قمهزنی
قمهزنی از آیین سوگواری شیعیان برای امام حسین(ع) است که در آن با قمه بر سر خود میزنند. فقیهان شیعه درباره جواز و حرمت آن نظرات گوناگونی دادهاند. برخی آن را مطلقا جایز، برخی آن را به شرط عدم ضرر جایز دانسته، برخی آن را به سبب وهنآمیزبودن در شرایط حاضر به حکم ثانویه حرام دانستهاند و همچنین برخی فقیهان آن را بدعت در عزاداری دانسته به حکم اولیه معتقد به حرمت آن هستند.
امامخمینی شرط جواز قمهزنی را عدم ضرر به بدن دانسته و البته انجام آن را در شرایط و زمان حاضر جایز نمیداند. گفته شده امام به خوبی بر این امر واقف بود که قمهزنی در عصر امروز سبب وهن دین میشود.
معرفی
قمهزنی از آیینهای سوگواری شیعیان برای امام حسین(ع) است که طی آن سوگواران با آداب و روشی خاص با قمه بر سر خود میزنند. به مجریان این آیین قمهزن میگویند.[۱] زمان اصلی و معمول برای قمهزدن سحرگاه روز دهم محرم (عاشورا) است. معمولاً این مراسم از اذان صبح آغاز میشود و تا طلوع آفتاب و گاه تا ظهر ادامه مییابد. قمهزنی غیر از ماه محرم، در روز شهادت امام علی(ع) و روز اربعین نیز مرسوم است.[۲]
پیشینه
برخی قمهزنی را در کنار پارهای رسوم دیگر نظیر «قفلزنی» و «سنگزنی»، به دورهٔ سلطنت شاهان صفوی نسبت میدهند که با حمایت ویژهٔ آنان، در سلک آیینهای عزاداری درآمده است؛ اما گفته شده که رسم قمهزنی در دورهٔ ناصرالدین شاه (۱۲۶۴–۱۳۱۳ق) عمومیت و رواج یافت و بهمنزلهٔ یکی از آداب عزاداری عاشورا تثبیت شد. در آن زمان، قمهزنی مختص عیاران و پهلوانان بود که متولی برگزاری دستههای عزاداری بودند.[۳]
جواز یا حرمت قمهزنی
فقهای شیعی دربارهٔ قمهزنی مواضع متفاوتی اتخاذ کردهاند.[۴] برخی آن را مطلقاً جایز دانستهاند.[۵] مطابق این نظر قمهزدن از روی حزن و اندوه در مصیبت امام حسین(ع) هرچند شدید باشد، از شعائر و مستحب است؛ از این جهت که تحت عنوان جَزَع قرار دارد و نصوص معتبر بر آن دلالت دارد، حتی اگر لطم و قمهزدن به خونآمدن یا کبودشدن بینجامد.[۶] برخی فقیهان با شرط واردنشدن ضرر به بدن، فتوا به جواز قمهزنی دادهاند.[۷] عدهای نیز گفتهاند در صورتی که قمهزنی خطر جانی یا نقص عضو داشته یا مستلزم ضرر قابل توجه یا هتک مذهب و وهن عزاداری امام حسین(ع) باشد باید از آن خودداری شود.[۸]
شماری از فقیهان معتقد به وهنآمیزبودن قمهزنی هستند و آن را از مصادیق فعل ضرری و حرام دانسته و آن را موضوعاً از دایره «تعظیم شعائر» خارج دانستهاند و به نامشروعبودن آن حکم دادهاند.[۹] همچنین از نگاه این دسته، با توجه به ضرورتها و اولویتهای عصر حاضر، از باب حکم ثانوی اعمال مذکور فاقد مجوز قانونی و شرعی است.[۱۰] برخی محققان با بررسی روایات به این نتیجه رسیدند که قمهزنی وجه شرعی ندارد و حرمت اولیه این عمل را ثابت کردهاند.[۱۱] فقهای نامداری همچون سيد ابوالحسن اصفهانی، شيخ عبدالکریم حائری یزدی، سيد محسن امين و سيد محسن حکيم قمهزنی را حرام اعلام کردهاند.[۱۲] برخی محققان نیز ادعا کردهاند از نظر اکثر فقیهان به حکم اولیه قمهزنی از بدعتهای عزاداری و حرام است.[۱۳]
گفته شده قمهزنی موجب ترسیم چهرهای خشن و منفور از اسلام شیعی در جهان شده[۱۴] و در روایات نیز هیچ توصیهای غیر از گریه برای امام حسین(ع) وجود ندارد؛[۱۵] لذا لازم است شیعیان علاقهمند به مکتب امام حسین(ع) از آن خودداری کنند.[۱۶]
نظر امامخمینی دربارهٔ قمهزنی
امامخمینی توجه زیادی به عزاداری برای امام حسین(ع) داشتهاست؛ اما در این بینش مراقب است شکلی از عزاداری رخ ندهد که سبب وهن دین شود. امام در پاسخ به استفتائات فراوان دربارهٔ قمهزنی میفرماید که اگر قمهزنی موجب ضرر نباشد مانع ندارد؛ اما تأکید دارد که در این زمان و این شرایط و وضع کنونی از این عمل خودداری شود و توصیه به عزاداریهای معقول و مرسوم مانند سینهزنی میکند.[۱۷] درباره این فتوای امام گفته شده ایشان به خوبی واقف بود که چنين حرکتی موجب وهن مکتب اهل بيت(ع) و تفکر شيعی میشود؛ از این جهت آن را نهی نمود.[۱۸]
پانویس
- ↑ حسام مظاهری، «قمهزنی»، ج۷، ذیل مدخل.
