شیخ عباس قمی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | عباس بن محمدرضا قمی |
| لقب | محدث قمی، شیخ عباس قمی |
| تاریخ تولد | ۱۲۹۴ق/۱۲۵۶ش |
| زادگاه | قم، ایران |
| تاریخ وفات | ۲۲ ذیالحجه ۱۳۵۹/۱ بهمن ۱۳۱۹ |
| محل دفن | حرم امام علی(ع)، نجف |
| شهر وفات | نجف، عراق |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | محمد ارباب قمی، ابوالقاسم قمی، سیداحمد طباطبایی قمی، محمدحسین قمی، سیدمحمدکاظم طباطبائی یزدی، محمدتقی شیرازی، سیدحسن صدر کاظمی، میرزا حسین نوری، آقاحسین قمی، عبدالجواد ادیب نیشابوری، آقابزرگ حکیم شهیدی، مرتضی آشتیانی |
| محل تحصیل | حوزه علمیه قم، حوزه علمیه نجف، حوزه علمیه مشهد |
| تألیفات | مفاتیحالجنان، سفینة البحار، نفس المهموم، منتهی الآمال |
عباس بن محمدرضا قُمی (۱۲۹۴–۱۳۵۹ق/ ۱۲۵۶–۱۳۱۹ش)، از عالمان شیعهٔ امامی در سدهٔ ۱۴ قمری، محدث، مورخ و خطیب، پرآوازه به شیخ عباس قمی بود. به او محدّث قمی نیز میگفتند. یادگیری و دانشافزایی و دیگر کنشهای علمی خویش را در سه حوزه قم، مشهد و نجف گذراند و کتابهای پرشماری نگاشت. مفاتیحالجنان از برجستهترین آثار اوست.
امامخمینی در نوشتهها و سخنانش از او به نیکی و بزرگی یاد کرده است. نوشتههای علمی، اخلاقی و رفتار شیخ عباس قمی برای امامخمینی دلبستگی پدیدآورده بود. بهگونه ای که ایشان شیخ عباس قمی را نهتنها یک محدث و نویسنده، بلکه نماد «روحانیّت متواضع، دقیق در عمل، مؤمن به سلوک» میدانست.
زندگی شیخ عباس قمی
شیخ عباس در سال ۱۲۹۴ق (۱۲۵۶ش) در قم زاده شد.[۱] پدرش محمدرضا قمی، کسی بود که مردم برای آگاهی از تکالیف دینی پیش او میرفتند.[۲] مادرش نیز زنی آگاه و دینداری بود که در تربیت فرزندش شیخ عباس بسیار کوشید.[۳] محدث قمی در سه حوزه علمیه قم، نجف و مشهد دانش آموخت. آموزشهای دوران کودکی و نوجوانی را نزد استادانی همچون: شیخ محمد ارباب قمی، شیخ ابوالقاسم قمی، سیداحمد طباطبایی قمی و شیخ محمدحسین قمی در قم گذراند.[۴] او برای دانشافزایی به سال ۱۳۱۶ق (۱۲۷۷ش)، در ۲۲ سالگی به حوزه علمیه نجف رفت. برخی از استادان او در این شهر بر این پایه اند: سیدمحمدکاظم طباطبائی یزدی، محمدتقی شیرازی (میرزای دوم)، سیدحسن صدر کاظمی و میرزا حسین نوری.[۵]
شیخ عباس پس از درگذشت میرزا حسین نوری، به سال ۱۳۲۲ق (۱۲۸۳ش) به قم بازگشت و چند سالی در زادگاه خویش بود.[۶] تااینکه ۸ اسفند ۱۲۹۲ش (جمعه ۱ ربیعالثانی ۱۳۳۲ق) به درخواست آقاحسین قمی، با انگیزه ماندن و آموختن، وارد مشهد شد،[۷] و نزدیک به ۲۲ سال در آنجا از استادانی همچون: آقاحسین قمی، عبدالجواد ادیب نیشابوری، آقابزرگ حکیم شهیدی و شیخ مرتضی آشتیانی بهره گرفت.[۸] او همزمان با دانشاندوزی، خود نیز به تربیت شاگرد و سخنرانی دینی و سیاسی میپرداخت. گاهی در سخنرانیها به افشاگری علیه آمریکاییها و روشنگری مردم دست میزد؛ برای همین از سوی کمیته مجازات حزب دموکرات مشهد تهدید به مرگ شد.[۹]
نگارشهای محدث قمی
شیخ عباس قمی دلبستگی و گرایش ویژه ای به نوشتن داشت. در مدت عمر خویش، بیش از ۶۰ عنوان کتاب به زبانهای عربی و فارسی نگاشته است.[۱۰] مفاتیحالجنان، سفینة البحار، نفس المهموم و منتهی الآمال ازجمله کتابهای پرآوازهٔ شیخ عباس قمی است که پسندیدهٔ بیشتر شیعیان است.[۱۱] همچنین نرمافزار مجموعه آثار محدث قمی با هدف نشر آثار شیخ عباس قمی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی تهیه و تنظیم شده است.[۱۲] شیخ عباس قمی پس از واقعه مسجد گوهرشاد مشهد و کشتار مردم و تبعید آقاحسین قمی در سال ۱۳۵۴ق (۱۳۱۴ش) به نجف بازگشت و تا پایان عمر در آن جا ماند.[۱۳]
سرانجام محدث قمی در شب ۲۲ ذیالحجه سال ۱۳۵۹ق برابر با ۱ بهمن ۱۳۱۹ش[۱۴] در ۶۵ سالگی در نجف درگذشت. سیدابوالحسن اصفهانی در حرم امام علی(ع) بر او نماز خواند و پیکرش در کنار استادش میرزا حسین نوری، در حرم به خاک سپرده شد.[۱۵]
جایگاه شیخ عباش قمی نزد امامخمینی
نگاه امامخمینی به شیخ عباس قمی را میتوان اینچنین ترسیم کرد: احترام عمیق به جایگاه علمی و معنوی او، تأکید بر پاکی، تواضع و حضور عملی در حوزهٔ دین و شناخت ارزش آثار او برای جامعهٔ تشیع.
