گرایش تفسیری
گرایش تفسیری، رویکرد و روش خاص یک مفسر در تفسیر قرآن کریم.
اهمیت و جایگاه گرایش تفسیری
گرایش تفسیری در اصطلاح تفسیر به معنای تمایل یا رویکرد خاص که یک مفسر در تفسیر قرآن دارد.[۱] مفسران اسلامی قرآن را با نگرشهای متعددی تفسیر کردهاند. هریک از مفسران، شیوه و روش خاصی در تفسیر آیات الهی انتخاب کرده و با توجه به گرایش خاص خود، روشهای ویژهای را دنبال کرده است که سبب تمایز تفاسیر شده است؛ البته این اختلاف روش به چگونگی نگرش به مبانی و مقاصد قرآن برمیگردد.[۲]
گرایش تفسیری امامخمینی، بیشتر گرایش عرفانی است؛ البته ایشان گرایش عرفانی صرف را که به صورت افراطی تمام معارف را به امور معنوی برمیگردانند، نمیپذیرد؛ ازاینرو دیدگاه و گرایش امام برگرفته از همان تفکر جامعی است که ایشان در تفسیر دارند و قرآن را فقط در امور معنوی و عرفانی خلاصه نمیکند، بلکه به امور اجتماعی، فقهی، سیاسی نیز توجه دارد.[۳]
اقوال در گرایش تفسیری
دیدگاههای مذهبی، کلامی، فلسفی و سیاسی هر مفسری، گرایش تفسیری او را تشکیل میدهد. در این گرایشها تفسیری به خوبی دیدگاه و روش مفسر آشکار میگردد.[۴]
با توجه به زمینهها و تخصصهای علمی و دیدگاه نظری و عملی امامخمینی در ابعاد گوناگون اعتقادی، تربیتی، عرفانی و سیاسی، عمدهترین گرایش و رویکردهای تفسیری امامخمینی عبارتند از
گرایش عرفانی
مهمترین گرایش و رویگرد تفسیری امامخمینی، گرایش عرفانی است که بیشتر در مواردی که یک سوره کامل از قرآن را تفسیر کرده است از جمله تفسیر سوره حمد، اخلاص و قدر که سرشار از نکتههای عرفانی است. امامخمینی در مورد متعلّق «با» در «بسم الله» در آغاز سوره حمد، وجوه و احتمالات متعدد اهل معرفت را بیان میکند، چنانچه ایشان با توجه به مبانی عرفان نظری و عملی به تفسیر الفاظ قرآنی نظیر «بیت» «هجرت» و «موت» پرداخته است.[۵]
گرایش فلسفی
یکی دیگر از گرایش و رویکرد تفسیری امامخمینی بهرهگیری از مباحث فلسفی و تقریر آیات با زبان فلسفی است، منظور از این گرایش آن است که حقایق قرآن با زبان فلسفی بیان شود یا استدلالهای عقلی برای اثبات آن حقایق عرضه گردد. امامخمینی در تفسیر فلسفی از شیوه معمول مفسران در معنای کلمات و شرح مفردات آیات استفاده میکند. اما این کار را با جهتگیری فلسفی و صبغه عقلی انجام میدهد و چون در سیاق تقریر مباحث فلسفی است، بیشتر در جهت تائید یا اثبات همان قواعد و نظریات میباشد.[۶]
گرایش کلامی
منظور از گرایش کلامی در تفسیر قرآن آن است که مفسر بر اساس عقاید دینی یا تخصص علمی خود، به دفاع از اندیشهها و باورهای خاص دینی و مذهبی بپردازد و در صدد نقد یا پاسخگویی به شبهات مخالفان برآید. امامخمینی در پارهای موارد با استناد به آیات الهی در مقام اثبات و یا تبیین مفاهیم دینی برآمده است از جمله درباره فطری بودن خداشناسی و بلکه مطلق معارف الهی همچنین امامخمینی در برخی از آثار خود مانند کشف اسرار، برخی شبهات و اشکالات اعتقادی مخالفان را بر پایه آیات قرآنی پاسخ داده است؛ به ویژه درباره اثبات امامت و جایگاه آن به برخی آیات الهی متمسک شده است.[۷]
گرایش فقهی
امامخمینی در کتابهای فقهی و اصولی خود به شکل گستردهای از آیات الهی در استنباط احکام شرعی بهره گرفته است، امام درباره آیات الاحکام به ظاهر آیه، عبارتها، سیاق، ارتباط آیه با آیات دیگر و تعیین سبب نزول توجه کرده است. البته در تفسیرهای فقهی امامخمینی، تأثیر اندیشههای عرفانی در شیوه استنباط احکام و نوع برداشت از آیات را تغییر داده است.[۸]
گرایش اخلاقی و تربیتی
این گرایش تفسیری امامخمینی برگرفته از اندیشه ایشان در باب مقاصد و مطالب قرآن کریم است، گرایش ایشان به مباحث اخلاقی و تربیتی، اغلب تابع شرایط و موقعیتهای زمانی و مکانی است، امامخمینی، معتقد است قرآن، کتاب هدایت و انسانسازی است. تأکید امامخمینی به خودسازی، تقویت بنیههای اعتقادی، تزکیه نفس از جمله مباحث گرایش اخلاقی ایشان در این زمینه است.[۹]
گرایش اجتماعی و سیاسی
گرایش و رویکرد اجتماعی و سیاسی در تفسیر امامخمینی، بازگشت به مقاصد و مطالب عالیه قرآن کریم دارد، ایشان همواره بر آن تاکید داشته است، طرح مباحثی از قبیل حکومت، سیاست، اقامه عدل، آزادی، حقوق اساسی، احکام جزائی و کیفری و مبارزه با سلطه بیگانگان، از جمله موضوعاتی است که در گرایش اجتماعی و سیاسی امامخمینی ظهور و بروز دارد.[۱۰]
پانویس
- ↑ شریف، اتجاهات التجدید، ج۱، ص۶۳؛ میرزایی، فرهنگ اصطلاحات معاصر، ج۱، ص۲۶؛ متولی، منهج اهل السنة فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۹؛ شاکر، مبانی و روشهای تفسیری، ج۱، ص۴۴-۴۵.
