مجلس مؤسسان
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| تأسیس | ۱۳۰۴ش |
| وابسته به | نظام پهلوی |
| رویکرد | قانونگذاری اساسی |
| نوع فعالیت | قانونگذاری |
| گستره فعالیت | ایران |
| اهداف | تغییر اصول قانون اساسی |
| فعالیت‌ها | - تغییر اصول قانون اساسی در دوره پهلوی، تعیین نیابت سلطنت |
| وظایف | تهیه و اصلاح قانون اساسی |
| مکان | ایران |
| سایر | |
| وضعیت | منحل شده |
| انحلال | پس از انقلاب ۱۳۵۷ |
| فعالیت به زبان | فارسی |
| آثار | تغییرات در قانون اساسی دوره پهلوی |
| مرتبط | مجلس خبرگان قانون اساسی |
مجلس مؤسسان، مجمعی از نمایندگان ملت است که از طریق انتخابات عمومی تشکیل می‌شود و مسئول تهیۀ قانون اساسی یا تغییر بعضی از اصول آن است. در دورۀ پهلوی، سه بار مجلس مؤسسان تشکیل شد.
مجلس مؤسسان نخست
نخستین‌بار مجلس مؤسسان با تغییر اصول ۳۶، ۳۷ و ۳۸ قانون اساسی، انقراض سلسله قاجار و استقرار سلطنت پهلوی را ممکن کرد و سن قانونی ولیعهد را نیز تغییر داد.[۱] این مجلس با سخنرانی رضاشاه پهلوی در آذر ۱۳۰۴ آغاز به کار کرد.[۲]
مجلس مؤسسان دوم
پس از ترور ناموفق محمدرضا پهلوی در سال ۱۳۲۷، محمدرضا شاه دستور تشکیل مجلس مؤسسان را صادر کرد. این مجلس اختیارات سلطنتی شاه را گسترش داده، به او این اجازه را می‌داد که مجلسین را منحل کند. در اصلاحات جدید قانون، مجلس مؤسسان حق خلع شاه از سلطنت را نیز از دست داد. او همچنین روشی برای اصلاحیه‌های بعدی قانون اساسی مشخص کرد.[۳]
مجلس مؤسسان سوم
مجلس مؤسسان سوم که در سال ۱۳۴۶ تشکیل شد، با تغییر اصول ۳۸، ۴۱ و ۴۲ متمم قانون اساسی، فرح دیبا، مادر ولیعهد را تا رسیدن ولیعهد رضا پهلوی به سن قانونی، به نیابت سلطنت برگزید و تشکیل قانونی یک شورای سلطنت را در مواقع اضطراری (بیماری، غیبت و فوت شاه) پیش‌بینی کرد.[۴]
مجلس مؤسسان پس از پیروزی انقلاب اسلامی
امام‌خمینی بارها از تشکیل مجلس مؤسسان برای تدوین قانون اساسی سخن گفته بود که از جملۀ این موارد می‌توان به فرمان مربوط به تأسیس شورای انقلاب،[۵] سخنرانی بهشت زهرا(س)[۶] و حکم نخست‌وزیری مهدی بازرگان[۷] اشاره کرد. اما شرایط حساس آغاز انقلاب و مخالفت‌های گروه‌های مختلف، سبب شد ایشان با احساس خطر از آینده کشور، بر ضرورت تثبیت نظام از راه تأسیس نهادهای قانونی و در رأس آن تدوین قانون اساسی تأکید کند.[۸]
پذیرش طرح مجلس خبرگان به جای مجلس مؤسسان
به دلایل بالا، امام‌خمینی با وجود مخالفت برخی از اعضای شورای انقلاب مانند مهدی بازرگان، یدالله سحابی، سیدابوالحسن بنی‌صدر، محمدرضا مهدوی کنی و چند نفر دیگر -که بر تشکیل مجلس مؤسسان اصرار داشتند- طرح پیشنهادی سیدمحمد بهشتی، سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی و سیدمحمود طالقانی را مبنی بر بررسی قانون اساسی از سوی مجمعی از خبرگان و نظرخواهی عمومی از مردم پذیرفت.[۹] (ببینید: مجلس خبرگان قانون اساسی)
