مجتبی قزوینی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | مجتبی قزوینی |
| تاریخ تولد | ۱۲۷۹ش / ۱۳۱۸ق |
| زادگاه | قزوین، ایران |
| تاریخ وفات | ۱۴ فروردین ۱۳۴۶ش / ۲۲ ذیالحجه ۱۳۸۶ق |
| محل دفن | مشهد، صحن عتیق (دارالحجه) حرم امام رضا(ع) |
| شهر وفات | مشهد، ایران |
| خویشاوندان سرشناس | پدر: شیخ احمد تنکابنی |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سیدمحمدکاظم یزدی، میرزا محمدتقی شیرازی، میرزا محمدحسین نائینی، سیدموسی زرآبادی، شیخ عبدالکریم حائری یزدی، میرزا مهدی اصفهانی، سیدحسین طباطبایی قمی، آقابزرگ حکیم شهیدی، شیخ اسدالله عارف یزدی، شیخ موسی خوانساری |
| شاگردان | سیدعلی سیستانی، سیدجعفر سیدان، محمدرضا حکیمی، عبدالجواد فلاطوری، محمدرضا سعیدی، سیدعبدالکریم هاشمینژاد، محمد واعظزاده خراسانی، ابوالقاسم خزعلی، محمدتقی مروارید، سیدعلی موسوی گرمارودی |
| محل تحصیل | قزوین، نجف، قم، مشهد |
| تألیفات |
|
| سایر | از رهروان و ارکان مکتب تفکیک |
| فعالیتهای اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | مخالف استعمار و استبداد، همراه نهضت امامخمینی، فعال سیاسی در مشهد |
| اجتماعی | استاد اخلاق، مدرس فقه، اصول و معارف؛ اثرگذار در جریان مکتب تفکیک |
مجتبی قزوینی، پرآوازه به شیخ مجتبی قزوینی، (۱۲۷۹-۱۳۴۶ش)، فقیه و حکیم شیعه امامی در مشهد. وی بااینکه خود عارف و فیلسوف بود؛ اما از منتقدانِ میانهروِ فلسفه و عرفان و از سرآمدان مکتب تفکیک بهشمار میرفت. شیخ مجتبی سیاستگریز نبود؛ بلکه از مخالفان و مبارزانِ دربرابر استعمار و استبداد بود. از نهضت امامخمینی پشتیبانی و با ایشان همراهی میکرد. چندین بار به دیدار امامخمینی شتافت و پس از تبعید ایشان، دست به اعتراض زد.
زندگی
مجتبی قزوینی به سالِ ۱۲۷۹ش( ۱۳۱۸ق) در قزوین زاده شد.[۱] پدرش، شیخ احمد تنکابنی، از عالمان آن دوره بود.[۲] شیخ مجتبی خواندن و نوشتن و مقدمات درسهای حوزه را در زادگاهش، نزد پدر آموخت و بهسال ۱۲۹۰ش (۱۳۳۰ق) با پدر به نجف رفت و در آنجا هفت سال از استادانی همچون سیدمحمدکاظم یزدی، میرزا محمدتقی شیرازی، میرزا محمدحسین نائینی و دیگر استادانِ بهنام بهره گرفت.[۳]
قزوینی سال ۱۲۹۷ش (۱۳۳۷ق) به زادگاهش قزوین بازگشت و یادگیری علوم باطنی و غریبه را نزد سیدموسی زرآبادی آغاز کرد.[۴] با رفتن شیخ عبدالکریم حائری یزدی به قم و ماندگاری ایشان در این شهر، شیخ مجتبی نیز آهنگ قم کرد و دو سالی از درسهای شیخ عبدالکریم بهرهمند شد[۵] تااینکه به سال ۱۳۰۲ش (۱۳۴۱ق) آهنگ مشهد کرد و برای همیشه در آنجا ماندگار شد.[۶] قزوینی در مشهد از استادانی همچون میرزا مهدی اصفهانی، سیدحسین طباطبایی قمی، آقابزرگ حکیم شهیدی، شیخ اسدالله عارف یزدی و شیخ موسی خوانساری در فقه و اصول و فلسفه بهره گرفت.[۷] وی فلسفه را چهارده سال از آقابزرگ حکیم شهیدی آموخت.[۸]
