میرزاجواد ملکی تبریزی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | میرزاجوادآقا ملکی تبریزی |
| نسب | فرزند میرزاشفیع |
| تاریخ تولد | ۱۲۳۷ش (۱۲۷۴ق) |
| زادگاه | تبریز |
| تاریخ وفات | ۱۲ تیر ۱۳۰۴ (۱۱ ذیالحجه ۱۳۴۳) |
| محل دفن | قبرستان شیخان، قم (نزدیک حرم حضرت معصومه) |
| شهر وفات | قم |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | میرزاحسین نوری، آقارضا همدانی، آخوند خراسانی، سید مرتضی کشمیری، ملاحسینقلی همدانی |
| شاگردان | امامخمینی، عبدالکریم حائری یزدی |
| محل تحصیل | تبریز، نجف |
| اجازه روایت از | ملاحسینقلی همدانی |
| تألیفات | اسرار الصلوه، المراقبات، رساله لقاءالله |
| سایر | از پایهگذاران حوزه علمیه قم |
میرزاجوادآقا مَلکی تبریزی (۱۲۳۷ـ۱۳۰۴ش) فقیه، عارف و استاد اخلاق در حوزه علمیه نجف و قم. شاگردان پرآوازهای در فقه و عرفان تربیت کرده است. امامخمینی نیز زمانی اندک از شاگردان عرفان و اخلاق وی بوده و بر خوانش آثار و گرامیداشت او سفارش کرده است.
زندگینامه
میرزاجواد آقا ملکی تبریزی، فرزند میرزاشفیع در تبریز زاده شد.[۱] تاریخ درست زادروز وی روشن نیست؛ اما در برخی آثار ۱۲۳۷ش(۱۲۷۴ق) گفته شده است.[۲]
ملکی تبریزی علوم صرف، نحو، معانی و بیان و سطح حوزه را در تبریز فرا گرفت.[۳] تااینکه برای پیشرفت دانش به نجف رفت و از استادانی چون: میرزاحسین نوری، آقارضا همدانی، آخوند خراسانی، سیدمرتضی کشمیری بهره گرفت. بهویژه، نزد ملاحسینقلی همدانی مراتب سیر و سلوک را به مدت ۱۴ طی کرد و همیشه همدم و همراه او بود.[۴] تااینکه از او اجازه روایت گرفت.[۵]
ملکی تبریزی میانۀ سالهای ۱۳۲۰ یا ۱۳۲۱ق (۱۲۸۱ یا ۱۲۸۲ش) از نجف به زادگاهش تبریز بازگشت و به کارهای دینی مردم و برگزاری کلاسهای دانش حوزوی و اخلاق عمومی همت گماشت.[۶]
دوران انقلاب مشروطه و مشروطهخواهی که در تبریز شتاب گرفت و همه را درگیر خود کرد و ناآرامی فراگیر شد، ملکی تبریزی که به دور از سیاست و هیاهو بود، آهنگ قم کرد و سال ۱۲۹۰ش (۱۳۲۹ق) به آنجا رفت و تا پایان عمر نیز در همانجا ماند.[۷]
ملکی تبریزی در فضای آرام قم و حوزه علمیه کوچک آن به آموزش و پرورش طلاب همت گماشت[۸] به گونهای زمینهساز در پدیدآوری حوزه علمیه قم بهدست شیخ عبدالکریم حائری یزدی شد. هنگامیکه حائری یزدی به قم آمد، ملکی تبریزی در ایجاد و راهاندازی دوبارۀ حوزه علمیه او را همراهی کرد.[۹] او با برپایی کلاسهای اخلاق و تهذیب نفس در حوزه تازه تأسیس، ضمن ایجاد گیرایی، شاگردان بسیاری نیز تربیت کرد. درس اخلاق او بر دو قسم بود: درسی که در خانه برگزار میشد و ویژۀ شماری از شاگردان گزینش شده بود که امامخمینی هم در آن شرکت میکرد؛[۱۰] و درسی که در مدرسه فیضیه برای همۀ طلاب و مردم میگفت.[۱۱]
دربارۀ مدت و چگونگی بهرهمندی امامخمینی از درسهای عرفان و اخلاق ملکی تبریزی، تفاوت دیدگاه است. آیتالله خامنهای از قول امامخمینی نقل میکند که تنها دو جلسه در درس میرزاجواد ملکی تبریزی شرکت کرده و از این که نتوانسته بیش از این در درس وی شرکت کند، افسوس خورده است.[۱۲] البته خود امامخمینی هم در چند جایی که از میرزاجوادآقا ملکی و آثار ایشان یاد میکند، از او با عنوان استاد خود یاد نکرده؛ بلکه با عباراتی مانند «قال بعض المشایخ من ارباب السیر و السلوک»[۱۳] یاد کرده است. گرچه بنابر مقدمه رساله لقاءالله که سیداحمد فهری آن را نگاشته و در زمان حیات امامخمینی منتشر شده و ایشان و دفتر ایشان هم موضعی در برابر آن نگرفتهاند، امامخمینی پس از ورود به قم در درس اخلاق ملکی تبریزی حاضر میشده است.[۱۴]
