شیخ مفید
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | محمدبن محمد بن نعمان |
| لقب | شیخ مفید، ابنالمعلم |
| تاریخ تولد | ۱۱ ذیالقعده ۳۳۶ یا ۳۳۸ /خرداد ۳۲۷ یا ۱۷ اردیبهشت ۳۲۹ |
| زادگاه | بغداد |
| تاریخ وفات | ۲ یا ۳ رمضان ۴۱۳/۴۰۱ش |
| محل دفن | حرم کاظمین، نزدیک قبر امام جواد(ع) |
| شهر وفات | بغداد |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | شیخ صدوق، ابنجنید اسکافی، ابنقولویه، ابوغالب زراری، محمدبن عمران مرزبانی، ابوبکر محمدبن عمر جعابی، ابوعبدالله حسینبن علی جعل بصری، علیبن عیسی رمّانی |
| شاگردان | سید مرتضی، سید رضی، شیخ طوسی، نجاشی |
| محل تحصیل | بغداد |
| تألیفات | المقنعه، الارشاد، الامالی، العیون و المحاسن، تصحیح الاعتقادات الامامیه، رسالة فی معنی المولی |
محمدبن محمد بن نُعمان پرآوازه به شیخ مُفید و ابنالمعلم (۳۳۶ یا ۳۳۸ـ۴۱۳ق)ُ متکلم، فقیه و از چهرههای برجسته شیعه در سدههای چهارم و پنجم قمری بود. او روش نُوینی در اجتهاد پدید آورد. در علم کلام نیز بسیار چیرهدست بود که مکتب کلامی شیعه را گسترش و استوا ساخت. استادانِ برجستۀ شیخ مفید، شیخ صدوق، ابنجنید اسکافی و ابنقولویه قمی بودند. شیخ طوسی، سید مرتضی، سید رضی و نَجاشی نیز از شاگردان نامدار او بهشمار میآیند. از ایشان نوشتههای بسیاری در دانشهای گوناگون بر جای مانده که به ۲۰۰ عنوان کتاب میرسد. شیخ مفید در مناظره با مخالفان و زهد در عمل نیز زبانزد بود.
امامخمینی از او به بزرگی و نیکی یاد کرده و آثارش را دستمایۀ پژوهش و نگارش خویش نهاده است.
زندگی
ابوعبدالله محمدبن محمد بن نُعمان پرآوازه به شیخ مُفید در ۱۱ ذیالقعده سال (۳۳۶ق یا ۳۳۸ق) برابر با ۷ خرداد (۳۲۷ش یا ۱۷ اردیبهشت ۳۲۹ش)ُ در یکی از محلههای بغداد زاده شد.[۱] چون پدرش معلم بود، به «ابنالمُعَلِّم» نیز نامور شد. با نگرش به زادگاهش، او را عُکبَری و بغدادی نیز مینامیدند.[۲] پرآوازگی به شیخ مفید هم، برای این بود که در مناظرهای که با علیبن عیسی رُمانی دانشمند معتزلی داشت، توانست استدلالهای او را باطل نماید؛ پس از آن، رُمانی و دیگران او را «مفید» خواندند.[۳]
شیخ مفید دانشهای نخستین را در خانواده و نزد پدر آموخت. در بغداد یادگیری دانشهای گوناگونِ روز را پیگیری و از استادان و دانشمندان بهنام آن روزگار دانشاندوزی کرد. تااینکه در دانش کلام، فقه و اصول سرآمد دانشمندان گردید. برای او استادان بسیاری از شیعه و سنی نام بردهاند. تاآنجاکه به ۵۶ تن نیز میرسند.[۴] ازجمله: شیخ صدوق، ابنجنید اسکافی، ابنقولویه، ابوغالب زراری، محمدبن عمران مرزبانی، ابوبکر محمدبن عمر جعابی، ابوعبدالله حسینبن علی جعل بصری، علیبن عیسی رمّانی.[۵]
شیخ مفید شاگردانِ بسیاری نیز آموزش داد که میتوان به سید مرتضی، سید رضی، شیخ طوسی، ابوالعباس نجاشی و... اشاره کرد.[۶] نوشتهها و آثار او نیز بیشمار بود. تاآنجاکه به بیش از ۲۰۰ عنوان کتاب کوچک و بزرگ میرسید؛[۷] ولی بیشترین آنها از میان رفته است.[۸] کتابهای ارزشمند او، المقنعه، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، الامالی، العیون و المحاسن، تصحیح الاعتقادات الامامیه.... است.[۹] شیخ مفید درباره رویداد غدیر نیز کاوش و نگارش داشته است. از آن میان میتوان به کتاب رسالة فی معنی المولی اشاره کرد.[۱۰]
دربارۀ جایگاه و بزرگی شیخ مفید نیز، چه شیعه و چه سنی سخن بسیار گفتهاند. او متکلم، فقیه و از چهرههای برجسته شیعه در سدههای چهارم و پنجم قمری بود که روش نُوینی در اجتهاد پدید آورد. در علم کلام نیز بسیار چیرهدست بود که مکتب کلامی شیعه را گسترش و استوار ساخت.[۱۱] شیخ مفید از دیدگاه عالمان بزرگ اهلسنت نیز بسیار بزرگ مینمود. ازجمله: ابنندیم،[۱۲] ابنجوزی،[۱۳] عماد حنبلی، خطیب بغدادی،[۱۴] ابنحجر عسقلانی[۱۵] و دیگر دانشمندان عامه از شیخ مفید به نیکی یاد کردهاند.