مجتبی قزوینی در مشهد، همزمان با آموختن، آموزش هم میداد. دانشهایی چون فقه، اصول، اخلاق اسلامی، معارف قرآنی را به طلبهها درس میداد. همچنین در استواری شالودههای مکتب تفکیک و نقد فلسفه و عرفان تلاش کرد.[۹] وی شاگردان بیشماری پرورش داد که از آن میان: سیدعلی سیستانی، سیدجعفر سیدان،[۱۰] محمدرضا حکیمی،[۱۱] عبدالجواد فلاطوری،[۱۲] محمدرضا سعیدی، سیدعبدالکریم هاشمینژاد، محمد واعظزاده خراسانی، ابوالقاسم خزعلی، محمدتقی مروارید، سیدعلی موسوی گرمارودی[۱۳] را میتوان نام برد. شیخ مجتبی از رهروان مکتب تفکیک بود، تاآنجاکه محمدرضا حکیمی او را سومین رکن مکتب تفکیک پس از میرزا مهدی و موسی زرآبادی شمرده است.[۱۴]
شیخ مجتبی بااینکه آمیزهای از دیدگاههای میرزا مهدی اصفهانی و سیدموسی زرآبادی را داشت و ناسازگار با فلسفه و عرفان بود؛[۱۵] اما به دیدگاههای فیلسوفان و عارفان چیرگی داشت و فلسفه و عرفان را ناقدانه آموخته بود.[۱۶] او با درآمیختن دین با فلسفه و عرفان مخالف بود[۱۷] برای همین برخی، سویههایی از اندیشههای او را متمایل به حکمت مشاء برشمردهاند.[۱۸]
از شیخ مجتبی نوشتههایی نیز بازمانده است. ازجمله: بیان الفرقان به زبان فارسی در ۵ جلد که نویسنده در آن جستارهای توحید، وحی و نبوت، معاد، عصمت، امامت، غیبت و رجعت از منظر قرآن و نقد دیدگاههای فلسفی و عرفانی در این باره را کاوش کرده و بازگفته است.[۱۹] این کتاب برآیند درسهای معارف مجتبی قزوینی است.[۲۰] رسالههایی نیز در معرفة النفس و در نقد علمی و فلسفی اصول یازدهگانه ملاصدرای شیرازی نگاشته است.[۲۱]
قزوینی سرانجام ۱۴ فروردین ۱۳۴۶ش (۲۲ ذیالحجه ۱۳۸۶ق) در مشهد درگذشت [۲۲] و در صحن عتیق (دارالحجه) حرم امام رضا(ع) به خاک سپرده شد.[۲۳]
شیخ مجتبی در پیوند با امامخمینی
شیخ مجتبی با پیشامدها و گرفتاریهای سیاسی و اجتماعی روزگار خود آشنا بود و واکنش داشت.[۲۴] به مبارزه سیاسی و اجتماعی با استعمار و استبداد باور داشت[۲۵] و هیچگاه آموختن و آموزش، کاوش و نگارش، پارسایی و پویایی، او را از مردم، اجتماع و کنشگری سیاسی بازنداشت.[۲۶]
نخستین کنشهای سیاسیِ شیخ مجتبی از سال ۱۳۳۰ش. آغاز شد. او به همراه شماری از روحانیان، از سوی روحانیت مبارز مشهد برای برگزیدن نمایندگان این صنف در مجلس شورای ملی در دوره هفدهم، برگزیده شد.[۲۷] او با امامخمینی نیز آشنایی و دوستی دیرینهای داشت و این آشنایی به همان چند سالی باز میگشت که شیخ مجتبی در قم بوده و با امام در درس شیخ عبدالکریم حائری شرکت میکردند؛ چرا که در سال ۱۳۱۲ش امامخمینی بهواسطهی نامهای، جویای حال شیخ مجتبی شده و بر او سلام رسانده است.[۲۸] برای همین، با آغاز نهضت اسلامی به رهبری امامخمینی، با ایشان همدل و همراه شد.[۲۹] تاآنجاکه در دهه چهل، رهبری کنشهای سیاسی طلاب و مردم مشهد را بهدست گرفت.[۳۰] قزوینی پس از دستگیری امامخمینی در ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ش. بهدست رژیم پهلوی، به نشانه اعتراض، به امامانِ جماعتِ مسجدهای مشهد سفارش کرد نماز جماعت برگزار نکنند.[۳۱] و پس از آزادی و بازگشت امامخمینی به قم، (فروردین ۱۳۴۳ش)، او خود را به قم رساند و با امامخمینی دیدار کرد و بعدها نیز چند باری به دیدار ایشان شتافت.[۳۲]
