مجلس شورای اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی «'''مجلس شورای اسلامی''' نهادی متشکل از نمایندگان مردم برای قانونگذاری و نظارت بر امور، در جمهوری اسلامی ایران. ==واژه‌شناسی== شورا و دیگر مشتقات آن مانند تشاور، مشاورت و مشورت‌کردن به معنای استخراج رأی صحیح با کمک‌گرفتن از رأی دیگران...» ایجاد کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''مجلس شورای اسلامی''' نهادی متشکل از [[نمایندگان مردم]] برای [[قانونگذاری]] و نظارت بر امور، در [[جمهوری اسلامی ایران]]. | '''مجلس شورای اسلامی''' نهادی متشکل از [[نمایندگان مردم]] برای [[قانونگذاری]] و نظارت بر امور، در [[جمهوری اسلامی ایران]]. | ||
==واژه‌شناسی== | ==واژه‌شناسی== | ||
[[شورا]] و دیگر مشتقات آن مانند تشاور، مشاورت و مشورت‌کردن به معنای استخراج رأی صحیح با کمک‌گرفتن از رأی دیگران است.<ref>راغب، مفردات راغب، ۴۷۰؛ مقاله شورا.</ref> در اصول ۳، ۶ و ۷ [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]]، مجلس شورای اسلامی نهادی برآمده از آرای عمومی و حق خدادادی و مظهر اراده عام مردم که در آن سرنوشت اجتماعی و سیاسی آنان رقم می‌خورد، تعریف شده است. | [[شورا]] و دیگر مشتقات آن مانند تشاور، مشاورت و مشورت‌کردن به معنای استخراج رأی صحیح با کمک‌گرفتن از رأی دیگران است.<ref>راغب، مفردات راغب، ۴۷۰؛ مقاله شورا.</ref> در اصول ۳، ۶ و ۷ [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]]، مجلس شورای اسلامی نهادی برآمده از آرای عمومی و حق خدادادی و مظهر اراده عام [[مردم]] که در آن سرنوشت اجتماعی و سیاسی آنان رقم می‌خورد، تعریف شده است. | ||
==پیشینه== | ==پیشینه== | ||
شورا از بارزترین شیوه‌های [[عقلایی]] و از ریشه‌دارترین [[اصول عرفی]] در زندگی جمعی است و قدیمی‌ترین شیوه‌های مدیریت در زندگی اجتماعی انسان‌ها، نمونه‌هایی از نظام شورایی را به همراه دارد.<ref>عمید زنجانی، فقه سیاسی، ۱/۴۶۲.</ref> نشانه‌هایی از مجلس مشورتی در یونان باستان به چشم می‌خورد؛<ref>پیشگامی‌فرد، نگرشی به شیوه‌های سازمان‌دهی سیاسی قدرت در جامعه ایران باستان و یونان باستان، ۴۴ ـ ۴۷.</ref> چنان‌که در اندیشه ارسطو موضوع شورا و پایان‌دادن به امور با رجوع به آرای اکثریت مطرح بوده است.<ref>فاستر، خداوندان اندیشه سیاسی، ۱/۳۱۸ ـ ۳۲۵.</ref> در ایران باستان نیز مجلس مشورتی در دوره هخامنشی و استفاده از آرای بزرگان قوم برای کشورداری به نام مهستان وجود داشته است.<ref>پیرنیا، تاریخ ایران باستان، ۳/۲۳۱۲ ـ ۲۳۱۵؛ فیروزی، ریشه‌های دموکراسی و مجلس در ایران باستان، ۴۹ ـ ۵۰.</ref> در میان [[عرب جاهلی]] نیز مجلس مشورتی به نام [[دارالندوه]] برای بحث و گفتگو درباره مسائل مهم گزارش شده است.<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویه(ص)، ۱/۴۸۰؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ۱/۲۴۰.</ref> در غرب از گذشته نمونه‌هایی از مجالس قانونگذاری وجود داشته است؛ ازجمله در مقاطعی در فاصله قرن شانزدهم تا هجدهم میلادی در [[فرانسه]] نیز نوعی پارلمان برای قانونگذاری وجود داشته است.<ref>دهخدا، فرهنگ لغت دهخدا، ۴/۴۶۴۸.</ref> | شورا از بارزترین شیوه‌های [[عقلایی]] و از ریشه‌دارترین [[اصول عرفی]] در زندگی جمعی است و قدیمی‌ترین شیوه‌های مدیریت در زندگی اجتماعی انسان‌ها، نمونه‌هایی از نظام شورایی را به همراه دارد.<ref>عمید زنجانی، فقه سیاسی، ۱/۴۶۲.</ref> نشانه‌هایی از مجلس مشورتی در یونان باستان به چشم می‌خورد؛<ref>پیشگامی‌فرد، نگرشی به شیوه‌های سازمان‌دهی سیاسی قدرت در جامعه ایران باستان و یونان باستان، ۴۴ ـ ۴۷.</ref> چنان‌که در اندیشه ارسطو موضوع شورا و پایان‌دادن به امور با رجوع به آرای اکثریت مطرح بوده است.<ref>فاستر، خداوندان اندیشه سیاسی، ۱/۳۱۸ ـ ۳۲۵.</ref> در ایران باستان نیز مجلس مشورتی در دوره هخامنشی و استفاده از آرای بزرگان قوم برای کشورداری به نام مهستان وجود داشته است.<ref>پیرنیا، تاریخ ایران باستان، ۳/۲۳۱۲ ـ ۲۳۱۵؛ فیروزی، ریشه‌های دموکراسی و مجلس در ایران باستان، ۴۹ ـ ۵۰.</ref> در میان [[عرب جاهلی]] نیز مجلس مشورتی به نام [[دارالندوه]] برای بحث و گفتگو درباره مسائل مهم گزارش شده است.<ref>ابن‌هشام، السیرة النبویه(ص)، ۱/۴۸۰؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ۱/۲۴۰.</ref> در غرب از گذشته نمونه‌هایی از مجالس قانونگذاری وجود داشته است؛ ازجمله در مقاطعی در فاصله قرن شانزدهم تا هجدهم میلادی در [[فرانسه]] نیز نوعی پارلمان برای قانونگذاری وجود داشته است.<ref>دهخدا، فرهنگ لغت دهخدا، ۴/۴۶۴۸.</ref> | ||
از سوی دیگر، [[اسلام]] سنت‌های مثبت و سازنده اقوام و ملل ازجمله اصل شورا را پذیرفته است.<ref>عمید زنجانی، فقه سیاسی، ۱/۴۶۲.</ref> سوره چهل و دوم [[قرآن کریم]] شورا نام دارد. خداوند تعالی در قرآن به [[پیامبر اکرم(ص)]] فرمان داده است با مردم [[مشورت]] کند<ref>آل عمران، ۱۵۹.</ref> این فرمان بر نقش و اهمیت مشاوره در مسائل اجتماعی و سیاسی دلالت دارد <ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۴/۵۶ ـ ۵۷.</ref> و ارزش شورا و مشورت در حیات اجتماعی [[مسلمانان]] بارها از زبان پیامبر(ص) و [[ائمه(ع)]] بیان شده است<ref>آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ۴۴۱ ـ ۴۴۲؛ مجلسی، بحار الانوار، ۷۲/۱۰۰ ـ ۱۰۲).</ref> فلسفه وجودی مجلس شورای اسلامی تحقق مضمون آیات کریم «وَ أَمْرُهُمْ شُورى بَینَهُمْ» <ref>شوری، ۳۸.</ref> و «وَ شاوِرْهُمْ فِی اْلأَمْرِ» <ref>آل عمران، ۱۵۹.</ref> است و نظام شورایی دستوری اسلامی و متکی بر شیوه‌های عملی پیامبر اکرم(ص) است.<ref>عمید زنجانی، فقه سیاسی، ۱/۴۶۳؛ مقاله مشورت.</ref> | از سوی دیگر، [[اسلام]] سنت‌های مثبت و سازنده اقوام و ملل ازجمله اصل شورا را پذیرفته است.<ref>عمید زنجانی، فقه سیاسی، ۱/۴۶۲.</ref> سوره چهل و دوم [[قرآن کریم]] شورا نام دارد. خداوند تعالی در قرآن به [[پیامبر اکرم(ص)]] فرمان داده است با مردم [[مشورت]] کند<ref>آل عمران، ۱۵۹.</ref> این فرمان بر نقش و اهمیت مشاوره در مسائل اجتماعی و سیاسی دلالت دارد <ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۴/۵۶ ـ ۵۷.</ref> و ارزش شورا و مشورت در حیات اجتماعی [[مسلمانان]] بارها از زبان پیامبر(ص) و [[ائمه(ع)]] بیان شده است<ref>آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ۴۴۱ ـ ۴۴۲؛ مجلسی، بحار الانوار، ۷۲/۱۰۰ ـ ۱۰۲).</ref> فلسفه وجودی مجلس شورای اسلامی تحقق مضمون آیات کریم «وَ أَمْرُهُمْ شُورى بَینَهُمْ» <ref>شوری، ۳۸.</ref> و «وَ شاوِرْهُمْ فِی اْلأَمْرِ» <ref>آل عمران، ۱۵۹.</ref> است و نظام شورایی دستوری اسلامی و متکی بر شیوه‌های عملی پیامبر اکرم(ص) است.<ref>عمید زنجانی، فقه سیاسی، ۱/۴۶۳؛ مقاله مشورت.</ref> | ||
نخستین نشانه تفکر شورایی برای قانونگذاری در ایران به شیوه مجلس مشورتی را باید در رساله «یک کلمه» میرزایوسف‌خان مستشارالدوله نوشته شده در فاصله ۱۲۸۳ ـ ۱۲۸۷ق جستجو کرد که در آن میان شورای اسلامی با قوانین فرانسوی مقایسه شده و برتریِ قوانین اسلامی بر غربی نمایانده شده است<ref>مستشارالدوله، رساله موسومه به یک کلمه، ۳۷۷ ـ ۴۳۲.</ref> نخستین مجلس شورا در ایران با سبک جدید در دوره [[مشروطه]] ایجاد شد. مبارزات عدالت‌‌خواهانه علما و مردم ایران علیه [[دولت قاجاریه]] در ۱۴ جمادی‌الثانی ۱۳۲۴ق/ ۱۴ مرداد ۱۲۸۵، به صدور فرمان مشروطه انجامید <ref>اقبال آشتیانی، تاریخ کامل ایران (بعداز اسلام)، ۱۰۷۱؛ شمیم، ایران در دوره سلطنت قاجار، ۴۵۷.</ref> و نخستین مجلس شورای ملی در ۱۸ شعبان ۱۳۲۴ق/ ۱۷ مهر ۱۲۸۵، در محل کاخ گلستان به دست [[مظفرالدین‌شاه]] افتتاح شد.<ref>کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ۸۵ ـ ۸۶؛ شمیم، ۴۶۱؛ مقاله نهضت مشروطه.</ref> از نهضت مشروطه تا انقلاب اسلامی | نخستین نشانه تفکر شورایی برای قانونگذاری در ایران به شیوه مجلس مشورتی را باید در رساله «یک کلمه» میرزایوسف‌خان مستشارالدوله نوشته شده در فاصله ۱۲۸۳ ـ ۱۲۸۷ق جستجو کرد که در آن میان شورای اسلامی با قوانین فرانسوی مقایسه شده و برتریِ قوانین اسلامی بر غربی نمایانده شده است<ref>مستشارالدوله، رساله موسومه به یک کلمه، ۳۷۷ ـ ۴۳۲.</ref> نخستین مجلس شورا در ایران با سبک جدید در دوره [[مشروطه]] ایجاد شد. مبارزات عدالت‌‌خواهانه علما و مردم ایران علیه [[دولت قاجاریه]] در ۱۴ جمادی‌الثانی ۱۳۲۴ق/ ۱۴ مرداد ۱۲۸۵، به صدور فرمان مشروطه انجامید <ref>اقبال آشتیانی، تاریخ کامل ایران (بعداز اسلام)، ۱۰۷۱؛ شمیم، ایران در دوره سلطنت قاجار، ۴۵۷.</ref> و نخستین مجلس شورای ملی در ۱۸ شعبان ۱۳۲۴ق/ ۱۷ مهر ۱۲۸۵، در محل کاخ گلستان به دست [[مظفرالدین‌شاه]] افتتاح شد.<ref>کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ۸۵ ـ ۸۶؛ شمیم، ۴۶۱؛ مقاله نهضت مشروطه.</ref> از نهضت مشروطه تا [[انقلاب اسلامی ایران]]، ۲۴ دوره مجلس قانونگذاری تشکیل شده است: مجلس اول تا پنجم در زمان قاجاریه، مجلس ششم تا سیزدهم در زمان [[رضا پهلوی]] و مجلس سیزدهم تا بیست و چهارم در دوره [[محمدرضا پهلوی]] بوده است.<ref>قیصریان‌فرد و خسروی‌زاده، مقایسه جامعه‌شناختی آخرین مجلس عصر مشروطیت با اولین مجلس دوره قانونگذاری جمهوری اسلامی ایران، ۵۶۲ ـ ۵۶۷.</ref> انتخابات دوره نخست صنفی بود و نمایندگان مجلس از شش دسته شاهزادگان قاجار، علما، اعیان و اشراف، تاجران، ملّاکان (صاحبان ملک بسیار)، کشاورزان و اصناف انتخاب می‌شدند<ref>؛میرزاصالح، مذاکرات مجلس اول، توسعه سیاسی ایران در ورطه سیاست بین‌الملل، ۷۶۱؛ سائلی، سیر تحول قوانین انتخاباتی مجلس در ایران، ۹۰ ـ ۹۱.</ref> از این‌رو کارگران و تهی‌دستان عملاً از حق انتخاب‌شدن محروم بودند. <ref>فوران، مقاومت شکننده، ۲۶۲.</ref> [[مجلس شورای ملی]] پس از [[کودتای رضاخان پهلوی]] در سال ۱۲۹۹ و تسلط وی بر کشور به انحطاط بیشتری دچار شد و گزینش نمایندگان از سال ۱۳۰۵ ـ ۱۳۲۰ یکسره در دست دولت بود<ref>انتشارات جهان کتاب، مجلس در دوره رضاخان پهلوی، ۲۸.</ref> و نمایندگان مجلس با نظر دربار پهلوی گزینش می‌شدند (رستمی، ۱/۲۸). تقلب برای تعیین نمایندگانِ طرفدار دولت و [[سازمان اطلاعات و امنیت کشور]] (ساواک) در دوره پهلوی دوم نیز ادامه یافت.<ref>بهنود، از سیدضیا تا بختیار، دولت‌های ایران از سوم اسفند ۱۲۹۹ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، ص۴۳۷ ـ ۴۳۸؛ دلانوا، ساواک، ۱۴۹ ـ ۱۵۱.</ref>{{ببینید|مجلس شورای ملی}} | ||
==شکل‌گیری مجلس شورای اسلامی== | ==شکل‌گیری مجلس شورای اسلامی== | ||
پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]] در دوران [[امام‌خمینی]] سه دوره [[انتخابات]] مجلس شورای اسلامی برگزار شد.<ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۴۵؛ آقایی جیرهنده و بسطامی، مجلس شورای اسلامی، دوره دوم، ۴۱ ـ ۴۳؛ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی دوره سوم، ۱۵.</ref> نخستین انتخابات مجلس در ۲۴ اسفند ۱۳۵۸ برگزار گردید و در ۷ خرداد ۱۳۵۹ که برابر ۱۳رجب سالروز ولادت [[امیرالمؤمنین علی(ع)]] بود، نخستین دوره مجلس در محل سابق [[مجلس سنا]] با پیام امام‌خمینی،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۱.</ref> افتتاح شد.<ref>جمهوری اسلامی، ۸/۳/۱۳۵۹، ۱ و ۳؛ حبیب‌نژاد، حقوق و وظایف نمایندگی مجلس، ۳۵.</ref> محل آن تا سال ۱۳۸۰ همین مکان بود و سپس به ساختمان تازه تأسیس برای آن جنب محل مجلس شورای ملی در میدان بهارستان انتقال یافت <ref>اداره تبلیغات و انتشارات، کارنامه مجلس شورای اسلامی دوره هفتم سال اول، ۲۳۳ ـ ۲۳۴ و ضمیمه، ۲۶.</ref> در برابر «عدل مظفر» که به عنوان ماده تاریخ افتتاح مجلس شورای ملی بر سر در آن نقش بست<ref>پرتوی، چکیده‌های تاریخ، ۲/۷۸۵.</ref> سه کلمه «مظهر عدل علی» ماده تاریخ مجلس شورای اسلامی ۱۳۵۹ شد و در جلسه ۲۱ دوره اول، تصویب شد بر سر در ورودی مجلس نصب گردد<ref>روابط عمومی مجلس، آشنایی با مجلس شورای اسلامی به ضمیمه کارنامه سال اول مجلس، ۵۴.</ref> در آغاز برابر تعبیر قانون اساسی به آن مجلس شورای ملی گفته می‌شد اما امام‌خمینی در ۷ شهریور ۱۳۵۸ ابراز امیدواری کرد که مجلس، مجلسی «اسلامی» و مانع برنامه‌های غیر اسلامی و خلاف شرع باشد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۹/۳۵۸.</ref> [[محمدصادق خلخالی]] نماینده مجلس در هشتمین جلسه تشکیل مجلس در ۳/۴/۱۳۵۹ پیشنهاد کرد عنوان [[مجلس شورای ملی]] به مجلس شورای اسلامی تغییر یابد <ref>مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دوره اول و سوم، ۸۰؛ صالح، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، ۲/۷۱۲.</ref> که مورد موافقت نمایندگان قرار گرفت و در ۳۱/۴/۱۳۵۹ تصویب شد<ref>مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دوره اول و سوم، ۲۲۷؛ اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ص۱.</ref> و سپس در [[بازنگری در قانون اساسی]] در سال ۱۳۶۸ به آن تصریح شد.<ref>مقاله شورای بازنگری قانون اساسی.</ref> | پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]] در دوران [[امام‌خمینی]] سه دوره [[انتخابات]] مجلس شورای اسلامی برگزار شد.<ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۴۵؛ آقایی جیرهنده و بسطامی، مجلس شورای اسلامی، دوره دوم، ۴۱ ـ ۴۳؛ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی دوره سوم، ۱۵.</ref> نخستین انتخابات مجلس در ۲۴ اسفند ۱۳۵۸ برگزار گردید و در ۷ خرداد ۱۳۵۹ که برابر ۱۳رجب سالروز ولادت [[امیرالمؤمنین علی(ع)]] بود، نخستین دوره مجلس در محل سابق [[مجلس سنا]] با پیام امام‌خمینی،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۱.</ref> افتتاح شد.<ref>جمهوری اسلامی، ۸/۳/۱۳۵۹، ۱ و ۳؛ حبیب‌نژاد، حقوق و وظایف نمایندگی مجلس، ۳۵.</ref> محل آن تا سال ۱۳۸۰ همین مکان بود و سپس به ساختمان تازه تأسیس برای آن جنب محل مجلس شورای ملی در میدان بهارستان انتقال یافت <ref>اداره تبلیغات و انتشارات، کارنامه مجلس شورای اسلامی دوره هفتم سال اول، ۲۳۳ ـ ۲۳۴ و ضمیمه، ۲۶.</ref> در برابر «عدل مظفر» که به عنوان ماده تاریخ افتتاح مجلس شورای ملی بر سر در آن نقش بست<ref>پرتوی، چکیده‌های تاریخ، ۲/۷۸۵.</ref> سه کلمه «مظهر عدل علی» ماده تاریخ مجلس شورای اسلامی ۱۳۵۹ شد و در جلسه ۲۱ دوره اول، تصویب شد بر سر در ورودی مجلس نصب گردد<ref>روابط عمومی مجلس، آشنایی با مجلس شورای اسلامی به ضمیمه کارنامه سال اول مجلس، ۵۴.</ref> در آغاز برابر تعبیر قانون اساسی به آن مجلس شورای ملی گفته می‌شد اما امام‌خمینی در ۷ شهریور ۱۳۵۸ ابراز امیدواری کرد که مجلس، مجلسی «اسلامی» و مانع برنامه‌های غیر اسلامی و خلاف شرع باشد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۹/۳۵۸.</ref> [[محمدصادق خلخالی]] نماینده مجلس در هشتمین جلسه تشکیل مجلس در ۳/۴/۱۳۵۹ پیشنهاد کرد عنوان [[مجلس شورای ملی]] به مجلس شورای اسلامی تغییر یابد <ref>مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دوره اول و سوم، ۸۰؛ صالح، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، ۲/۷۱۲.</ref> که مورد موافقت نمایندگان قرار گرفت و در ۳۱/۴/۱۳۵۹ تصویب شد<ref>مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دوره اول و سوم، ۲۲۷؛ اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ص۱.</ref> و سپس در [[بازنگری در قانون اساسی]] در سال ۱۳۶۸ به آن تصریح شد.<ref>مقاله شورای بازنگری قانون اساسی.</ref> | ||
انتخابات دومین دوره مجلس در ۲۶/۱/۱۳۶۳ و دوره سوم در ۲۶/۱/۱۳۶۷ انجام گرفت<ref>حبیب‌نژاد، حقوق و وظایف نمایندگی مجلس، ۳۵.</ref> و هر دو در زمان مقرر با پیام امام‌خمینی افتتاح شد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۵۹؛ ۲۱/۵۰.</ref> حضور مردم در انتخابات در هر سه دوره مجلس گسترده بود و مردم از پیام امام‌خمینی در خصوص شرکت همه اقشار به‌ویژه روحانیان در انتخابات مجلس استقبال کردند<ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۶۱ ـ ۶۴.</ref> و پیشگامی روحانیان در انقلاب و جایگاه آنان در میان مردم موجب شد جمع قابل توجهی از آنان به مجلس راه یابند؛<ref>فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۱۲ ـ ۱۱۶.</ref> چنان‌که از نمایندگان دوره اول، دوم و سوم مجلس به‌ترتیب ۱۱۰ تن، <ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۱۷۷ ـ ۲۴۶.</ref> ۱۴۹ تن <ref>آقایی جیرهنده و بسطامی، مجلس شورای اسلامی، ۱۴۲ ـ ۲۳۲.</ref> و ۱۱۷ تن <ref>جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی دوره سوم، ۳۵۷.</ref> تحصیلات حوزوی داشتند. در هر سه دوره چهار زن نیز به مجلس راه یافتند.<ref>جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی دوره سوم، ۳۲۰ ـ ۳۵۵؛ خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۱۷۶ ـ ۲۴۶؛ آقایی جیرهنده و بسطامی، مجلس شورای اسلامی، ۱۴۳ ـ ۲۳۲.</ref> | انتخابات دومین دوره مجلس در ۲۶/۱/۱۳۶۳ و دوره سوم در ۲۶/۱/۱۳۶۷ انجام گرفت<ref>حبیب‌نژاد، حقوق و وظایف نمایندگی مجلس، ۳۵.</ref> و هر دو در زمان مقرر با پیام امام‌خمینی افتتاح شد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۵۹؛ ۲۱/۵۰.</ref> حضور مردم در انتخابات در هر سه دوره مجلس گسترده بود و مردم از پیام امام‌خمینی در خصوص شرکت همه اقشار به‌ویژه روحانیان در انتخابات مجلس استقبال کردند<ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۶۱ ـ ۶۴.</ref> و پیشگامی روحانیان در انقلاب و جایگاه آنان در میان مردم موجب شد جمع قابل توجهی از آنان به مجلس راه یابند؛<ref>فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۱۲ ـ ۱۱۶.</ref> چنان‌که از نمایندگان دوره اول، دوم و سوم مجلس به‌ترتیب ۱۱۰ تن، <ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۱۷۷ ـ ۲۴۶.</ref> ۱۴۹ تن <ref>آقایی جیرهنده و بسطامی، مجلس شورای اسلامی، ۱۴۲ ـ ۲۳۲.</ref> و ۱۱۷ تن <ref>جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی دوره سوم، ۳۵۷.</ref> تحصیلات حوزوی داشتند. در هر سه دوره چهار زن نیز به مجلس راه یافتند.<ref>جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی دوره سوم، ۳۲۰ ـ ۳۵۵؛ خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۱۷۶ ـ ۲۴۶؛ آقایی جیرهنده و بسطامی، مجلس شورای اسلامی، ۱۴۳ ـ ۲۳۲.</ref> | ||
