محمد مؤمن: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
}} | }} | ||
'''محمد مؤمن''' روحانی مبارز، [[شاگردان امام خمینی|شاگرد امامخمینی]]، نماینده [[مجلس خبرگان رهبری]] و عضو فقهای [[شورای نگهبان]]. | '''محمد مؤمن''' روحانی مبارز، [[شاگردان امام خمینی|شاگرد امامخمینی]]، نماینده [[مجلس خبرگان رهبری]] و عضو فقهای [[شورای نگهبان]]. | ||
محمد دانش‌زاده معروف به مؤمن در سال ۱۳۱۶ در قم به دنیا آمد و در سال ۱۳۳۲ به تحصیل علوم حوزوی روی آورد و در مقطع خارج در درس‌های خارج امامخمینی شرکت کرد. او از جمله فضلائی بود که پس از [[انقلاب اسلامی ایران|نهضت امامخمینی]] اعلامیه‌های مختلفی را امضا کرده است و در کارهای بیت امامخمینی در قم همکاری می‌کرد. | |||
پس از پیروزی انقلاب اسلامی مؤمن با حکم امامخمینی به سرپرستی امور زندانیان قم منصوب شد و در ادامه مسئول دادگاه عالی انقلاب اسلامی شد. او در سال ۱۳۶۲ با حکم امامخمینی به عضویت فقهای شورای نگهبان در آمد و از دوره اول عضو مجلس خبرگان رهبری بوده است. او همچنین در سال ۱۳۶۸ از اعضای [[شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران|شورای بازنگری قانون اساسی]] بوده است. | |||
محمد مؤمن امامخمینی را از نظر دقت علمی بر دیگر استادان ترجیح می‌داد و ایشان را از نظر قوت روحی، شجاعت، هوش و درایت سیاسی فوق‌العاده می‌دانست. | |||
محمد مومن در سال ۱۳۹۷ و در ۸۱ سالگی درگذشت و در حرم [[حضرت فاطمه معصومه(س)|حضرت معصومه(س)]] به خاک سپرده شد. | |||
==زندگینامه و تحصیلات== | ==زندگینامه و تحصیلات== | ||
محمد دانش‌زاده معروف به محمد مؤمن قمی فرزند عباس در سال ۱۳۱۶ در خانواده [[کشاورزی|کشاورز]] و در شهر [[قم]] متولد شد. وی در هفت‌سالگی [[قرآن]] را در مکتب‌خانه آموخت<ref>مؤمن، خاطرات، ۱۷ و ۳۳.</ref> و سپس وارد دبستان شد و تا سوم دبیرستان ادامه تحصیل داد.<ref>دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۴۹۹.</ref> مؤمن در سال ۱۳۳۲ به تحصیل علوم حوزوی روی آورد: ادبیات عرب را نزد محی‌الدین فاضل هرندی، سیدمحمود یثربی قمی و میرزاعلی‌اصغر کنی فرا گرفت و سطح متوسطه حوزه را نزد [[سیدمحمدباقر ابطحی اصفهانی]]، مهدی باقری کنی، [[علی‌پناه اشتهاردی]] و [[احمد آذری قمی]] تحصیل کرد.<ref>مؤمن، خاطرات، ۳۶ و ۳۸ ـ ۴۲.</ref> وی سطح عالی حوزه را از [[سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی]]، [[علی‌اکبر مشکینی]]، [[محمد شاه‌آبادی]] و [[سیدمحمد مجاهدی تبریزی]] آموخت.<ref>مؤمن، خاطرات، ۴۲ ـ ۴۳.</ref> و در سال ۱۳۳۷ سه‌ماه در درس [[سیدحسین بروجردی]] حاضر شد.<ref>دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۵۰۰.</ref> و سپس در درس خارج [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] امامخمینی شرکت کرد و تا زمانی‌که امامخمینی در قم بود در درس ایشان حاضر می‌شد.<ref>مؤمن، خاطرات، ۴۴ و ۱۱۹.</ref> | محمد دانش‌زاده معروف به محمد مؤمن قمی فرزند عباس در سال ۱۳۱۶ در خانواده [[کشاورزی|کشاورز]] و در شهر [[قم]] متولد شد. وی در هفت‌سالگی [[قرآن]] را در مکتب‌خانه آموخت<ref>مؤمن، خاطرات، ۱۷ و ۳۳.</ref> و سپس وارد دبستان شد و تا سوم دبیرستان ادامه تحصیل داد.