شیخ طوسی
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | محمد بن حسن طوسی |
| لقب | شیخالطائفه، ابوجعفر ثالث |
| تاریخ تولد | ماه رمضان ۳۸۵ق |
| زادگاه | طوس، خراسان |
| تاریخ وفات | ۲۲ محرم ۴۶۰ |
| محل دفن | خانهاش در نجف/مسجد شیخ طوسی |
| شهر وفات | نجف |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | شیخ مفید، سید مرتضی، حسین بن عبیدالله غضائری |
| شاگردان | ابوالصلاح حلبی، ابنبراج، شیخ عبدالجبار رازی |
| محل تحصیل | طوس، بغداد |
| تألیفات | التهذیب، الاستبصار و التبیان |
| سایر | بنیانگذار حوزه علمیه نجف |
محمدبن حسنبن علیبن حسن (۳۸۵-۴۶۰ق)، پرآوازه به شیخ طوسی و شیخالطائفه، از نامدارترین محدثان و فقیهان شیعه است. وی نویسندۀ دو کتاب التهذیب و الاستبصار از کتابهای چهارگانه حدیثی شیعه است. در ۲۳ سالگی از خراسان به عراق رفت و در بغداد از استادانی چون شیخ مفید و سیدمرتضی بهره گرفت. سپس به نجف رفت و در آنجا با کنشگری علمی، گامبهگام خود حوزه علمیه نجف را پیریزی کرد. شیخ طوسی افزون بر فقه، در دانشهای دیگری همچون: رجال، کلام و اصول فقه نیز سرآمد بود و کتابهای او ازجمله کتابهای مرجع علوم دینی است. او اجتهاد شیعی را دگرگون کرد و در برابر اجتهاد اهلسنّت به آن استقلال بخشید.
امامخمینی نیز آثار وی را دستمایۀ پژوهش خویش نهاده و در آثارش از او به نیکی و بزرگی یاد کرده است.
زندگی شیخ طوسی
محمدبن حسنبن علیبن حسن، پرآوازه به شیخ طوسی و شیخالطائفه (بهسانِ بزرگ خاندان و شیعیان) و کنیهاش ابوجعفر بود.[۱] برای اینکه گاهی در برابر شیخ کلینی و شیخ صدوق که کنیه هر دوی آنها ابوجعفر و نام هر سه آنها محمد است، درهمآمیختگی پیش نیاید، به شیخ طوسی ابوجعفر ثالث نیز میگویند.[۲] شیخ طوسی ماه رمضان سال ۳۸۵ق در طوسِ خراسان زاده شد.[۳] تا نزدیکیهای ۲۳ سالگی در طوس زندگی میکرد و از دانشمندان آنجا بهره میگرفت.[۴] وی سال ۴۰۸ق به بغداد رفت و در آنجا ۵ سال شاگرد شیخ مفید، ۳ سال شاگرد حسین بن عبیدالله غضائری و نیز شاگرد ابنحاشر بزاز، ابنابیجِید، و ابنالصلت بود.[۵] تااینکه جایگاه علمی و اجتماعی شیخ طوسی به ردهای رسید که خلیفه عباسی، القائم بامرالله، کرسی علم کلام را در بغداد به او سپرد. در میان شاگردانش از شیعه و سنی، ۳۰۰ تن از عالمان بودند.[۶] وی در این جایگاه بود تا اینکه بغداد به دست ترکان سلجوقی (۴۴۷ق) افتاد.[۷] سال ۴۴۸ق میان شیعیان و اهلسنت بغداد درگیری روی داد و خانۀ شیخ طوسی غارت گردید و او بهناچار سوی نجف رفت و کمکم حوزه علمیه نجف را بنا نهاد، هرچند گفتهاند این حوزه پیش از او نیز بوده است.[۸] طوسی آثار پرشماری در جستارهای گوناگون، ازجمله در فقه، کلام، تفسیر، رجال و غیر آن داشت. برخی آثار وی از بین رفته است. در کتاب نهایه فهرستی از آثار وی آمده است.[۹]