ملکی تبریزی نوشتههای گوناگونی داشت که بیشتر در زمینههای عرفانی و اخلاقی بود. ازجمله: «اسرار الصلوه»، «المراقبات»، «رساله لقاءالله» به زبان عربی که به فارسی ترجمه و چندینبار چاپ شدهاند.[۱۵]
میرزاجوادآقا سرانجام ۱۱ ذیالحجه سال ۱۳۴۳ق مطابق با ۱۲ تیر ۱۳۰۴ش در قم گذشت[۱۶]و نزدیک حرم حضرت معصومه(س)، در آرامستان شیخان خاکسپاری شد.[۱۷]
امامخمینی و میرزاجواد ملکی تبریزی
بااینکه امامخمینی مدتی کوتاه شاگرد عرفان و اخلاق ملکی تبریزی بود، ولی در همان دورۀ کوتاه از ایشان تأثیر پذیرفت و سالهای پسین، از او به نیکی یاد مینمود و به خوانش آثار و حالات او سفارش میکرد. ملکی تبریزی که نماز جماعت را در مسجد بالای سر حرم حضرت معصومه(س) اقامه میکرد، امامخمینی هماره در آن شرکت مینمود.[۱۸]
امامخمینی در کتاب معراج السالکین، چون سخن از عرفان میشود، ملکی تبریزی را «شیخ جلیلالقدر» لقب داده و «عارف بالله» میخواند و علاقهمندان به تهذیب و وارستگی را به خوانش کتابهای ایشان راهنمایی مینماید و مینویسد:
«کتب شیخ جلیلالقدر، عارف بالله حاجی میرزا جواد ملکی تبریزی(قدّس سرّه) را مطالعه نما. شاید انشاءالله از این تابّی و تعسّف خارج شوی».[۱۹]
در کتاب چهل حدیث خود نیز، بیدار دلان را به «رساله لقاءالله» وی سفارش میکند.[۲۰] در جای دیگر که از قم و آرامستان شیخان سخن به میان میآید، خطاب به شاگردش مرتضی مطهری میگوید: «در قبرستان قم یک مرد خوابیده است و او حاج میرزاجوادآقا تبریزی است».[۲۱]
امامخمینی در مقاله لقاءالله نیز نوشته است: اخبار و روایات در باب «لقاءالله» چه صراحه و چه کنایه و اشاره بسیار است و این مختصر گنجایش تفصیل و ذکر آنها را ندارد؛ ولی مختصر اشارهای به برخی از آنها مینمایم و اگر کسی تفصیل بیشتر بخواهد، به رسالۀ لقاءالله مرحوم عارف بالله، حاج میرزاجواد تبریزی (قدس سره) رجوع کند که اخبار در این باب را تا اندازهای جمع کرده است.[۲۲]
امامخمینی آن چنان به ملکی تبریزی ارادت داشت که هنگام بازگشت از تبعید و ورود به قم، روزی به آرامستان شیخان رفت و برسر مزار ایشان با فروتنی تحتالحنک عمامهاش را باز کرد و غبار سنگ قبر استادش را پاک کرد و فاتحه خواند.[۲۳]
پانویس
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه و هو نقباءالبشر فی القرن الرابع عشر، ج۱، ص۷۰.
- ↑ «درباره میرزاجوادآقا ملکی تبریزی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران.
- ↑ نورمحمدی، شیخ مناجاتیان، ص۳۵.
- ↑ امین، مستدرکات أعیان الشیعة، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۲۵۴ـ۲۵۸؛ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه و هو نقباءالبشر فی القرن الرابع عشر، ج۱۷، ص۳۲۹.
- ↑ قسم الموسوعة مجمع الفکر الإسلامی، موسوعة مؤلفی الامامیه، ج۸، ص۴۹۹.
- ↑ عفتی، اساتید و مشایخ امامخمینی، ص۱۶۵.
- ↑ جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، ج۲، ص ۵۱۵.
- ↑ بهجت، استادان امام، ص۳۷ـ۳۸.
- ↑ عفتی، اساتید و مشایخ امامخمینی، ص۱۶۵.
- ↑ احمدی، خاطرات آیتالله محمدعلی گرامی، ص۱۰۰؛ ستوده، پابهپای آفتاب، ج۴، ص۷۲.