==جایگاه مجلس شورای اسلامی== | ==جایگاه مجلس شورای اسلامی== | ||
مجلس شورای اسلامی در ساختار جمهوری اسلامی ایران جایگاه مهم و اختیارات زیادی دارد و علاوه بر اعمال [[قوه مقننه]] که تنها از طریق آن صورت می‌گیرد، سرنوشت بخشی از قوه مجریه نیز از طریق آن رقم می‌خورد<ref>ادامه مقاله.</ref> قانون‌گذار واقعی چنان‌که امام‌خمینی نیز تأکید کرده است، خداست و دستورهای [[پیامبر اسلام(ص)]] نیز در حکم [[قانون الهی]] است و همه مردم باید از آن پیروی کنند<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ۴۵.</ref> و مجلس شورا قانون‌های کشور را بر اساس [[آیین اسلام]] تنظیم می‌کند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۶/۴۸۸، ۵۰۹.</ref> از سوی دیگر، امام‌خمینی، مجلس را در رأس امور، [[خانه ملت]]<ref>امام خمینی، صحیفه، ۵/۵۰۲ و ۱۸/۴۲۰.</ref> کانون هدایت،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۴۷.</ref> در رأس تمام نهادهای نظام اسلامی و دارای ویژگی‌‌های خود<ref>امام خمینی، صحیفه، همان، ۱۸/۴۲۰.</ref> و جایگاه تربیت و اخلاق جامعه<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۴۵.</ref> شمرده است که ناپاکان و قدرتمندان و خان‌ها و وابستگان به شرق و غرب نباید به آن راه پیدا کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۲۰.</ref> ایشان بر این باور بود که در پرتو مجلس ملی و اسلامی مطبوعات، رادیو و تلویزیون و اداره‌ها اصلاح <ref>امام خمینی، صحیفه، ۹/۵۴.</ref> و خرابی‌های مادی و معنوی دوره [[طاغوت]] جبران خواهد شد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۳۷.</ref> | مجلس شورای اسلامی در ساختار جمهوری اسلامی ایران جایگاه مهم و اختیارات زیادی دارد و علاوه بر اعمال [[قوه مقننه]] که تنها از طریق آن صورت می‌گیرد، سرنوشت بخشی از [[قوه مجریه]] نیز از طریق آن رقم می‌خورد<ref>ادامه مقاله.</ref> قانون‌گذار واقعی چنان‌که امام‌خمینی نیز تأکید کرده است، خداست و دستورهای [[پیامبر اسلام(ص)]] نیز در حکم [[قانون الهی]] است و همه مردم باید از آن پیروی کنند<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ۴۵.</ref> و مجلس شورا قانون‌های کشور را بر اساس [[آیین اسلام]] تنظیم می‌کند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۶/۴۸۸، ۵۰۹.</ref> از سوی دیگر، امام‌خمینی، مجلس را در رأس امور، [[خانه ملت]]<ref>امام خمینی، صحیفه، ۵/۵۰۲ و ۱۸/۴۲۰.</ref> کانون هدایت،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۴۷.</ref> در رأس تمام نهادهای نظام اسلامی و دارای ویژگی‌‌های خود<ref>امام خمینی، صحیفه، همان، ۱۸/۴۲۰.</ref> و جایگاه تربیت و اخلاق جامعه<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۴۵.</ref> شمرده است که ناپاکان و قدرتمندان و خان‌ها و وابستگان به شرق و غرب نباید به آن راه پیدا کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۲۰.</ref> ایشان بر این باور بود که در پرتو مجلس ملی و اسلامی مطبوعات، رادیو و تلویزیون و اداره‌ها اصلاح <ref>امام خمینی، صحیفه، ۹/۵۴.</ref> و خرابی‌های مادی و معنوی دوره [[طاغوت]] جبران خواهد شد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۳۷.</ref> | ||
امام‌خمینی از همه اقشار مردم می‌خواست جایگاه مجلس را پاس داشته و از مصوبات آن اطاعت کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۰ و ۴۱۴.</ref> ایشان نافرمانی در برابر دستورهای مجلس را موجب فساد و سزاوار پیگیری می‌دانست <ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۰.</ref> و بر آن بود که با مجلس قوی و با پشتوانه مردم می‌توان در برابر مخالفان ایران ایستاد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۳۸.</ref> ایشان با مخالفت‌های [[سیدابوالحسن بنی‌صدر]] نخستین [[رئیس‌جمهور ایران]]، با قوانین مجلس شورای اسلامی<ref>رضوی، هاشمی و انقلاب، ۳۷۱ ـ ۳۷۲.</ref> به‌شدت برخورد کرد و قانون را بالاتر از همه چیز و مخالفت با آن را دیکتاتوری خواند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۷ و ۴۱۵.</ref> | [[امام‌خمینی]] از همه اقشار مردم می‌خواست جایگاه مجلس را پاس داشته و از مصوبات آن اطاعت کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۰ و ۴۱۴.</ref> ایشان نافرمانی در برابر دستورهای مجلس را موجب فساد و سزاوار پیگیری می‌دانست <ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۰.</ref> و بر آن بود که با مجلس قوی و با پشتوانه مردم می‌توان در برابر مخالفان ایران ایستاد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۳۸.</ref> ایشان با مخالفت‌های [[سیدابوالحسن بنی‌صدر]] نخستین [[رئیس‌جمهور ایران]]، با قوانین مجلس شورای اسلامی<ref>رضوی، هاشمی و انقلاب، ۳۷۱ ـ ۳۷۲.</ref> به‌شدت برخورد کرد و قانون را بالاتر از همه چیز و مخالفت با آن را دیکتاتوری خواند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۷ و ۴۱۵.</ref> | ||
امام‌خمینی شرکت در انتخابات | امام‌خمینی شرکت در انتخابات مجلس شورا را ضرورتی عقلی و دینی شمرده <ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۳۶.</ref> و هشدار داده است چه بسا با مسامحه و کناره‌گیری علما از شرکت در انتخابات مجلس، مسائل صدر مشروطه تکرار شود.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۸۳.</ref> ایشان حضور مردم در تعیین نمایندگان خود را نشانه پیوند آنان با مسئولان و مظهر اقتدار نظام سیاسی [[اسلام]] در برابر تهدید [[بیگانگان]] خواند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۳۸.</ref> و حتی در اوج [[جنگ تحمیلی]] و بمباران شهرها به دست نظامیان [[عراق]] از مردم خواست از تهدید دشمن بعثی نترسیده، در انتخابات مجلس شرکت کنند و اعلام کرد خود نیز تحت هر شرایطی در انتخابات مجلس شرکت می‌کند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۰ ـ ۱۱.</ref>{{ببینید| انتخابات}} | ||
==شرایط نمایندگان و رأی‌دهندگان== | ==شرایط نمایندگان و رأی‌دهندگان== | ||
برای چگونگی شکل‌گیری مجلس شورای اسلامی، شورای انقلاب در ۱۷/۱۱/۱۳۵۸ آئین‌نامه‌ای در هشت فصل و ۶۱ ماده و شانزده تبصره تصویب کرد. تابعیت ایران، محجورنبودن، حداقل ۲۵ سال سن، شهرت‌نداشتن به فساد، اعتقاد به [[نظام جمهوری اسلامی]] و وفاداری به [[قانون اساسی]] و خواندن و نوشتن به حد کافی از شرایط نامزدشدن برای نمایندگی بود. اقدام‌کنندگان علیه انقلاب و اساس جمهوری اسلامی و اعضای [[ساواک]] و کارگزاران نزدیک به آن رژیم از پانزده خرداد ۱۳۴۲ تا بهمن ۱۳۵۷ نمی‌توانستند نامزد نمایندگی مجلس شوند.<ref>اطلاعات، روزنامه، ۲؛ سائلی، سیر تحول قوانین انتخاباتی مجلس در ایران، ۲۶۵ ـ ۲۶۸.</ref> | برای چگونگی شکل‌گیری مجلس شورای اسلامی، [[شورای انقلاب]] در ۱۷/۱۱/۱۳۵۸ آئین‌نامه‌ای در هشت فصل و ۶۱ ماده و شانزده تبصره تصویب کرد. تابعیت ایران، محجورنبودن، حداقل ۲۵ سال سن، شهرت‌نداشتن به فساد، اعتقاد به [[نظام جمهوری اسلامی]] و وفاداری به [[قانون اساسی]] و خواندن و نوشتن به حد کافی از شرایط نامزدشدن برای نمایندگی بود. اقدام‌کنندگان علیه انقلاب و اساس جمهوری اسلامی و اعضای [[ساواک]] و کارگزاران نزدیک به آن رژیم از پانزده خرداد ۱۳۴۲ تا بهمن ۱۳۵۷ نمی‌توانستند نامزد نمایندگی مجلس شوند.<ref>اطلاعات، روزنامه، ۲؛ سائلی، سیر تحول قوانین انتخاباتی مجلس در ایران، ۲۶۵ ـ ۲۶۸.</ref> | ||
پس از شکل‌گیری مجلس شورای اسلامی، نمایندگان در سال ۱۳۶۲ آئین‌نامه‌ای برای انتخابات مجلس در ۱۰ فصل، ۸۹ ماده و ۵۱ تبصره تصویب کردند تا انتخاب نمایندگان در دوره‌های بعد در چارچوب آن صورت گیرد. برابر این آئین‌نامه انتخاب‌کنندگان باید شانزده سال داشته و تابع ایران و عاقل باشند و انتخاب‌شوندگان در وقت ثبت نام باید اعتقاد و التزام عملی به اسلام، تابعیت کشور [[جمهوری اسلامی ایران]]، اعتقاد و التزام عملی به جمهوری اسلامی ایران، ابراز وفاداری به قانون اساسی، سواد خواندن و نوشتن به حد کافی، سلامت جسمی، حداقل ۲۶ و حداکثر ۷۵ سال تمام داشته باشند و نمایندگان اقلیت‌های دینی نیز باید در دین خود دارای عقیده ثابت باشند.<ref>اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ص۵۶۳ ـ ۵۶۸.</ref> | پس از شکل‌گیری مجلس شورای اسلامی، نمایندگان در سال ۱۳۶۲ آئین‌نامه‌ای برای انتخابات مجلس در ۱۰ فصل، ۸۹ ماده و ۵۱ تبصره تصویب کردند تا انتخاب نمایندگان در دوره‌های بعد در چارچوب آن صورت گیرد. برابر این آئین‌نامه انتخاب‌کنندگان باید شانزده سال داشته و تابع ایران و عاقل باشند و انتخاب‌شوندگان در وقت ثبت نام باید اعتقاد و التزام عملی به اسلام، تابعیت کشور [[جمهوری اسلامی ایران]]، اعتقاد و التزام عملی به جمهوری اسلامی ایران، ابراز وفاداری به قانون اساسی، سواد خواندن و نوشتن به حد کافی، سلامت جسمی، حداقل ۲۶ و حداکثر ۷۵ سال تمام داشته باشند و نمایندگان اقلیت‌های دینی نیز باید در دین خود دارای عقیده ثابت باشند.<ref>اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ص۵۶۳ ـ ۵۶۸.</ref> | ||
از سوی دیگر، درباره جایگاه و رسالت مجلس شورای اسلامی، امام‌خمینی دلسوزی برای کشور را از وظایف نمایندگی می‌شمرد و تأکید میکرد کسانی می‌توانند برای مجلس نامزد شوند که به [[منافع ملی]] احترام بگذارند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۵/۴۴۶ و ۱۲/۱۵۶.</ref> از این‌رو نمایندگان مجلس در [[رژیم پهلوی]]، که مصالح و مفاسد را تشخیص نمی‌دادند، نه منتخب مردم بودند و نه مطابق قانون عمل می‌کردند، صلاحیت نمایندگی مجلس را نداشتند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۵/۳۱۴ ـ ۳۱۶.</ref> از نگاه ایشان کار مجلس تنظیم برنامه‌ها بر اساس اسلام است؛ از این‌رو علمای [[اسلام‌شناس]] و افراد اسلامی و سیاسیِ دارای صلاحیت باید به صحنه بیایند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۳۵ ـ ۳۳۶.</ref> و افراد برآمده از متن مردم نامزد نمایندگی شوند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۵۲۵ و ۱۲/ ۱۵۶.</ref> | از سوی دیگر، درباره جایگاه و رسالت مجلس شورای اسلامی، امام‌خمینی دلسوزی برای کشور را از وظایف نمایندگی می‌شمرد و تأکید میکرد کسانی می‌توانند برای مجلس نامزد شوند که به [[منافع ملی]] احترام بگذارند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۵/۴۴۶ و ۱۲/۱۵۶.</ref> از این‌رو نمایندگان مجلس در [[رژیم پهلوی]]، که مصالح و مفاسد را تشخیص نمی‌دادند، نه منتخب مردم بودند و نه مطابق قانون عمل می‌کردند، صلاحیت نمایندگی مجلس را نداشتند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۵/۳۱۴ ـ ۳۱۶.</ref> از نگاه ایشان کار مجلس تنظیم برنامه‌ها بر اساس اسلام است؛ از این‌رو علمای [[اسلام‌شناس]] و افراد اسلامی و سیاسیِ دارای صلاحیت باید به صحنه بیایند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۳۵ ـ ۳۳۶.</ref> و افراد برآمده از متن [[مردم]] نامزد نمایندگی شوند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۵۲۵ و ۱۲/ ۱۵۶.</ref> | ||
امام‌خمینی ویژگی‌هایی چون دینداری، امانتداری، پارسایی و آگاهی به مصالح کشور را برای نمایندگان مجلس لازم می‌دانست.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۵۲۵.</ref> ایشان تخصص را نیز از شرایط نمایندگی مجلس می‌دانست و افراد آشنای با اقتصاد و کشاورزی و امور نظامی، سیاست‌مدار و مطلع از مسائل جهانی را برای نمایندگی مجلس توصیه میکرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۲۸۴.</ref> و با اشاره به مجالس پیش از [[انقلاب اسلامی]] یادآور شد اگر در گذشته افراد مؤثری مانند [[سیدحسن مدرس]] در مجلس بودند،<ref>مقاله سیدحسن مدرس.</ref> مشروطه به طور صحیح پیش می‌رفت و دستخوش افکار غربی و تصرفات نابجا نمی‌شد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۳۵.</ref> | امام‌خمینی ویژگی‌هایی چون دینداری، امانتداری، پارسایی و آگاهی به مصالح کشور را برای نمایندگان مجلس لازم می‌دانست.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۵۲۵.</ref> ایشان تخصص را نیز از شرایط نمایندگی مجلس می‌دانست و افراد آشنای با اقتصاد و کشاورزی و امور نظامی، سیاست‌مدار و مطلع از مسائل جهانی را برای نمایندگی مجلس توصیه میکرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۲۸۴.</ref> و با اشاره به مجالس پیش از [[انقلاب اسلامی]] یادآور شد اگر در گذشته افراد مؤثری مانند [[سیدحسن مدرس]] در مجلس بودند،<ref>مقاله سیدحسن مدرس.</ref> مشروطه به طور صحیح پیش می‌رفت و دستخوش افکار غربی و تصرفات نابجا نمی‌شد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۳۵.</ref> | ||
در نخستین دوره انتخابات پس از پیروزی انقلاب اسلامی افرادی ناصالح برای تصرف کرسی‌های مجلس فعالیت‌های شدیدی می‌کردند.<ref>ازغندی، درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران ۱۹۱؛ حسینی‌زاده، اسلام سیاسی در ایران، ۳۲۸ ـ ۳۲۹.</ref> دغدغه اسلامیتِ مجلس و پیشگیری از نفوذ این‌گونه افراد امام‌خمینی را واداشت تا در ۲۳/۱۱/۱۳۵۸ در حالی‌که در بیمارستان قلب تهران بستری بود، در پیامی از مردم بخواهد رشد انسانی و اسلامی خود را در انتخابات مجلس نشان دهند و مصالح اسلام و کشور را فدای مصالح شخصی و گروهی نکنند؛ وحدت کلمه را حفظ و اشخاص اسلامی، متعهد و غیر منحرف را انتخاب کنند و سرنوشت کشور را به دست افراد معتقد به اسلام، جمهوری اسلامی و قانون اساسی بسپارند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۴۹.</ref> همچنین در همین روز در سخنانی به آنان توصیه کرد | در نخستین دوره انتخابات پس از [[پیروزی انقلاب اسلامی]] افرادی ناصالح برای تصرف کرسی‌های مجلس فعالیت‌های شدیدی می‌کردند.<ref>ازغندی، درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران ۱۹۱؛ حسینی‌زاده، اسلام سیاسی در ایران، ۳۲۸ ـ ۳۲۹.</ref> دغدغه اسلامیتِ مجلس و پیشگیری از نفوذ این‌گونه افراد امام‌خمینی را واداشت تا در ۲۳/۱۱/۱۳۵۸ در حالی‌که در بیمارستان قلب تهران بستری بود، در پیامی از مردم بخواهد رشد انسانی و اسلامی خود را در انتخابات مجلس نشان دهند و مصالح اسلام و کشور را فدای مصالح شخصی و گروهی نکنند؛ وحدت کلمه را حفظ و اشخاص اسلامی، متعهد و غیر منحرف را انتخاب کنند و سرنوشت کشور را به دست افراد معتقد به اسلام، جمهوری اسلامی و قانون اساسی بسپارند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۴۹.</ref> همچنین در همین روز در سخنانی به آنان توصیه کرد [[انتخابات]]، سالم و با آرامش برگزار شود.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۵۲.</ref> چند روز بعد نیز تأکید کرد از اختلاف و تفرقه و از رفتارهای خلاف موازین شرعی و اخلاقی بپرهیزند و در مخالفت‌های سیاسی و غیر سیاسی از حدود اخلاق اسلامی تجاوز نکنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۵۶.</ref> | ||
امام‌خمینی در آستانه انتخابات سومین مجلس شورای اسلامی در پیامی، با توجه به جریان‌های سیاسی و فکری موجود ازجمله یادآورشد مردم به نمایندگانی رأی دهند که طعم تلخ فقر را چشیده و در گفتار و رفتار مدافع اسلام [[مستضعفان]]، اسلام رنجدیدگان، اسلام عارفان مبارزه‌جو، اسلام پاک‌طینتان عارف و در یک کلمه، مدافع [[اسلام ناب محمدى]] باشند و طرفداران اسلام [[سرمایه‌دارى]]، اسلام مستکبران، اسلام مرفهان بىدرد، اسلام منافقان، اسلام راحت‌طلبان، اسلام فرصت‌طلبان و اسلام امریکایی را طرد و آنان را به مردم معرفى نمایند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۱.</ref> ایشان در همین پیام، هدف از انتخابات را در نهایت حفظ اسلام دانست و به تمام نامزدهای مجلس شورای اسلامی نصیحت کرد که در هر حال در رفتار و تبلیغات انتخاباتی خود، اخلاق و تعالیم اسلامی را رعایت کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۱.</ref> | امام‌خمینی در آستانه انتخابات سومین مجلس شورای اسلامی در پیامی، با توجه به جریان‌های سیاسی و فکری موجود ازجمله یادآورشد مردم به نمایندگانی رأی دهند که طعم تلخ فقر را چشیده و در گفتار و رفتار مدافع اسلام [[مستضعفان]]، اسلام رنجدیدگان، اسلام عارفان مبارزه‌جو، اسلام پاک‌طینتان عارف و در یک کلمه، مدافع [[اسلام ناب محمدى]] باشند و طرفداران اسلام [[سرمایه‌دارى]]، اسلام مستکبران، اسلام مرفهان بىدرد، اسلام منافقان، اسلام راحت‌طلبان، اسلام فرصت‌طلبان و اسلام امریکایی را طرد و آنان را به مردم معرفى نمایند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۱.</ref> ایشان در همین پیام، هدف از انتخابات را در نهایت حفظ اسلام دانست و به تمام نامزدهای مجلس شورای اسلامی نصیحت کرد که در هر حال در رفتار و تبلیغات انتخاباتی خود، اخلاق و تعالیم اسلامی را رعایت کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۱.</ref> | ||