- ↑ ایازی، تفسیر قرآن مجید، ج۱، ص۱۸۹-۱۹۰؛ دیاری بیگدلی، اندیشه و آرای تفسیری امامخمینی، ص۱۵۳-۱۵۵؛ شاکر، مبانی و روشهای تفسیری، ج۱، ص۴۲-۵۰؛ کوهی، امامخمینی و روایات تفسیری، ص۲۰.
- ↑ امامخمینی، تفسیر سوره حمد، ص۹۱؛ صحیفه امام، ج۳، ص۲۲۱، ج۱۴، ص۳۹۱، سرّالصلاة، ص۸۷-۹۲؛ تقریرات فلسفه، ج۱، ص۴۷-۴۸ و ۷۴؛ آداب الصلاة، ص۳۴۶-۳۴۷.
- ↑ ایازی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، ص۳۱؛ بابائی، مکاتب تفسیری، ج۱، ص۱۸؛ شاکر، مبانی تفسیر قرآن، ص۳۸؛ کوهی، امامخمینی روایات تفسری، ص۲۰.
- ↑ امامخمینی، تفسیر سوره حمد، ص۷، ۱۵-۱۶، ۱۸ و ۹۷؛ شرح چهل حدیث، ص۶۲۱-۶۲۸؛ آداب الصلاة، ص۱۰۶-۱۰۷.
- ↑ امامخمینی، سر الصلاة، ص۸۷-۹۲؛ تفسیر سوره حمد، ص۱۷۵-۱۹۳؛ تقریرات فلسفه، ج۱؛ ص۴۷-۴۸؛ ج۲، ص۱۰ و ۱۷؛ ج۳، ص۳۴۱؛ ایازی، تفسیر قرآن مجید، ج۱، ص۲۹۸؛ کوهی، امامخمینی و روایات تفسیری، ص۲۴-۲۵.
- ↑ امامخمینی، شرح چهل حدیث، ص۱۸۰؛ تهذیب الاصول، ج۱، ص۲۴۸؛ کشف اسرار، ص۵۶، ۱۰۹-۱۱۰ و ۱۳۶؛ دیاری بیدگلی، اندیشه و آرای تفسیری امامخمینی، ص۸۵-۸۶.
- ↑ امامخمینی، المکاسب المحرمه، ج۲، ص۲۷۷-۲۷۸؛ ایازی، تفسیر قرآن مجید، ج۱، ص۳۱۲؛ کوهی، امامخمینی و روایات تفسیری، ص۲۶.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۱۸۶؛ صحیفه امام، ج۲، ص۲۸۵؛ ج۱۹، ص۱۳۴؛ دیاری بیدگلی، اندیشه و آرای تفسیری امامخمینی، ص۸۲-۸۳.
- ↑ امامخمینی، ولایت فقیه، ص۱۱ و ۸۳-۸۴؛ صحیفه امام، ج۱۷، ص۵۲۸؛ ایازی، تفسیر قرآن مجید، ج۱، ص۲۸۱-۲۸۲.
منابع
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تقریرات فلسفه امامخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تهذیب الأصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۱ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۹ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، کشف اسرار، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، بیتا.
- امامخمینی، سیدروحالله، مکاسب المحرمه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۹ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، ولایت فقیه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- ایازی، محمدعلی، تفسیر قرآن مجید، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- ایازی، محمدعلی، المفسرون حیاتهم و منهجهم، تهران، وزات فرهنگ و ارشاد، ۱۴۱۴ق.
- بابانی، علیاکبر، مکاتب تفسیری، انتشارات سمت، تهران، ۱۳۸۱ش.
- دیاری بیدگلی، محمدتقی، اندیشه و آرای تفسیری امام خمینی، تهران، نشر عروج ۱۳۸۸ش.
- شاکر، کاظم، مبانی و روشهای تفسیری، قم، مرکز جهانی، ۱۳۸۲ش.
- شریف، محمد ابراهیم، اتجاهات التحدید فی تفسیر القرآن الکریم، قاهره، دار التراث، ۱۴۰۲ق.
- کوهی، علیرضا، امامخمینی و روایات تفسیری، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۲ش.
- متولی، صبری، منهج أهل السنة فی التفسیر القرآن، قاهره، دار الثقافه، ۱۴۰۶ق.
- مؤدب، سیدرضا، مبانی تفسیر قرآن، قم، دانشگاه قم، ۱۳۸۸ش.
- میرزایی، نجفعلی، فرهنگ اصطلاحات معاصر، تهران، نشر فرهنگ معاصر، ۱۳۹۴ش.
نویسنده: باقر صاحبی