<ref>دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۴۹۹.</ref> مؤمن در سال ۱۳۳۲ به تحصیل علوم حوزوی روی آورد: ادبیات عرب را نزد محی‌الدین فاضل هرندی، سیدمحمود یثربی قمی و میرزاعلی‌اصغر کنی فرا گرفت و سطح متوسطه حوزه را نزد [[سیدمحمدباقر ابطحی اصفهانی]]، مهدی باقری کنی، [[علی‌پناه اشتهاردی]] و [[احمد آذری قمی]] تحصیل کرد.<ref>مؤمن، خاطرات، ۳۶ و ۳۸ ـ ۴۲.</ref> وی سطح عالی حوزه را از [[سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی]]، [[علی‌اکبر مشکینی]]، [[محمد شاه‌آبادی]] و [[سیدمحمد مجاهدی تبریزی]] آموخت.<ref>مؤمن، خاطرات، ۴۲ ـ ۴۳.</ref> و در سال ۱۳۳۷ سه‌ماه در درس [[سیدحسین بروجردی]] حاضر شد.<ref>دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۵۰۰.</ref> و سپس در درس خارج [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] امامخمینی شرکت کرد و تا زمانی‌که امامخمینی در قم بود در درس ایشان حاضر می‌شد.<ref>مؤمن، خاطرات، ۴۴ و ۱۱۹.</ref> | ||
| خط ۸۴: | خط ۹۴: | ||
[[رده:فقهای شورای نگهبان]] | [[رده:فقهای شورای نگهبان]] | ||
[[رده:اعضای شورای بازنگری قانون اساسی]] | [[رده:اعضای شورای بازنگری قانون اساسی]] | ||
[[رده:مقاله های نیازمند ارزیابی]] | |||
نسخهٔ ۲۲ تیر ۱۴۰۲، ساعت ۱۱:۰۹
 | |
| شناسنامه | |
|---|---|
| نام کامل | محمد مؤمن |
| لقب | آیت‌الله |
| زادروز | ۱۳۱۶ش |
| شهر تولد | قم |
| کشور تولد | ایران |
| تاریخ درگذشت | ۲ اسفند ۱۳۹۷ش. |
| شهر درگذشت | قم |
| کشور درگذشت | ایران |
| آرامگاه | حرم حضرت معصومه(س) |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه |
| پیشه | روحانی |
| اطلاعات سیاسی | |
| پست‌ها | عضو مجلس خبرگان رهبری • عضو فقهای شورای نگهبان |
| اطلاعات علمی و مذهبی | |
| اساتید | امامخمینی • علی‌پناه اشتهاردی • سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی • علی‌اکبر مشکینی • سیدمحمد محقق داماد • سیدمحمدرضا گلپایگانی • محمدعلی اراکی |
| تالیفات | ولایت فقیه • تسدید الاصول • کلمات سدیدة فی مسائل جدیدة |
محمد مؤمن روحانی مبارز، شاگرد امامخمینی، نماینده مجلس خبرگان رهبری و عضو فقهای شورای نگهبان.
محمد دانش‌زاده معروف به مؤمن در سال ۱۳۱۶ در قم به دنیا آمد و در سال ۱۳۳۲ به تحصیل علوم حوزوی روی آورد و در مقطع خارج در درس‌های خارج امامخمینی شرکت کرد. او از جمله فضلائی بود که پس از نهضت امامخمینی اعلامیه‌های مختلفی را امضا کرده است و در کارهای بیت امامخمینی در قم همکاری می‌کرد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی مؤمن با حکم امامخمینی به سرپرستی امور زندانیان قم منصوب شد و در ادامه مسئول دادگاه عالی انقلاب اسلامی شد. او در سال ۱۳۶۲ با حکم امامخمینی به عضویت فقهای شورای نگهبان در آمد و از دوره اول عضو مجلس خبرگان رهبری بوده است. او همچنین در سال ۱۳۶۸ از اعضای شورای بازنگری قانون اساسی بوده است.
محمد مؤمن امامخمینی را از نظر دقت علمی بر دیگر استادان ترجیح می‌داد و ایشان را از نظر قوت روحی، شجاعت، هوش و درایت سیاسی فوق‌العاده می‌دانست.
محمد مومن در سال ۱۳۹۷ و در ۸۱ سالگی درگذشت و در حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.