- ↑ ریحان یزدی، آینه دانشوران، ص۱۴۳.
- ↑ «بیانات در دیدار اعضای مجمع عالی حکمت اسلامی»، تارنمای دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیتالله العظمی خامنهای.
- ↑ امامخمینی، تفسیر سوره حمد، ص ۲۰۳.
- ↑ «امام خمینی(ره) متعلق به کدام مشرب عرفانی بود؟»، جامعه خبری تحلیلی الف.
- ↑ عفتی، اساتید و مشایخ امامخمینی، ص۱۶۹.
- ↑ جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، ج۲، ص۵۲۲.
- ↑ مختاری، سیمای فرزانگان، ص۷۰.
- ↑ مدرسی تبریزی، ریحانه الادب، ج۵، ص۲۶ـ۲۷.
- ↑ امامخمینی، معراج السالکین و صلوه العارفین، ص۴۰ـ۴۲.
- ↑ امامخمینی، شرح چهل حدیث، ص۴۵۳، حدیث ۲۸.
- ↑ حسینی طهرانی، روح مجرد، ص۲۸۵.
- ↑ مقاله لقاءالله، ضمیمه کتاب لقاءالله میرزاجواد ملکی تبریزی، ص۲۹۳.
- ↑ «زندگی به سبک امامخمینی؛ پاک کردن قبر استاد با عمامه»، خبرگزاری حوزه.
منابع
- احمدی، محمدرضا، خاطرات آیتالله محمدعلی گرامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اول، ۱۳۸۱ش.
- آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه و هو نقباءالبشر فی القرن الرابع عشر، مشهد، دارالمرتضی، اول، ۱۴۳۰ق.
- امامخمینی، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشرآثار امامخمینی، سیزدهم، ۱۳۹۲ش.
- امامخمینی، سر الصلواه؛ معراج السالکین و صلوه العارفین، تهران، مؤسسه تنظیم و نشرآثار امامخمینی، سیزدهم، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشرآثار امامخمینی، بیستوهشتم، ۱۳۸۱ش.
- امامخمینی، مقاله لقاءالله، ضمیمه کتاب لقاءالله میرزاجواد ملکی تبریزی، تهران، فیض کاشانی، اول، ۱۳۷۳ش.
- امین، حسن، مستدرکات أعیان الشیعة، لبنان، دارالتعارف للمطبوعات، اول، ۱۴۰۸ق.
- بهجت، محمدقاسم، استادان امام؛ مروری بر زندگی، آثار و اندیشهها، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اول، بهار ۱۳۸۵ش.
- جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار؛ خلاصهای از زندگی اسوههای علم و عمل، قم، معروف، اول، ۱۳۷۹ش.
- حسینی طهرانی، سیدمحمدحسین، روح مجرد، بیجا، علامه طباطبایی، بیتا.
- ستوده، امیررضا، پابهپای آفتاب؛ گفتهها و ناگفتهها از زندگی امامخمینی، تهران، پنجره، اول، ۱۳۸۰ش.
- عفتی، قدرتالله، اساتید و مشایخ امامخمینی، قم، مارینا، اول، ۱۳۹۳ش.
- مجمع الفکر الإسلامی، موسوعة مؤلفی الامامیة، قم، مجمع الفکر الإسلامی، چ۱، ۱۴۲۸ق.
- مختاری، رضا، سیمای فرزانگان، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، هشتم، ۱۳۷۶ش.
- مدرسی تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب، تهران، خیام، ۱۳۶۹ش.
- نورمحمدی، محمدجواد، شیخ مناجاتیان؛ پژوهشی نو در شرح حالات، کرامات و زندگی عارف کامل و فقیه وارسته آیتالله حاج میرزاجواد ملکی تبریزی، قم، مهر خوبان، اول، ۱۳۸۲ش.
- «امام خمینی(ره) متعلق به کدام مشرب عرفانی بود؟»، جامعه خبری تحلیلی الف؛
- «امام خمینی(ره): در شیخان قم یک مرد خوابیده و او میرزاجواد آقای تبریزی است»، خبرگزاری تسنیم.
- «بیانات در دیدار اعضای مجمع عالی حکمت اسلامی»، تارنمای دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیتالله العظمی خامنهای؛ تاریخ درج مطلب:۲۳ بهمن۱۳۹۱، تاریخ بازدید: ۱۲ خرداد ۱۴۰۴ش.
- «زندگی به سبک امام خمینی(۵)؛ پاک کردن قبر استاد با عمامه»، خبرگزاری حوزه.
- «درباره میرزا جوادآقا ملکی تبریزی»، خبرگزاری جمهوری اسلامی؛