مناجات شعبانیه
مناجات شعبانیه از دعاهایی است که از امام علی(ع) نقل شده و خواندن آن در ماه شعبان توصیه شده است. این دعا را سید ابن طاووس از ابنخالویه نقل کرده و علامه مجلسی نیز آن را در بحارالانوار آورده است. مضامین این دعا را بسیار والا و عرفانی توصیف کردهاند.
مناجات شعبانیه از نگاه امامخمینی جایگاهی ویژه دارد. ایشان بارها در سخنرانیهای خود به این دعا اشاره کرده و آن را از بزرگترین مناجات و از عظیمترین معارف الهی دانسته است که سبب تقویت روح انسان میشود. از نظر امامخمینی این دعا به انسان میآموزد چگونه با خدای خود نجوا کند و همچنین خواندن آن در ماه شعبان انسان را مهیای ماه رمضان میکند. امامخمینی در وصیتنامه سیاسی الهی خود، داشتن چنین مناجاتی را از افتخارات شیعه برشمرده است.
معرفی
مناجات شعبانیه دعایی است که سید ابن طاووس (۵۸۹-۶۶۴ق) آن را به نقل از ابنخالویه در اقبال الاعمال آورده[۱] و از او نقل کرده است که این دعا را امام علی(ع) و دیگر امامان(ع) در ماه شعبان میخواندند.[۲] در واقع راوی مناجات شعبانیه علی بن محمد بن یوسف بن مهجور، با کنیه ابنخالویه (از راویان شیعه قرن چهارم) است که او نیز به صورت مرسل آن را از امام علی(ع) نقل کرده است.[۳] این دعا در کتاب بحارالانوار و زاد المعاد آمده است.[۴] شیخ عباس قمی نیز مناجات شعبانیه را در اعمال مشترکه ماه شعبان در مفاتیحالجنان آورده است.[۵] خواندن این دعا از مهمترین اعمال ماه شعبان به شمار میرود.[۶]
مناجات شعبانیه یکی از دعاهای ارزشمند و عمیق در معارف اسلامی است که توسط اهلبیت(ع) مورد توجه ویژه قرار گرفته است.[۷] این مناجات از جمله ادعیهای است که از مضامین والا و عرفانی برخوردار است[۸] و خواندن آن در همه وقت برای همه توصیه شده است.[۹] گفته شده این دعا دارای نکات اعتقادی، اخلاقی و عرفانی عمیق است.[۱۰] شهید مطهری دربارهٔ مناجات شعبانیه میگوید «دعایی است در سطح ائمه، یعنی خیلی سطح بالاست. انسان وقتی این دعا را میخواند، میفهمد که اصلاً روح نیایش در اسلام یعنی چه. در آنجا جز عرفان و محبت و عشق به خدا، جز انقطاع از غیر خدا (نمیدانم چه تعبیر بکنم) خلاصه جز سراسر معنویت، چیز دیگری نیست.»[۱۱]
محتوا
مضامین مناجات شعبانیه شامل دو بخش است: بخشی در قالب جملات خبری به توصیف خداوند و بنده میپردازد و بخش دیگر در قالب جملات اِنشایی، دعاها و درخواستهای بنده از خداوند متعال است.[۱۲] مناجات شعبانیه را دارای معارف بلند عرفانی دانستهاند.[۱۳] بخش قابل توجهی از این دعا دربارهٔ اوصاف الهی است که ارتباط معنادار با قرآن کریم دارد. علم، عفو، قدرت، رحمت، جود، رزق و حمد از مهمترین اوصاف الهی بیان شده در این مناجات است که براساس قرآن تجلّی یافته است.[۱۴]
مناجات شعبانیه حاوی آموزههای تربیتی و اخلاقی فراوانی است که میتواند نقش مهمی در رشد معنوی و اصلاح رفتار انسان داشته باشد. این دعا میتواند امید، توکل، توبه و حسن ظن به خداوند را در فرد تقویت کند. همچنین، مضامین این دعا میتوانند به عنوان الگویی برای خودسازی و تعالی روحی در زندگی فردی و اجتماعی مورد استفاده قرار گیرند.[۱۵] یافتهها نشان میدهند که مناجات شعبانیه به عنوان متنی الهام بخش، ظرفیت قابل توجهی برای ایجاد تحول در باورها و رفتارهای انسان داشته و میتواند راهگشای رشد اخلاقی و معنوی در زندگی فردی و اجتماعی باشد.[۱۶]
برخی از مضامین مهم مناجات شعبانیه عبارتند از:
- تأکید بر اهمیت معرفت الهی: مناجات شعبانیه شامل مناجات با خداوند متعال و ذکر صفات و اوصاف الهی است که به انسان کمک میکند تا به شناخت عمیقتری از خداوند برسد.
- توبه و طلب مغفرت: بخش مهمی از این دعا به طلب مغفرت و توبه از گناهان اختصاص دارد و به اهمیت پاکسازی نفس و رسیدن به مقام تقوا اشاره میکند.
- طلب رشد و کمال: مناجات شعبانیه حاوی دعاهایی است که برای طلب رشد معنوی و رسیدن به کمالات اخلاقی انسان مناسب هستند.