ایشان در این مقطع تأکید کرد که میان مجلس مؤسسان و طرح دولت برای تشکیل مجلس خبرگان، تفاوتی جز در تعداد افراد نیست و تشکیل مجلس مؤسسان (با اعضای بسیار زیاد) در شرایط حساس انقلاب، تنها موجب تعویق و فساد است و اصرار بر آن توطئه‌ای برای جلوگیری از استقرار حکومت اسلامی است.[۱۰] برخی از اعضای شورای انقلاب یادآور شدند که تعداد اعضای مجلس مؤسسان اهمیتی ندارد و مجلس خبرگان با اعضای کمتر هم منتخب مردم و مجلس مؤسسان است.[۱۱]
کاربرد مجلس سنا به جای مجلس مؤسسان
امام‌خمینی در دورۀ تدوین قانون اساسی، اشاره‌هایی مبنی بر تشکیل مجلس سنا و ارجاع قانون یا تذکرات موجود به آن مجلس کرده است،[۱۲] که با توجه به قرائن قبلی و توضیح بعدی ایشان، منظور ایشان از مجلس سنا، همان مجلس مؤسسان یا خبرگان است. این معنی را می‌توان از نخستین سخنرانی امام‌خمینی پس از بازگشت به ایران، در بهشت زهرا(س) دریافت که به این اشتباه زبانی دربارۀ کاربرد واژه مجلس سنا تصریح کرده‌است.[۱۳] همچنین توضیح ایشان دربارۀ تشکیل مجلس شورا و نقد مجلس شیوخ یا مجلس اعیان در آبان ۱۳۵۸، این معنی را تأیید می‌کند.[۱۴]
پانویس
- ↑ ورعی، مبانی و مستندات قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۲–۳۳.
- ↑ مکی، تاریخ بیست ساله ایران، ج۳، ص۴۸۸ و ۴۹۳.
- ↑ پهلوی، محمدرضا، پاسخ به تاریخ، ۱۱۵؛ ازغندی، تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی ایران، ۲۳۲–۲۳۳.
- ↑ اختریان، نقش امیرعباس هویدا، ص۹۵؛ همبلی، خودکامگی پهلوی، ص۱۳۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ج۵، ص۴۲۶.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ج۶، ص۱۰–۱۹.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ج۶، ص۵۴ و ۵۸–۶۰.
- ↑ جمهوری اسلامی، ۲۹/۳/۱۳۵۸، ص۲.
- ↑ صورت مذاکرات شورای انقلاب، ۲۵/۲/۱۳۵۸؛ ورعی، مبانی و مستندات قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ص۳۷–۴۰.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ج۸، ص۱۵۹–۱۶۳ و ۲۰۰.
- ↑ اداره کل امور فرهنگی، مشروح مذاکرات مجلس، ج۱، ص۳۷۷؛ کیهان، ۲۶/۳/۱۳۵۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ج۸، ص۵۳۵؛ ج۹، ص۵۵، ۵۸، ۶۷ و ۹۱.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ج۶، ص۱۹.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ج۱۰، ص۵۲۴ ـ ۵۲۵.
منابع
- اختریان، محمد، نقش امیرعباس هویدا در تحولات سیاسی-اجتماعی ایران، تهران، علمی، چاپ اول، ۱۳۷۵.
- اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۴.
- ازغندی، علی‌رضا، تاریخ تحولات سیاسی اجتماعی ایران، تهران، سمت، چاپ دوم، ۱۳۸۳.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۹.
- پهلوی، محمدرضا، پاسخ به تاریخ، ترجمه دکتر حسین ابوترابیان، تهران، سیمرغ، چاپ اول، ۱۳۷۱.
- جمهوری اسلامی، روزنامه، ۲۹/۳/۱۳۵۸.
- صورت مذاکرات شورای انقلاب، ۲۵/۲/۱۳۵۸.
- کیهان، روزنامه، ۲۶/۳/۱۳۵۸.
- مکی، حسین، تاریخ بیست ساله ایران، تهران، علمی، ۱۳۵۲.
- ورعی، سیدجواد، مبانی و مستندات قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، قم، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، ۱۳۸۶.
- همبلی، گاوین، خودکامگی پهلوی: محمدرضاشاه (۱۳۲۰–۱۳۵۷)، چاپ‌شده در سلسه پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج، ترجمه عباس مخبر، تهران، طرح نو، چاپ سوم، ۱۳۷۵.