و هم از طریق بانکها و صندوقهای قرضالحسنه نیز اجرا میشود. قرضالحسنه از آموزههای اقتصادی مهم اسلام شمرده میشود که تأثیر بسزایی در کاهش فقر، برآوردن نیازهای ضروری مسلمانان و ایجاد الفت بین مردم دارد. قرضالحسنه یکی از راهکارهای اصلی مورد نظر اسلام جهت حذف ربا از جامعه شمرده میشود. قرضالحسنه از عبادات بسیار بزرگ شمرده میشود و برای آن ثواب زیادی گفته شده است.
امامخمینی قرضالحسنه را از ستونهای اقتصاد اسلامی معرفی میکند. ایشان توصیه کرده است که باید این سنت حسنه در بین مسلمانان جایگاه اصلی خود را پیدا کند و در جامعه و نیز خانوادهها رواج پیدا کند. امامخمینی صندوق قرضالحسنه را یک عبادت توصیف میکند و آن را بسیار با اهمیت تلقی میکند زیرا که در فرهنگ قرآن در برابر ربا قرار گرفته است.
معرفی
قرضالحسنه را آن قرضی میدانند که فرد، برای مدتی به نیازمند میدهد و در ازای آن هیچگونه اضافهای نمیگیرد. با توجه به زمینه بیان قرضالحسنه در قرآن کریم و احادیث معصومین(ع) قرض حسن را نوعی صدقه گفتهاند که جایگاه آن در کنار زکاتهای واجب و مستحب بوده و در جهت رفع فقر از جامعه اسلامی عمل میکند.[۱] قرضالحسنه از مصادیق قرض غیرربوی محسوب میگردد و بسیاری از احکام قرض دربارهٔ قرضالحسنه نیز جاری است. قرض و قرضالحسنه هر دو در نقطه مقابل قرض ربوی قرار دارند و میتوان تمایز آن دو از یکدیگر را در این دانست که در قرضالحسنه نیازمندبودن وامگیرنده و انگیزه معنوی و اخروی وامدهنده دو رکن اساسی از ارکان آن بهشمار میروند؛ درحالیکه در عقد قرض، رعایت این دو به عنوان شرط لازم نیست.[۲] قرضالحسنه از نظر فقهی و حقوقی در شمار عقد قرض جای دارد و از احکام آن بهره میبرد.[۳]
سنت قرضالحسنه در گذشته عمدتاً بهصورت فردی و با قراردادی دو طرفه میان مردم انجام میگرفت، ولی امروزه این دستور قرآنی علاوه بر حالت فردی و دوجانبه میان افراد، بهصورت متمرکز و از طریق بانکها و صندوقهای قرضالحسنه نیز اجرا میشود و انسانهای نیکوکار با سپردن پول خود به صندوق، ضمن بهرهمندی از پاداش معنوی قرضالحسنه، هر وقت خود به پولشان نیاز داشتند به صندوق مراجعه کرده و آن را دریافت میکنند.[۴] در روش سپردهٔ قرضالحسنهٔ پسانداز، اشخاص منابع مالی بیش از نیاز جاری خود را در بانک پسانداز میکنند و بانک هم با شرایطی به آنها وام بدون بهره (قرضالحسنه) پرداخت میکند.[۵]
همچنین صندوقهای قرضالحسنه خانگی شیوهای جدید در قرض دادن و قرض گرفتن است که از سوی بسیاری از خانوارهای ایرانی مورد استقبال واقع شده است.[۶] در این شیوه از قرض، عدهای توافق میکنند ماهیانه مبلغی را به یک نفر که مدیر صندوق است، تحویل دهند؛ او نیز با انجام قرعهکشی، کل مبلغ را به یکی از اعضاء بهعنوان وام (قرض) پرداخت میکند؛ این عملیات هر ماه تکرار میشود تا تمامی اعضاء بتوانند وام دریافت کنند.[۷]
جایگاه
قرضالحسنه از آموزههای اقتصادی مهم اسلام شمرده میشود که تأکید زیادی در متون دینی به آن شده است.[۸] این آموزه مهم اقتصادی، آثار اجتماعی موثری مانند اصلاح جامعه، ایجاد الفت، کاهش روح تکاثر ورزی[۹] و همچنین نقش اساسی در کاهش فقر و برآوردن نیازهای ضروری مسلمانان دارد.[۱۰]