==ساختار و مراکز وابسته مجلس== | ==ساختار و مراکز وابسته مجلس== | ||
به موجب [[قانون اساسی]]، مجلس شورای اسلامی از نمایندگان ملت که به طور مستقیم و با رأی مخفی انتخاب می‌شوند، تشکیل می‌شود.<ref>قانون اساسی، اصل ۶۲.</ref> دوره نمایندگی مجلس چهار سال است و کشور هیچ‌گاه نباید بدون مجلس باشد.<ref>قانون اساسی، اصل ۶۳.</ref> در قانون اساسی مصوب ۱۳۵۸ آمده بود که عده نمایندگان مجلس ۲۷۰ تن است و پس از هر ده سال در صورت زیاد شدن جمعیت کشور در هر حوزه انتخابی به نسبت هر ۱۵۰هزار تن یک نماینده افزوده می‌شود، اما در بازنگری قانون اساسی سال ۱۳۶۸، این اصل این‌گونه تغییر یافت که عده نمایندگان مجلس ۲۷۰ تن است و از آن تاریخ به بعد پس از هر ده سال با در نظر گرفتن عوامل سیاسی، جغرافیایی و انسانی حداکثر بیست نماینده می‌تواند اضافه شود.<ref>قانون اساسی، اصل ۶۴.</ref> زرتشتیان و کلیمیان هر کدام یک نماینده و مسیحیان آشوری و کلدانی مجموعاً یک نماینده و مسیحیان ارمنی جنوب و شمال هر کدام یک نماینده انتخاب می‌کنند. مجلس با حضور دوسوم مجموع نمایندگان رسمیت پیدا می‌کند.<ref>قانون اساسی، اصل ۶۴.</ref> مذاکرات آن باید علنی باشد و گزارش کامل آن از رادیو و روزنامه رسمی برای اطلاع عموم منتشر شود.<ref>قانون اساسی، اصل ۶۹.</ref> | به موجب [[قانون اساسی]]، مجلس شورای اسلامی از نمایندگان ملت که به طور مستقیم و با رأی مخفی انتخاب می‌شوند، تشکیل می‌شود.<ref>قانون اساسی، اصل ۶۲.</ref> دوره نمایندگی مجلس چهار سال است و کشور هیچ‌گاه نباید بدون مجلس باشد.<ref>قانون اساسی، اصل ۶۳.</ref> در قانون اساسی مصوب ۱۳۵۸ آمده بود که عده نمایندگان مجلس ۲۷۰ تن است و پس از هر ده سال در صورت زیاد شدن جمعیت کشور در هر حوزه انتخابی به نسبت هر ۱۵۰هزار تن یک نماینده افزوده می‌شود، اما در [[بازنگری قانون اساسی]] سال ۱۳۶۸، این اصل این‌گونه تغییر یافت که عده نمایندگان مجلس ۲۷۰ تن است و از آن تاریخ به بعد پس از هر ده سال با در نظر گرفتن عوامل سیاسی، جغرافیایی و انسانی حداکثر بیست نماینده می‌تواند اضافه شود.<ref>قانون اساسی، اصل ۶۴.</ref> زرتشتیان و کلیمیان هر کدام یک نماینده و مسیحیان آشوری و کلدانی مجموعاً یک نماینده و مسیحیان ارمنی جنوب و شمال هر کدام یک نماینده انتخاب می‌کنند. مجلس با حضور دوسوم مجموع نمایندگان رسمیت پیدا می‌کند.<ref>قانون اساسی، اصل ۶۴.</ref> مذاکرات آن باید علنی باشد و گزارش کامل آن از رادیو و روزنامه رسمی برای اطلاع عموم منتشر شود.<ref>قانون اساسی، اصل ۶۹.</ref> | ||
مجلس شورای اسلامی از جهت ساختار داخلی از هیئت رئیسه، جلسات عمومی، کمیسیون‌ها و واحدهای اداری و پشتیبانی تشکیل می‌شود. بر اساس اصول قانون اساسی، ترتیب انتخاب هیئت رئیسه و شمار کمیسیون‌ها و دیگر امور مجلس با آئین‌نامه داخلی که به تصویب دوسوم نمایندگان می‌رسد مشخص می‌شود. این آئین‌نامه سه هیئت‌رئیسه سنی، موقت و دائمی برای مجلس پیش‌بینی کرده است. هیئت‌رئیسه سنی از دو تن از مسن‌ترین و دو تن از جوان‌ترین نمایندگان تشکیل می‌شود و کار آنان برگزاری جلسات افتتاحیه و سوگند و تعیین هیئت‌رئیسه موقت است و هیئت‌رئیسه موقت دوازده تن شامل رئیس و نایب‌رئیس و منشی و کارپرداز برای تصویب اعتبارنامه‌ها و انتخاب هیئت‌رئیسه دائم است و هیئت‌رئیسه دائم نیز دوازده تن است که به مدت یک سال انتخاب می‌شود.<ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۷۳ ـ ۷۴.</ref> وظیفه کمیسیون‌های مجلس بررسی و اصلاح و تکمیل لوایح دولت و تهیه طرح‌های قانونی است که نمایندگان یا شوراهای عالی استان‌ها طبق اصول ۷۴ و ۱۰۱ قانون اساسی به مجلس می‌دهند.<ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۷۳ ـ ۷۴.</ref> | مجلس شورای اسلامی از جهت ساختار داخلی از هیئت رئیسه، جلسات عمومی، کمیسیون‌ها و واحدهای اداری و پشتیبانی تشکیل می‌شود. بر اساس اصول قانون اساسی، ترتیب انتخاب هیئت رئیسه و شمار کمیسیون‌ها و دیگر امور مجلس با آئین‌نامه داخلی که به تصویب دوسوم نمایندگان می‌رسد مشخص می‌شود. این آئین‌نامه سه هیئت‌رئیسه سنی، موقت و دائمی برای مجلس پیش‌بینی کرده است. هیئت‌رئیسه سنی از دو تن از مسن‌ترین و دو تن از جوان‌ترین نمایندگان تشکیل می‌شود و کار آنان برگزاری جلسات افتتاحیه و سوگند و تعیین هیئت‌رئیسه موقت است و هیئت‌رئیسه موقت دوازده تن شامل رئیس و نایب‌رئیس و منشی و کارپرداز برای تصویب اعتبارنامه‌ها و انتخاب هیئت‌رئیسه دائم است و هیئت‌رئیسه دائم نیز دوازده تن است که به مدت یک سال انتخاب می‌شود.<ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۷۳ ـ ۷۴.</ref> وظیفه کمیسیون‌های مجلس بررسی و اصلاح و تکمیل لوایح دولت و تهیه طرح‌های قانونی است که نمایندگان یا شوراهای عالی استان‌ها طبق اصول ۷۴ و ۱۰۱ قانون اساسی به مجلس می‌دهند.<ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۷۳ ـ ۷۴.</ref> | ||
مراکز وابسته مجلس ازجمله عبارت‌اند از: | مراکز وابسته مجلس ازجمله عبارت‌اند از: | ||
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
*مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی برای فراهم‌آوردن زمینه‌های لازم جهت کارشناسی هرچه بهتر قوانین، پشتیبانی علمی و پژوهشی متناسب با وظایف مجلس و بهره‌برداری از اطلاعات و تحقیقات کارآمد در امر قانونگذاری از اواخر سال ۱۳۷۱ به صورت نهادی مستقل آغاز به کار کرده و مراحل قانونی آن در سال ۱۳۷۴ به پایان رسیده است.<ref>مرکز پژوهشهای مجلس.</ref> | *مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی برای فراهم‌آوردن زمینه‌های لازم جهت کارشناسی هرچه بهتر قوانین، پشتیبانی علمی و پژوهشی متناسب با وظایف مجلس و بهره‌برداری از اطلاعات و تحقیقات کارآمد در امر قانونگذاری از اواخر سال ۱۳۷۱ به صورت نهادی مستقل آغاز به کار کرده و مراحل قانونی آن در سال ۱۳۷۴ به پایان رسیده است.<ref>مرکز پژوهشهای مجلس.</ref> | ||
==وظایف و اختیارات نمایندگان== | ==وظایف و اختیارات نمایندگان== | ||
نمایندگان مجلس شورای اسلامی بنا بر اصل ۶۷ قانون اساسی در برابر [[قرآن مجید]] سوگند به خدای قادر متعال یاد می‌کنند [[پاسدار حریم اسلام]] و نگهبان دستاورد‌های انقلاب اسلامی و [[مبانی جمهوری اسلامی]] باشند و در انجام وظایف وکالت، امانت و [[تقوا]] را رعایت کنند و به استقلال و اعتلای کشور و حفظ [[حقوق مردم]] و خدمت به آنان پایبند باشند و از قانون اساسی دفاع کنند و در گفته‌ها و نوشته‌های خود استقلال کشور و آزادی مردم و تأمین مصالح آنان را مد نظر داشته باشند. بر اساس اصل ۷۱، مجلس شورای اسلامی در حدود قانون اساسی، در همه امور کشور، قانون وضع می‌کند و برابر اصل ۷۲، مجلس شورای اسلامی نمی‌تواند قوانینی وضع کند که با اصول و احکام مذهب رسمی کشور یا قانون اساسی مغایرت داشته باشد. بر اساس اصل ۷۶ مجلس شورای اسلامی در تمام امور کشور حق تحقیق و تفحص دارد و بر اساس اصل ۷۷، قرارداد‌ها و موافقت‌نامه‌های بین‌المللی باید به تصویب مجلس برسد. بر اساس اصل ۷۸، تغییر مرزهای کشور با حفظ مصالح باید به تصویب چهارپنجم نمایندگان برسد و بر اساس اصل ۸۳، بناها و اموال نفیس دولتی جز با تصویب مجلس به دیگران منتقل نمی‌شود و بنا بر اصل ۸۷ قانون اساسی، رئیس‌جمهور برای [[هیئت وزیران]] باید از مجلس [[رأی اعتماد]] بگیرد و برابر اصل ۸۸ قانون اساسی، هرگاه نماینده‌ای از وزیر مسئول درباره یکی از وظایف او سؤال کند، آن وزیر موظف است در مجلس حاضر شود و به پرسش او پاسخ دهد. این اصل پس از بازنگری در سال ۱۳۶۸ این‌گونه تغییر یافت که در صورت سؤالِ یک‌چهارم نمایندگان از رئیس‌جمهور یا وزرا، آنان موظف‌اند در مجلس حاضر شوند و به پرسش‌های نمایندگان مردم پاسخ دهند و برابر اصل ۸۹، مجلس حق استیضاح وزیران و برکناری آنان و [[استیضاح]] رئیس‌جمهور را داراست و برای استیضاح رئیس‌جمهور دست‌کم پیشنهاد یک‌سوم نمایندگان و برای استیضاح وزرا دست‌کم پیشنهاد ده تن ضروری است. برابر بند دوم اصل ۸۹، رأی به عدم کفایت سیاسی [[رئیس‌جمهور]] باید به تأیید [[رهبری]] برسد. | نمایندگان مجلس شورای اسلامی بنا بر اصل ۶۷ قانون اساسی در برابر [[قرآن مجید]] سوگند به خدای قادر متعال یاد می‌کنند [[پاسدار حریم اسلام]] و نگهبان دستاورد‌های [[انقلاب اسلامی]] و [[مبانی جمهوری اسلامی]] باشند و در انجام وظایف وکالت، امانت و [[تقوا]] را رعایت کنند و به استقلال و اعتلای کشور و حفظ [[حقوق مردم]] و خدمت به آنان پایبند باشند و از قانون اساسی دفاع کنند و در گفته‌ها و نوشته‌های خود استقلال کشور و آزادی مردم و تأمین مصالح آنان را مد نظر داشته باشند. بر اساس اصل ۷۱، مجلس شورای اسلامی در حدود قانون اساسی، در همه امور کشور، قانون وضع می‌کند و برابر اصل ۷۲، مجلس شورای اسلامی نمی‌تواند قوانینی وضع کند که با اصول و احکام مذهب رسمی کشور یا قانون اساسی مغایرت داشته باشد. بر اساس اصل ۷۶ مجلس شورای اسلامی در تمام امور کشور حق تحقیق و تفحص دارد و بر اساس اصل ۷۷، قرارداد‌ها و موافقت‌نامه‌های بین‌المللی باید به تصویب مجلس برسد. بر اساس اصل ۷۸، تغییر مرزهای کشور با حفظ مصالح باید به تصویب چهارپنجم نمایندگان برسد و بر اساس اصل ۸۳، بناها و اموال نفیس دولتی جز با تصویب مجلس به دیگران منتقل نمی‌شود و بنا بر اصل ۸۷ قانون اساسی، رئیس‌جمهور برای [[هیئت وزیران]] باید از مجلس [[رأی اعتماد]] بگیرد و برابر اصل ۸۸ قانون اساسی، هرگاه نماینده‌ای از وزیر مسئول درباره یکی از وظایف او سؤال کند، آن وزیر موظف است در مجلس حاضر شود و به پرسش او پاسخ دهد. این اصل پس از بازنگری در سال ۱۳۶۸ این‌گونه تغییر یافت که در صورت سؤالِ یک‌چهارم نمایندگان از رئیس‌جمهور یا وزرا، آنان موظف‌اند در مجلس حاضر شوند و به پرسش‌های نمایندگان مردم پاسخ دهند و برابر اصل ۸۹، مجلس حق استیضاح وزیران و برکناری آنان و [[استیضاح]] رئیس‌جمهور را داراست و برای استیضاح رئیس‌جمهور دست‌کم پیشنهاد یک‌سوم نمایندگان و برای استیضاح وزرا دست‌کم پیشنهاد ده تن ضروری است. برابر بند دوم اصل ۸۹، رأی به عدم کفایت سیاسی [[رئیس‌جمهور]] باید به تأیید [[رهبری]] برسد. | ||
امام‌خمینی برای تبیین جایگاه مجلس شورای اسلامی و نمایندگان آن در قانون اساسی و اصول یاد‌شده، در پیام‌ها و سخنان خود به حقوق و وظایف نمایندگان اشاره کرده است؛ ازجمله خدمت به اسلام، مسلمانان و محرومان و فراهم‌کردن زمینه اجرای [[عدالت اسلامی]]،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۵۶ و ۳۶۲.</ref> کوشش برای رفع محرومیت از جامعه<ref>امام خمینی، صحیفه،، ۱۲/۳۶۴ و ۲۱/۵۰.</ref> نظارت و استیضاح دولت<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۹.</ref> تسریع در تصویب طرح‌ها و لوایح<ref>امام خمینی، صحیفه،۱۶/۲۷۸</ref> توجه به اولویت‌ها با درک شرایط جامعه<ref>امام خمینی، صحیفه،۱۶/۴۶۴</ref> استفاده از افراد خبره و متخصص خارج از مجلس برای وضع قوانین اداری مناسب<ref>امام خمینی، صحیفه،۱۷/۳۲۰</ref> و تلاش برای حل معضلات اقتصادی مانند تورم و مسکن<ref>امام خمینی، صحیفه،۱۸/۴۶۳.</ref> همچنین ایشان از نمایندگان مجلس خواسته است که به وظیفه نظارتی خود بر نهاد‌ها و قوای مسلح عمل کنند و اگر [[قوای مسلح]] و فرماندهان و نظامیان بر خلاف مصالح کشور حرکت کردند و یا در احزاب و بازی‌های سیاسی وارد شدند، از همان گام نخست با آن مخالفت و از این کار جلوگیری کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه،۲۱/۴۳۳.</ref> | امام‌خمینی برای تبیین جایگاه مجلس شورای اسلامی و نمایندگان آن در قانون اساسی و اصول یاد‌شده، در پیام‌ها و سخنان خود به حقوق و وظایف نمایندگان اشاره کرده است؛ ازجمله خدمت به اسلام، مسلمانان و محرومان و فراهم‌کردن زمینه اجرای [[عدالت اسلامی]]،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۵۶ و ۳۶۲.</ref> کوشش برای رفع محرومیت از جامعه<ref>امام خمینی، صحیفه،، ۱۲/۳۶۴ و ۲۱/۵۰.</ref> نظارت و استیضاح دولت<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۹.</ref> تسریع در تصویب طرح‌ها و لوایح<ref>امام خمینی، صحیفه،۱۶/۲۷۸</ref> توجه به اولویت‌ها با درک شرایط جامعه<ref>امام خمینی، صحیفه،۱۶/۴۶۴</ref> استفاده از افراد خبره و متخصص خارج از مجلس برای وضع قوانین اداری مناسب<ref>امام خمینی، صحیفه،۱۷/۳۲۰</ref> و تلاش برای حل معضلات اقتصادی مانند تورم و مسکن<ref>امام خمینی، صحیفه،۱۸/۴۶۳.</ref> همچنین ایشان از نمایندگان مجلس خواسته است که به وظیفه نظارتی خود بر نهاد‌ها و قوای مسلح عمل کنند و اگر [[قوای مسلح]] و فرماندهان و نظامیان بر خلاف مصالح کشور حرکت کردند و یا در احزاب و بازی‌های سیاسی وارد شدند، از همان گام نخست با آن مخالفت و از این کار جلوگیری کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه،۲۱/۴۳۳.</ref> | ||
امام‌خمینی مجموعه خواسته‌ها و انتظارهای اسلامیِ مردم از مجلس و نمایندگان را جهت رفع گرفتاری‌ها و محرومیت‌ها و دگرگونی در نظام پر پیچ‌وخم اداری کشور، انتظاری بجا و بحق می‌دانست که باید آنها را جدی گرفت.<ref>امام خمینی، صحیفه،۲۱/۵۰.</ref> به اعتقاد ایشان نمایندگان باید به فکر مسائل اصلی و کلیدی باشند و به سمتی حرکت کنند که مشکلات اساسی کشور مرتفع و سیاست‌های زیربنایی کشور در امور فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در راستای کمک به [[محرومان]] و رفع استضعاف، مدوّن به اجرا در بیاید.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۵۰ ـ ۵۱.</ref> | امام‌خمینی مجموعه خواسته‌ها و انتظارهای اسلامیِ مردم از مجلس و نمایندگان را جهت رفع گرفتاری‌ها و محرومیت‌ها و دگرگونی در نظام پر پیچ‌وخم اداری کشور، انتظاری بجا و بحق می‌دانست که باید آنها را جدی گرفت.<ref>امام خمینی، صحیفه،۲۱/۵۰.</ref> به اعتقاد ایشان نمایندگان باید به فکر مسائل اصلی و کلیدی باشند و به سمتی حرکت کنند که مشکلات اساسی کشور مرتفع و سیاست‌های زیربنایی کشور در امور فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در راستای کمک به [[محرومان]] و رفع استضعاف، مدوّن به اجرا در بیاید.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۵۰ ـ ۵۱.</ref> | ||
| خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
بنا بر اصل ۹۳ [[قانون اساسی]]، مجلس شورای اسلامی بدون [[شورای نگهبان]] اعتبار قانونی ندارد و بر اساس اصل ۹۴ همه مصوبات مجلس شورای اسلامی برای تأیید باید به شورای نگهبان فرستاده شود و این شورا موظف است آن را تا حداکثر ده روز از تاریخ وصول و در صورت نیاز تا بیست روز از نظر مطابقت با موازین اسلام و قانون اساسی بررسی کند و در صورت مغایرت برای تجدید نظر به مجلس برگرداند. طبق اصل ۹۹ قانون اساسی نظارت بر انتخابات مجلس شورای اسلامی بر عهده شورای نگهبان است. | بنا بر اصل ۹۳ [[قانون اساسی]]، مجلس شورای اسلامی بدون [[شورای نگهبان]] اعتبار قانونی ندارد و بر اساس اصل ۹۴ همه مصوبات مجلس شورای اسلامی برای تأیید باید به شورای نگهبان فرستاده شود و این شورا موظف است آن را تا حداکثر ده روز از تاریخ وصول و در صورت نیاز تا بیست روز از نظر مطابقت با موازین اسلام و قانون اساسی بررسی کند و در صورت مغایرت برای تجدید نظر به مجلس برگرداند. طبق اصل ۹۹ قانون اساسی نظارت بر انتخابات مجلس شورای اسلامی بر عهده شورای نگهبان است. | ||
