مجلس شورای اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''مجلس شورای اسلامی''' نهادی متشکل از [[نمایندگان مردم]] برای [[قانون‌گذاری]] و نظارت بر امور، در [[جمهوری اسلامی ایران]].

[[شورا]] و دیگر مشتقات آن مانند تشاور، مشاورت و مشورت‌کردن به معنای استخراج رأی صحیح با کمک‌گرفتن از رأی دیگران است.<ref>راغب، مفردات راغب، ۴۷۰؛ مقاله شورا.</ref> در اصول ۳، ۶ و ۷ [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]]، مجلس شورای اسلامی نهادی برآمده از آرای عمومی و حق خدادادی و مظهر اراده عام [[مردم]] که در آن سرنوشت اجتماعی و سیاسی آنان رقم می‌خورد، تعریف شده است.

شورا از بارزترین شیوه‌های [[عقلایی]] و از ریشه‌دارترین [[اصول عرفی]] در زندگی جمعی است و قدیمی‌ترین شیوه‌های مدیریت در زندگی اجتماعی انسان‌ها، نمونه‌هایی از نظام شورایی را به همراه دارد.<ref>عمید زنجانی، فقه سیاسی، ۱/۴۶۲.</ref> نشانه‌هایی از مجلس مشورتی در یونان باستان به چشم می‌خورد؛<ref>پیشگامی‌فرد، نگرشی به شیوه‌های سازمان‌دهی سیاسی قدرت در جامعه ایران باستان و یونان باستان، ۴۴ ـ ۴۷.</ref> چنان‌که در اندیشه‌ ارسطو موضوع شورا و پایان‌دادن به امور با رجوع به آرای اکثریت مطرح بوده است.<ref>فاستر، خداوندان اندیشه سیاسی، ۱/۳۱۸ ـ ۳۲۵.</ref> در ایران باستان نیز مجلس مشورتی در دوره هخامنشی و استفاده از آرای بزرگان قوم برای کشورداری به نام مهستان وجود داشته است.<ref>پیرنیا، تاریخ ایران باستان، ۳/۲۳۱۲ ـ ۲۳۱۵؛ فیروزی، ریشه‌های دموکراسی و مجلس در ایران باستان، ۴۹ ـ ۵۰.</ref> در میان [[عرب جاهلی]] نیز مجلس مشورتی به نام [[دارالندوه]] برای بحث و گفتگو درباره مسائل مهم گزارش شده است.<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویه(ص)، ۱/۴۸۰؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ۱/۲۴۰.</ref> در غرب از گذشته نمونه‌هایی از مجالس قانون‌گذاری وجود داشته است؛ ازجمله در مقاطعی در فاصله قرن شانزدهم تا هجدهم میلادی در [[فرانسه]] نیز نوعی پارلمان برای قانون‌گذاری وجود داشته است.<ref>دهخدا، فرهنگ لغت دهخدا، ۴/۴۶۴۸.</ref>