دربارهی این دیدارها خاطرات بسیاری گفته شده است. در نخستین دیدار شیخ مجتبی که به همراه چند تن از عالمان، و دو اتوبوس از مردم انقلابی مشهد بودند؛ نخست به زیارت حرم حضرت معصومه میروند، سپس به خانه امامخمینی رفته و در اتاقها و حیاط خانه گرد آمده و امامخمینی و شیخ مجتبی قزوینی کنار پنجره مینشینند و چند نفر مداحی و سخنرانی میکنند.[۳۳] پس از دیدار، شیخ مجتبی به برخی از اطرافیان میگوید: این مرد، حق است. در راه نهضت برخی تا نیمه راه او را همراهی خواهند کرد. بااینحال او به مبارزه ادامه داده و پیروز خواهد شد.[۳۴] در همین زمان که شیخ مجتبی در قم بودند، امامخمینی نیز به دیدار ایشان میروند و یک جلسه خصوصی محرمانه با هم برگزار میکنند که نزدیک به یک ساعت به درازا میکشد.[۳۵] همچنین پس از تبعید امامخمینی به ترکیه (۱۳۴۳ش)، شیخ مجتبی واکنش نشان داده و بهنشانه اعتراض، با شماری از همدلان، نخست در منزل آیتالله سیدمحمدهادی میلانی، سپس در حرم امام رضا(ع) بست نشستند و سفارش کرد دیگران هم درسهای حوزه، نمازهای جماعت و بازار مشهد را تعطیل نمایند.[۳۶] در خاطرات برخی از نزدیکان و یاران شیخ مجتبی آمده است که ایشان اوایل دهه چهل در خانه خود عکسی از امامخمینی گذاشته بود و آشکارا از ایشان پشتیبانی میکرد.[۳۷]
پانویس
- ↑ حکیمی، مکتب تفکیک، ص۲۴۲.
- ↑ حکیمی، مکتب تفکیک، ص۲۴۳.
- ↑ «دستورالعملها (۵)؛ نامۀ عالم ربّانی و متأله قرآنی؛ حضرت شیخ مجتبی قزوینی خراسانی»، ص۴۴؛ حکیمی، مکتب تفکیک، ص۲۴۳.
- ↑ «دستورالعملها (۵)؛ نامۀ عالم ربّانی و متأله قرآنی؛ حضرت شیخ مجتبی قزوینی خراسانی»، ص۴۴.
- ↑ حکیمی، مکتب تفکیک، ص۲۴۴.
- ↑ «دستورالعملها (۵)؛ نامۀ عالم ربّانی و متأله قرآنی؛ حضرت شیخ مجتبی قزوینی خراسانی»، ص۴۴.
- ↑ حکیمی، مکتب تفکیک، ص۲۴۴؛ قزوینی، مقدمه در بیان الفرقان، ص۱۳.
- ↑ قزوینی، مقدمه در بیان الفرقان، ص۱۳.
- ↑ حکیمی، مکتب تفکیک، ص۲۴۵و۲۴۶.
- ↑ رحیمیان، «شیخ مجتبی قزوینی خراسانی»، سایت فرهیختگان تمدن شیعه؛ قزوینی، مقدمه در بیان الفرقان، ص۱۴)
- ↑ حکیمی، مکتب تفکیک، ص۲۴۹-۲۵۲)
- ↑ قزوینی، مقدمه در بیان الفرقان، ص۱۴.
- ↑ گلی زواره، «مروّج فرهنگ قرآن و عترت»، ص۹۲.
- ↑ حکیمی، مکتب تفکیک، ص۲۴۲.
- ↑ شفیعیان، «شیخ مجتبی قزوینی»، وبگاه عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عترت.
- ↑ حکیمی، الحیاة، ج۱، ص۵۵.
- ↑ قزوینی، مقدمه در بیان الفرقان، ص۱۶.
- ↑ شفیعیان، «شیخ مجتبی قزوینی»، وبگاه عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عترت.
- ↑ حکیمی، مکتب تفکیک، ص۲۴۷ و ۲۴۸.
- ↑ گلی زواره، «مروّج فرهنگ قرآن و عترت»، ص۸۶.