امام‌خمینی نیز تأکید کرده است شورای نگهبان برای حراست بر اسلامی‌بودن قوانین، باید بر قوانین مصوب مجلس نظارت کند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۳.</ref> ایشان مصوبات مجلس شورای اسلامی را شرعی و قانونی و مخالفت با آن را پس از تأیید شورای نگهبان هم‌‌ردیف مخالفت با اسلام شمرده است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۱۴.</ref> ایشان به نمایندگان مجلس شورای اسلامی سفارش میکرد در تصویب قانون‌ها دقت کنند تا شورای نگهبان آن را رد نکند و جایگاه [[قوه مقننه]] در انظار مردم سست نگردد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۵۱.</ref> ایشان در ۱۷ بهمن ۱۳۶۶، در پاسخ به نامه و درخواست جمعی از مسئولان نظام، با تشکیل [[مجمع تشخیص مصلحت نظام]]، برای رفع اختلاف احتمالی مجلس و شورای نگهبان موافقت کرد. ایشان در این نامه تصریح کرد با وجود مراحل طی‌شده زیرنظر کارشناسان که در تشخیص امور مرجع هستند، نیازی به تشکیل چنین مجمعی نمی‌بیند؛ اما برای رعایت نهایت احتیاط و در صورتی که میان مجلس و شورای نگهبان، شرعاً و قانوناً توافق حاصل نشد، مجمع با حضور فقهای شورای نگهبان و نمایندگان انتخاب‌شده، تشکیل شود.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۶۴ ـ ۴۶۵؛ مقاله مجمع تشخیص مصلحت نظام.</ref> امام‌خمینی به شورای نگهبان نیز توصیه کرد خدا را در نظر بگیرند و تلاش کنند قوانین مجلس صددرصد اسلامی باشد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۳.</ref> | امام‌خمینی نیز تأکید کرده است شورای نگهبان برای حراست بر اسلامی‌بودن قوانین، باید بر قوانین مصوب مجلس نظارت کند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۳.</ref> ایشان مصوبات مجلس شورای اسلامی را شرعی و قانونی و مخالفت با آن را پس از تأیید شورای نگهبان هم‌‌ردیف مخالفت با اسلام شمرده است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۱۴.</ref> ایشان به نمایندگان مجلس شورای اسلامی سفارش میکرد در تصویب قانون‌ها دقت کنند تا شورای نگهبان آن را رد نکند و جایگاه [[قوه مقننه]] در انظار مردم سست نگردد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۵۱.</ref> ایشان در ۱۷ بهمن ۱۳۶۶، در پاسخ به نامه و درخواست جمعی از مسئولان نظام، با تشکیل [[مجمع تشخیص مصلحت نظام]]، برای رفع اختلاف احتمالی مجلس و شورای نگهبان موافقت کرد. ایشان در این نامه تصریح کرد با وجود مراحل طی‌شده زیرنظر کارشناسان که در تشخیص امور مرجع هستند، نیازی به تشکیل چنین مجمعی نمی‌بیند؛ اما برای رعایت نهایت احتیاط و در صورتی که میان مجلس و شورای نگهبان، شرعاً و قانوناً توافق حاصل نشد، مجمع با حضور فقهای شورای نگهبان و نمایندگان انتخاب‌شده، تشکیل شود.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۶۴ ـ ۴۶۵؛ مقاله مجمع تشخیص مصلحت نظام.</ref> امام‌خمینی به شورای نگهبان نیز توصیه کرد خدا را در نظر بگیرند و تلاش کنند قوانین مجلس صددرصد اسلامی باشد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۳.</ref> | ||
امام‌خمینی در اختلاف میان شورای نگهبان و [[وزارت کشور]] در انتخابات مجلس، در مواردی وارد شده و به اختلاف پایان داده است. در انتخابات مجلس سوم، میان هیئت‌های نظارت منتخبِ شورای نگهبان و هیئت‌های اجراییِ وزارت کشور درباره برخی از مسائل ازجمله صحت انتخاباتِ برخی از شهرها اختلاف بود که با ورود امام‌خمینی مسئله حل شد.<ref>جهان‌محمدی، مجبس شورای اسلامی، دوره سوم، ۳۹ ـ ۴۱.</ref> ایشان همچنین درباره مسئله تردید شورای نگهبان در صحت انتخابات، به هیئتی ـ به سرپرستی محمدعلی انصاری به نمایندگی از ایشان و متشکل از دو تن از شورای نگهبان و دو تن از وزارت کشور ـ مأموریت داد تا به مسئله رسیدگی کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۱.</ref> این هیئت با بازشماری برخی از صندوق‌ها به اختلاف پایان داد و صحت انتخابات را تأیید کرد.<ref>جهان‌محمدی، مجبس شورای اسلامی، دوره سوم، ۶۰-۶۱.</ref>{{ببینید|شورای نگهبان}} | امام‌خمینی در اختلاف میان شورای نگهبان و [[وزارت کشور]] در انتخابات مجلس، در مواردی وارد شده و به اختلاف پایان داده است. در انتخابات مجلس سوم، میان هیئت‌های نظارت منتخبِ شورای نگهبان و هیئت‌های اجراییِ وزارت کشور درباره برخی از مسائل ازجمله صحت انتخاباتِ برخی از شهرها اختلاف بود که با ورود امام‌خمینی مسئله حل شد.<ref>جهان‌محمدی، مجبس شورای اسلامی، دوره سوم، ۳۹ ـ ۴۱.</ref> ایشان همچنین درباره مسئله تردید شورای نگهبان در صحت انتخابات، به هیئتی ـ به سرپرستی [[محمدعلی انصاری]] به نمایندگی از ایشان و متشکل از دو تن از شورای نگهبان و دو تن از وزارت کشور ـ مأموریت داد تا به مسئله رسیدگی کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۱.</ref> این هیئت با بازشماری برخی از صندوق‌ها به اختلاف پایان داد و صحت انتخابات را تأیید کرد.<ref>جهان‌محمدی، مجبس شورای اسلامی، دوره سوم، ۶۰-۶۱.</ref>{{ببینید|شورای نگهبان}} | ||
==مقایسه با مجالس پیشین== | ==مقایسه با مجالس پیشین== | ||
[[امام‌خمینی]] مجالس [[دوره قاجار]] و [[پهلوی]] و عمده نمایندگان آنها را افرادی شایسته و مستقل نمی‌شمرد و آنان را بازیچه شاهزاده‌ها و خان‌های صاحب‌نفوذ می‌دانست.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۳۵ و ۱۷/۲۴۵ ـ ۴۶۹.</ref> ایشان بر آن بود که انگلستان برای خارج‌کردن احکام اسلامی از میدان عمل و جایگزینی قوانین غربی، مشروطه را از اهداف اصلی خود منحرف کرد<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ۱۳ ـ ۱۴.</ref> و به قانون نظارت مجتهدان بر تصویب قوانین مندرج در متمم قانون اساسی عمل نشد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱/۴۲۳ و ۴/۲۸۹.</ref> ایشان مجالس شورای ملی دوره پهلوی را برآمده از زور سرنیزه می‌دانست و آن را ملی به حساب نمی‌آورد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۳۹۴.</ref> و بر آن بود که سفارتخانه‌های دولت‌های [[بیگانه]] در تعیین نمایندگان نقش داشتند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۲۸۶.</ref> ایشان مجالس این دوره را فاسد و خیانتکار و نمایندگان را نوعاً منحرف و افراد صالح آن را در اقلیت می‌دید؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۷۱ ـ ۴۷۲.</ref> چنان‌که دولت‌های برآمده از چنین مجالسی را نیز مشروع نمی‌دانست.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۸۰ و ۵/۳۷۴؛ مقاله مجلس شورای ملی.</ref> | [[امام‌خمینی]] مجالس [[دوره قاجار]] و [[پهلوی]] و عمده نمایندگان آنها را افرادی شایسته و مستقل نمی‌شمرد و آنان را بازیچه شاهزاده‌ها و خان‌های صاحب‌نفوذ می‌دانست.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۳۵ و ۱۷/۲۴۵ ـ ۴۶۹.</ref> ایشان بر آن بود که انگلستان برای خارج‌کردن احکام اسلامی از میدان عمل و جایگزینی قوانین غربی، مشروطه را از اهداف اصلی خود منحرف کرد<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ۱۳ ـ ۱۴.</ref> و به قانون نظارت مجتهدان بر تصویب قوانین مندرج در متمم قانون اساسی عمل نشد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱/۴۲۳ و ۴/۲۸۹.</ref> ایشان [[مجلس شورای ملی|مجالس شورای ملی]] دوره پهلوی را برآمده از زور سرنیزه می‌دانست و آن را ملی به حساب نمی‌آورد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۳۹۴.</ref> و بر آن بود که سفارتخانه‌های دولت‌های [[بیگانه]] در تعیین نمایندگان نقش داشتند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۲۸۶.</ref> ایشان مجالس این دوره را فاسد و خیانتکار و نمایندگان را نوعاً منحرف و افراد صالح آن را در اقلیت می‌دید؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۷۱ ـ ۴۷۲.</ref> چنان‌که دولت‌های برآمده از چنین مجالسی را نیز مشروع نمی‌دانست.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۸۰ و ۵/۳۷۴؛ مقاله مجلس شورای ملی.</ref> | ||
از سوی دیگر، امام‌خمینی نمایندگان مجالس گذشته را با نمایندگان مجلس شورای اسلامی قابل قیاس نمی‌دانست و در اشاره به دوره نخست مجلس تشکیل چنین مجلسی در جمهوری اسلامی را مایه شکرگزاری از خداوند شمرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۰۰.</ref> و آن را نتیجه خون وفاداران به اسلام و عصاره تلاش ملت و فراهم‌آمده از «الله اکبر»های مردم معرفی کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۰.</ref> ایشان در چهارم بهمن ۱۳۶۱ مجلس شورای اسلامی را بهترین مجلس دنیا و برترین مجلس ایران از صدر مشروطه و نوع نمایندگان مردم را افرادی با حسن نیت خواند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۴۵.</ref> همچنین در چهاردهم خرداد ۱۳۶۲ با اشاره به شرکت گسترده مردم در انتخاب نمایندگان و عدم دخالت خان‌ها و سفارتخانه‌ها در انتخابات، یادآور شد آنجایی هم که اثبات شد زور و جبر در گزینش نماینده‌ای مؤثر بوده اعتبارنامه آن نماینده در مجلس رد شد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۷۰.</ref> | از سوی دیگر، امام‌خمینی نمایندگان مجالس گذشته را با نمایندگان مجلس شورای اسلامی قابل قیاس نمی‌دانست و در اشاره به دوره نخست مجلس تشکیل چنین مجلسی در جمهوری اسلامی را مایه شکرگزاری از خداوند شمرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۰۰.</ref> و آن را نتیجه خون وفاداران به اسلام و عصاره تلاش ملت و فراهم‌آمده از «الله اکبر»های مردم معرفی کرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۰.</ref> ایشان در چهارم بهمن ۱۳۶۱ مجلس شورای اسلامی را بهترین مجلس دنیا و برترین مجلس ایران از صدر مشروطه و نوع نمایندگان مردم را افرادی با حسن نیت خواند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۴۵.</ref> همچنین در چهاردهم خرداد ۱۳۶۲ با اشاره به شرکت گسترده مردم در انتخاب نمایندگان و عدم دخالت خان‌ها و سفارتخانه‌ها در انتخابات، یادآور شد آنجایی هم که اثبات شد زور و جبر در گزینش نماینده‌ای مؤثر بوده اعتبارنامه آن نماینده در مجلس رد شد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۷۰.</ref> | ||
==توصیه به نمایندگان== | ==توصیه به نمایندگان== | ||
امام‌خمینی مجلس شورای اسلامی را الگوی ملت و نمونه برای دیگر مجالس جهان و مجالس شورای آینده ایران شمرده و توصیه‌های اخلاقی، سیاسی و عملی بسیاری به نمایندگان مجلس کرده است؛ ازجمله اینکه کار و تلاششان برای خدا و کسب رضایت او باشد،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۴۶ ـ ۲۴۷.</ref> اخلاق اسلامی را رعایت کنند و از حمله به دیگر نمایندگان و به دولت و افراد غایب بپرهیزند و در تدوین | امام‌خمینی مجلس شورای اسلامی را الگوی ملت و نمونه برای دیگر مجالس جهان و مجالس شورای آینده ایران شمرده و توصیه‌های اخلاقی، سیاسی و عملی بسیاری به نمایندگان مجلس کرده است؛ ازجمله اینکه کار و تلاششان برای خدا و کسب رضایت او باشد،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۴۶ ـ ۲۴۷.</ref> [[اخلاق اسلامی]] را رعایت کنند و از حمله به دیگر نمایندگان و به دولت و افراد غایب بپرهیزند و در تدوین قانون با نقد و مباحثه، طرح‌ها را هموار سازند و در صورت متهم‌شدن فردی به کاری خلاف قانون یا دیانت به متهم فرصت داده شود از خود دفاع کند و بتواند به [[قوه قضاییه]] شکایت برد؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۳ ـ ۳۶۴ و ۱۸/۴۶۷ ـ ۴۶۸.</ref> همچنین در صورت استیضاح دولت از عیبجویی و انتقام بپرهیزند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۶۶.</ref> خلق و خوی اسلامی را از دست ندهند و پس از پیروزی در انتخابات به رفاقت‌های گذشته آنان با رقبای خود لطمه‌ای وارد نیاید.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۱ ـ ۱۲.</ref> | ||
مواظبت بر اسلامی‌بودن طرح‌ها و مخالفت با طرح‌های ضد اسلامی از دیگر توصیه‌های امام‌خمینی به نمایندگان مجلس بود.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۹/۳۰۸؛ ۱۲/۳۶۲ و ۱۶/۲۷۸.</ref> ایشان به آنان سفارش میکرد برای آشنایی بهتر با برنامه‌های اسلام درباره اسلام تحقیق کنند و تحت تأثیر مکتب سرمایه‌داری و کمونیسم قرار نگیرند <ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۴۸ ـ ۲۴۹.</ref> و نطق‌های پیش از دستور نمایندگان، باید مانند خطبه‌های [[نهج البلاغه]] و سخنان [[امامان(ع)]]، مردم را رو به صلاح ببرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۳.</ref> ایشان با یادآوری گرفتاری‌های ناشی از [[جنگ تحمیلی]] و مهاجران جنگی، به نمایندگان مجلس یادآور شد با حفظ حق نظارت خود برای جلوگیری از انحراف‌ها، مشکلات دولت را درک کنند و کارهای مثبت و توفیقات آن را در حل گرفتاری‌ها در نظر بگیرند و به دولت در حل کارها مهلت دهند و نیز برای ادای شکر نعمت‌های خداوند و گرفتارنشدن به خشم او حق و ضوابط را در نظر بگیرند و بدون ملاحظه دوستی و دشمنی و وابستگی سیاسی و جناحی درباره دیگران و ردّ و اثبات اعتبارنامه‌ها داوری کنند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۷۰ ـ ۴۷۱.</ref> چنان‌که پس از آنکه جناح‌های فکری و سیاسی گوناگون برای راهیابی به مجلس سوم به رقابت پرداختند.<ref>جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۱۹ ـ ۲۹ و ۷۷.</ref> امام‌خمینی از نمایندگان پیروز و افراد راه‌نیافته به مجلس و نیز از هواداران دو جناح سیاسی و مذهبی کشور خواست دست دوستی به هم دهند و بدانند همه این امور اعتباری و زودگذر است و همه در محضر حق هستند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۵۱.</ref> | مواظبت بر اسلامی‌بودن طرح‌ها و مخالفت با طرح‌های ضد اسلامی از دیگر [[توصیه‌های امام‌خمینی به نمایندگان مجلس]] بود.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۹/۳۰۸؛ ۱۲/۳۶۲ و ۱۶/۲۷۸.</ref> ایشان به آنان سفارش میکرد برای آشنایی بهتر با برنامه‌های اسلام درباره اسلام تحقیق کنند و تحت تأثیر مکتب سرمایه‌داری و کمونیسم قرار نگیرند <ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۴۸ ـ ۲۴۹.</ref> و نطق‌های پیش از دستور نمایندگان، باید مانند خطبه‌های [[نهج البلاغه]] و سخنان [[امامان(ع)]]، مردم را رو به صلاح ببرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۳.</ref> ایشان با یادآوری گرفتاری‌های ناشی از [[جنگ تحمیلی]] و مهاجران جنگی، به نمایندگان مجلس یادآور شد با حفظ حق نظارت خود برای جلوگیری از انحراف‌ها، مشکلات دولت را درک کنند و کارهای مثبت و توفیقات آن را در حل گرفتاری‌ها در نظر بگیرند و به دولت در حل کارها مهلت دهند و نیز برای ادای شکر نعمت‌های خداوند و گرفتارنشدن به خشم او حق و ضوابط را در نظر بگیرند و بدون ملاحظه دوستی و دشمنی و وابستگی سیاسی و جناحی درباره دیگران و ردّ و اثبات اعتبارنامه‌ها داوری کنند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۷۰ ـ ۴۷۱.</ref> چنان‌که پس از آنکه جناح‌های فکری و سیاسی گوناگون برای راهیابی به مجلس سوم به رقابت پرداختند.<ref>جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۱۹ ـ ۲۹ و ۷۷.</ref> امام‌خمینی از نمایندگان پیروز و افراد راه‌نیافته به مجلس و نیز از هواداران دو جناح سیاسی و مذهبی کشور خواست دست دوستی به هم دهند و بدانند همه این امور اعتباری و زودگذر است و همه در محضر حق هستند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۵۱.</ref> | ||
ضرورت تعامل دولت و مجلس و حوزه از دیگر توصیه‌های امام‌خمینی به مجلس بود.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۸۲ ـ ۳۸۳.</ref> ایشان با اشاره به آیه «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا» <ref>آل عمران، ۱۰۳.</ref> و نیز آیه «لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا» <ref>انفال، ۴۶.</ref>، از دست‌اندرکاران قوه مقننه و مجریه می‌خواست در پیشبرد کشور با یکدیگر هم‌فکری کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۳ و ۱۹/۹.</ref> ایشان با یادآوری جنگ و حضور دشمن در خاک ایران، وحدت و انسجام نمایندگان و دست‌اندرکاران کشور را مهم‌ترین مسئله می‌دانست.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۶۵ ـ ۴۷۱.</ref> | ضرورت تعامل دولت و مجلس و حوزه از دیگر توصیه‌های امام‌خمینی به مجلس بود.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۸۲ ـ ۳۸۳.</ref> ایشان با اشاره به آیه «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا» <ref>آل عمران، ۱۰۳.</ref> و نیز آیه «لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا» <ref>انفال، ۴۶.</ref>، از دست‌اندرکاران قوه مقننه و مجریه می‌خواست در پیشبرد کشور با یکدیگر هم‌فکری کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۳ و ۱۹/۹.</ref> ایشان با یادآوری جنگ و حضور دشمن در خاک ایران، وحدت و انسجام نمایندگان و دست‌اندرکاران کشور را مهم‌ترین مسئله می‌دانست.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۶۵ ـ ۴۷۱.</ref> | ||