نخستین نشانه تفکر شورایی برای قانون‌گذاری در ایران به شیوه مجلس مشورتی را باید در رساله «یک کلمه» میرزایوسف‌خان مستشارالدوله نوشته شده در فاصله ۱۲۸۳ ـ ۱۲۸۷ق جستجو کرد که در آن میان شورای اسلامی با قوانین فرانسوی مقایسه شده و برتریِ قوانین اسلامی بر غربی نمایانده شده است<ref>مستشارالدوله، رساله موسومه به یک کلمه، ۳۷۷ ـ ۴۳۲.</ref> نخستین مجلس شورا در ایران با سبک جدید در دوره [[مشروطه]] ایجاد شد. مبارزات عدالت‌‌خواهانه علما و مردم ایران علیه [[دولت قاجاریه]] در ۱۴ جمادی‌الثانی ۱۳۲۴ق/ ۱۴ مرداد ۱۲۸۵، به صدور فرمان مشروطه انجامید <ref>اقبال آشتیانی، تاریخ کامل ایران (بعداز اسلام)، ۱۰۷۱؛ شمیم، ایران در دوره سلطنت قاجار، ۴۵۷.</ref> و نخستین مجلس شورای ملی در ۱۸ شعبان ۱۳۲۴ق/ ۱۷ مهر ۱۲۸۵، در محل کاخ گلستان به دست [[مظفرالدین‌شاه]] افتتاح شد.<ref>کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ۸۵ ـ ۸۶؛ شمیم، ۴۶۱؛ مقاله نهضت مشروطه.</ref> از نهضت مشروطه تا [[انقلاب اسلامی ایران]]، ۲۴ دوره مجلس قانون‌گذاری تشکیل شده است: مجلس اول تا پنجم در زمان قاجاریه، مجلس ششم تا سیزدهم در زمان [[رضا پهلوی]] و مجلس سیزدهم تا بیست و چهارم در دوره [[محمدرضا پهلوی]] بوده است.<ref>قیصریان‌فرد و خسروی‌زاده، مقایسه جامعه‌شناختی آخرین مجلس عصر مشروطیت با اولین مجلس دوره قانونگذاری جمهوری اسلامی ایران، ۵۶۲ ـ ۵۶۷.</ref> انتخابات دوره نخست صنفی بود و نمایندگان مجلس از شش دسته شاهزادگان قاجار، علما، اعیان و اشراف، تاجران، ملّاکان (صاحبان ملک بسیار)، کشاورزان و اصناف انتخاب می‌شدند<ref>؛میرزاصالح، مذاکرات مجلس اول، توسعه سیاسی ایران در ورطه سیاست بین‌الملل، ۷۶۱؛ سائلی، سیر تحول قوانین انتخاباتی مجلس در ایران، ۹۰ ـ ۹۱.</ref> از این‌رو کارگران و تهی‌دستان عملاً از حق انتخاب‌شدن محروم بودند. <ref>فوران، مقاومت شکننده، ۲۶۲.</ref> [[مجلس شورای ملی]] پس از [[کودتای رضاخان پهلوی]] در سال ۱۲۹۹ و تسلط وی بر کشور به انحطاط بیشتری دچار شد و گزینش نمایندگان از سال ۱۳۰۵ ـ ۱۳۲۰ یکسره در دست دولت بود<ref>انتشارات جهان کتاب، مجلس در دوره رضا‌خان پهلوی، ۲۸.</ref> و نمایندگان مجلس با نظر دربار پهلوی گزینش می‌شدند (رستمی، ۱/۲۸). تقلب برای تعیین نمایندگانِ طرفدار دولت و [[سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] (ساواک) در دوره پهلوی دوم نیز ادامه یافت.<ref>بهنود، از سیدضیا تا بختیار، دولت‌های ایران از سوم اسفند ۱۲۹۹ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، ص۴۳۷ ـ ۴۳۸؛ دلانوا، ساواک، ۱۴۹ ـ ۱۵۱.</ref> {{ببینید|مجلس شورای ملی}}

پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]] در دوران [[امام‌خمینی]] سه دوره [[انتخابات]] مجلس شورای اسلامی برگزار شد.<ref>خوش‌زاد،  مجلس شورای اسلامی، ۴۵؛ آقایی جیرهنده و بسطامی، مجلس شورای اسلامی، دوره دوم، ۴۱ ـ ۴۳؛ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی دوره‌ سوم، ۱۵.</ref> نخستین انتخابات مجلس در ۲۴ اسفند ۱۳۵۸ برگزار گردید و در ۷ خرداد ۱۳۵۹ که برابر ۱۳رجب سالروز ولادت [[امیرالمؤمنین علی(ع)]] بود، نخستین دوره مجلس در محل سابق [[مجلس سنا]] با پیام امام‌خمینی،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۱.</ref> افتتاح شد.<ref>جمهوری اسلامی، ۸/۳/۱۳۵۹، ۱ و ۳؛ حبیب‌نژاد، حقوق و وظایف نمایندگی مجلس، ۳۵.</ref> محل آن تا سال ۱۳۸۰ همین مکان بود و سپس به ساختمان تازه تأسیس برای آن جنب محل مجلس شورای ملی در میدان بهارستان انتقال یافت <ref>اداره تبلیغات و انتشارات، کارنامه مجلس شورای اسلامی دوره هفتم سال اول، ۲۳۳ ـ ۲۳۴ و ضمیمه، ۲۶.</ref> در برابر «عدل مظفر» که به عنوان ماده تاریخ افتتاح مجلس شورای ملی بر سر در آن نقش بست<ref>پرتوی، چکیده‌های تاریخ،  ۲/۷۸۵.</ref> سه کلمه «مظهر عدل علی» ماده تاریخ مجلس شورای اسلامی ۱۳۵۹ شد و در جلسه ۲۱ دوره اول، تصویب شد بر سر در ورودی مجلس نصب گردد<ref>روابط عمومی مجلس، آشنایی با مجلس شورای اسلامی به ضمیمه کارنامه سال اول مجلس، ۵۴.</ref> در آغاز برابر تعبیر قانون اساسی به آن مجلس شورای ملی گفته می‌شد اما امام‌خمینی در ۷ شهریور ۱۳۵۸ ابراز امیدواری کرد که مجلس، مجلسی «اسلامی» و مانع برنامه‌های غیر اسلامی و خلاف شرع باشد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۹/۳۵۸.</ref> [[محمدصادق خلخالی]] نماینده مجلس در هشتمین جلسه تشکیل مجلس در ۳/۴/۱۳۵۹ پیشنهاد کرد عنوان [[مجلس شورای ملی]] به مجلس شورای اسلامی تغییر یابد <ref>مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دوره اول و سوم، ۸۰؛ صالح، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، ۲/۷۱۲.</ref> که مورد موافقت نمایندگان قرار گرفت و در ۳۱/۴/۱۳۵۹ تصویب شد<ref>مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دوره اول و سوم، ۲۲۷؛ اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ص۱.</ref> و سپس در [[بازنگری در قانون اساسی]] در سال ۱۳۶۸ به آن تصریح شد.<ref>مقاله شورای بازنگری قانون اساسی.</ref>

مجلس شورای اسلامی در ساختار جمهوری اسلامی ایران جایگاه مهم و اختیارات زیادی دارد و علاوه بر اعمال [[قوه مقننه]] که تنها از طریق آن صورت می‌گیرد، سرنوشت بخشی از [[قوه مجریه]] نیز از طریق آن رقم می‌خورد<ref>ادامه مقاله.</ref> قانون‌گذار واقعی چنان‌که امام‌خمینی نیز تأکید کرده است، خداست و دستورهای [[پیامبر اسلام(ص)]] نیز در حکم [[قانون الهی]] است و همه مردم باید از آن پیروی کنند<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ۴۵.</ref> و مجلس شورا قانون‌های کشور را بر اساس [[آیین اسلام]] تنظیم می‌کند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۶/۴۸۸، ۵۰۹.</ref> از سوی دیگر، امام‌خمینی، مجلس را در رأس امور، [[خانه ملت]]<ref>امام خمینی، صحیفه، ۵/۵۰۲ و ۱۸/۴۲۰.</ref> کانون هدایت،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۴۷.</ref> در رأس تمام نهادهای نظام اسلامی و دارای ویژگی‌‌های خود<ref>امام خمینی، صحیفه، همان، ۱۸/۴۲۰.</ref> و جایگاه تربیت و اخلاق جامعه<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۴۵.</ref> شمرده است که ناپاکان و قدرتمندان و خان‌ها و وابستگان به شرق و غرب نباید به آن راه پیدا کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۲۰.</ref> ایشان بر این باور بود که در پرتو مجلس ملی و اسلامی مطبوعات، [[رادیو]] و [[تلویزیون]] و اداره‌ها اصلاح <ref>امام خمینی، صحیفه، ۹/۵۴.</ref> و خرابی‌های مادی و معنوی دوره [[طاغوت]] جبران خواهد شد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۳۷.</ref>

[[امام‌خمینی]] از همه اقشار مردم می‌خواست جایگاه مجلس را پاس داشته و از مصوبات آن اطاعت کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۰ و ۴۱۴.</ref> ایشان نافرمانی در برابر دستورهای مجلس را موجب فساد و سزاوار پیگیری می‌دانست <ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۰.</ref> و بر آن بود که با مجلس قوی و با پشتوانه مردم می‌توان در برابر مخالفان ایران ایستاد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۳۸.</ref> ایشان با مخالفت‌های [[سیدابوالحسن بنی‌صدر]] نخستین [[رئیس‌جمهور ایران]]، با قوانین مجلس شورای اسلامی<ref>رضوی، هاشمی و انقلاب، ۳۷۱ ـ ۳۷۲.</ref> به‌شدت برخورد کرد و قانون را بالاتر از همه چیز و مخالفت با آن را دیکتاتوری خواند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۷ و ۴۱۵.</ref>