زندگینامه و تحصیلات
محمد دانش‌زاده معروف به محمد مؤمن قمی فرزند عباس در سال ۱۳۱۶ در خانواده کشاورز و در شهر قم متولد شد. وی در هفت‌سالگی قرآن را در مکتب‌خانه آموخت[۱] و سپس وارد دبستان شد و تا سوم دبیرستان ادامه تحصیل داد.[۲] مؤمن در سال ۱۳۳۲ به تحصیل علوم حوزوی روی آورد: ادبیات عرب را نزد محی‌الدین فاضل هرندی، سیدمحمود یثربی قمی و میرزاعلی‌اصغر کنی فرا گرفت و سطح متوسطه حوزه را نزد سیدمحمدباقر ابطحی اصفهانی، مهدی باقری کنی، علی‌پناه اشتهاردی و احمد آذری قمی تحصیل کرد.[۳] وی سطح عالی حوزه را از سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی، علی‌اکبر مشکینی، محمد شاه‌آبادی و سیدمحمد مجاهدی تبریزی آموخت.[۴] و در سال ۱۳۳۷ سه‌ماه در درس سیدحسین بروجردی حاضر شد.[۵] و سپس در درس خارج فقه و اصول امامخمینی شرکت کرد و تا زمانی‌که امامخمینی در قم بود در درس ایشان حاضر می‌شد.[۶]
پس از دستگیری امامخمینی در سال ۱۳۴۲، مؤمن در درس سیدمحمد محقق داماد و مرتضی حائری یزدی شرکت کرد و زمان کوتاهی در درس سیدمحمدرضا گلپایگانی، محمدعلی اراکی و حسن فرید اراکی نیز حضور یافت. مؤمن شرح منظومه را نزد سیدمصطفی خمینی و فلسفه و تفسیر را از سیدمحمدحسین طباطبایی فرا گرفت [۷] وی در اواخر سال ۱۳۴۲ به نجف رفت و حدود شش ماه از درس سیدابوالقاسم خویی و سیدمحمود شاهرودی نیز بهره‌مند گردید.[۸] و در شهریور ۱۳۴۳ به ایران بازگشت. او با محمدمهدی ربانی املشی، ابوالحسن مصلحی و سیدحسن طاهری خرم‌آبادی هم‌بحث بود.[۹] مؤمن علاوه بر تحصیل به تدریس سطوح متوسطه و عالی نیز مشغول بود و از سال ۱۳۶۲ به تدریس خارج اصول و همچنین خارج فقه بر مبنای تحریر الوسیله امامخمینی اهتمام ورزید.[۱۰]
فعالیت‌های سیاسی
در مهر ۱۳۴۲ گروهی از فضلای حوزه علمیه قم که محمد مؤمن نیز در شمار آنان بود، طی نامه‌ای به هیئت دولت حسنعلی منصور، خواهان آزادی امامخمینی و جمعی از علما شدند.[۱۱] در اسفند ۱۳۴۳ وی همراه جمعی از علما و محصلان حوزه علمیه قم، طی نامه‌ای به امیرعباس هویدا نخست‌وزیر وقت رژیم پهلوی، به ادامه تبعید امامخمینی اعتراض کردند.[۱۲] در مهر ۱۳۴۴ در پی انتقال امامخمینی از ترکیه به نجف، مؤمن به همراه فضلا و طلاب حوزه علمیه قم طی نامه‌ای از حضور ایشان در عتبات عالیات ابراز خرسندی کرد؛ اما ادامه تبعید ایشان را محکوم کرد.[۱۳] وی در سال ۱۳۴۵ از امامخمینی اجازه امور حسبیه دریافت کرده[۱۴] و در مواردی نیز معرف دیگران برای دریافت اجازه از ایشان بوده‌است.[۱۵]
پس از شهادت سیدمحمدرضا سعیدی در سال ۱۳۴۹ و لزوم اطلاع دقیق امامخمینی از آن واقعه مسئولیت سفر از ایران به عراق و اطلاع‌رسانی بر عهده محمد مؤمن گذاشته شد و مقدمات سفر را عبدالرحیم ربانی شیرازی فراهم کرد. سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) که از این سفر آگاه شده بود، مؤمن را پس از بازگشت بازجویی کرد.[۱۶] مؤمن در سال ۱۳۵۲ همراه ۲۴ نفر از علمای قم به دلیل مبارزه علیه رژیم و پیگیری نظرهای امامخمینی به تبعید محکوم شد و مؤمن پنهان شد؛ اما ساواک در ۱۸/۱/۱۳۵۳ وی را بازداشت و به شهداد کرمان تبعید کرد.[۱۷] ساواک پس از هفت ماه وی را بدون دلیل به تویسرکان منتقل کرد و در نوزدهم فروردین ۱۳۵۶ آزاد شد.[۱۸] پس از تبعید برادر امامخمینی سیدمرتضی پسندیده به خمین[۱۹] طرفداران امامخمینی تصمیم گرفتند به هدف پنهان‌ماندن نماینده ایشان، محمد مؤمن همراه حسن صانعی، عباس محفوظی و برخی طلاب دیگر اموال شرعی را دریافت کنند و با اجازه پسندیده به نماینده امامخمینی تحویل دهند.[۲۰] (ببینید: سیدمحمدرضا سعیدی، عبدالرحیم ربانی شیرازی، و سیدمرتضی پسندیده)
