محمدباقر محقق

محمدباقر محقق

اطلاعات فردی
نام کامل	محمدباقر محقق
نسب	علی محقق (پدر)
تاریخ تولد	۱۲۹۸ش
زادگاه	رشت
اطلاعات علمی
استادان	امام‌خمینی، سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی، سیدمحسن حکیم، محمود شهابی، محمد مشکات
محل تحصیل	رشت، قم، تهران
اجازه اجتهاد از	سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی، سیدمحسن حکیم
تألیفات	تفسیر المحقق، دایره الفرائد، حقوق مدنی زوجین، اسباب و شأن نزول قرآن، ترجمه ناسخ و منسوخ ابن متوج بحرانی
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
سیاسی	عضو ستاد انقلاب فرهنگی
اجتماعی	معاون آموزشی دانشگاه علامه طباطبایی، رئیس دانشکده ادبیات دانشگاه علامه

محمدباقر محقق، از شاگردان درس اخلاق امام‌خمینی.

زادگاه

محمدباقر محقق در سال ۱۲۹۸ش در رشت و در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد. پدرش شیخ علی محقق از روحانیان رشت بود.

تحصیل

محمدباقر محقق دوران ابتدایی را در رشت گذراند. سپس به تحصیل دروس حوزوی روی آورد و بخشی از مقدمات را در مدارس علمیه رشت و نزد استادان آنجا خواند، ولی درباره استادان او در رشت جز شیخ مهدی سبط، از استادان مدرسه حاج سمیع رشت اطلاعات دیگری در دست نیست.

محقق پانزده ساله بود که برای تکمیل تحصیلات حوزوی راهی قم شد و در حوزه علمیه قم به تحصیل پرداخت. درباره استادان محقق در دوره مقدمات و سطح در قم اطلاعاتی در دست نیست و وی تنها در مصاحبه‌ای، از آیت‌الله سیدشهاب‌الدین مرعشی به‌عنوان یکی از استادان خود نام برده است. او در آن مقطع در درس اخلاق امام‌خمینی که روزهای پنج‌شنبه و جمعه در مدرس زیر کتابخانه مدرسه فیضیه برگزار می‌شد، شرکت می‌کرد. در همان زمان ملبس به لباس روحانیت شد و به سبب استفاده از این لباس، توسط مأموران حکومت پهلوی (رضاشاه) که استفاده از آن لباس را ممنوع کرده بودند، دستگیر و زندانی شد. تداوم این سخت‌گیری‌ها باعث شد تا تحصیل در حوزه علمیه قم را رها کند و به رشت برگردد. با استناد به مصاحبه محقق با کیهان فرهنگی و همچنین زندگینامه او، درج‌شده در پایگاه اطلاع‌رسانی صداوسیمای گیلان، می‌توان گفت که او در سال ۱۳۱۹ش قم را ترک کرده است. بنابراین می‌توان احتمال داد که از سال ۱۳۱۳ش که وارد قم شد تا سال ۱۳۱۹ش که در قم بود، در درس اخلاق امام‌خمینی حضور می‌یافت.

فعالیت سیاسی و اجتماعی

محمدباقر محقق در سال ۱۳۱۹ش و پس از شش سال حضور در قم، ابتدا به رشت و سپس به تهران رفت و تحصیلات کلاسیک خود را تا اخذ دیپلم متوسطه در آن شهر ادامه داد. سپس وارد دانشکده الهیات (دانشکده معقول و منقول) دانشگاه تهران شد و به تحصیل در رشته الهیات در آنجا ادامه داد و در سال ۱۳۲۴ش موفق به اخذ لیسانس با رتبه نخست شد.

از همان زمان به انتشار مقالاتی در زمینه علوم قرآنی در نشریات مختلف می‌پرداخت که از آن جمله می‌توان به ترجمه مقاله «ناسخ و منسوخ» تألیف شیخ شهاب‌الدین در مجله آیین اسلام اشاره کرد. سپس به تدریس دروس حوزوی پرداخت و همچنین اجازه اجتهاد را از آیات سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی و سیدمحسن طباطبایی حکیم دریافت کرد. او سپس تحصیلات خود را در مقطع دکتری در دانشکده الهیات دانشگاه تهران ادامه داد و با دفاع از رساله‌اش با عنوان «حقوق مدنی زوجین در زمان زناشویی دائم از نظر قرآن»، موفق به اخذ مدرک دکتری شد. از استادان او در آن دانشگاه می‌توان به شیخ محمود شهابی، سیدمحمد مشکات، بدیع‌الزمان فروزانفر، ذوالمجدین و مهدی الهی قمشه‌ای اشاره کرد.

محقق پس از اخذ دکتری به تدریس در دانشکده الهیات دانشگاه تهران پرداخت و سپس در سال ۱۳۳۰ش به رشت بازگشت و به تألیف آثار علمی در آن شهر پرداخت. او در انتخابات دوره هفدهم مجلس شورای ملی از رشت نامزد نمایندگی شد، ولی انتخابات در رشت در آن دوره به سبب عزیمت دکتر محمد مصدق به دیوان بین‌المللی لاهه برای دفاع از شکایت انگلستان از ایران در جریان ملی شدن نفت متوقف شد.

در زندگینامه محمدباقر محقق، درج‌شده در پایگاه اطلاع‌رسانی صداوسیمای گیلان، از بازگشت او به قم در سال ۱۳۳۴ش سخن رفته است. بر اساس این زندگینامه، محقق تا سال ۱۳۴۴ش در قم حضور داشت. درباره تحصیل یا تدریس او در آن مقطع گزارشی در دست نیست. همچنین معلوم نیست که آیا در این مقطع در درس‌های خارج فقه و اصول امام‌خمینی در مساجد محمدیه، سلماسی و اعظم قم شرکت می‌کرده یا نه.

فعالیت‌ها پس از پیروزی انقلاب

محمدباقر محقق پس از پیروزی انقلاب اسلامی به سمت معاونت آموزشی دانشگاه علامه طباطبایی منصوب شد. سپس به عضویت در ستاد انقلاب فرهنگی درآمد. و مدتی هم ریاست دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی را بر عهده داشت. در همان زمان بود که برای سخنرانی به دانشگاه لندن دعوت شد و به سخنرانی درباره «قرآن و امام حسین» پرداخت.

تألیفات

او سپس از مسئولیت‌های اداری کناره گرفت و به رشت رفت و به تدریس در آن شهر پرداخت. هم‌زمان آثاری در زمینه تاریخ و علوم قرآن تألیف کرد و همچنین برخی کتاب‌های مذهبی را به فارسی ترجمه نمود. نخستین تألیف او حقوق مدنی زوجین بود و سپس کتاب اسباب و شأن نزول قرآن را برای همایش هزاره شیخ طوسی در سال ۱۳۴۴ش نوشت.

تفسیر المحقق یکی از تألیفات اوست در دو مجلد که به زبان فارسی و به شیوه ادبی و استدلالی منتشر شده است. دیگر تألیفات او عبارت است از دایره الفرائد (در فرهنگ قرآن و در بیست و پنج مجلد)، رساله‌ای در تاریخ فقه و فقها، رساله علم منطق و متدولوژی، رساله فلسفه اسلامی، رساله مبانی فلسفه و نمونه بینات در شان نزول قرآن، فقه القرآن اثر فاضل مقداد، ترجمه ناسخ و منسوخ اثر ابن متوج بحرانی.