از سوی دیگر، درباره جایگاه و رسالت مجلس شورای اسلامی، امام‌خمینی دلسوزی برای کشور را از وظایف نمایندگی می‌شمرد و تأکید می‌کرد کسانی می‌توانند برای مجلس نامزد شوند که به [[منافع ملی]] احترام بگذارند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۵/۴۴۶ و ۱۲/۱۵۶.</ref> از این‌رو نمایندگان مجلس در [[رژیم پهلوی]]، که مصالح و مفاسد را تشخیص نمی‌دادند، نه منتخب مردم بودند و نه مطابق قانون عمل می‌کردند، صلاحیت نمایندگی مجلس را نداشتند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۵/۳۱۴ ـ ۳۱۶.</ref> از نگاه ایشان کار مجلس تنظیم برنامه‌ها بر اساس اسلام است؛ از این‌رو علمای [[اسلام‌شناس]] و افراد اسلامی و سیاسیِ دارای صلاحیت باید به صحنه بیایند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۳۵ ـ ۳۳۶.</ref> و افراد برآمده از متن [[مردم]] نامزد نمایندگی شوند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۵۲۵ و ۱۲/ ۱۵۶.</ref>

امام‌خمینی در آستانه انتخابات سومین مجلس شورای اسلامی در پیامی، با توجه به جریان‌های سیاسی و فکری موجود ازجمله یادآورشد مردم به نمایندگانی رأی دهند که طعم تلخ فقر را چشیده و در گفتار و رفتار مدافع اسلام [[مستضعفان]]، اسلام رنجدیدگان، اسلام عارفان مبارزه‌جو، اسلام پاک‌طینتان عارف و در یک کلمه، مدافع [[اسلام ناب محمدى]] باشند و طرفداران اسلام [[سرمایه‌دارى]]، اسلام مستکبران، اسلام مرفهان بى‏درد، اسلام منافقان، اسلام راحت‌طلبان، اسلام فرصت‌طلبان و اسلام امریکایی را طرد و آنان را به مردم معرفى نمایند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۱.</ref> ایشان در همین پیام، هدف از انتخابات را در نهایت حفظ اسلام دانست و به تمام نامزدهای مجلس شورای اسلامی نصیحت کرد که در هر حال در رفتار و تبلیغات انتخاباتی خود، اخلاق و تعالیم اسلامی را رعایت کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۱.</ref>