امامخمینی او را «شیخ محدث جلیل حاج شیخ عباس قمی، سلّمه الله تعالی» خطاب کرده،[۱۶] و در کتاب شرح چهل حدیث، او را اینگونه توصیف کرده است: «الشّیخ العالم الجلیل المتعبّد الثّقة الثّبت الحاج شیخ عبّاس القمی دام توفیقه» یعنی شیخ دانشمندی پایبند به دین و اهل عبادت و بندگی خدا، قابل اعتماد و دارای خطای کم و منزه از دروغ.[۱۷]
امامخمینی در زندگی علمی و عملی خود، به جایگاه معنوی و عرفانی عالمان دینی بیش از جنبههای فقهی آنها توجه داشت. به سلوک و تزکیه نیز ارزش میداد. برای همین آثار و رفتار شیخ عباس قمی برای امامخمینی نوعی نزدیکی و انس ایجاد کرده بود. تاآنجاکه در یکی از خاطرههای خود گفته است: در سفری از مشهد به تهران همراه شیخ عباس بودم؛ راننده پس از پنچرشدن ماشین، به من که سید بودم چیزی نگفت؛ اما به شیخ عباس گفت اگر میدانستم تو را سوار نمیکردم، از نحسی قدم تو بود که ماشین پنچر شد. شیخ عباس بدون اعتراض پیاده شد. امامخمینی این را بهعنوان نشانه ای از تواضع، صبوری و روحانیت او به حساب میآورد[۱۸]
امامخمینی بسیار به صداقت و تقوای شیخ عباس عنایت داشت. برای همین هنگامی که یکی از نزدیکان به ایشان میگوید: «مفاتیحالجنان برخی دعاها دارد که ممکن است درست نباشد»، امامخمینی با ناراحتی و اعتراض گفته: «یعنی مرحوم شیخ عباس دروغ میگوید؟!» و افزوده اند که «شیخ عباس به خود من گفته بود: در تمام عمرم تنها یک دروغ گفته ام و استغفار کردم».[۱۹] از اینرو میتوان گفت که امامخمینی، شیخ عباس قمی را نهتنها بهعنوان یک محدث و نویسنده، بلکه بهعنوان نماد روحانیّت متواضع، دقیق در عمل، مؤمن به سلوک میدانستند.
مفاتیحالجنان یکی از کتابهای برجسته شیخ عباس است که در خانههای همهٔ مراجع، عالمان و شیعیان یافت میشود و از آن در نیایشهای خویش بهره میبرند. امامخمینی نیز اینگونه بود و همیشه از این کتاب بهره میبرد. تاآنجاکه دربارهٔ مفاتیح گفته است: «همین مفاتیح، همین کتابهای ادعیه هستند، اینها کمک انسان است در اینکه انسان را آدم کند».[۲۰] با همین نگاه، امامخمینی رفتار احمد کسروی نسبت به مفاتیحالجنان اعتراض کرده و آن را تقبیح میکند.[۲۱]
امامخمینی ضمن رد ریاضتهای نادرست و غیرشرعی، بر این باور است که ممکن است کسی به واسطه ایمان، عبادت، رعایت شرع و نورانیت معنوی از وابستگی به دنیا جدا شود، و تجارب روحانی صحیح پیدا میکند، همانند شیخ عباس قمی.[۲۲]
پانویس
- ↑ قمی، الفوائد الرضویه، ص۲۲۱.