در نظام اقتصادی اسلام بهمنظور دستیابی به اهداف عدالت و تأمین اجتماعی و همچنین کاهش فاصله طبقاتی از قرضالحسنه بهعنوان ابزاری مؤثر در این زمینه استفاده شده است[۱۱] و با مشخصههای خاصی نظیر اخلاص، بدون ریا بودن، از مال حلال قرض دادن و بدون منت بودن، شناخته میشود.[۱۲] قرضالحسنه یکی از راهکارهای اصلی مورد نظر اسلام جهت حذف ربا از جامعه شمرده میشود. نظام اقتصادی اسلام قرضالحسنه را بهعنوان یکی از شیوهها و ابزارهای مؤثر برای کاهش نابرابری توزیع درآمد در نظر گرفته است.[۱۳]
مطابق مضمون آیات و روایات، قرضالحسنه جایی است که قرضدهنده برای کسب اجر معنوی به فرد نیازمندی کمک کرده و به او قرض بدون بهره میدهد؛ بنابراین اگر قرضدهنده با نیات دیگری چون حفظ پول، تسهیل در معاملات، نقل و انتقال وجوه و… مبلغی را به بانک یا غیر آن قرض دهد؛ اگر چه قرض بدون بهره هست و از نظر اسلام مُجاز و مشروع میباشد اما عنوان قرض الحسنه بر آن صدق نمیکند.[۱۴] قرضالحسنه در فرهنگ قرآن کریم، صدقهای است که با نیت پاک و صرفاً به قصد تقرب به خداوند پرداخت میشود و همچنین همه اعمال نیک، اعم از بدنی و مالی، قرضالحسنهای هستند که به خدا تحویل داده میشوند و او در مقابل پاداش خواهد داد.[۱۵] قرضالحسنه از عبادات بسیار بزرگ شمرده میشود.[۱۶] در قرآن آمده است که هرکس به خداوند قرض دهد، خداوند آن را براى او چندان برابر میکند. تعبيرِ قرض به خداوند، نشان دهنده آن است كه پاداش قرض الحسنه بر عهده خداوند است.[۱۷] در روایات، اهمیت قرض دادن مورد تأکید قرار گرفته است. پیامبر اکرم(ص) فرموده است صدقه دادن، ده پاداش دارد و قرض دادن، هیجده پاداش.[۱۸] همچنان در روایات گفته شده که قرض دادن موجب تقرب به خدا میگردد و قرض ندادن نیز سبب دوری از رحمت و پاداش الهی میشود.[۱۹]
از نگاه امامخمینی
امامخمینی قرضالحسنه را از ستونهای اقتصاد اسلامی معرفی میکند و توصیه کرده است که باید این سنت حسنه در بین مسلمانان جایگاه اصلی خود را پیدا کند و در جامعه و نیز خانوادهها رواج پیدا کند.[۲۰] امامخمینی صندوق قرضالحسنه را یک عبادت توصیف میکند و به متولیان این صندوقها توصیه میکند با افراد محتاج به این قرض، با خوشرویی و اخلاق حسنه برخورد کنید.[۲۱] در نظر ایشان قرض الحسنه بسیار با اهمیت است چرا که در قرآن در برابر ربا قرار گرفته است با نهاد قرضالحسنه گناهِ ربا از جامعه دور میشود.[۲۲]
امامخمینی قرضالحسنه را از اعمال بسیار خوب میداند و آن را بهتر از مجانی پول دادن میداند؛ چرا که در رایگان پول دادن شاید گداپروری باشد اما در قرض الحسنه یک فعالیتی ایجاد میشود. از این جهت که آن كسى كه قرض مىكند موظف است كه آن را پس بدهد و به فعاليت مىافتد كه در وقت خودش بتواند قرضش را ادا كند و بعد هم ما زادى كه پيدا كرده است ادامه بدهد به كار خودش؛ اما آن كسى كه نشسته كنار كوچه و از مردم پول مىخواهد، آن هيچ وقت در فكر اين نيست كه كارى اقتصادی بكند.[۲۳]
پانویس
- ↑ عبادی، و جعفری، «قرض الحسنه، راهبردی برای اقتصاد سالم»، ص۹۴.