نمایندگان مجلس شورای اسلامی بنا بر اصل ۶۷ قانون اساسی در برابر [[قرآن مجید]] سوگند به خدای قادر متعال یاد می‌کنند [[پاسدار حریم اسلام]] و نگهبان دستاورد‌های [[انقلاب اسلامی]] و [[مبانی جمهوری اسلامی]] باشند و در انجام وظایف وکالت، امانت و [[تقوا]] را رعایت کنند و به استقلال و اعتلای کشور و حفظ [[حقوق مردم]] و خدمت به آنان پایبند باشند و از قانون اساسی دفاع کنند و در گفته‌ها و نوشته‌های خود استقلال کشور و آزادی مردم و تأمین مصالح آنان را مد نظر داشته باشند. بر اساس اصل ۷۱، مجلس شورای اسلامی در حدود قانون اساسی، در همه امور کشور، قانون وضع می‌کند و برابر اصل ۷۲، مجلس شورای اسلامی نمی‌تواند قوانینی وضع کند که با اصول و احکام مذهب رسمی کشور یا قانون اساسی مغایرت داشته باشد. بر اساس اصل ۷۶ مجلس شورای اسلامی در تمام امور کشور حق تحقیق و تفحص دارد و بر اساس اصل ۷۷، قرارداد‌ها و موافقت‌نامه‌های بین‌المللی باید به تصویب مجلس برسد. بر اساس اصل ۷۸، تغییر مرزهای کشور با حفظ مصالح باید به تصویب چهارپنجم نمایندگان برسد و بر اساس اصل ۸۳، بناها و اموال نفیس دولتی جز با تصویب مجلس به دیگران منتقل نمی‌شود و بنا بر اصل ۸۷ قانون اساسی، رئیس‌جمهور برای [[هیئت وزیران]] باید از مجلس [[رأی اعتماد]] بگیرد و برابر اصل ۸۸ قانون اساسی، هرگاه نماینده‌ای از وزیر مسئول درباره یکی از وظایف او سؤال کند، آن وزیر موظف است در مجلس حاضر شود و به پرسش او پاسخ دهد. این اصل پس از بازنگری در سال ۱۳۶۸ این‌گونه تغییر یافت که در صورت سؤالِ یک‌چهارم نمایندگان از رئیس‌جمهور یا وزرا، آنان موظف‌اند در مجلس حاضر شوند و به پرسش‌های نمایندگان مردم پاسخ دهند و برابر اصل ۸۹، مجلس حق استیضاح وزیران و برکناری آنان و [[استیضاح]] رئیس‌جمهور را داراست و برای استیضاح رئیس‌جمهور دست‌کم پیشنهاد یک‌سوم نمایندگان و برای استیضاح وزرا دست‌کم پیشنهاد ده تن ضروری است. برابر بند دوم اصل ۸۹، رأی به عدم کفایت سیاسی [[رئیس‌جمهور]] باید به تأیید [[رهبری]] برسد.

امام‌خمینی برای تبیین جایگاه مجلس شورای اسلامی و نمایندگان آن در قانون اساسی و اصول یاد‌شده، در پیام‌ها و سخنان خود به حقوق و وظایف نمایندگان اشاره کرده است؛ ازجمله خدمت به اسلام، مسلمانان و محرومان و فراهم‌کردن زمینه اجرای [[عدالت اسلامی]]،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۵۶ و ۳۶۲.</ref> کوشش برای رفع محرومیت از جامعه<ref>امام خمینی، صحیفه،، ۱۲/۳۶۴ و ۲۱/۵۰.</ref> نظارت و استیضاح دولت<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۹.</ref> تسریع در تصویب طرح‌ها و لوایح<ref>امام خمینی، صحیفه،۱۶/۲۷۸</ref> توجه به اولویت‌ها با درک شرایط جامعه<ref>امام خمینی، صحیفه،۱۶/۴۶۴</ref> استفاده از افراد خبره و متخصص خارج از مجلس برای وضع قوانین اداری مناسب<ref>امام خمینی، صحیفه،۱۷/۳۲۰</ref> و تلاش برای حل معضلات اقتصادی مانند تورم و مسکن<ref>امام خمینی، صحیفه،۱۸/۴۶۳.</ref> همچنین ایشان از نمایندگان مجلس خواسته است که به وظیفه نظارتی خود بر نهاد‌ها و قوای مسلح عمل کنند و اگر [[قوای مسلح]] و فرماندهان و نظامیان بر خلاف مصالح کشور حرکت کردند و یا در احزاب و بازی‌های سیاسی وارد شدند، از همان گام نخست با آن مخالفت و از این کار جلوگیری کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه،۲۱/۴۳۳.</ref>

امام‌خمینی در اختلاف میان شورای نگهبان و [[وزارت کشور]] در انتخابات مجلس، در مواردی وارد شده و به اختلاف پایان داده است. در انتخابات مجلس سوم، میان هیئت‌های نظارت منتخبِ شورای نگهبان و هیئت‌های اجراییِ وزارت کشور درباره برخی از مسائل ازجمله صحت انتخاباتِ برخی از شهرها اختلاف بود که با ورود امام‌خمینی مسئله حل شد.<ref>جهان‌محمدی، مجبس شورای اسلامی، دوره سوم، ۳۹ ـ ۴۱.</ref> ایشان همچنین درباره مسئله تردید شورای نگهبان در صحت انتخابات، به هیئتی ـ به سرپرستی [[محمدعلی انصاری]] به نمایندگی از ایشان و متشکل از دو تن از شورای نگهبان و دو تن از وزارت کشور ـ مأموریت داد تا به مسئله رسیدگی کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۱.</ref> این هیئت با بازشماری برخی از صندوق‌ها به اختلاف پایان داد و صحت انتخابات را تأیید کرد.<ref>جهان‌محمدی، مجبس شورای اسلامی، دوره سوم، ۶۰-۶۱.</ref> {{ببینید|شورای نگهبان}}