شیخ مفید در دوم یا سوم ماه رمضان سال ۴۱۳ق (۴۰۱ش) درگذشت.[۱۶] و سرانجام نزدیک قبر امام جواد(ع)، در حرم کاظمین به خاک سپرده شد.[۱۷]
شیخ مفید از دیدگاه امامخمینی
امامخمینی بارها به جایگاه دانش و نقش تاریخی شیخ مفید اشاره کرده و او را از پایههای اندیشه و مرجعیت علمی شیعه دانسته است. در آثار خود نیز از شیخ مفید به نیکی و بزرگی یاد کرده و آثار او را دستمایۀ کاوش و نگارش علمی خویش نهاده است.[۱۸]
پانویس
- ↑ نجاشی، رجال، ص۳۹۹، ابنندیم، الفهرست، ص ۱۹۷؛ طوسی، الفهرست، ص۲۳۹.
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۷ـ۸.
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۸ـ۹.
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۲۶ـ۲۷.
- ↑ طبرسی، الإحتجاج، ج۲، ص۳۲۲.
- ↑ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ص۱۴۳.
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۸ـ۹.
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۲۳ـ۲۴.
- ↑ طوسی، الفهرست، ص۲۳۸.
- ↑ ابنندیم، الفهرست، ص۲۲۶ و ص۲۴۷.
- ↑ جبرئیلی، سیر تطور کلام شیعه، ص۱۹۸ و ۱۹۹.
- ↑ ابنندیم، الفهرست، ص۲۹۳.
- ↑ ابنجوزی، المنتظم، ج۱۵، ص۱۵۷.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۴۴۹.
- ↑ عسقلانی، لسان المیزان، ج۵، ص۳۶۸.
- ↑ شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۳۹.
- ↑ نجاشی، رجال، ص۴۰۲ـ۴۰۳.
- ↑ امامخمینی، شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)، ص۹ و ۴۹۴؛ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۱۴؛ امامخمینی، ولایت فقیه، ص۶۱؛ امامخمینی، تقریرات فلسفه امامخمینی، ج۳، ص۶۵۹؛ منهاج الاصول، ج۱، ص۱۸.
منابع
- ابنجوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق.
- ابنندیم، محمدبن ابییعقوب اسحاق، الفهرست، تحقیق رضا تجدد، تهران، بینا، ۱۳۵۰ش.
- امامخمینی، سیدروح الله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۴۰۹ق.
- امامخمینی، سیدروح الله، شرح چهل حدیث، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، بیستوچهارم، ۱۳۸۰ش
- امامخمینی، سیدروح الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، هفتم، ۱۳۸۲ش
- امامخمینی، سیدروح الله، مناهج الوصول، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۴۱۵ق.
- امامخمینی، سیدروح الله، ولایت فقیه، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۴۳۴ق.
- جبرئیلی، محمدصفر، سیر تطور کلام شیعه، دفتر دوم: از عصر غیبت تا خواجه نصیر طوسی، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
- شبیری، سیدمحمدجواد، «گذری بر حیات شیخ مفید»، در مقالات فارسی کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، ش۵۵، ۱۳۷۲ش.
- طبرسی، احمد بن علی بن ابیطالب، الإحتجاج، دارالنعمان، ۱۳۸۶ق.
- طوسی، محمد بن الحسن، الفهرست، تحقیق جواد القیومی، بیجا، مؤسسة نشر الفقاهة، ۱۴۱۷ق.
- عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق.
- گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقها، تهران، سمت، ۱۳۸۵ش.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، تصحیح سیدموسی شبیری زنجانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۷ق.
محمد رجائی نژاد