شیخ طوسی از سرآمدان مکتب کلامی عقلگرای بغداد بود.[۱۰] و روش استادان خود سیدمرتضی و شیخمفید را ادامه داد و به کمال رساند. اجتهاد و عقلگرایی در فقه و عقاید شیعه با کوششهای وی و استادانش در بین شیعیان برتری یافت و روش اخباریگری برای چند سده پایان داد.[۱۱] پس از شیخ طوسی، دیدگاهها و آرای فقهی وی نیز برای عالمانِ پسین باورپذیر بود و کسی یارای نپذیرفتن آن را نداشت. تااینکه ابن ادریس (متوفی حدود ۵۹۷ق) راه خردهگیری بر وی را گشود.[۱۲] شیخ طوسی برای نخستین بار در بین شیعه تفسیری نوشت (التبیان فی تفسیر القرآن) که همۀ سورههای قرآن را در برمیگرفت. تفسیرهای شیعیان پیش از او تنها به نقل روایتها در تفسیر آیات قرآن بسنده میکردند.[۱۳]
شیخ طوسی رویهم رفته ۱۲ سال در نجف زندگی کرد و در سال ۴۶۰ق. شب دوشنبه، ۲۲ محرم در سن ۷۵ سالگی درگذشت و شاگردانش او را غسل داده و در خانهاش به خاک سپردند.[۱۴] بر پایۀ وصیت شیخ، این خانه، به مسجد تبدیل شد. مسجد شیخ طوسی (جامع الشیخ الطوسی) امروزه از مسجدهای پرآوازۀ نجف است.[۱۵]
شیخ طوسی در نگاه امامخمینی
امامخمینی در آثار قلمی و سخنرانیهای خود از شیخ طوسی به بزرگی و نیکی یاد کرده و برخی از آثار او را دستمایۀ کارهای علمی خویش نهاده است.[۱۶] همچنین شیخ طوسی را از «سلف صالح و بزرگان مشایخ» شیعه و «شیخالطائفه» دانسته است.[۱۷] امامخمینی آثار شیخ طوسی را موشکافانه خوانده و بر آنها چیرگی داشته و او را شناخته بود. برای همین در نامهای به مرتضی حائری که به نجف رفته در آنجا ماندگار شده بود، نوشته است:
«تو در نجف ماندی به حساب اینکه حوزه شیخ طوسی است؛ اما خبر نداری خود شیخ طوسی به قم آمده. زودتر بیا که این توفیق از دستت میرود» و منظور ایشان آیتالله بروجردی بوده است.[۱۸]
امامخمینی شیخ طوسی را یکی از عالمان نمونه در خودساختگی و پیراستگی نفس دانسته که میتواند الگو باشد.[۱۹] ایشان بر این باور بود که عالمانی همچون شیخ طوسی بیشترِ دانشها، بهویژه فقه و فلسفه را به بالاترین غنا رساندند.[۲۰] و این موفقیت شیخ طوسی برای این بوده است که خود وی از کاخنشینان نبودند، بلکه از کوخنشینان بودند.[۲۱] امامخمینی شیخ طوسی را «ارزندهترین اشخاص در جامعه تشیع» دانسته که کتابها و شاگردهای مفیدی تحویل جامعه داده است.[۲۲]
پانویس
- ↑ طوسی، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، ج۱، ص۴۴۷؛ نجاشی، ج۱، ص۴۰۳.
- ↑ «خدمات شیخ طوسی به میراث علمی شیعه»، سایت بانک مقالات ایران.
- ↑ علامه حلی، منتهی المطلب، ج۱، ص۹؛ بحرانی، الحدائق الناضرة، ج۱، ص۵۹۳.