ضرورت تعامل [[دولت]] و مجلس و حوزه از دیگر توصیه‌های امام‌خمینی به مجلس بود.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۸۲ ـ ۳۸۳.</ref> ایشان با اشاره به آیه «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا» <ref>آل عمران، ۱۰۳.</ref> و نیز آیه «لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا» <ref>انفال، ۴۶.</ref>، از دست‌اندرکاران قوه مقننه و مجریه می‌خواست در پیشبرد کشور با یکدیگر هم‌فکری کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۳ و ۱۹/۹.</ref> ایشان با یادآوری جنگ و حضور دشمن در خاک ایران، وحدت و انسجام نمایندگان و دست‌اندرکاران کشور را مهم‌ترین مسئله می‌دانست.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۶۵ ـ ۴۷۱.</ref>

استقلال فکری و ایستادگی در برابر [[ابرقدرت‌های شیطانی]] جهان و توجه به سیاست نه شرقی و نه غربی <ref>امام خمینی، صحیفه، ۹/۳۷؛ ۱۲/۳۶۲ ـ ۳۶۳ و ۱۸/۴۶۱ ـ ۴۶۲.</ref> مرعوب‌نشدن در برابر افکار غربی و شرقی <ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۲.</ref> دخالت‌نکردن قوه مقننه در قوه قضاییه و مجریه<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۶۲.</ref> تلاش برای حل مسائل اقتصادی چون مبارزه با تورم و حل مشکل مسکن و زمین<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۶۳.</ref>  اجراکردن عدالت اسلامی، خدمت به اسلام و مسلمانان و خدمت به محرومان<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۱ ـ ۳۶۲.</ref> از توصیه‌های دیگر امام‌خمینی به نمایندگان مردم بود. ایشان از نمایندگان می‌خواست برای رفع محرومیت از جامعه بکوشند و طرح‌های مربوط به رفاه مستضعفان را انقلابی و بدون تشریفات پرپیچ‌وخم اداری تصویب کنند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۴ و ۲۱/۵۰</ref> همچنین [[ساده‌زیستی]] نمایندگان را شرط مقاومت در برابر توطئه‌های دشمنان می‌شمرد و بارها از زندگی ساده و شجاعت [[سیدحسن مدرس]] نماینده [[مجلس شورای ملی]] مَثَل می‌آورد و نمایندگان را تشویق می‌کرد از وی الگو بگیرند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۷/۳۰۵؛ ۸/۶۷؛ ۱۶/۴۵۳ و ۱۸/ ۴۷۱.</ref>