استقلال فکری و ایستادگی در برابر [[ابرقدرت‌های شیطانی]] جهان و توجه به سیاست نه شرقی و نه غربی <ref>امام خمینی، صحیفه، ۹/۳۷؛ ۱۲/۳۶۲ ـ ۳۶۳ و ۱۸/۴۶۱ ـ ۴۶۲.</ref> مرعوب‌نشدن در برابر افکار غربی و شرقی <ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۲.</ref> دخالت‌نکردن قوه مقننه در قوه قضاییه و مجریه<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۶۲.</ref> تلاش برای حل مسائل اقتصادی چون مبارزه با تورم و حل مشکل مسکن و زمین<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۶۳.</ref> اجراکردن عدالت اسلامی، خدمت به اسلام و مسلمانان و خدمت به محرومان<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۱ ـ ۳۶۲.</ref> از توصیه‌های دیگر امام‌خمینی به نمایندگان مردم بود. ایشان از نمایندگان می‌خواست برای رفع محرومیت از جامعه بکوشند و طرح‌های مربوط به رفاه مستضعفان را انقلابی و بدون تشریفات پرپیچ‌وخم اداری تصویب کنند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۴ و ۲۱/۵۰</ref> همچنین ساده‌زیستی نمایندگان را شرط مقاومت در برابر توطئه‌های دشمنان می‌شمرد و بارها از زندگی ساده و شجاعت سیدحسن مدرس نماینده مجلس شورای ملی مَثَل می‌آورد و نمایندگان را تشویق میکرد از وی الگو بگیرند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۷/۳۰۵؛ ۸/۶۷؛ ۱۶/۴۵۳ و ۱۸/ ۴۷۱.</ref> | استقلال فکری و ایستادگی در برابر [[ابرقدرت‌های شیطانی]] جهان و توجه به سیاست نه شرقی و نه غربی <ref>امام خمینی، صحیفه، ۹/۳۷؛ ۱۲/۳۶۲ ـ ۳۶۳ و ۱۸/۴۶۱ ـ ۴۶۲.</ref> مرعوب‌نشدن در برابر افکار غربی و شرقی <ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۲.</ref> دخالت‌نکردن قوه مقننه در قوه قضاییه و مجریه<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۶۲.</ref> تلاش برای حل مسائل اقتصادی چون مبارزه با تورم و حل مشکل مسکن و زمین<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۶۳.</ref> اجراکردن عدالت اسلامی، خدمت به اسلام و مسلمانان و خدمت به محرومان<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۱ ـ ۳۶۲.</ref> از توصیه‌های دیگر امام‌خمینی به نمایندگان مردم بود. ایشان از نمایندگان می‌خواست برای رفع محرومیت از جامعه بکوشند و طرح‌های مربوط به رفاه مستضعفان را انقلابی و بدون تشریفات پرپیچ‌وخم اداری تصویب کنند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۴ و ۲۱/۵۰</ref> همچنین [[ساده‌زیستی]] نمایندگان را شرط مقاومت در برابر توطئه‌های دشمنان می‌شمرد و بارها از زندگی ساده و شجاعت [[سیدحسن مدرس]] نماینده [[مجلس شورای ملی]] مَثَل می‌آورد و نمایندگان را تشویق میکرد از وی الگو بگیرند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۷/۳۰۵؛ ۸/۶۷؛ ۱۶/۴۵۳ و ۱۸/ ۴۷۱.</ref> | ||
امام‌خمینی تأکید میکرد نمایندگان در بررسی لوایح و طرح‌ها سرعت داشته باشند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۷۸.</ref> و برای استحکام و تسریع در تصویب قوانین متقن و شناخت موضوعات از افراد خبره و متخصص کمک بگیرند،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۲۰.</ref> قوانین اداری مترقی را جانشین مقررات مزاحمِ حال ملت کنند و به امور اقلیت‌های دینی رسیدگی کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۴.</ref> توجه به اولویت‌ها از دیگر سفارش‌های ایشان به نمایندگان بود. در اوج جنگ و اشغال کشور که گروه قابل توجهی از نمایندگان مجلس عازم حج بودند،<ref>توکلی‌بینا، حج‌گزاری در سال‌های آغازین انقلاب، خاطرات دکتر توکلی‌بینا، ۱۶۳.</ref> ایشان به نمایندگان اندرز داد مبادا برای رفتن به حج استحبابی، امر واجبی مانند جبهه و مرزهای کشور آسیب ببیند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۶۴.</ref> همچنین به آنان سفارش میکرد تصویب قوانین شرعیِ مرتبط با مسئله قضا و دادرسی را بر سایرکارها مقدم کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۲۰</ref> ایشان در وصیت‌نامه خود از نمایندگان خواست اگر عناصر منحرفی با دسیسه، وکالت خود را به مردم تحمیل کردند، نمایندگان اعتبارنامه آنان را رد کنند و نگذارند حتی یک عنصر وابسته به مجلس راه یابد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۲۱.</ref> | امام‌خمینی تأکید میکرد نمایندگان در بررسی لوایح و طرح‌ها سرعت داشته باشند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۷۸.</ref> و برای استحکام و تسریع در تصویب قوانین متقن و شناخت موضوعات از افراد خبره و متخصص کمک بگیرند،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۲۰.</ref> قوانین اداری مترقی را جانشین مقررات مزاحمِ حال ملت کنند و به امور اقلیت‌های دینی رسیدگی کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۴.</ref> توجه به اولویت‌ها از دیگر سفارش‌های ایشان به نمایندگان بود. در اوج جنگ و اشغال کشور که گروه قابل توجهی از نمایندگان مجلس عازم حج بودند،<ref>توکلی‌بینا، حج‌گزاری در سال‌های آغازین انقلاب، خاطرات دکتر توکلی‌بینا، ۱۶۳.</ref> ایشان به نمایندگان اندرز داد مبادا برای رفتن به حج استحبابی، امر واجبی مانند جبهه و مرزهای کشور آسیب ببیند؛<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۶۴.</ref> همچنین به آنان سفارش میکرد تصویب قوانین شرعیِ مرتبط با مسئله قضا و دادرسی را بر سایرکارها مقدم کنند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۲۰</ref> ایشان در [[وصیت‌نامه امام‌خمینی|وصیت‌نامه]] خود از نمایندگان خواست اگر عناصر منحرفی با دسیسه، وکالت خود را به مردم تحمیل کردند، نمایندگان اعتبارنامه آنان را رد کنند و نگذارند حتی یک عنصر وابسته به مجلس راه یابد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۲۱.</ref> | ||
==عملکرد== | ==عملکرد== | ||
*نخستین دوره مجلس شورای اسلامی را از پرکارترین مجالس قانونگذاری شمرده‌اند.<ref>موثق، جایگاه مجلس شورای اسلامی، در ساختار قدرت سیاسی جمهوری اسلامی، ۱۶۴.</ref> در این دوره که رئیس سنی آن [[یدالله سحابی]] و رئیس دایمی آن [[اکبر هاشمی رفسنجانی]] بود.<ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۷۴ ـ ۷۶.</ref> الزام دولت به اجرای اصول قانون اساسی <ref>اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ۷۲).</ref> تصویب قانون‌های مورد نیاز کشور در بخش‌های گوناگون دفاعی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، روابط بین‌الملل و تصویب اساسنامه بسیاری از نهادهای انقلابی،<ref>اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ۲۵۲، ۵۳۳ و ۶۲۶.</ref> تصویب قوانین حمایتی از مستضعفان، [[خانواده‌های شهدا]]، [[جانبازان]] و [[اسرا]]<ref>اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ۱۰۲، ۱۰۴، ۱۰۹، ۱۴۰ و ۶۲۱.</ref> تدوین قانون [[حدود]]، [[قصاص]] و [[دیات]]، <ref>روابط عمومی مجلس، آشنایی با مجلس شورای اسلامی به ضمیمه کارنامه سال اول مجلس، ۱۳۶۱، ۱۱۲و ۱۴۶.</ref> رأی به عدم کفایت سیاسی سیدابوالحسن بنی‌صدر نخستین رئیس‌جمهور ایران در ۳۱/۳/۱۳۶۰ <ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۱۱۴؛ سیدابوالحسن بنی‌صدر.</ref> تفحص در کار دولت‌ها و سؤال از دولت درباره مسائل سرنوشت‌‌ساز کشور ازجمله کارهای آن بود.<ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۲۷۵ ـ ۲۷۶.</ref> تعیین تکلیف و موافقت با آزادی گروگان‌های [[لانه جاسوسی امریکا]]،<ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۱۲۵.</ref> پس از آنکه امام‌خمینی کار آنان را به مجلس واگذار کرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۶۲.</ref> و مجلس با تصویب چهار شرط اصلی امام‌خمینی؛ عدم دخالت سیاسی و نظامی [[امریکا]] در ایران، آزادسازی سرمایه‌های [[ملت ایران]]، لغو [[تحریم‌های اقتصادی]] و مالی علیه ایران و بازگرداندن اموال [[محمدرضا پهلوی]] به ایران و ابلاغ آن به دولت برای اجرا از دیگر کارهای این دوره بود.<ref>هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۵۹، انقلاب در بحران، ۲۶۲ ـ ۲۶۴.</ref> امام‌خمینی با توجه به ایستادگی نمایندگان در برابر زیاده‌خواهی امریکا یادآور شد مجلس شورای اسلامی چون سدی عظیم در برابر توطئه‌های ابرقدرت‌ها ایستاده است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۶۲.</ref>. | *نخستین دوره مجلس شورای اسلامی را از پرکارترین مجالس قانونگذاری شمرده‌اند.<ref>موثق، جایگاه مجلس شورای اسلامی، در ساختار قدرت سیاسی جمهوری اسلامی، ۱۶۴.</ref> در این دوره که رئیس سنی آن [[یدالله سحابی]] و رئیس دایمی آن [[اکبر هاشمی رفسنجانی]] بود.<ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۷۴ ـ ۷۶.</ref> الزام دولت به اجرای اصول قانون اساسی <ref>اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ۷۲).</ref> تصویب قانون‌های مورد نیاز کشور در بخش‌های گوناگون دفاعی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، روابط بین‌الملل و تصویب اساسنامه بسیاری از نهادهای انقلابی،<ref>اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ۲۵۲، ۵۳۳ و ۶۲۶.</ref> تصویب قوانین حمایتی از مستضعفان، [[خانواده‌های شهدا]]، [[جانبازان]] و [[اسرا]]<ref>اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ۱۰۲، ۱۰۴، ۱۰۹، ۱۴۰ و ۶۲۱.</ref> تدوین قانون [[حدود]]، [[قصاص]] و [[دیات]]، <ref>روابط عمومی مجلس، آشنایی با مجلس شورای اسلامی به ضمیمه کارنامه سال اول مجلس، ۱۳۶۱، ۱۱۲و ۱۴۶.</ref> رأی به عدم کفایت سیاسی [[سیدابوالحسن بنی‌صدر]] نخستین رئیس‌جمهور ایران در ۳۱/۳/۱۳۶۰ <ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۱۱۴؛ سیدابوالحسن بنی‌صدر.</ref> تفحص در کار دولت‌ها و سؤال از دولت درباره مسائل سرنوشت‌‌ساز کشور ازجمله کارهای آن بود.<ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۲۷۵ ـ ۲۷۶.</ref> تعیین تکلیف و موافقت با آزادی گروگان‌های [[لانه جاسوسی امریکا]]،<ref>خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۱۲۵.</ref> پس از آنکه امام‌خمینی کار آنان را به مجلس واگذار کرد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۶۲.</ref> و مجلس با تصویب چهار شرط اصلی امام‌خمینی؛ عدم دخالت سیاسی و نظامی [[امریکا]] در ایران، آزادسازی سرمایه‌های [[ملت ایران]]، لغو [[تحریم‌های اقتصادی]] و مالی علیه ایران و بازگرداندن اموال [[محمدرضا پهلوی]] به ایران و ابلاغ آن به دولت برای اجرا از دیگر کارهای این دوره بود.<ref>هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۵۹، انقلاب در بحران، ۲۶۲ ـ ۲۶۴.</ref> امام‌خمینی با توجه به ایستادگی نمایندگان در برابر زیاده‌خواهی امریکا یادآور شد مجلس شورای اسلامی چون سدی عظیم در برابر توطئه‌های ابرقدرت‌ها ایستاده است.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۶۲.</ref>. | ||
*در دومین دوره مجلس در دوشنبه ۷ خرداد ۱۳۶۳ که به ریاست سنی [[سعید امانی]] گشایش یافت <ref>فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۰۷.</ref> و اکبر هاشمی رفسنجانی در چهار سال رئیس دائمی آن بود؛<ref>آقایی جیرهنده و بسطامی، مجلس شورای اسلامی، دوره دوم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۵۱ ـ ۵۳.</ref> مسائل مهمی مانند قانون احیای اراضی، مالکیت معادن، قانون کار و تجارت خارجی <ref>دارابی، سیاست‌مداران اهل فیضیه، ۳۳؛ سجادی‌پور، مجلس شورای اسلامی دوره چهارم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی،۳۰.</ref> قانون مجازات اسلامی، قانون اجرای اصل ۴۹ قانون اساسی، قانون چگونگی وصول مالیات، قانون [[خدمت نظام وظیفه]]، قانون مجازات محتکران و اساسنامه چند ارگان مانند کمیته‌های انقلاب اسلامی تصویب شد.<ref>موثق، جایگاه مجلس شورای اسلامی، ۱۶۹ ـ ۱۷۱.</ref> [[کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی]] با رسیدگی به ۳۸۱۹۰ شکایت، نقش مؤثری در انتقال خواست مردم به دولت در این دوره داشت.<ref>فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۱۷.</ref> به علت درگیربودن کشور با جنگ تحمیلی قوانین متعددی مرتبط با دفاع و امور رزمندگان در مجلس تصویب شد.<ref>فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۰۸.</ref> | *در دومین دوره مجلس در دوشنبه ۷ خرداد ۱۳۶۳ که به ریاست سنی [[سعید امانی]] گشایش یافت <ref>فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۰۷.</ref> و اکبر هاشمی رفسنجانی در چهار سال رئیس دائمی آن بود؛<ref>آقایی جیرهنده و بسطامی، مجلس شورای اسلامی، دوره دوم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۵۱ ـ ۵۳.</ref> مسائل مهمی مانند قانون احیای اراضی، مالکیت معادن، قانون کار و تجارت خارجی <ref>دارابی، سیاست‌مداران اهل فیضیه، ۳۳؛ سجادی‌پور، مجلس شورای اسلامی دوره چهارم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی،۳۰.</ref> قانون مجازات اسلامی، قانون اجرای اصل ۴۹ قانون اساسی، قانون چگونگی وصول مالیات، قانون [[خدمت نظام وظیفه]]، قانون مجازات محتکران و اساسنامه چند ارگان مانند [[کمیته‌های انقلاب اسلامی]] تصویب شد.<ref>موثق، جایگاه مجلس شورای اسلامی، ۱۶۹ ـ ۱۷۱.</ref> [[کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی]] با رسیدگی به ۳۸۱۹۰ شکایت، نقش مؤثری در انتقال خواست مردم به دولت در این دوره داشت.<ref>فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۱۷.</ref> به علت درگیربودن کشور با [[جنگ عراق علیه ایران|جنگ تحمیلی]] قوانین متعددی مرتبط با دفاع و امور رزمندگان در مجلس تصویب شد.<ref>فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۰۸.</ref> | ||
*سومین دوره مجلس شورای اسلامی در ۷/۳/۱۳۶۷ افتتاح شد<ref>جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۷۵.</ref> و محمدحسین چهرگانی انزابی رئیس سنی و اکبر هاشمی رفسنجانی در سال اول و دوم رئیس مجلس و در ادامه (پس از درگذشت | *سومین دوره مجلس شورای اسلامی در ۷/۳/۱۳۶۷ افتتاح شد<ref>جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۷۵.</ref> و محمدحسین چهرگانی انزابی رئیس سنی و اکبر هاشمی رفسنجانی در سال اول و دوم رئیس مجلس و در ادامه (پس از [[درگذشت امام‌خمینی]]، به دلیل قرارگرفتن هاشمی رفسنجانی در جایگاه ریاست جمهوری) ریاست مجلس با [[مهدی کروبی]] بود.<ref>جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۷۸-۸۷.</ref> در این دوره ۲۵۴ قانون شامل ۱۳۴ قانون لایحه دولت و ۱۲۰ قانون طرح نمایندگان از تصویب گذشت. نود طرح و لایحه را نیز نمایندگان رد کردند. قانون برنامه پنج‌ساله اول توسعه اقتصادی و اجتماعی جمهوری اسلامی ایران از مهم‌ترین قوانین اقتصادی دوره سوم مجلس شورای اسلامی بود که بازسازی بنیه دفاعی، بازسازی ظرفیت‌های تولیدی، ارتقای فرهنگ عمومی، تلاش در جهت عدالت اجتماعی و تعیین و اصلاح الگوی مصرف، اصلاح مدیریت اجرایی و قضایی و توزیع جغرافیای جمعیت از سرفصل‌های آن بود.<ref>جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۹۱ و ۹۴.</ref> کمیسیون اصل نود دوره سوم با رسیدگی به ۷۰۹۹۴ فقره شکایت، نقش مؤثری در انتقال خواست مردم به دولت داشت.<ref>فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۱۷.</ref> در پی پذیرش [[قطعنامه ۵۹۸]]، نمایندگان مجلس در۳۰/۴/۱۳۶۷ در جلسه علنی مجلس با فرستادن نامه‌ای به امام‌خمینی آمادگی مجلس را برای اجراکردن اهداف ایشان اعلام کردند.<ref>مشروح مذاکرات دوره اول و دوره سوم، ۳۱۷؛ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۱۶۱.</ref> به دنبال انتشار کتاب [[آیات شیطانی سلمان رشدی|آیات شیطانیِ سلمان رشدی]] در سال ۱۳۶۷ و اعلان [[ارتداد]] وی به حکم امام‌خمینی و حمایت دولت انگلستان از نویسنده آن، روابط ایران و انگلستان تیره شد و مجلس شورای اسلامی جلسه علنی ۲۶/۱۱/۱۳۶۷ را در اعتراض به انتشار کتاب تعطیل<ref>(مشروح مذاکرات دوره اول و دوره سوم، ۱۴۰۰؛ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۱۷۲.</ref> و در جلسه ۸۳ در ۹/۱۲/۱۳۶۷ قانون قطع رابطه با انگلستان را تصویب کرد؛<ref>(مشروح مذاکرات دوره اول و دوره سوم، ۱۵۰۲؛ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۱۷۲.</ref> پایان [[جنگ هشت‌ساله]]، [[ارتحال امام‌خمینی]]، [[بازنگری در قانون اساسی]] و ساختن ویرانه‌های جنگ از حوادث مهم این دوره از مجلس بود. ۳۲ تن از نمایندگان مجلس در دوره امام‌خمینی به دست [[گروه‌های ضد انقلاب]] ازجمله در [[حادثه هفت تیر ۱۳۶۰]]<nowiki/>به شهادت رسیدند <ref>اطلاعات ۸۰ ساله، ۲/۴۳۰؛ کیهان، روزنامه، ۲.</ref> مجلس در پشتیبانی و تقویت مادی و معنوی رزمندگان [[دفاع مقدس]] نیز نقش‌آفرین بود و ۲۸ تن از نمایندگان مجلس اول و دوم نیز در صحنه نبرد و در فعالیت‌های مرتبط با دفاع مقدس به شهادت رسیدند؛ ازجمله آنان [[مصطفی چمران]]، [[فضل‌الله محلاتی]] و [[مهدی شاه‌آبادی]] بودند. [[امام‌خمینی]] در پایان نخستین دوره مجلس از عملکرد آن که با وجود دشواری‌ها و درگیری‌ها و نیز دفاع مقدس، وظیفه خود را در حفظ انقلاب و خدمت به مستضعفان به‌خوبی انجام دادند، تشکر و برای نمایندگان شهید مجلس طلب رحمت کرد.<ref>اطلاعات ۸۰ ساله، ۱۸/۴۶۰.</ref> مجلس شورای اسلامی در ۲۳/۴/۱۳۷۲ با تصویب ماده واحدهای روز دهم آذر سالروز شهادت [[سیدحسن مدرس]] را روز مجلس نام‌گذاری کرد.<ref>سجادی‌پور، مجلس شورای اسلامی دوره چهارم، ۱۸۰.</ref>{{ببینید|هفت تیر | مصطفی چمران | فضل‌الله محلاتی | محمدعلی شاه‌آبادی}} | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
نسخهٔ ۱۸ آذر ۱۴۰۱، ساعت ۰۰:۲۴
مجلس شورای اسلامی نهادی متشکل از نمایندگان مردم برای قانونگذاری و نظارت بر امور، در جمهوری اسلامی ایران.
واژه‌شناسی
شورا و دیگر مشتقات آن مانند تشاور، مشاورت و مشورت‌کردن به معنای استخراج رأی صحیح با کمک‌گرفتن از رأی دیگران است.[۱] در اصول ۳، ۶ و ۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مجلس شورای اسلامی نهادی برآمده از آرای عمومی و حق خدادادی و مظهر اراده عام مردم که در آن سرنوشت اجتماعی و سیاسی آنان رقم می‌خورد، تعریف شده است.