- ↑ ناصرالشریعه، تاریخ قم، ص۳۴۰.
- ↑ دوانی، مفاخر اسلام، ج۱۱، ص۴۰.
- ↑ ادهمنژاد، دانشوران قم، ص۱۳۶.
- ↑ ادهمنژاد، «حاج شیخ عباس قمی حدیث نجابت».
- ↑ قمی، تاریخ قم، ص۲۷۴؛ قمی، فوائد الرضویه، مقدمه، ص۲.
- ↑ قمی، الفوائد الرضویه، ص۲.
- ↑ قمی، فوائد الرضویه، مقدمه، ص۲؛ شیخ آقابزرگ، نقباء البشر، ج۳، ص۹۹۹.
- ↑ صادقی، محدث قمی و کمیته مجازات، ص۹.
- ↑ دوانی، مفاخر اسلام، ص۱۳۴ و ۱۳۵.
- ↑ عقیقی بخشایشی، طبقات مفسران شیعه، ص۸۵۴؛ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۶، ص۴۰۸؛ ج۱۲، ص۱۹۵؛ ج۲۲، ص۲۴۵؛ ج۲۳، ص۹؛ ج۲۵، ص۱۲۸.
- ↑ ر. ک. آثار حاج شیخ عباس قمی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- ↑ احمدیان، خاتم المحدثین حاج شیخ عباس قمی، ص۵۹.
- ↑ حائری، علی، روزشمار شمسی، ص۷۴۷.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ج۷، ص۴۲۵.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر «ترجمه فارسی»، ص ۸۶–۸۷.
- ↑ امامخمینی، شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)، ص۳؛ امامخمینی، شرح جنود عقل و جهل، ص۱۵.
- ↑ . (سایت تسنیم نیوز، «خاطره امامخمینی (ره) از شیخ عباس قمی».
- ↑ سایت قدس آنلاین، «در تمام عمر، یکبار دروغ گفتم».
- ↑ امامخمینی، تفسیر سورهٔ حمد، ص۱۴۷.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۱۳، ص۳۲.
- ↑ امامخمینی، تقریرات فلسفه امامخمینی، ج۱، ص۲۷۳؛ ج۱۳، ص۳۳.
منابع
- احمدیان، مینا، زندگینامه خاتم المحدثین حاج شیخ عباس قمی، نشریه مسجد، شماره ۶۸، ۱۳۸۰ش.
- ادهمنژاد، محمدتقی، حاج شیخ عباس قمی: حدیث نجابت، نشریه مبلغان، شماره ۸۸، اسفند ۱۳۸۵ش.
- ادهمنژاد، محمدتقی، دانشوران قم، قم، زائر، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروح الله، تفسیر سورهٔ حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۹۲ش.
- امامخمینی، سیدروح الله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۴۰۹ق.
- امامخمینی، سیدروح الله، شرح جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، هفتم، ۱۳۸۲ش.
- امامخمینی، سیدروح الله، شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، بیستوچهارم، ۱۳۸۰ش.
- امامخمینی، سیدروح الله، شرح دعای سحر «ترجمه فارسی»، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۹۱ش.
- امامخمینی، سیدروح الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- امین، سیدمحسن، اعیان الشیعه، محقق: حسن امین، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
- تهرانی، شیخ آقابزرگ، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، اسماعیلیان، کتابخانه اسلامیه، قم، تهران، ۱۴۰۸ق.
- تهرانی، شیخ آقابزرگ، نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، تحقیق سید عبدالعزیز طباطبایی و محمد طباطبایی بهبهانی، مشهد، دارالمرتضی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- حائری، علی، روزشمار شمسی، قم، دفتر عقل، ۱۳۸۶ش.
- دوانی، علی، مفاخر اسلام، تهران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۹ش.
- صادقی، محسن، محدث قمی و کمیته مجازات، پیام بهارستان، سال اول، شماره ۴، تابستان ۱۳۸۸ش.
- عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، طبقات مفسران شیعه، نوید اسلام، قم، چاپ چهارم، ۱۳۸۷ش.
- قمی، حسن بن محمد، تاریخ قم، دار العلم، قم، ۱۳۴۵ش.
- قمی، عباس، الفوائد الرضویه، تهران، کتابخانه مرکزی، ۱۳۲۷ش.
- مرکز کامپیوتری اسلامی نور، نرمافزار محدث قمی، شناخت نامه محدث قمی.
- ناصرالشریعه، محمدحسین، تاریخ قم، قم، نشر دارالفکر، ۱۳۵۰ش.
- «خاطره امامخمینی(ره) از شیخ عباس قمی»، خبرگزاری تسنیم.
- «در تمام عمر، یکبار دروغ گفتم»، سایت قدس آنلاین.
محمد رجائی نژاد