کمال انسان
کمال انسان، همان کمال عقل عملی و رسیدن به مقامات عین الیقین، حق الیقین و فنای فی الله است.
اهمیت و جایگاه کمال انسان
کمال در اصطلاح فلسفی کیفیتی است که با پیوستن به شیء ناقص آن را کامل میکند.[۱] حکما الهی کمال انسان را همان سعادت وی میدانند و در موارد فراوانی از غایت کمال انسان به سعادت او تعبیر کردهاند.[۲] به باور اهل معرفت تبیین کمال انسان میتواند بر علوم انسانی و تولید علم تأثیر فراوانی داشته باشد. انسان با توجه به ویژگیهای خاصی انسانی همچون حقیقتجویی، خیر، فضیلت اخلاقی، عشق و فطرت کمالجویی میتوان به کمال نهایی خود برسد.[۳] امامخمینی نیز در آثار خویش به کمالخواهی انسان، کمال مطلق و کیفیت تحصیل کمال انسانی پرداخته است.[۴]
چیستی کمال انسان
کمال انسان پله نردبان ترقی اوست که همه تلاشها و اوج گرفتنها، برای رسیدن به آن میباشد، اساس هر موجودی در مسیر تکامل فطری خویش، در حقیقت، از «خود» به «خود» سفر کردن است؛ یعنی از را «خود ضعیف» به سوی «خود قوی» میرود؛ بر این اساس انحراف هر موجود از مسیر تکامل واقعی، انحراف از «خود» به «ناخود» است. این انحراف بیش از همه در انسان، که موجودی مختار و آزاد است، رخ میدهد.[۵]
امامخمینی نیز با اذعان به اینکه انسان فطرتاً کمالخواه است معتقد است فطرت انسان به سوی جمال و جلال حق سرشته شده و طالب کمال مطلق و خیر است. انسان بر اساس فطرت خود در جستجوی کمال نهایی خود است و تلاش دارد به این نوع کمال برسد، اگر چه ممکن است در این مسیر دچار انحراف شده و مصداق کمال را درست نشناخته باشد؛ ازاینرو تا زمانی که بر فطرت الهی خود قرار دارد، به سوی کمال الهی در حرکت است؛ ولی اگر از مسیر فطرت انحراف پیدا کرد، ممکن است به آخرین مرحله درکات انسانی سقوط کند.[۶]
به اعتقاد امامخمینی انسان در میان موجودات این قابلیت را دارد که به کمال نهایی برسد و همچنین این قابلیت را دارد که از این قابلیت محروم و موجودی شیطانی گردد.[۷] به اعتقاد ایشان انبیا آمدهاند تا نگذارند انسان در کمال فطری خود، اشتباه در تطبیق کند؛ زیرا توحیدخواهی و کمالخواهی ذاتی بشر است و اگر انسان صفای ذاتی را در درون خود فراهم آورد، حکمت و حریت در او حاصل میشود..[۸] امامخمینی یکی از ادلههای محکم اثبات کمال مطاق را همین عشق بشر به کمال مطلق میداند؛ زیرا عشق فعلی به کمال مطلق دارد و به حسب فطرت حبّ به کمال، حبّ به وصول کمال مطلق دارد و محال است این کمال دو تا یا مکرر شود بلکه یکی است..[۹] امامخمینی یکی از راههای حصول کمال مطلق را نماز میداند؛ زیرا نماز فلاح و رستگاری و سعادت مطلق است و در نماز که خیر اعمال است این کمال، قلباً، قالباً، ظهوراً و باطناً حاصل میگردد.[۱۰]
کمال انسان به عقل عملی
ملاصدرا کمال عقل عملی را مقدمه تکامل نفس در بُعد عقل نظری میداند. وی همانند دیگر فیلسوفان کمال عقل عملی را کمال ابزاری میداند؛ زیرا نفس برای انجام کارهای خود نیاز به ابزار بدن دارد؛ ازاینرو سیر تکاملی نفس، با به کارگیری بدن و قوای حیوانی آن میسر میشود.[۱۱]
امامخمینی برخلاف نظر ملاصدرا معتقد است کمال انسانی به عقل عملی است نه عقل نظری؛ زیرا ممکن است انسان، برهان داشته باشد؛ ولی در مرتبه کفر و شرک باقی بماند؛ ولی عقل عملی، همان ارجاع کثرت به وحدت است؛ لذا کمال انسان به عقل عملی او است نه به عقل نظری. امام معتقد است علم توحید که علم عقاید و در شمار اصول اعتقادی است، تنها مقدمهای برای رسیدن به توحید عملی است و معتقد است نهایت کمال انسان، همان عقل عملی و رسیدن مقامات عین الیقین، حق الیقین و فنای فی الله است.[۱۲]
پانویس
- ↑ مدنی شیرازی، ریاض السالکین، ج۵، ص۳۷۵؛ عبدالهی، کمال نهایی انسان، ص۳۱.