- ↑ مدرسی طباطبایی، درآمدی بر فقه شیعه، ج۱، ص۳۷۷ـ۳۷۹.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۱۶۱.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ج۲، ص۱۶۱؛ شیخ طوسی، نهایه، ص۳۶ـ۳۹.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۱۶۱.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۱۶۱و ۱۶۲.
- ↑ شیخ طوسی، نهایه، ص۱۴ـ۲۸.
- ↑ فرمانیان و صادقی کاشانی، نگاهی به تاریخ تفکر امامیه، ص۵۵و ۱۰۳)
- ↑ جعفری و فاضل فلاورجانی، «بررسی اخباریگری و امکان تأثیرپذیری آن از جریان حسگرای غرب»، ص۵۹ـ۶۰.
- ↑ آقابزرگ تهرانی،، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۱۶۲.
- ↑ غلامی، «نگاهی به نخستین تفسیر جامع و کامل جهان تشیع»، ص۸۵-۸۶.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۱۶۲.
- ↑ علوی، راهنمای مصور سفر زیارتی عراق، ص۱۵۰.
- ↑ امامخمینی، جهاد اکبر، ص۲۱؛ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، متن، ص۳۹۲؛ امامخمینی، صحیفه امام، ج۱۷، ص۳۲۵؛ تحریر الوسیله(ترجمه فارسی)، ج۱، ص۲۷۶.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۱۷، ص۳۲۵.
- ↑ «ناگفتههایی از روابط امام با آیتالله بروجردی/ گفتند شیخ طوسی به قم آمده»، تاریخ ایران.
- ↑ امامخمینی، جهاد اکبر، ص۲۱ـ۲۲.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۱۷، ص۳۷۴)
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۱۷، ص۳۷۴.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۱۷، ص۳۷۴.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۳۰ق.
- امامخمینی، جهاد اکبر، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، نهم، ۱۳۷۸ش.
- امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، هفتم، ۱۳۸۲ش.
- امامخمینی، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۹ش.
- بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضره، قم، ۱۳۶۳ش.
- تحریرالوسیله (ترجمه فارسی)، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، اول، ۱۳۷۹ش.
- جعفری محمد و داود فاضل فلاورجانی، «بررسی اخباریگری و امکان تأثیرپذیری آن از جریان حسگرای غرب»، در مجله معرفت کلامی، سال چهارم، شماره دوم، پاییز و زمستان ۱۳۹۲ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، فهرست کتب الشیعه و اصولهم، قم، چاپ سیدعبدالعزیز طباطبایی، ۱۴۲۰ق.
- شیخ طوسی، محمدبن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دار الکتاب العربی، بیتا.
- علامه حلی، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، بینا، ۱۴۱۲ق.
- علوی، سیداحمد (گردآوری)، راهنمای مصور سفر زیارتی عراق، قم، معروف، ۱۳۸۹ش.
- غلامی، طاهره، «نگاهی به نخستین تفسیر جامع و کامل جهان تشیع؛ مروری بر کتاب شیخ طوسی و تفسیر تبیان»، در مجله کتاب ماه دین، شماره ۱۷۶، خرداد ۱۳۹۱ش.
- فرمانیان، مهدی و مصطفی صادقی کاشانی، نگاهی به تاریخ تفکر امامیه؛ از آغاز تا ظهور صفویه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۴ش.
- مدرسی طباطبایی، سیدحسین، درآمدی بر فقه شیعه، ترجمۀ محمدآصف فکرت، مشهد، بینا، ۱۳۶۸ش.
- نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعه (المشتهر برجال النجاشی)، قم، چاپ سیدموسی شبیری زنجانی، ۱۴۰۷ق.
- «ناگفتههایی از روابط امام با آیتالله بروجردی/ گفتند شیخ طوسی به قم آمده»، تاریخ ایران.
- «خدمات شیخ طوسی به میراث علمی شیعه»، سایت بانک مقالات ایران،
محمد رجائینژاد