*نخستین دوره مجلس شورای اسلامی را از پرکارترین مجالس قانون‌گذاری شمرده‌اند.<ref>موثق، جایگاه مجلس شورای اسلامی، در ساختار قدرت سیاسی جمهوری اسلامی، ۱۶۴.</ref> در این دوره که رئیس سنی آن [[یدالله سحابی]] و رئیس دایمی آن [[اکبر هاشمی رفسنجانی]] بود.<ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۷۴ ـ ۷۶.</ref> الزام دولت به اجرای اصول قانون اساسی <ref>اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ۷۲).</ref> تصویب قانون‌های مورد نیاز کشور در بخش‌های گوناگون دفاعی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، روابط بین‌الملل و تصویب اساسنامه بسیاری از نهادهای انقلابی،<ref>اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ۲۵۲، ۵۳۳ و ۶۲۶.</ref> تصویب قوانین حمایتی از مستضعفان، [[خانواده‌های شهدا]]، [[جانبازان]] و [[اسرا]]<ref>اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ۱۰۲، ۱۰۴، ۱۰۹، ۱۴۰ و ۶۲۱.</ref> تدوین قانون [[حدود]]، [[قصاص]] و [[دیات]]، <ref>روابط عمومی مجلس، آشنایی با مجلس شورای اسلامی به ضمیمه کارنامه سال اول مجلس، ۱۳۶۱، ۱۱۲و ۱۴۶.</ref> رأی به عدم کفایت سیاسی [[سیدابوالحسن بنی‌صدر]] نخستین رئیس‌جمهور ایران در ۳۱/۳/۱۳۶۰ <ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۱۱۴؛ سیدابوالحسن بنی‌صدر.</ref> تفحص در کار دولت‌ها و سؤال از دولت درباره مسائل سرنوشت‌‌ساز کشور ازجمله کارهای آن بود.<ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۲۷۵ ـ ۲۷۶.</ref> تعیین تکلیف و موافقت با آزادی گروگان‌های [[لانه جاسوسی امریکا]]،<ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۱۲۵.</ref> پس از آنکه امام‌خمینی کار آنان را به مجلس واگذار کرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۶۲.</ref> و مجلس با تصویب چهار شرط اصلی امام‌خمینی؛ عدم دخالت سیاسی و نظامی [[امریکا]] در ایران، آزادسازی سرمایه‌های [[ملت ایران]]، لغو [[تحریم‌های اقتصادی]] و مالی علیه ایران و بازگرداندن اموال [[محمدرضا پهلوی]] به ایران و ابلاغ آن به دولت برای اجرا از دیگر کارهای این دوره بود.<ref>هاشمی رفسنجانی،  کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۵۹، انقلاب در بحران، ۲۶۲ ـ ۲۶۴.</ref> امام‌خمینی با توجه به ایستادگی نمایندگان در برابر زیاده‌خواهی امریکا یادآور شد مجلس شورای اسلامی چون سدی عظیم در برابر توطئه‌های ابرقدرت‌ها ایستاده است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۶۲.</ref>.

*در دومین دوره مجلس در دوشنبه ۷ خرداد ۱۳۶۳ که به ریاست سنی [[سعید امانی]] گشایش یافت <ref>فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۰۷.</ref> و اکبر هاشمی رفسنجانی در چهار سال رئیس دائمی آن بود؛<ref>آقایی جیرهنده و بسطامی، مجلس شورای اسلامی، دوره دوم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۵۱ ـ ۵۳.</ref> مسائل مهمی مانند قانون احیای اراضی، مالکیت معادن، قانون کار و تجارت خارجی <ref>دارابی، سیاست‌مداران اهل فیضیه، ۳۳؛ سجادی‌پور، مجلس شورای اسلامی دوره چهارم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی،۳۰.</ref> قانون مجازات اسلامی، قانون اجرای اصل ۴۹ قانون اساسی، قانون چگونگی وصول مالیات، قانون [[خدمت نظام وظیفه]]، قانون مجازات محتکران و اساسنامه چند ارگان مانند [[کمیته‌های انقلاب اسلامی]] تصویب شد.<ref>موثق، جایگاه مجلس شورای اسلامی، ۱۶۹ ـ ۱۷۱.</ref> [[کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی]] با رسیدگی به ۳۸۱۹۰ شکایت، نقش مؤثری در انتقال خواست مردم به دولت در این دوره داشت.<ref>فوزی،  تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۱۷.</ref> به علت درگیربودن کشور با [[جنگ عراق علیه ایران|جنگ تحمیلی]] قوانین متعددی مرتبط با دفاع و امور رزمندگان در مجلس تصویب شد.<ref>فوزی،  تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۰۸.</ref>