- ↑ حکیمی، مکتب تفکیک، ص۲۴۷و۲۴۸.
- ↑ حکیمی، مکتب تفکیک، ص۲۵۳.
- ↑ قزوینی، مقدمه در بیان الفرقان، ص۲۴.
- ↑ «به مناسبت سالروز رحلت عالم ربانی شیخ مجتبی قزوینی»، پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران.
- ↑ گلی زواره، «مروّج فرهنگ قرآن و عترت»، ص۸۷.
- ↑ رحیمیان، «شیخ مجتبی قزوینی خراسانی»، سایت فرهیختگان تمدن شیعه.
- ↑ جلالی، «در آفاق خلوص: حیات سیاسی ـ فرهنگی آیتالله حاج شیخ مجتبی قزویمی»، مجله نگاه حوزه، ش ۱۲، ص۴.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۱، ص۱.
- ↑ گلی زواره، «مروّج فرهنگ قرآن و عترت»، ص۸۹.
- ↑ «در احوالات آیتالله خزعلی و عالمان ربانی حاج شیخ مجتبی قزوینی و حاج شیخ علی اکبر الهیان»، خبرگزاری ایسنا،.
- ↑ گلی زواره، «مروّج فرهنگ قرآن و عترت»، ص۸۹.
- ↑ گلی زواره، «مروّج فرهنگ قرآن و عترت»، ص۸۹.
- ↑ کرمیپور، خاطرات آیتالله ابوالقاسم خزعلی، ص۲۴۸.
- ↑ کرمیپور، خاطرات آیتالله ابوالقاسم خزعلی، ص۲۴۸.
- ↑ فردوسیپور، همگام با خورشید؛ خاطرات حجت الاسلام والمسلمین فردوسی پور، ص۶۳-۷۰.
- ↑ گلی زواره، «مروّج فرهنگ قرآن و عترت»، ص۸۹و۹۰.
- ↑ «خاطره عجیب از ملاقات امام و شیخ مجتبی قزوینی»، سایت جهان نیوز.
منابع
- «دستورالعملها (۵)؛ نامۀ عالم ربّانی و متأله قرآنی؛ حضرت شیخ مجتبی قزوینی خراسانی»، مجله حوزه، شماره ۵، تیر ۱۳۶۳ش.
- امامخمینی، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- جلالی، غلامرضا، «در آفاق خلوص: حیات سیاسی ـ فرهنگی آیتالله حاج شیخ مجتبی قزویمی»، مجله نگاه حوزه، ش ۱۲، اسفند ۱۳۷۴ش.
- حکیمی، محمدرضا و دیگران، الحیاة (ج۱)، ترجمه احمد آرام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ چهارم، ۱۳۸۰ش.
- حکیمی، محمدرضا، مکتب تفکیک، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۵ش.
- فردوسیپور، اسماعیل، همگام با خورشید؛ خاطرات حجت الاسلام والمسلمین فردوسی پور، فردوس، مجتمع فرهنگی اجتماعی اممخمینی، ۱۳۷۲ش.
- قزوینی، مجتبی، مدرسه علوم دینی حضرت ولیعصر(عج)، «مقدمه» در بیان الفرقان فی توحید القرآن، قم، دلیل ما، ۱۳۹۲ش.
- کرمیپور حمید، خاطرات آیتالله ابوالقاسم خزعلی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۲ش.
- گلی زواره، غلامرضا، «مروّج فرهنگ قرآن و عترت؛ آیت الله شیخ مجتبی قزوینی خراسانی»، مجله مبلغان، شماره ۲۰۰، اسفند ۱۳۹۴ و فروردین ۱۳۹۵ش.
- «در احوالات آیتالله خزعلی و عالمان ربانی حاج شیخ مجتبی قزوینی و حاج شیخ علی اکبر الهیان»، خبرگزاری ایسنا.
- رحیمیان، محمدعلی، «شیخ مجتبی قزوینی خراسانی»، سایت فرهیختگان تمدن شیعه.
- شفیعیان، روحالله، «شیخ مجتبی قزوینی»، وبگاه عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عترت.
- «خاطره عجیب از ملاقات امام و شیخ مجتبی قزوینی»، سایت جهان نیوز.
- «به مناسبت سالروز رحلت عالم ربانی شیخ مجتبی قزوینی»، پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران.
محمد رجائی نژاد