پیشینه
شورا از بارزترین شیوه‌های عقلایی و از ریشه‌دارترین اصول عرفی در زندگی جمعی است و قدیمی‌ترین شیوه‌های مدیریت در زندگی اجتماعی انسان‌ها، نمونه‌هایی از نظام شورایی را به همراه دارد.[۲] نشانه‌هایی از مجلس مشورتی در یونان باستان به چشم می‌خورد؛[۳] چنان‌که در اندیشه ارسطو موضوع شورا و پایان‌دادن به امور با رجوع به آرای اکثریت مطرح بوده است.[۴] در ایران باستان نیز مجلس مشورتی در دوره هخامنشی و استفاده از آرای بزرگان قوم برای کشورداری به نام مهستان وجود داشته است.[۵] در میان عرب جاهلی نیز مجلس مشورتی به نام دارالندوه برای بحث و گفتگو درباره مسائل مهم گزارش شده است.[۶] در غرب از گذشته نمونه‌هایی از مجالس قانونگذاری وجود داشته است؛ ازجمله در مقاطعی در فاصله قرن شانزدهم تا هجدهم میلادی در فرانسه نیز نوعی پارلمان برای قانونگذاری وجود داشته است.[۷] از سوی دیگر، اسلام سنت‌های مثبت و سازنده اقوام و ملل ازجمله اصل شورا را پذیرفته است.[۸] سوره چهل و دوم قرآن کریم شورا نام دارد. خداوند تعالی در قرآن به پیامبر اکرم(ص) فرمان داده است با مردم مشورت کند[۹] این فرمان بر نقش و اهمیت مشاوره در مسائل اجتماعی و سیاسی دلالت دارد [۱۰] و ارزش شورا و مشورت در حیات اجتماعی مسلمانان بارها از زبان پیامبر(ص) و ائمه(ع) بیان شده است[۱۱] فلسفه وجودی مجلس شورای اسلامی تحقق مضمون آیات کریم «وَ أَمْرُهُمْ شُورى بَینَهُمْ» [۱۲] و «وَ شاوِرْهُمْ فِی اْلأَمْرِ» [۱۳] است و نظام شورایی دستوری اسلامی و متکی بر شیوه‌های عملی پیامبر اکرم(ص) است.[۱۴] نخستین نشانه تفکر شورایی برای قانونگذاری در ایران به شیوه مجلس مشورتی را باید در رساله «یک کلمه» میرزایوسف‌خان مستشارالدوله نوشته شده در فاصله ۱۲۸۳ ـ ۱۲۸۷ق جستجو کرد که در آن میان شورای اسلامی با قوانین فرانسوی مقایسه شده و برتریِ قوانین اسلامی بر غربی نمایانده شده است[۱۵] نخستین مجلس شورا در ایران با سبک جدید در دوره مشروطه ایجاد شد. مبارزات عدالت‌‌خواهانه علما و مردم ایران علیه دولت قاجاریه در ۱۴ جمادی‌الثانی ۱۳۲۴ق/ ۱۴ مرداد ۱۲۸۵، به صدور فرمان مشروطه انجامید [۱۶] و نخستین مجلس شورای ملی در ۱۸ شعبان ۱۳۲۴ق/ ۱۷ مهر ۱۲۸۵، در محل کاخ گلستان به دست مظفرالدین‌شاه افتتاح شد.[۱۷] از نهضت مشروطه تا انقلاب اسلامی ایران، ۲۴ دوره مجلس قانونگذاری تشکیل شده است: مجلس اول تا پنجم در زمان قاجاریه، مجلس ششم تا سیزدهم در زمان رضا پهلوی و مجلس سیزدهم تا بیست و چهارم در دوره محمدرضا پهلوی بوده است.[۱۸] انتخابات دوره نخست صنفی بود و نمایندگان مجلس از شش دسته شاهزادگان قاجار، علما، اعیان و اشراف، تاجران، ملّاکان (صاحبان ملک بسیار)، کشاورزان و اصناف انتخاب می‌شدند[۱۹] از این‌رو کارگران و تهی‌دستان عملاً از حق انتخاب‌شدن محروم بودند. [۲۰] مجلس شورای ملی پس از کودتای رضاخان پهلوی در سال ۱۲۹۹ و تسلط وی بر کشور به انحطاط بیشتری دچار شد و گزینش نمایندگان از سال ۱۳۰۵ ـ ۱۳۲۰ یکسره در دست دولت بود[۲۱] و نمایندگان مجلس با نظر دربار پهلوی گزینش می‌شدند (رستمی، ۱/۲۸). تقلب برای تعیین نمایندگانِ طرفدار دولت و سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) در دوره پهلوی دوم نیز ادامه یافت.[۲۲] (ببینید: مجلس شورای ملی)
شکل‌گیری مجلس شورای اسلامی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در دوران امام‌خمینی سه دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی برگزار شد.[۲۳] نخستین انتخابات مجلس در ۲۴ اسفند ۱۳۵۸ برگزار گردید و در ۷ خرداد ۱۳۵۹ که برابر ۱۳رجب سالروز ولادت امیرالمؤمنین علی(ع) بود، نخستین دوره مجلس در محل سابق مجلس سنا با پیام امام‌خمینی،[۲۴] افتتاح شد.[۲۵] محل آن تا سال ۱۳۸۰ همین مکان بود و سپس به ساختمان تازه تأسیس برای آن جنب محل مجلس شورای ملی در میدان بهارستان انتقال یافت [۲۶] در برابر «عدل مظفر» که به عنوان ماده تاریخ افتتاح مجلس شورای ملی بر سر در آن نقش بست[۲۷] سه کلمه «مظهر عدل علی» ماده تاریخ مجلس شورای اسلامی ۱۳۵۹ شد و در جلسه ۲۱ دوره اول، تصویب شد بر سر در ورودی مجلس نصب گردد[۲۸] در آغاز برابر تعبیر قانون اساسی به آن مجلس شورای ملی گفته می‌شد اما امام‌خمینی در ۷ شهریور ۱۳۵۸ ابراز امیدواری کرد که مجلس، مجلسی «اسلامی» و مانع برنامه‌های غیر اسلامی و خلاف شرع باشد.[۲۹] محمدصادق خلخالی نماینده مجلس در هشتمین جلسه تشکیل مجلس در ۳/۴/۱۳۵۹ پیشنهاد کرد عنوان مجلس شورای ملی به مجلس شورای اسلامی تغییر یابد [۳۰] که مورد موافقت نمایندگان قرار گرفت و در ۳۱/۴/۱۳۵۹ تصویب شد[۳۱] و سپس در بازنگری در قانون اساسی در سال ۱۳۶۸ به آن تصریح شد.[۳۲] انتخابات دومین دوره مجلس در ۲۶/۱/۱۳۶۳ و دوره سوم در ۲۶/۱/۱۳۶۷ انجام گرفت[۳۳] و هر دو در زمان مقرر با پیام امام‌خمینی افتتاح شد.[۳۴] حضور مردم در انتخابات در هر سه دوره مجلس گسترده بود و مردم از پیام امام‌خمینی در خصوص شرکت همه اقشار به‌ویژه روحانیان در انتخابات مجلس استقبال کردند[۳۵] و پیشگامی روحانیان در انقلاب و جایگاه آنان در میان مردم موجب شد جمع قابل توجهی از آنان به مجلس راه یابند؛[۳۶] چنان‌که از نمایندگان دوره اول، دوم و سوم مجلس به‌ترتیب ۱۱۰ تن، [۳۷] ۱۴۹ تن [۳۸] و ۱۱۷ تن [۳۹] تحصیلات حوزوی داشتند. در هر سه دوره چهار زن نیز به مجلس راه یافتند.[۴۰]
جایگاه مجلس شورای اسلامی
مجلس شورای اسلامی در ساختار جمهوری اسلامی ایران جایگاه مهم و اختیارات زیادی دارد و علاوه بر اعمال قوه مقننه که تنها از طریق آن صورت می‌گیرد، سرنوشت بخشی از قوه مجریه نیز از طریق آن رقم می‌خورد[۴۱] قانون‌گذار واقعی چنان‌که امام‌خمینی نیز تأکید کرده است، خداست و دستورهای پیامبر اسلام(ص) نیز در حکم قانون الهی است و همه مردم باید از آن پیروی کنند[۴۲] و مجلس شورا قانون‌های کشور را بر اساس آیین اسلام تنظیم می‌کند.[۴۳] از سوی دیگر، امام‌خمینی، مجلس را در رأس امور، خانه ملت[۴۴] کانون هدایت،[۴۵] در رأس تمام نهادهای نظام اسلامی و دارای ویژگی‌‌های خود[۴۶] و جایگاه تربیت و اخلاق جامعه[۴۷] شمرده است که ناپاکان و قدرتمندان و خان‌ها و وابستگان به شرق و غرب نباید به آن راه پیدا کنند.[۴۸] ایشان بر این باور بود که در پرتو مجلس ملی و اسلامی مطبوعات، رادیو و تلویزیون و اداره‌ها اصلاح [۴۹] و خرابی‌های مادی و معنوی دوره طاغوت جبران خواهد شد.[۵۰] امام‌خمینی از همه اقشار مردم می‌خواست جایگاه مجلس را پاس داشته و از مصوبات آن اطاعت کنند.[۵۱] ایشان نافرمانی در برابر دستورهای مجلس را موجب فساد و سزاوار پیگیری می‌دانست [۵۲] و بر آن بود که با مجلس قوی و با پشتوانه مردم می‌توان در برابر مخالفان ایران ایستاد.[۵۳] ایشان با مخالفت‌های سیدابوالحسن بنی‌صدر نخستین رئیس‌جمهور ایران، با قوانین مجلس شورای اسلامی[۵۴] به‌شدت برخورد کرد و قانون را بالاتر از همه چیز و مخالفت با آن را دیکتاتوری خواند.[۵۵] امام‌خمینی شرکت در انتخابات مجلس شورا را ضرورتی عقلی و دینی شمرده [۵۶] و هشدار داده است چه بسا با مسامحه و کناره‌گیری علما از شرکت در انتخابات مجلس، مسائل صدر مشروطه تکرار شود.[۵۷] ایشان حضور مردم در تعیین نمایندگان خود را نشانه پیوند آنان با مسئولان و مظهر اقتدار نظام سیاسی اسلام در برابر تهدید بیگانگان خواند[۵۸] و حتی در اوج جنگ تحمیلی و بمباران شهرها به دست نظامیان عراق از مردم خواست از تهدید دشمن بعثی نترسیده، در انتخابات مجلس شرکت کنند و اعلام کرد خود نیز تحت هر شرایطی در انتخابات مجلس شرکت می‌کند.[۵۹] (ببینید: انتخابات)
شرایط نمایندگان و رأی‌دهندگان
برای چگونگی شکل‌گیری مجلس شورای اسلامی، شورای انقلاب در ۱۷/۱۱/۱۳۵۸ آئین‌نامه‌ای در هشت فصل و ۶۱ ماده و شانزده تبصره تصویب کرد. تابعیت ایران، محجورنبودن، حداقل ۲۵ سال سن، شهرت‌نداشتن به فساد، اعتقاد به نظام جمهوری اسلامی و وفاداری به قانون اساسی و خواندن و نوشتن به حد کافی از شرایط نامزدشدن برای نمایندگی بود. اقدام‌کنندگان علیه انقلاب و اساس جمهوری اسلامی و اعضای ساواک و کارگزاران نزدیک به آن رژیم از پانزده خرداد ۱۳۴۲ تا بهمن ۱۳۵۷ نمی‌توانستند نامزد نمایندگی مجلس شوند.[۶۰] پس از شکل‌گیری مجلس شورای اسلامی، نمایندگان در سال ۱۳۶۲ آئین‌نامه‌ای برای انتخابات مجلس در ۱۰ فصل، ۸۹ ماده و ۵۱ تبصره تصویب کردند تا انتخاب نمایندگان در دوره‌های بعد در چارچوب آن صورت گیرد. برابر این آئین‌نامه انتخاب‌کنندگان باید شانزده سال داشته و تابع ایران و عاقل باشند و انتخاب‌شوندگان در وقت ثبت نام باید اعتقاد و التزام عملی به اسلام، تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران، اعتقاد و التزام عملی به جمهوری اسلامی ایران، ابراز وفاداری به قانون اساسی، سواد خواندن و نوشتن به حد کافی، سلامت جسمی، حداقل ۲۶ و حداکثر ۷۵ سال تمام داشته باشند و نمایندگان اقلیت‌های دینی نیز باید در دین خود دارای عقیده ثابت باشند.[۶۱] از سوی دیگر، درباره جایگاه و رسالت مجلس شورای اسلامی، امام‌خمینی دلسوزی برای کشور را از وظایف نمایندگی می‌شمرد و تأکید میکرد کسانی می‌توانند برای مجلس نامزد شوند که به منافع ملی احترام بگذارند؛[۶۲] از این‌رو نمایندگان مجلس در رژیم پهلوی، که مصالح و مفاسد را تشخیص نمی‌دادند، نه منتخب مردم بودند و نه مطابق قانون عمل می‌کردند، صلاحیت نمایندگی مجلس را نداشتند.[۶۳] از نگاه ایشان کار مجلس تنظیم برنامه‌ها بر اساس اسلام است؛ از این‌رو علمای اسلام‌شناس و افراد اسلامی و سیاسیِ دارای صلاحیت باید به صحنه بیایند[۶۴] و افراد برآمده از متن مردم نامزد نمایندگی شوند.[۶۵] امام‌خمینی ویژگی‌هایی چون دینداری، امانتداری، پارسایی و آگاهی به مصالح کشور را برای نمایندگان مجلس لازم می‌دانست.[۶۶] ایشان تخصص را نیز از شرایط نمایندگی مجلس می‌دانست و افراد آشنای با اقتصاد و کشاورزی و امور نظامی، سیاست‌مدار و مطلع از مسائل جهانی را برای نمایندگی مجلس توصیه میکرد[۶۷] و با اشاره به مجالس پیش از انقلاب اسلامی یادآور شد اگر در گذشته افراد مؤثری مانند سیدحسن مدرس در مجلس بودند،[۶۸] مشروطه به طور صحیح پیش می‌رفت و دستخوش افکار غربی و تصرفات نابجا نمی‌شد.[۶۹] در نخستین دوره انتخابات پس از پیروزی انقلاب اسلامی افرادی ناصالح برای تصرف کرسی‌های مجلس فعالیت‌های شدیدی می‌کردند.[۷۰] دغدغه اسلامیتِ مجلس و پیشگیری از نفوذ این‌گونه افراد امام‌خمینی را واداشت تا در ۲۳/۱۱/۱۳۵۸ در حالی‌که در بیمارستان قلب تهران بستری بود، در پیامی از مردم بخواهد رشد انسانی و اسلامی خود را در انتخابات مجلس نشان دهند و مصالح اسلام و کشور را فدای مصالح شخصی و گروهی نکنند؛ وحدت کلمه را حفظ و اشخاص اسلامی، متعهد و غیر منحرف را انتخاب کنند و سرنوشت کشور را به دست افراد معتقد به اسلام، جمهوری اسلامی و قانون اساسی بسپارند؛[۷۱] همچنین در همین روز در سخنانی به آنان توصیه کرد انتخابات، سالم و با آرامش برگزار شود.[۷۲] چند روز بعد نیز تأکید کرد از اختلاف و تفرقه و از رفتارهای خلاف موازین شرعی و اخلاقی بپرهیزند و در مخالفت‌های سیاسی و غیر سیاسی از حدود اخلاق اسلامی تجاوز نکنند.[۷۳] امام‌خمینی در آستانه انتخابات سومین مجلس شورای اسلامی در پیامی، با توجه به جریان‌های سیاسی و فکری موجود ازجمله یادآورشد مردم به نمایندگانی رأی دهند که طعم تلخ فقر را چشیده و در گفتار و رفتار مدافع اسلام مستضعفان، اسلام رنجدیدگان، اسلام عارفان مبارزه‌جو، اسلام پاک‌طینتان عارف و در یک کلمه، مدافع اسلام ناب محمدى باشند و طرفداران اسلام سرمایه‌دارى، اسلام مستکبران، اسلام مرفهان بىدرد، اسلام منافقان، اسلام راحت‌طلبان، اسلام فرصت‌طلبان و اسلام امریکایی را طرد و آنان را به مردم معرفى نمایند.[۷۴] ایشان در همین پیام، هدف از انتخابات را در نهایت حفظ اسلام دانست و به تمام نامزدهای مجلس شورای اسلامی نصیحت کرد که در هر حال در رفتار و تبلیغات انتخاباتی خود، اخلاق و تعالیم اسلامی را رعایت کنند.[۷۵]
ساختار و مراکز وابسته مجلس
به موجب قانون اساسی، مجلس شورای اسلامی از نمایندگان ملت که به طور مستقیم و با رأی مخفی انتخاب می‌شوند، تشکیل می‌شود.[۷۶] دوره نمایندگی مجلس چهار سال است و کشور هیچ‌گاه نباید بدون مجلس باشد.[۷۷] در قانون اساسی مصوب ۱۳۵۸ آمده بود که عده نمایندگان مجلس ۲۷۰ تن است و پس از هر ده سال در صورت زیاد شدن جمعیت کشور در هر حوزه انتخابی به نسبت هر ۱۵۰هزار تن یک نماینده افزوده می‌شود، اما در بازنگری قانون اساسی سال ۱۳۶۸، این اصل این‌گونه تغییر یافت که عده نمایندگان مجلس ۲۷۰ تن است و از آن تاریخ به بعد پس از هر ده سال با در نظر گرفتن عوامل سیاسی، جغرافیایی و انسانی حداکثر بیست نماینده می‌تواند اضافه شود.[۷۸] زرتشتیان و کلیمیان هر کدام یک نماینده و مسیحیان آشوری و کلدانی مجموعاً یک نماینده و مسیحیان ارمنی جنوب و شمال هر کدام یک نماینده انتخاب می‌کنند. مجلس با حضور دوسوم مجموع نمایندگان رسمیت پیدا می‌کند.[۷۹] مذاکرات آن باید علنی باشد و گزارش کامل آن از رادیو و روزنامه رسمی برای اطلاع عموم منتشر شود.[۸۰] مجلس شورای اسلامی از جهت ساختار داخلی از هیئت رئیسه، جلسات عمومی، کمیسیون‌ها و واحدهای اداری و پشتیبانی تشکیل می‌شود. بر اساس اصول قانون اساسی، ترتیب انتخاب هیئت رئیسه و شمار کمیسیون‌ها و دیگر امور مجلس با آئین‌نامه داخلی که به تصویب دوسوم نمایندگان می‌رسد مشخص می‌شود. این آئین‌نامه سه هیئت‌رئیسه سنی، موقت و دائمی برای مجلس پیش‌بینی کرده است. هیئت‌رئیسه سنی از دو تن از مسن‌ترین و دو تن از جوان‌ترین نمایندگان تشکیل می‌شود و کار آنان برگزاری جلسات افتتاحیه و سوگند و تعیین هیئت‌رئیسه موقت است و هیئت‌رئیسه موقت دوازده تن شامل رئیس و نایب‌رئیس و منشی و کارپرداز برای تصویب اعتبارنامه‌ها و انتخاب هیئت‌رئیسه دائم است و هیئت‌رئیسه دائم نیز دوازده تن است که به مدت یک سال انتخاب می‌شود.[۸۱] وظیفه کمیسیون‌های مجلس بررسی و اصلاح و تکمیل لوایح دولت و تهیه طرح‌های قانونی است که نمایندگان یا شوراهای عالی استان‌ها طبق اصول ۷۴ و ۱۰۱ قانون اساسی به مجلس می‌دهند.[۸۲] مراکز وابسته مجلس ازجمله عبارت‌اند از:
- دیوان محاسبات کشور که مستقیماً زیر نظر مجلس شورای اسلامی اداره می‌شود. این سازمان حق رسیدگی به همه حساب‌های وزارتخانه‌ها، مؤسسه‌ها و شرکت‌های دولتی دارد که از بودجه عمومی استفاده می‌کنند.[۸۳]
- مجلس دارای دو کتابخانه و یک مرکز پژوهش است. کتابخانه مجلس از کتابخانه‌های معتبر کشور است و کتاب‌های نفیس و اسناد تاریخی منحصر به فردی در آن نگهداری می‌شود و بیش از صد سال قدمت دارد. این کتابخانه هم‌زمان با نهضت مشروطیت و در سال ۱۲۸۵ تاسیس شد و در حال حاضر از این ساختمان به عنوان کتابخانه شماره ۲ مجلس (کتابخانه ایران‌شناسی و کتابخانه تخصصی مطالعات زنان) نام برده می‌شود. ساختمان اصلی کتابخانه مجلس ساختمان شماره ۱ است که در سال ۱۳۴۱ تاسیس شد (مرکز اسناد مجلس).
- مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی برای فراهم‌آوردن زمینه‌های لازم جهت کارشناسی هرچه بهتر قوانین، پشتیبانی علمی و پژوهشی متناسب با وظایف مجلس و بهره‌برداری از اطلاعات و تحقیقات کارآمد در امر قانونگذاری از اواخر سال ۱۳۷۱ به صورت نهادی مستقل آغاز به کار کرده و مراحل قانونی آن در سال ۱۳۷۴ به پایان رسیده است.[۸۴]
وظایف و اختیارات نمایندگان
نمایندگان مجلس شورای اسلامی بنا بر اصل ۶۷ قانون اساسی در برابر قرآن مجید سوگند به خدای قادر متعال یاد می‌کنند پاسدار حریم اسلام و نگهبان دستاورد‌های انقلاب اسلامی و مبانی جمهوری اسلامی باشند و در انجام وظایف وکالت، امانت و تقوا را رعایت کنند و به استقلال و اعتلای کشور و حفظ حقوق مردم و خدمت به آنان پایبند باشند و از قانون اساسی دفاع کنند و در گفته‌ها و نوشته‌های خود استقلال کشور و آزادی مردم و تأمین مصالح آنان را مد نظر داشته باشند. بر اساس اصل ۷۱، مجلس شورای اسلامی در حدود قانون اساسی، در همه امور کشور، قانون وضع می‌کند و برابر اصل ۷۲، مجلس شورای اسلامی نمی‌تواند قوانینی وضع کند که با اصول و احکام مذهب رسمی کشور یا قانون اساسی مغایرت داشته باشد. بر اساس اصل ۷۶ مجلس شورای اسلامی در تمام امور کشور حق تحقیق و تفحص دارد و بر اساس اصل ۷۷، قرارداد‌ها و موافقت‌نامه‌های بین‌المللی باید به تصویب مجلس برسد. بر اساس اصل ۷۸، تغییر مرزهای کشور با حفظ مصالح باید به تصویب چهارپنجم نمایندگان برسد و بر اساس اصل ۸۳، بناها و اموال نفیس دولتی جز با تصویب مجلس به دیگران منتقل نمی‌شود و بنا بر اصل ۸۷ قانون اساسی، رئیس‌جمهور برای هیئت وزیران باید از مجلس رأی اعتماد بگیرد و برابر اصل ۸۸ قانون اساسی، هرگاه نماینده‌ای از وزیر مسئول درباره یکی از وظایف او سؤال کند، آن وزیر موظف است در مجلس حاضر شود و به پرسش او پاسخ دهد. این اصل پس از بازنگری در سال ۱۳۶۸ این‌گونه تغییر یافت که در صورت سؤالِ یک‌چهارم نمایندگان از رئیس‌جمهور یا وزرا، آنان موظف‌اند در مجلس حاضر شوند و به پرسش‌های نمایندگان مردم پاسخ دهند و برابر اصل ۸۹، مجلس حق استیضاح وزیران و برکناری آنان و استیضاح رئیس‌جمهور را داراست و برای استیضاح رئیس‌جمهور دست‌کم پیشنهاد یک‌سوم نمایندگان و برای استیضاح وزرا دست‌کم پیشنهاد ده تن ضروری است. برابر بند دوم اصل ۸۹، رأی به عدم کفایت سیاسی رئیس‌جمهور باید به تأیید رهبری برسد. امام‌خمینی برای تبیین جایگاه مجلس شورای اسلامی و نمایندگان آن در قانون اساسی و اصول یاد‌شده، در پیام‌ها و سخنان خود به حقوق و وظایف نمایندگان اشاره کرده است؛ ازجمله خدمت به اسلام، مسلمانان و محرومان و فراهم‌کردن زمینه اجرای عدالت اسلامی،[۸۵] کوشش برای رفع محرومیت از جامعه[۸۶] نظارت و استیضاح دولت[۸۷] تسریع در تصویب طرح‌ها و لوایح[۸۸] توجه به اولویت‌ها با درک شرایط جامعه[۸۹] استفاده از افراد خبره و متخصص خارج از مجلس برای وضع قوانین اداری مناسب[۹۰] و تلاش برای حل معضلات اقتصادی مانند تورم و مسکن[۹۱] همچنین ایشان از نمایندگان مجلس خواسته است که به وظیفه نظارتی خود بر نهاد‌ها و قوای مسلح عمل کنند و اگر قوای مسلح و فرماندهان و نظامیان بر خلاف مصالح کشور حرکت کردند و یا در احزاب و بازی‌های سیاسی وارد شدند، از همان گام نخست با آن مخالفت و از این کار جلوگیری کنند.[۹۲] امام‌خمینی مجموعه خواسته‌ها و انتظارهای اسلامیِ مردم از مجلس و نمایندگان را جهت رفع گرفتاری‌ها و محرومیت‌ها و دگرگونی در نظام پر پیچ‌وخم اداری کشور، انتظاری بجا و بحق می‌دانست که باید آنها را جدی گرفت.[۹۳] به اعتقاد ایشان نمایندگان باید به فکر مسائل اصلی و کلیدی باشند و به سمتی حرکت کنند که مشکلات اساسی کشور مرتفع و سیاست‌های زیربنایی کشور در امور فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در راستای کمک به محرومان و رفع استضعاف، مدوّن به اجرا در بیاید.[۹۴]
رابطه مجلس و شورای نگهبان
بنا بر اصل ۹۳ قانون اساسی، مجلس شورای اسلامی بدون شورای نگهبان اعتبار قانونی ندارد و بر اساس اصل ۹۴ همه مصوبات مجلس شورای اسلامی برای تأیید باید به شورای نگهبان فرستاده شود و این شورا موظف است آن را تا حداکثر ده روز از تاریخ وصول و در صورت نیاز تا بیست روز از نظر مطابقت با موازین اسلام و قانون اساسی بررسی کند و در صورت مغایرت برای تجدید نظر به مجلس برگرداند. طبق اصل ۹۹ قانون اساسی نظارت بر انتخابات مجلس شورای اسلامی بر عهده شورای نگهبان است. امام‌خمینی نیز تأکید کرده است شورای نگهبان برای حراست بر اسلامی‌بودن قوانین، باید بر قوانین مصوب مجلس نظارت کند.[۹۵] ایشان مصوبات مجلس شورای اسلامی را شرعی و قانونی و مخالفت با آن را پس از تأیید شورای نگهبان هم‌‌ردیف مخالفت با اسلام شمرده است.[۹۶] ایشان به نمایندگان مجلس شورای اسلامی سفارش میکرد در تصویب قانون‌ها دقت کنند تا شورای نگهبان آن را رد نکند و جایگاه قوه مقننه در انظار مردم سست نگردد.[۹۷] ایشان در ۱۷ بهمن ۱۳۶۶، در پاسخ به نامه و درخواست جمعی از مسئولان نظام، با تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام، برای رفع اختلاف احتمالی مجلس و شورای نگهبان موافقت کرد. ایشان در این نامه تصریح کرد با وجود مراحل طی‌شده زیرنظر کارشناسان که در تشخیص امور مرجع هستند، نیازی به تشکیل چنین مجمعی نمی‌بیند؛ اما برای رعایت نهایت احتیاط و در صورتی که میان مجلس و شورای نگهبان، شرعاً و قانوناً توافق حاصل نشد، مجمع با حضور فقهای شورای نگهبان و نمایندگان انتخاب‌شده، تشکیل شود.[۹۸] امام‌خمینی به شورای نگهبان نیز توصیه کرد خدا را در نظر بگیرند و تلاش کنند قوانین مجلس صددرصد اسلامی باشد.[۹۹] امام‌خمینی در اختلاف میان شورای نگهبان و وزارت کشور در انتخابات مجلس، در مواردی وارد شده و به اختلاف پایان داده است. در انتخابات مجلس سوم، میان هیئت‌های نظارت منتخبِ شورای نگهبان و هیئت‌های اجراییِ وزارت کشور درباره برخی از مسائل ازجمله صحت انتخاباتِ برخی از شهرها اختلاف بود که با ورود امام‌خمینی مسئله حل شد.[۱۰۰] ایشان همچنین درباره مسئله تردید شورای نگهبان در صحت انتخابات، به هیئتی ـ به سرپرستی محمدعلی انصاری به نمایندگی از ایشان و متشکل از دو تن از شورای نگهبان و دو تن از وزارت کشور ـ مأموریت داد تا به مسئله رسیدگی کنند.[۱۰۱] این هیئت با بازشماری برخی از صندوق‌ها به اختلاف پایان داد و صحت انتخابات را تأیید کرد.[۱۰۲] (ببینید: شورای نگهبان)
مقایسه با مجالس پیشین
امام‌خمینی مجالس دوره قاجار و پهلوی و عمده نمایندگان آنها را افرادی شایسته و مستقل نمی‌شمرد و آنان را بازیچه شاهزاده‌ها و خان‌های صاحب‌نفوذ می‌دانست.[۱۰۳] ایشان بر آن بود که انگلستان برای خارج‌کردن احکام اسلامی از میدان عمل و جایگزینی قوانین غربی، مشروطه را از اهداف اصلی خود منحرف کرد[۱۰۴] و به قانون نظارت مجتهدان بر تصویب قوانین مندرج در متمم قانون اساسی عمل نشد.[۱۰۵] ایشان مجالس شورای ملی دوره پهلوی را برآمده از زور سرنیزه می‌دانست و آن را ملی به حساب نمی‌آورد[۱۰۶] و بر آن بود که سفارتخانه‌های دولت‌های بیگانه در تعیین نمایندگان نقش داشتند.[۱۰۷] ایشان مجالس این دوره را فاسد و خیانتکار و نمایندگان را نوعاً منحرف و افراد صالح آن را در اقلیت می‌دید؛[۱۰۸] چنان‌که دولت‌های برآمده از چنین مجالسی را نیز مشروع نمی‌دانست.[۱۰۹] از سوی دیگر، امام‌خمینی نمایندگان مجالس گذشته را با نمایندگان مجلس شورای اسلامی قابل قیاس نمی‌دانست و در اشاره به دوره نخست مجلس تشکیل چنین مجلسی در جمهوری اسلامی را مایه شکرگزاری از خداوند شمرد[۱۱۰] و آن را نتیجه خون وفاداران به اسلام و عصاره تلاش ملت و فراهم‌آمده از «الله اکبر»های مردم معرفی کرد.[۱۱۱] ایشان در چهارم بهمن ۱۳۶۱ مجلس شورای اسلامی را بهترین مجلس دنیا و برترین مجلس ایران از صدر مشروطه و نوع نمایندگان مردم را افرادی با حسن نیت خواند؛[۱۱۲] همچنین در چهاردهم خرداد ۱۳۶۲ با اشاره به شرکت گسترده مردم در انتخاب نمایندگان و عدم دخالت خان‌ها و سفارتخانه‌ها در انتخابات، یادآور شد آنجایی هم که اثبات شد زور و جبر در گزینش نماینده‌ای مؤثر بوده اعتبارنامه آن نماینده در مجلس رد شد.[۱۱۳]
توصیه به نمایندگان
امام‌خمینی مجلس شورای اسلامی را الگوی ملت و نمونه برای دیگر مجالس جهان و مجالس شورای آینده ایران شمرده و توصیه‌های اخلاقی، سیاسی و عملی بسیاری به نمایندگان مجلس کرده است؛ ازجمله اینکه کار و تلاششان برای خدا و کسب رضایت او باشد،[۱۱۴] اخلاق اسلامی را رعایت کنند و از حمله به دیگر نمایندگان و به دولت و افراد غایب بپرهیزند و در تدوین قانون با نقد و مباحثه، طرح‌ها را هموار سازند و در صورت متهم‌شدن فردی به کاری خلاف قانون یا دیانت به متهم فرصت داده شود از خود دفاع کند و بتواند به قوه قضاییه شکایت برد؛[۱۱۵] همچنین در صورت استیضاح دولت از عیبجویی و انتقام بپرهیزند.[۱۱۶] خلق و خوی اسلامی را از دست ندهند و پس از پیروزی در انتخابات به رفاقت‌های گذشته آنان با رقبای خود لطمه‌ای وارد نیاید.[۱۱۷] مواظبت بر اسلامی‌بودن طرح‌ها و مخالفت با طرح‌های ضد اسلامی از دیگر توصیه‌های امام‌خمینی به نمایندگان مجلس بود.[۱۱۸] ایشان به آنان سفارش میکرد برای آشنایی بهتر با برنامه‌های اسلام درباره اسلام تحقیق کنند و تحت تأثیر مکتب سرمایه‌داری و کمونیسم قرار نگیرند [۱۱۹] و نطق‌های پیش از دستور نمایندگان، باید مانند خطبه‌های نهج البلاغه و سخنان امامان(ع)، مردم را رو به صلاح ببرد.[۱۲۰] ایشان با یادآوری گرفتاری‌های ناشی از جنگ تحمیلی و مهاجران جنگی، به نمایندگان مجلس یادآور شد با حفظ حق نظارت خود برای جلوگیری از انحراف‌ها، مشکلات دولت را درک کنند و کارهای مثبت و توفیقات آن را در حل گرفتاری‌ها در نظر بگیرند و به دولت در حل کارها مهلت دهند و نیز برای ادای شکر نعمت‌های خداوند و گرفتارنشدن به خشم او حق و ضوابط را در نظر بگیرند و بدون ملاحظه دوستی و دشمنی و وابستگی سیاسی و جناحی درباره دیگران و ردّ و اثبات اعتبارنامه‌ها داوری کنند؛[۱۲۱] چنان‌که پس از آنکه جناح‌های فکری و سیاسی گوناگون برای راهیابی به مجلس سوم به رقابت پرداختند.[۱۲۲] امام‌خمینی از نمایندگان پیروز و افراد راه‌نیافته به مجلس و نیز از هواداران دو جناح سیاسی و مذهبی کشور خواست دست دوستی به هم دهند و بدانند همه این امور اعتباری و زودگذر است و همه در محضر حق هستند.[۱۲۳] ضرورت تعامل دولت و مجلس و حوزه از دیگر توصیه‌های امام‌خمینی به مجلس بود.[۱۲۴] ایشان با اشاره به آیه «وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا» [۱۲۵] و نیز آیه «لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا» [۱۲۶]، از دست‌اندرکاران قوه مقننه و مجریه می‌خواست در پیشبرد کشور با یکدیگر هم‌فکری کنند.[۱۲۷] ایشان با یادآوری جنگ و حضور دشمن در خاک ایران، وحدت و انسجام نمایندگان و دست‌اندرکاران کشور را مهم‌ترین مسئله می‌دانست.[۱۲۸] استقلال فکری و ایستادگی در برابر ابرقدرت‌های شیطانی جهان و توجه به سیاست نه شرقی و نه غربی [۱۲۹] مرعوب‌نشدن در برابر افکار غربی و شرقی [۱۳۰] دخالت‌نکردن قوه مقننه در قوه قضاییه و مجریه[۱۳۱] تلاش برای حل مسائل اقتصادی چون مبارزه با تورم و حل مشکل مسکن و زمین[۱۳۲] اجراکردن عدالت اسلامی، خدمت به اسلام و مسلمانان و خدمت به محرومان[۱۳۳] از توصیه‌های دیگر امام‌خمینی به نمایندگان مردم بود. ایشان از نمایندگان می‌خواست برای رفع محرومیت از جامعه بکوشند و طرح‌های مربوط به رفاه مستضعفان را انقلابی و بدون تشریفات پرپیچ‌وخم اداری تصویب کنند؛[۱۳۴] همچنین ساده‌زیستی نمایندگان را شرط مقاومت در برابر توطئه‌های دشمنان می‌شمرد و بارها از زندگی ساده و شجاعت سیدحسن مدرس نماینده مجلس شورای ملی مَثَل می‌آورد و نمایندگان را تشویق میکرد از وی الگو بگیرند.[۱۳۵] امام‌خمینی تأکید میکرد نمایندگان در بررسی لوایح و طرح‌ها سرعت داشته باشند[۱۳۶] و برای استحکام و تسریع در تصویب قوانین متقن و شناخت موضوعات از افراد خبره و متخصص کمک بگیرند،[۱۳۷] قوانین اداری مترقی را جانشین مقررات مزاحمِ حال ملت کنند و به امور اقلیت‌های دینی رسیدگی کنند.[۱۳۸] توجه به اولویت‌ها از دیگر سفارش‌های ایشان به نمایندگان بود. در اوج جنگ و اشغال کشور که گروه قابل توجهی از نمایندگان مجلس عازم حج بودند،[۱۳۹] ایشان به نمایندگان اندرز داد مبادا برای رفتن به حج استحبابی، امر واجبی مانند جبهه و مرزهای کشور آسیب ببیند؛[۱۴۰] همچنین به آنان سفارش میکرد تصویب قوانین شرعیِ مرتبط با مسئله قضا و دادرسی را بر سایرکارها مقدم کنند.[۱۴۱] ایشان در وصیت‌نامه خود از نمایندگان خواست اگر عناصر منحرفی با دسیسه، وکالت خود را به مردم تحمیل کردند، نمایندگان اعتبارنامه آنان را رد کنند و نگذارند حتی یک عنصر وابسته به مجلس راه یابد.[۱۴۲]
عملکرد
- نخستین دوره مجلس شورای اسلامی را از پرکارترین مجالس قانونگذاری شمرده‌اند.[۱۴۳] در این دوره که رئیس سنی آن یدالله سحابی و رئیس دایمی آن اکبر هاشمی رفسنجانی بود.[۱۴۴] الزام دولت به اجرای اصول قانون اساسی [۱۴۵] تصویب قانون‌های مورد نیاز کشور در بخش‌های گوناگون دفاعی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، روابط بین‌الملل و تصویب اساسنامه بسیاری از نهادهای انقلابی،[۱۴۶] تصویب قوانین حمایتی از مستضعفان، خانواده‌های شهدا، جانبازان و اسرا[۱۴۷] تدوین قانون حدود، قصاص و دیات، [۱۴۸] رأی به عدم کفایت سیاسی سیدابوالحسن بنی‌صدر نخستین رئیس‌جمهور ایران در ۳۱/۳/۱۳۶۰ [۱۴۹] تفحص در کار دولت‌ها و سؤال از دولت درباره مسائل سرنوشت‌‌ساز کشور ازجمله کارهای آن بود.[۱۵۰] تعیین تکلیف و موافقت با آزادی گروگان‌های لانه جاسوسی امریکا،[۱۵۱] پس از آنکه امام‌خمینی کار آنان را به مجلس واگذار کرد[۱۵۲] و مجلس با تصویب چهار شرط اصلی امام‌خمینی؛ عدم دخالت سیاسی و نظامی امریکا در ایران، آزادسازی سرمایه‌های ملت ایران، لغو تحریم‌های اقتصادی و مالی علیه ایران و بازگرداندن اموال محمدرضا پهلوی به ایران و ابلاغ آن به دولت برای اجرا از دیگر کارهای این دوره بود.[۱۵۳] امام‌خمینی با توجه به ایستادگی نمایندگان در برابر زیاده‌خواهی امریکا یادآور شد مجلس شورای اسلامی چون سدی عظیم در برابر توطئه‌های ابرقدرت‌ها ایستاده است.[۱۵۴].