- توجه به مصائب و سختیهای زندگی: این دعا همچنین به سختیها و مشکلات زندگی اشاره میکند و به انسان کمک میکند تا در برابر آنها صبر و استقامت داشته باشد.[۱۷]
مناجات شعبانیه از دیدگاه امامخمینی
مناجات شعبانه از دعاهایی است که امامخمینی توجه زیادی به آن داشته و از عظمت مضامین آن بارها سخن گفته است.[۱۸] امام به خواندن این دعا همواره توصیه کرده و خواندن آن را سبب تقویت روح انسان بیان کرده است.[۱۹] فراز «إِلَهِی هَبْ لِی كَمَالَ الاِنْقِطَاعِ إِلَيْكَ؛ اى خدا مرا انقطاع كامل بسوى خود عطا فرما» از این مناجات در سخنان امام بازتاب داشته است.[۲۰] ایشان مناجات شعبانیه را از مناجاتهای کمنظیر و از بزرگترین مناجات و از عظیمترین معارف الهی بیان داشته[۲۱] و همچنین گفته است این مناجات دربردارنده موضوعاتی است که عارفان در طول تاریخ بیان داشتهاند.[۲۲] از نگاه ایشان مناجات شعبانیه نشانه به حق بودن امامان شیعه است. امام با تأکید بر بزرگی این دعا میگوید: «من ندیدهام در ادعیه، دعایی را که گفته شده باشد همه امامها این دعا را میخواندند، اما در دعای شعبانیه این هست، همه ائمه این را میخواندند.»[۲۳]
از نظر امامخمینی خواندن مناجات شعبانیه در ماه شعبان آمادهشدن برای ماه رمضان است.[۲۴] امام این دعا را دارای معارف بسیار توصیف میکند که به انسان میآموزد چگونه با خداوند مناجات کند. همچنین ایشان توصیه میکند از این جهت که این دعا نیازمند شرح است، «عارفان دلسوخته» این دعا را شرح کنند.[۲۵] امامخمینی در وصیتنامه سیاسی الهی خود، داشتن چنین مناجاتی را از افتخارات شیعه برشمرده است.[۲۶] محمد محمدی گیلانی از شاگردان امامخمینی بر این مناجات شرحی نوشته است.[۲۷]
پانویس
- ↑ محمدی گیلانی، شرح مناجات شعبانیه، ص۲۴.
- ↑ مکارم شیرازی، اخلاق اسلامی در نهج البلاغه، ج۱، ص۲۴۲؛ آبائی، «تجلی آیات قرآن در مناجات شعبانیه»، ص۱۸۸؛ قربانی لاهیجی، «مقدمه محقق»، شرح مناجات شعبانیه، ص۱۱ و ۱۲.
- ↑ آبائی، «تجلی آیات قرآن در مناجات شعبانیه»، ص۱۸۸.
- ↑ آبائی، «تجلی آیات قرآن در مناجات شعبانیه»، ص۱۸۸.
- ↑ مکارم شیرازی، اخلاق اسلامی در نهج البلاغه، ج۱، ص۲۴۲.
- ↑ ملکی تبریزی، المراقبات، ص۱۳۰.
- ↑ محمدی گیلانی، شرح مناجات شعبانیه، ص۲۳؛ شورگشتی، «بررسی مناجات شعبانیه در تقویت معنویت و اخلاق فردی: رویکردی تطبیقی با روایات اسلامی»، ص۶۴.
- ↑ آبائی، «تجلی آیات قرآن در مناجات شعبانیه»، ص۱۸۷.
- ↑ مکارم شیرازی، اخلاق اسلامی در نهج البلاغه، قم، نسل جوان، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۴۲.
- ↑ قربانی لاهیجی، «مقدمه محقق»، شرح مناجات شعبانیه، ص۱۱ و ۱۲.
- ↑ مطهری، تعلیم و تربیت در اسلام، ص۳۳۵.
- ↑ «تجلی آیات قرآن در مناجات شعبانیه»، ص۱۸۷.
- ↑ ملکی تبریزی، المراقبات، ص۱۳۰.
- ↑ آبائی، «تجلی آیات قرآنی در مناجات شعبانیه»، ص۱۸۶.
- ↑ شورگشتی، «بررسی مناجات شعبانیه در تقویت معنویت و اخلاق فردی: رویکردی تطبیقی با روایات اسلامی»، ص۶۴.
- ↑ شورگشتی، «بررسی مناجات شعبانیه در تقویت معنویت و اخلاق فردی: رویکردی تطبیقی با روایات اسلامی»، ص۶۵.
- ↑ شورگشتی، «بررسی مناجات شعبانیه در تقویت معنویت و اخلاق فردی: رویکردی تطبیقی با روایات اسلامی»، ص۶۵ تا ۷۰؛ ملکی تبریزی، المراقبات، ص۱۳۰.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۳، ص۳۲.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۳، ص۳۲.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۷، ص۴۵۷ و ص۴۵۸.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۷، ص۴۵۶؛ ج۲۰، ص۲۵۰.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۳، ص۳۲.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۳، ص۳۱.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۳، ص۳۱.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۲۱، ص۲.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۲۱، ص۳۹۷.
- ↑ محمدی گیلانی، شرح مناجات شعبانیه، شناسنامه کتاب.
منابع
- آبائی، زهرا، «تجلی آیات قرآنی در مناجات شعبانیه»، سراج منیر، شماره ۴۵، ۱۴۰۱ش.
- امام خمینی، سید روحالله، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، ۱۳۸۹ش.
- شورگشتی، محمدحسین، «بررسی مناجات شعبانیه در تقویت معنویت و اخلاق فردی: رویکردی تطبیقی با روایات اسلامی»، چهارمین همایش ملی ایدههای کاربردی در علوم تربیتی، روانشناسی و مطالعات فرهنگی، ۱۴۰۴ش.
- محمدی گیلانی، محمد، شرح مناجات شعبانیه، با مقدمه زینالعابدین قربانی لاهیجی، تهران، نشر سایه، ۱۳۷۳ش.
- مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران، صدرا، بیتا.
- ملکی تبریزی، جواد، المراقبات، بیروت، دارالاعتصام، ۱۴۱۶ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق اسلامی در نهج البلاغه (خطبه متقین)، قم، نسل جوان، ۱۳۸۵ش.