- ↑ حسام مظاهری، «قمهزنی»، ج۷، ذیل مدخل.
- ↑ حسام مظاهری، «قمه زنی»، ج۷، ذیل مدخل.
- ↑ آقا نوری، و خوش صورت موفق، «بررسی و نقد دیدگاههای عالمان شیعی در باب لطم و قمهزنی»، ص۲۷.
- ↑ تبریزی،استفتائات جدید، ج۲، ص۴۵۴؛ «پاسخ حضرت آیتالله العظمی روحانی دام ظله به سوالاتی درباره کیفیت عزاداری برای ائمه معصومین»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر آیتالله العظمی روحانی.
- ↑ آقا نوری، و خوش صورت موفق، «بررسی و نقد دیدگاههای عالمان شیعی در باب لطم و قمهزنی»، ص۲۸.
- ↑ آقا نوری، و خوش صورت موفق، «بررسی و نقد دیدگاههای عالمان شیعی در باب لطم و قمهزنی»، ص۲۷.
- ↑ منتظری، رساله استفتائات، ج۲، ص۳۲۱.
- ↑ اکبرنژاد، «قمهزنی و اعمال نامتعارف در عزاداری»، ص۲۱۵.
- ↑ آقا نوری، و خوش صورت موفق، «بررسی و نقد دیدگاههای عالمان شیعی در باب لطم و قمهزنی»، ص۲۷؛ فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج۱۷ ص۵۸۲؛ اکبرنژاد، «قمه زنی و اعمال نامتعارف در عزاداری»، ص۲۱۵.
- ↑ اکبرنژاد، محمد تقی، «قمه زنی و اعمال نامتعارف در عزاداری»، ص۱۹۶.
- ↑ آقا نوری، و خوش صورت موفق، «بررسی و نقد دیدگاههای عالمان شیعی در باب لطم و قمهزنی»، ص۴۷.
- ↑ سلیمانی، و سید کاظمی اردبیلی، «تحلیلی بر مناط بدعت و مشروعیت مناسک عزاداری»، ص۲۰۹.
- ↑ آقا نوری، و خوش صورت موفق، «بررسی و نقد دیدگاههای عالمان شیعی در باب لطم و قمهزنی»، ص۲۷.
- ↑ اکبرنژاد، «قمه زنی و اعمال نامتعارف در عزاداری»، ص۵۳.
- ↑ فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج۱۷ ص۵۸۲.
- ↑ استفاتائات، ج۳، ص۵۸۱ و ۵۸۳. ج۱۰، ص۶۵۴ و ص۶۵۵.
- ↑ آقا نوری، و خوش صورت موفق، «بررسی و نقد دیدگاههای عالمان شیعی در باب لطم و قمهزنی»، ص۴۶.
منابع
- آقا نوری، علی؛ خوش صورت موفق، اعظم، «بررسی و نقد دیدگاههای عالمان شیعی در باب لطم و قمهزنی»، شیعهپژوهی، شماره ۵، زمستان ۱۳۹۴ش.
- اکبرنژاد، محمد تقی، «قمه زنی و اعمال نامتعارف در عزاداری»، بازتاب اندیشه، شماره ۸۵، اردیبهشت ۱۳۸۶ش.
- اکبرنژاد، محمد تقی، «قمهزنی و اعمال نامتعارف در عزاداری»، فقه اهلبیت، شماره ۴۸، زمستان ۱۳۸۵ش.
- «پاسخ حضرت آیتالله العظمی روحانی دام ظله به سوالاتی درباره کیفیت عزاداری برای ائمه معصومین»، پایگاه اطلاعرسانی دفتر آیتالله العظمی روحانی، بازدید: ۲۶ مرداد ۱۴۰۴ش.
- تبریزی، میرزا جواد، استفتائات جدید، قم، سرور، ۱۳۸۵ش.
- حسام مظاهری، محسن، «قمه زنی»، دانشنامه فرهنگ مردم ایران، تهران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، بیتا.
- خمینی، سید روحالله، استفتائات امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ۱۳۹۲ش.
- سلیمانی، ایران؛ سید کاظمی اردبیلی، سیده صدیقه، «تحلیلی بر مناط بدعت و مشروعیت مناسک عزاداری»، علوم اجتماعی، شماره ۳۴، پاییز ۱۳۹۵ش.
- فاضل لنکرانی، محمد، جامع المسائل، امیر، قم، ۱۳۸۳ش.
- منتظری، حسینعلی، رساله استفتائات، تهران، نشر سایه، ۱۳۸۴ش.