- در دومین دوره مجلس در دوشنبه ۷ خرداد ۱۳۶۳ که به ریاست سنی سعید امانی گشایش یافت [۱۵۵] و اکبر هاشمی رفسنجانی در چهار سال رئیس دائمی آن بود؛[۱۵۶] مسائل مهمی مانند قانون احیای اراضی، مالکیت معادن، قانون کار و تجارت خارجی [۱۵۷] قانون مجازات اسلامی، قانون اجرای اصل ۴۹ قانون اساسی، قانون چگونگی وصول مالیات، قانون خدمت نظام وظیفه، قانون مجازات محتکران و اساسنامه چند ارگان مانند کمیته‌های انقلاب اسلامی تصویب شد.[۱۵۸] کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی با رسیدگی به ۳۸۱۹۰ شکایت، نقش مؤثری در انتقال خواست مردم به دولت در این دوره داشت.[۱۵۹] به علت درگیربودن کشور با جنگ تحمیلی قوانین متعددی مرتبط با دفاع و امور رزمندگان در مجلس تصویب شد.[۱۶۰]
- سومین دوره مجلس شورای اسلامی در ۷/۳/۱۳۶۷ افتتاح شد[۱۶۱] و محمدحسین چهرگانی انزابی رئیس سنی و اکبر هاشمی رفسنجانی در سال اول و دوم رئیس مجلس و در ادامه (پس از درگذشت امام‌خمینی، به دلیل قرارگرفتن هاشمی رفسنجانی در جایگاه ریاست جمهوری) ریاست مجلس با مهدی کروبی بود.[۱۶۲] در این دوره ۲۵۴ قانون شامل ۱۳۴ قانون لایحه دولت و ۱۲۰ قانون طرح نمایندگان از تصویب گذشت. نود طرح و لایحه را نیز نمایندگان رد کردند. قانون برنامه پنج‌ساله اول توسعه اقتصادی و اجتماعی جمهوری اسلامی ایران از مهم‌ترین قوانین اقتصادی دوره سوم مجلس شورای اسلامی بود که بازسازی بنیه دفاعی، بازسازی ظرفیت‌های تولیدی، ارتقای فرهنگ عمومی، تلاش در جهت عدالت اجتماعی و تعیین و اصلاح الگوی مصرف، اصلاح مدیریت اجرایی و قضایی و توزیع جغرافیای جمعیت از سرفصل‌های آن بود.[۱۶۳] کمیسیون اصل نود دوره سوم با رسیدگی به ۷۰۹۹۴ فقره شکایت، نقش مؤثری در انتقال خواست مردم به دولت داشت.[۱۶۴] در پی پذیرش قطعنامه ۵۹۸، نمایندگان مجلس در۳۰/۴/۱۳۶۷ در جلسه علنی مجلس با فرستادن نامه‌ای به امام‌خمینی آمادگی مجلس را برای اجراکردن اهداف ایشان اعلام کردند.[۱۶۵] به دنبال انتشار کتاب آیات شیطانیِ سلمان رشدی در سال ۱۳۶۷ و اعلان ارتداد وی به حکم امام‌خمینی و حمایت دولت انگلستان از نویسنده آن، روابط ایران و انگلستان تیره شد و مجلس شورای اسلامی جلسه علنی ۲۶/۱۱/۱۳۶۷ را در اعتراض به انتشار کتاب تعطیل[۱۶۶] و در جلسه ۸۳ در ۹/۱۲/۱۳۶۷ قانون قطع رابطه با انگلستان را تصویب کرد؛[۱۶۷] پایان جنگ هشت‌ساله، ارتحال امام‌خمینی، بازنگری در قانون اساسی و ساختن ویرانه‌های جنگ از حوادث مهم این دوره از مجلس بود. ۳۲ تن از نمایندگان مجلس در دوره امام‌خمینی به دست گروه‌های ضد انقلاب ازجمله در حادثه هفت تیر ۱۳۶۰به شهادت رسیدند [۱۶۸] مجلس در پشتیبانی و تقویت مادی و معنوی رزمندگان دفاع مقدس نیز نقش‌آفرین بود و ۲۸ تن از نمایندگان مجلس اول و دوم نیز در صحنه نبرد و در فعالیت‌های مرتبط با دفاع مقدس به شهادت رسیدند؛ ازجمله آنان مصطفی چمران، فضل‌الله محلاتی و مهدی شاه‌آبادی بودند. امام‌خمینی در پایان نخستین دوره مجلس از عملکرد آن که با وجود دشواری‌ها و درگیری‌ها و نیز دفاع مقدس، وظیفه خود را در حفظ انقلاب و خدمت به مستضعفان به‌خوبی انجام دادند، تشکر و برای نمایندگان شهید مجلس طلب رحمت کرد.[۱۶۹] مجلس شورای اسلامی در ۲۳/۴/۱۳۷۲ با تصویب ماده واحدهای روز دهم آذر سالروز شهادت سیدحسن مدرس را روز مجلس نام‌گذاری کرد.[۱۷۰] (ببینید: هفت تیر ، مصطفی چمران ، فضل‌الله محلاتی ، و محمدعلی شاه‌آبادی)
پانویس
- ↑ راغب، مفردات راغب، ۴۷۰؛ مقاله شورا.
- ↑ عمید زنجانی، فقه سیاسی، ۱/۴۶۲.
- ↑ پیشگامی‌فرد، نگرشی به شیوه‌های سازمان‌دهی سیاسی قدرت در جامعه ایران باستان و یونان باستان، ۴۴ ـ ۴۷.
- ↑ فاستر، خداوندان اندیشه سیاسی، ۱/۳۱۸ ـ ۳۲۵.
- ↑ پیرنیا، تاریخ ایران باستان، ۳/۲۳۱۲ ـ ۲۳۱۵؛ فیروزی، ریشه‌های دموکراسی و مجلس در ایران باستان، ۴۹ ـ ۵۰.
- ↑ ابن‌هشام، السیرة النبویه(ص)، ۱/۴۸۰؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ۱/۲۴۰.
- ↑ دهخدا، فرهنگ لغت دهخدا، ۴/۴۶۴۸.
- ↑ عمید زنجانی، فقه سیاسی، ۱/۴۶۲.
- ↑ آل عمران، ۱۵۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۴/۵۶ ـ ۵۷.
- ↑ آمدی، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ۴۴۱ ـ ۴۴۲؛ مجلسی، بحار الانوار، ۷۲/۱۰۰ ـ ۱۰۲).
- ↑ شوری، ۳۸.
- ↑ آل عمران، ۱۵۹.
- ↑ عمید زنجانی، فقه سیاسی، ۱/۴۶۳؛ مقاله مشورت.
- ↑ مستشارالدوله، رساله موسومه به یک کلمه، ۳۷۷ ـ ۴۳۲.
- ↑ اقبال آشتیانی، تاریخ کامل ایران (بعداز اسلام)، ۱۰۷۱؛ شمیم، ایران در دوره سلطنت قاجار، ۴۵۷.
- ↑ کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ۸۵ ـ ۸۶؛ شمیم، ۴۶۱؛ مقاله نهضت مشروطه.
- ↑ قیصریان‌فرد و خسروی‌زاده، مقایسه جامعه‌شناختی آخرین مجلس عصر مشروطیت با اولین مجلس دوره قانونگذاری جمهوری اسلامی ایران، ۵۶۲ ـ ۵۶۷.
- ↑ ؛میرزاصالح، مذاکرات مجلس اول، توسعه سیاسی ایران در ورطه سیاست بین‌الملل، ۷۶۱؛ سائلی، سیر تحول قوانین انتخاباتی مجلس در ایران، ۹۰ ـ ۹۱.
- ↑ فوران، مقاومت شکننده، ۲۶۲.
- ↑ انتشارات جهان کتاب، مجلس در دوره رضاخان پهلوی، ۲۸.
- ↑ بهنود، از سیدضیا تا بختیار، دولت‌های ایران از سوم اسفند ۱۲۹۹ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، ص۴۳۷ ـ ۴۳۸؛ دلانوا، ساواک، ۱۴۹ ـ ۱۵۱.
- ↑ خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۴۵؛ آقایی جیرهنده و بسطامی، مجلس شورای اسلامی، دوره دوم، ۴۱ ـ ۴۳؛ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی دوره سوم، ۱۵.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۱.
- ↑ جمهوری اسلامی، ۸/۳/۱۳۵۹، ۱ و ۳؛ حبیب‌نژاد، حقوق و وظایف نمایندگی مجلس، ۳۵.
- ↑ اداره تبلیغات و انتشارات، کارنامه مجلس شورای اسلامی دوره هفتم سال اول، ۲۳۳ ـ ۲۳۴ و ضمیمه، ۲۶.
- ↑ پرتوی، چکیده‌های تاریخ، ۲/۷۸۵.
- ↑ روابط عمومی مجلس، آشنایی با مجلس شورای اسلامی به ضمیمه کارنامه سال اول مجلس، ۵۴.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۹/۳۵۸.
- ↑ مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دوره اول و سوم، ۸۰؛ صالح، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، ۲/۷۱۲.
- ↑ مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دوره اول و سوم، ۲۲۷؛ اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ص۱.
- ↑ مقاله شورای بازنگری قانون اساسی.
- ↑ حبیب‌نژاد، حقوق و وظایف نمایندگی مجلس، ۳۵.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۵۹؛ ۲۱/۵۰.
- ↑ خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۶۱ ـ ۶۴.
- ↑ فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۱۲ ـ ۱۱۶.
- ↑ خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۱۷۷ ـ ۲۴۶.
- ↑ آقایی جیرهنده و بسطامی، مجلس شورای اسلامی، ۱۴۲ ـ ۲۳۲.
- ↑ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی دوره سوم، ۳۵۷.
- ↑ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی دوره سوم، ۳۲۰ ـ ۳۵۵؛ خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۱۷۶ ـ ۲۴۶؛ آقایی جیرهنده و بسطامی، مجلس شورای اسلامی، ۱۴۳ ـ ۲۳۲.
- ↑ ادامه مقاله.
- ↑ امام خمینی، ولایت فقیه، ۴۵.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۶/۴۸۸، ۵۰۹.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۵/۵۰۲ و ۱۸/۴۲۰.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۴۷.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، همان، ۱۸/۴۲۰.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۴۵.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۲۰.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۹/۵۴.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۳۷.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۰ و ۴۱۴.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۰.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۳۸.
- ↑ رضوی، هاشمی و انقلاب، ۳۷۱ ـ ۳۷۲.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۷ و ۴۱۵.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۳۶.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۸۳.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۳۸.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۰ ـ ۱۱.
- ↑ اطلاعات، روزنامه، ۲؛ سائلی، سیر تحول قوانین انتخاباتی مجلس در ایران، ۲۶۵ ـ ۲۶۸.
- ↑ اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ص۵۶۳ ـ ۵۶۸.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۵/۴۴۶ و ۱۲/۱۵۶.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۵/۳۱۴ ـ ۳۱۶.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۳۵ ـ ۳۳۶.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۵۲۵ و ۱۲/ ۱۵۶.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۵۲۵.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۲۸۴.
- ↑ مقاله سیدحسن مدرس.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۳۳۵.
- ↑ ازغندی، درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران ۱۹۱؛ حسینی‌زاده، اسلام سیاسی در ایران، ۳۲۸ ـ ۳۲۹.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۴۹.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۵۲.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۵۶.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۱.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۱.
- ↑ قانون اساسی، اصل ۶۲.
- ↑ قانون اساسی، اصل ۶۳.
- ↑ قانون اساسی، اصل ۶۴.
- ↑ قانون اساسی، اصل ۶۴.
- ↑ قانون اساسی، اصل ۶۹.
- ↑ خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۷۳ ـ ۷۴.
- ↑ خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۷۳ ـ ۷۴.
- ↑ اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، تهران، ۳۳۴ ـ ۳۳۵.
- ↑ مرکز پژوهشهای مجلس.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۵۶ و ۳۶۲.
- ↑ امام خمینی، صحیفه،، ۱۲/۳۶۴ و ۲۱/۵۰.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۹.
- ↑ امام خمینی، صحیفه،۱۶/۲۷۸
- ↑ امام خمینی، صحیفه،۱۶/۴۶۴
- ↑ امام خمینی، صحیفه،۱۷/۳۲۰
- ↑ امام خمینی، صحیفه،۱۸/۴۶۳.
- ↑ امام خمینی، صحیفه،۲۱/۴۳۳.
- ↑ امام خمینی، صحیفه،۲۱/۵۰.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۵۰ ـ ۵۱.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۳.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۴۱۴.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۵۱.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۶۴ ـ ۴۶۵؛ مقاله مجمع تشخیص مصلحت نظام.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۳.
- ↑ جهان‌محمدی، مجبس شورای اسلامی، دوره سوم، ۳۹ ـ ۴۱.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۱.
- ↑ جهان‌محمدی، مجبس شورای اسلامی، دوره سوم، ۶۰-۶۱.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۳۵ و ۱۷/۲۴۵ ـ ۴۶۹.
- ↑ امام خمینی، ولایت فقیه، ۱۳ ـ ۱۴.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱/۴۲۳ و ۴/۲۸۹.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۴/۳۹۴.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۴/۲۸۶.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۷۱ ـ ۴۷۲.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۴/۸۰ و ۵/۳۷۴؛ مقاله مجلس شورای ملی.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۰۰.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۴/۳۷۰.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۴۵.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۷۰.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۴۶ ـ ۲۴۷.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۳ ـ ۳۶۴ و ۱۸/۴۶۷ ـ ۴۶۸.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۶۶.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۱ ـ ۱۲.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۹/۳۰۸؛ ۱۲/۳۶۲ و ۱۶/۲۷۸.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۲۴۸ ـ ۲۴۹.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۳.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۷۰ ـ ۴۷۱.
- ↑ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۱۹ ـ ۲۹ و ۷۷.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۵۱.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۸۲ ـ ۳۸۳.
- ↑ آل عمران، ۱۰۳.
- ↑ انفال، ۴۶.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۳ و ۱۹/۹.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۶۵ ـ ۴۷۱.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۹/۳۷؛ ۱۲/۳۶۲ ـ ۳۶۳ و ۱۸/۴۶۱ ـ ۴۶۲.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۲.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۶۲.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۶۳.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۱ ـ ۳۶۲.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۴ و ۲۱/۵۰
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۷/۳۰۵؛ ۸/۶۷؛ ۱۶/۴۵۳ و ۱۸/ ۴۷۱.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۷۸.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۲۰.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۶۴.
- ↑ توکلی‌بینا، حج‌گزاری در سال‌های آغازین انقلاب، خاطرات دکتر توکلی‌بینا، ۱۶۳.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۶۴.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۲۰
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۲۱.
- ↑ موثق، جایگاه مجلس شورای اسلامی، در ساختار قدرت سیاسی جمهوری اسلامی، ۱۶۴.
- ↑ خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۷۴ ـ ۷۶.
- ↑ اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ۷۲).
- ↑ اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ۲۵۲، ۵۳۳ و ۶۲۶.
- ↑ اداره کل، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، ۱۰۲، ۱۰۴، ۱۰۹، ۱۴۰ و ۶۲۱.
- ↑ روابط عمومی مجلس، آشنایی با مجلس شورای اسلامی به ضمیمه کارنامه سال اول مجلس، ۱۳۶۱، ۱۱۲و ۱۴۶.
- ↑ خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۱۱۴؛ سیدابوالحسن بنی‌صدر.
- ↑ خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۲۷۵ ـ ۲۷۶.
- ↑ خوش‌زاد، مجلس شورای اسلامی، ۱۲۵.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۶۲.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۵۹، انقلاب در بحران، ۲۶۲ ـ ۲۶۴.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۶۲.
- ↑ فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۰۷.
- ↑ آقایی جیرهنده و بسطامی، مجلس شورای اسلامی، دوره دوم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۵۱ ـ ۵۳.
- ↑ دارابی، سیاست‌مداران اهل فیضیه، ۳۳؛ سجادی‌پور، مجلس شورای اسلامی دوره چهارم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی،۳۰.
- ↑ موثق، جایگاه مجلس شورای اسلامی، ۱۶۹ ـ ۱۷۱.
- ↑ فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۱۷.
- ↑ فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۰۸.
- ↑ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۷۵.
- ↑ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۷۸-۸۷.
- ↑ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۹۱ و ۹۴.
- ↑ فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۲/۱۱۷.
- ↑ مشروح مذاکرات دوره اول و دوره سوم، ۳۱۷؛ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۱۶۱.
- ↑ (مشروح مذاکرات دوره اول و دوره سوم، ۱۴۰۰؛ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۱۷۲.
- ↑ (مشروح مذاکرات دوره اول و دوره سوم، ۱۵۰۲؛ جهان‌محمدی، مجلس شورای اسلامی، دوره سوم، ۱۷۲.
- ↑ اطلاعات ۸۰ ساله، ۲/۴۳۰؛ کیهان، روزنامه، ۲.
- ↑ اطلاعات ۸۰ ساله، ۱۸/۴۶۰.
- ↑ سجادی‌پور، مجلس شورای اسلامی دوره چهارم، ۱۸۰.
منابع
- قرآن کریم.
- آقایی جیرهنده، عباس و رضا بسطامی، مجلس شورای اسلامی، دوره دوم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- آمدی، عبدالواحد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، تحقیق مصطفی درایتی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۶ش. *ابن‌هشام، عبدالملک، السیرة النبویه(ص)، تحقیق مصطفی السقا و ابراهیم الأبیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
- اداره تبلیغات و انتشارات، کارنامه مجلس شورای اسلامی دوره هفتم سال اول، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۷ خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.
- ازغندی، علیرضا، درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران، تهران، قومس، چاپ دوم، ۱۳۸۹ش.
- اطلاعات، روزنامه، ۱۷/۱۱/۱۳۵۸ش.
- اطلاعات ۸۰ سال، مجله، جلد دوم ۱۳۵۷ ـ ۱۳۶۸، تهران، مؤسسه اطلاعات و شرکت ایران، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش.
- اقبال آشتیانی، عباس، تاریخ کامل ایران (بعداز اسلام)، تهران، رسا، چاپ سوم ۱۳۹۰ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، ولایت فقیه، حکومت اسلامی، تهران، مؤسسه تنظیم و ...، چاپ بیستم، ۱۳۸۸ش.
- انتشارات جهان کتاب، مجلس در دوره رضاخان پهلوی، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- ایرنا، خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۲۴/۱۲/۱۳۹۴ش.
- بهنود، مسعود، از سیدضیا تا بختیار، دولت‌های ایران از سوم اسفند ۱۲۹۹ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، تهران، جاویدان، چاپ دوم، ۱۳۶۸ش.
- پرتوی آملی، مهدی، چکیده‌های تاریخ، تهران، اشاره، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- پیرنیا، حسن، تاریخ ایران باستان، تهران افسون، چاپ دهم، ۱۳۸۰ش.
- پیشگامی‌فرد، زهرا، نگرشی به شیوه‌های سازمان‌دهی سیاسی قدرت در جامعه ایران باستان و یونان باستان، مجله پژوهشهای جغرافیایی انسانی، شماره ۶۷، ۱۳۸۹ش.
- توکلی‌بینا، ابوالفضل، حج‌گزاری در سال‌های آغازین انقلاب، خاطرات دکتر توکلی‌بینا، مجله میقات حج، شماره ۵۴، ۱۳۸۴ش. *جمهوری اسلامی، روزنامه، ۸/۳/۱۳۵۹ش.
- جهان‌محمدی، رضا، مجلس شورای اسلامی دوره سوم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- حبیب‌نژاد، سیداحمد، حقوق و وظایف نمایندگی مجلس، تهران، کانون‌اندیشه جوان، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- حسینی‌زاده، محمدعلی، اسلام سیاسی در ایران، قم، دانشگاه مفید، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
- خوش‌زاد، اکبر، مجلس شورای اسلامی، دوره اول، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
- دارابی، علی، سیاست‌مداران اهل فیضیه، بررسی، نقد، پیشینه و عملکرد جامعه روحانیت مبارز تهران، تهران، سیاست، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- دلانوآ، کریستین، ساواک، ترجمه عبدالحسین نیک‌گهر، تهران، طرح‌نو، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
- راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان، بیروت ـ دمشق، دارالقلم ـ دارالشامیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- رستمی، فرهاد، پهلوی‌ها، خاندان پهلوی به روایت اسناد، رضاشاه، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصرایران، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- رضوی، مسعود، هاشمی و انقلاب، تهران، همشهری، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، آشنایی با مجلس شورای اسلامی به ضمیمه کارنامه سال اول مجلس، چاپ دوم، ۱۳۶۱ش.
- روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، آشنایی با مجلس شورای اسلامی، کارنامه ۱۳۶۱، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.
- سائلی کرده‌ده، مجید، سیر تحول قوانین انتخاباتی مجلس در ایران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۸ش. *سجادی‌پور، هادی، مجلس شورای اسلامی دوره چهارم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۸ش.
- شمیم، علی‌اصغر، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران، افکار، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.
- صالح، سیدمحسن، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۵ش. *طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، تهران، امیرکبیر، چاپ چهارم، ۱۴۲۱ق.
- فاستر، مایکل برسفورد، خداوندان اندیشه سیاسی، ترجمه جواد شیخ‌الاسلام، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ دوم، ۱۳۷۷ش. *فوران، جان، مقاومت شکننده، ترجمه احمد تدین، تهران، رسا، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- فوزی تویسرکانی، یحیی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- فیروزی، سورنا، ریشه‌های دموکراسی و مجلس در ایران باستان، تهران، فروهر، چاپ اول، ۱۳۹۲ش.
- قیصریان‌فرد، هادی و صباح خسروی‌زاده، مقایسه جامعه‌شناختی آخرین مجلس عصر مشروطیت با اولین مجلس دوره قانونگذاری جمهوری اسلامی ایران، مجله پیام بهارستان، شماره ۱۶، ۱۳۹۱ش.
- کسروی، احمد، تاریخ مشروطه ایران، تهران، امیرکبیر، چاپ بیستم، ۱۳۸۳ش.
- کیهان، روزنامه، ۲۴/۲/۱۳۶۷ش؛ مجلس شورای اسلامی، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۴/۱۱/۱۳۹۶ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، پایگاه اطلاع‌رسانی، کتابخانه موزه، ۲۵/۲/۱۳۹۵ش.
- مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۴/۱۱/۱۳۹۶ش.
- مستشارالدوله، یوسف‌خان، رساله موسومه به یک کلمه، مجله حوزه، شماره ۱۲۸ ـ ۱۲۹، ۱۳۸۴ش.
- مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دوره اول و سوم، (لوح فشرده) نرم افزار.
- موثق، محمدرضا، جایگاه مجلس شورای اسلامی، در ساختار قدرت سیاسی جمهوری اسلامی، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
- میرزاصالح، غلامحسین، مذاکرات مجلس اول، توسعه سیاسی ایران در ورطه سیاست بین‌الملل، تهران، مازیار، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۵۹، انقلاب در بحران، به اهتمام عباس بشیری، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- یعقوبی، احمدبن‌ابی‌یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دارصادر، بی‌تا.