- ↑ عبادی، و جعفری، «قرض الحسنه، راهبردی برای اقتصاد سالم»، ص۹۴.
- ↑ عبادی، و جعفری، «قرض الحسنه، راهبردی برای اقتصاد سالم»، ص۱۰۱.
- ↑ یوسفیان، احکام اقتصادی، ج۱، ص۱۰۵.
- ↑ محقق داماد، «بانک و بانکداری»، ذیل مدخل.
- ↑ خطیبی، «موضوعشناسی فقهی صندوقهای قرضالحسنه خانگی و مسائل فقهی مرتبط با آن»، ص۳۵.
- ↑ خطیبی، «موضوعشناسی فقهی صندوقهای قرضالحسنه خانگی و مسائل فقهی مرتبط با آن»، ص۳۵.
- ↑ هادوینیا، و عرب بافرانی، «قرض الحسنه در اقتصاد اسلامی»، ص۲۲۹.
- ↑ هادوینیا، و عرب بافرانی، «قرض الحسنه در اقتصاد اسلامی»، ص۲۲۹.
- ↑ عبادی، و جعفری، «قرض الحسنه، راهبردی برای اقتصاد سالم»، ص۹۱.
- ↑ عبادی، و جعفری، «قرض الحسنه، راهبردی برای اقتصاد سالم»، ص۹۴.
- ↑ هادوینیا، و عرب بافرانی، «قرض الحسنه در اقتصاد اسلامی»، ص۲۲۹.
- ↑ عبادی، و جعفری، «قرض الحسنه، راهبردی برای اقتصاد سالم»، ص۹۴.
- ↑ موسویان، «سپردههای انتقالپذیر»، ص۱۸۷.
- ↑ عبادی، و جعفری، «قرض الحسنه، راهبردی برای اقتصاد سالم»، ص۹۲.
- ↑ مطهری، آشنایی با قرآن، ج۱۰، ص۸۱.
- ↑ قرائتی، تفسير نور، ج۱، ص۳۷۹ و ص۳۸۰.
- ↑ مكارم شيرازى، ربا و بانكدارى اسلامى، ص۳۸.
- ↑ وفا، ثروت از دیدگاه قرآن، ص۸۷.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۲۰، ص۴۰۰.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۱۲، ص۴۲۸ و ص۴۲۹.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۱۲، ص۴۲۷.
- ↑ خمینی، صحیفه امام، ج۱۲، ص۴۲۷.
منابع
- خمینی، سید روحالله، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، ۱۳۸۹ش.
- خطیبی، مهدی، «موضوعشناسی فقهی صندوقهای قرضالحسنه خانگی و مسائل فقهی مرتبط با آن»، معرفت، شماره۲۸۱، اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
- عبادی، روحاله، جعفری، مهدی، «قرض الحسنه، راهبردی برای اقتصاد سالم»، اقتصاد و بانکداری اسلامی، شماره۳۲، پاییز ۱۳۹۹ش.
- قرائتی، محسن، تفسير نور، تهران، مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، ۱۳۸۸ش.
- محقق داماد، سید مصطفی، «بانک و بانکداری»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۱، تهرانَ، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، بیتا.
- مطهری، مرتضی، آشنایی با قرآن، تهران، صدرا، ۱۳۸۹ش.
- مكارم شيرازى، ناصر، ربا و بانكدارى اسلامى، تهيه و تنظيم: ابوالقاسم علياننژادى، قم، مدرسه الامام على بن ابى طالب( ع)، ۱۳۸۰ش.
- موسویان، سیدعباس، «سپردههای انتقالپذیر»، فصلنامه فقه اهلبیت، شماره۱۷، بیتا.
- وفا، جعفر، ثروت از دیدگاه قرآن، قم، نمايندگی ولی فقيه در سپاه، بیتا.
- هادوینیا، علیاصغر؛ عرب بافرانی، بهنام، «قرض الحسنه در اقتصاد اسلامی»، اقتصاد و بانکداری اسلامی، شماره۱۹، تابستان ۱۳۹۶ش.
- یوسفیان، نعمتالله، احکام اقتصادی، تهران، نمایندگی ولی فقیه در سپاه، ۱۳۸۵ش.