- ↑ ملاصدرا، تفسیر القرآن الکریم، ج۱، ص۱۲۷ و ۳۰۴؛ الشواهد الربوبیه، ص۳۷۲؛ المبدأ و المعاد، ص۶۲۳؛ نراقی، جامع السعادات، ج۱، ص۳۶.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ج۳، ص۵۳۵؛ عبدالهی، کمال نهایی انسان، ص۱۸ و ۳۵؛ طباطبائی المیزان، ج۱، ص۶۶.
- ↑ امامخمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۱۱۴؛ شرح چهل حدیث، ص۵۲۷؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۱۳-۱۱۵؛ سرّالصلاة، ص۶۷؛ آداب الصلاة، ص۱۴۲.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ج۱۶، ص۵۷۶؛ جوادی آملی، انسان در اسلام، ص۳۲-۳۴؛ رجبی، انسانشناسی، ص۱۸۲.
- ↑ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۱۳-۱۱۵؛ تقریرات فلسفه، ج۳، ص۱۱۴.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۱۳، ص۲۸۵.
- ↑ امامخمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۳۳۸-۳۴۱.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۱۴، ص۲۰۵؛ ج۱۶؛ ص۲۱۲.
- ↑ امامخمینی، سرّالصلاة، ص۶۸؛ آداب الصلاة، ص۱۴۲.
- ↑ ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ص۵۲۳؛ الحکمة المتعالیه، ج۹، ص۷؛ المبدأ و المعاد، ص۴۳۷؛ عبدالهی، کمال نهایی انسان، ۲۳۰-۲۳۷.
- ↑ امامخمینی، تقریرات فلسفه، ج۳، ص۰۳۵۴ شرح چهل حدیث، ص۵۲۷؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۹؛ صاحبی، حکمت معنوی،ص۶۲۴-۶۲۶.
منابع
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۹ش.
- جوادی آملی، عبدالله، انسان در اسلام، تهران، نشر فرهنگی رجاء، ۱۳۷۲ش.
- رجبی، محمود، انسانشناسی، قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امامخمینی، ۱۳۷۹ش.
- صاحبی، باقر، حکمت معنوی، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۱ش.
- طباطبائی، محمدحسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- عبدالهی، مهدی، کمال نهایی انسان، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امامخمینی، ۱۳۹۰ش.
- مدنی شیرازی، علیخان، ریاض السالکین، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۹ق.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، نشر صدرا، ۱۳۸۹ش.
- ملاصدرا محمدبنابراهیم، الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تصحیح سیدجلال آشتیانی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۹۸۱م.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، قم، انتشارات بیدار، ۱۳۷۵ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، مبدأ و المعاد، تصحیح سیدجلالالدین آشتیانی، تهران، انجمن حکمت و فلسفه، ۱۳۵۴ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، مفاتیح الغیب، تصحیح خواجوی، تهران، مؤسسه تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۳ش.
- نراقی، مهدی، جامع السعادات، نشر قائم آل محمد، قم، ۱۳۸۸ش.
نویسنده: باقر صاحبی