*سومین دوره مجلس شورای اسلامی در ۷/۳/۱۳۶۷ افتتاح شد<ref>جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۷۵.</ref> و محمدحسین چهرگانی انزابی رئیس سنی و اکبر هاشمی رفسنجانی در سال اول و دوم رئیس مجلس و در ادامه (پس از [[درگذشت امام‌خمینی]]، به دلیل قرارگرفتن هاشمی رفسنجانی در جایگاه ریاست جمهوری) ریاست مجلس با [[مهدی کروبی]] بود.<ref>جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۷۸-۸۷.</ref> در این دوره ۲۵۴ قانون شامل ۱۳۴ قانون لایحه دولت و ۱۲۰ قانون طرح نمایندگان از تصویب گذشت. نود طرح و لایحه را نیز نمایندگان رد کردند. قانون برنامه پنج‌ساله اول توسعه اقتصادی و اجتماعی جمهوری اسلامی ایران از مهم‌ترین قوانین اقتصادی دوره سوم مجلس شورای اسلامی بود که بازسازی بنیه دفاعی، بازسازی ظرفیت‌های تولیدی، ارتقای فرهنگ عمومی، تلاش در جهت عدالت اجتماعی و تعیین و اصلاح الگوی مصرف، اصلاح مدیریت اجرایی و قضایی و توزیع جغرافیای جمعیت از سرفصل‌های آن بود.<ref>جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۹۱ و ۹۴.</ref> کمیسیون اصل نود دوره سوم با رسیدگی به ۷۰۹۹۴ فقره شکایت، نقش مؤثری در انتقال خواست مردم به دولت داشت.<ref>فوزی،  تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۱۷.</ref> در پی پذیرش [[قطعنامه ۵۹۸]]، نمایندگان مجلس در۳۰/۴/۱۳۶۷ در جلسه علنی مجلس با فرستادن نامه‌ای به امام‌خمینی آمادگی مجلس را برای اجراکردن اهداف ایشان اعلام کردند.<ref>مشروح مذاکرات دوره اول و دوره سوم، ۳۱۷؛ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۱۶۱.</ref> به دنبال انتشار کتاب [[آیات شیطانی سلمان رشدی|آیات شیطانیِ سلمان رشدی]] در سال ۱۳۶۷ و اعلان [[ارتداد]] وی به حکم امام‌خمینی و حمایت دولت انگلستان از نویسنده آن، روابط ایران و انگلستان تیره شد و مجلس شورای اسلامی جلسه علنی ۲۶/۱۱/۱۳۶۷ را در اعتراض به انتشار کتاب تعطیل<ref>(مشروح مذاکرات دوره اول و  دوره سوم، ۱۴۰۰؛ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۱۷۲.</ref> و در جلسه ۸۳ در ۹/۱۲/۱۳۶۷ قانون قطع رابطه با انگلستان را تصویب کرد؛<ref>(مشروح مذاکرات دوره اول و دوره سوم، ۱۵۰۲؛ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۱۷۲.</ref> پایان [[جنگ هشت‌ساله]]، [[ارتحال امام‌خمینی]]، [[بازنگری در قانون اساسی]] و ساختن ویرانه‌های جنگ از حوادث مهم این دوره از مجلس بود. ۳۲ تن از نمایندگان مجلس در دوره امام‌خمینی به دست [[گروه‌های ضد انقلاب]] ازجمله در [[حادثه هفت تیر ۱۳۶۰]]<nowiki/>به شهادت رسیدند <ref>اطلاعات ۸۰ ساله، ۲/۴۳۰؛ کیهان، روزنامه، ۲.</ref> مجلس در پشتیبانی و تقویت مادی و معنوی رزمندگان [[دفاع مقدس]] نیز نقش‌آفرین بود و ۲۸ تن از نمایندگان مجلس اول و دوم نیز در صحنه نبرد و در فعالیت‌های مرتبط با دفاع مقدس به شهادت رسیدند؛ ازجمله آنان [[مصطفی چمران]]، [[فضل‌الله محلاتی]] و [[مهدی شاه‌آبادی]]  بودند. [[امام‌خمینی]] در پایان نخستین دوره مجلس از عملکرد آن که با وجود دشواری‌ها و درگیری‌ها و نیز دفاع مقدس، وظیفه خود را در حفظ انقلاب و خدمت به مستضعفان به‌خوبی انجام دادند، تشکر و برای نمایندگان شهید مجلس طلب رحمت کرد.<ref>اطلاعات ۸۰ ساله، ۱۸/۴۶۰.</ref> مجلس شورای اسلامی در ۲۳/۴/۱۳۷۲ با تصویب ماده واحده‌ای روز دهم آذر سالروز شهادت [[سیدحسن مدرس]] را روز مجلس نام‌گذاری کرد.<ref>سجادی‌پور، مجلس شورای اسلامی دوره چهارم، ۱۸۰.</ref> {{ببینید| هفت تیر | مصطفی چمران | فضل‌الله محلاتی | محمدعلی شاه‌آبادی}}