محمد مؤمن که از اعضای تشکل مدرسین بود که در ادامه نام جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به‌خود گرفت،[۲۱] پس از تبعید، به جلساتی پیوست که برخی روحانیان به سرپرستی سیدمحمد حسینی بهشتی به صورت پنهانی در شهرهای قم، تهران و مشهد برگزار می‌کردند. (ببینید: سیدمحمد بهشتی)
این جلسات تا ۱۳۵۷ ادامه داشت.[۲۲] در آبان ۱۳۵۶ فضلای حوزه علمیه قم که محمد مؤمن نیز در شمار آنان بود، طی تلگرامی درگذشت مشکوک سیدمصطفی خمینی را به امامخمینی تسلیت گفتند.[۲۳] در پی اهانت روزنامه اطلاعات به امامخمینی در هفدهم دی ۱۳۵۶ و برخورد خونین رژیم پهلوی با مردم قم در نوزدهم دی به دلیل اعتراض به این اهانت، مؤمن به همراه استادان و فضلای حوزه علمیه قم طی اعلامیه‌ای در ۲۲/۱۰/۱۳۵۶، رفتار رژیم پهلوی را محکوم کردند.[۲۴]
فعالیت‌های پس از پیروزی انقلاب
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، امامخمینی محمد مؤمن را در ۱۸/۵/۱۳۵۸ به سرپرستی امور زندانیان قم و رسیدگی به کار دادگاه‌ها و اداره امور ستاد انقلاب اسلامی و تنظیم کارهای دفتر تبلیغات و همچنین تنظیم و اداره امور طلاب و روابط شهرستان‌ها منصوب کرد.[۲۵] پس از آن وی مسئول دادگاه عالی انقلاب اسلامی شد [۲۶] و سپس امامخمینی او را به عضویت شورای عالی قضایی منصوب کرد.[۲۷]
مؤمن در نخستین دوره مجلس خبرگان رهبری، نماینده مردم سمنان شد[۲۸] و در تیر ۱۳۶۲ با حکم امامخمینی به عضویت فقهای شورای نگهبان درآمد[۲۹] و عضویت وی تا زمانی که امامخمینی زنده بود ادامه داشت.
در پی نظر حسینعلی منتظری مبنی بر رسیدگی به اوضاع نابسامان حوزه علمیه قم و تنظیم برنامه‌های مفید، برای آن شورایی متشکل از نمایندگان مراجع و چند نفر از استادان حوزه ازجمله محمد مؤمن، تشکیل گردید که پس از انتصاب وی مورد تأیید امامخمینی واقع شد.[۳۰] امامخمینی در ۴/۲/۱۳۶۸ مؤمن را در شمار هیئت بازنگری قانون اساسی معرفی کرد.[۳۱]
محمد مؤمن که از فضلای حوزه علمیه محسوب می‌شد، امامخمینی را از نظر دقت علمی بر دیگر استادان ترجیح داد[۳۲] و شخصیتی استثنایی دانست.[۳۳] فکر و اندیشه علمی امامخمینی و استقامت ایشان در مسائل فقه و اصول، سرعت انتقال بالا، دقت و خوش‌فهمی و قوت بیان ایشان، محمد مؤمن را بیشتر به خود جذب کرد.[۳۴] وی امامخمینی را از نظر قوت روحی، شجاعت، هوش و درایت سیاسی فوق‌العاده یافت که می‌توانست پس از بروجردی اساس حوزه علمیه قم را متحول کند.[۳۵] او خاطرنشان کرده که امامخمینی مردم را به خدا و توحید راهنمایی و تأکید می‌کرد همه چیز به دست خداوند است و باید به وظیفه خود عمل کرد.[۳۶] به نظر وی همین وظیفه‌شناسی امامخمینی باعث شد که ایشان انقلاب را رهبری کند و به پیروزی برساند.[۳۷]
رحلت
محمد مؤمن پس از یک دوره بیماری در ۲ اسفند ۱۳۹۷ در سن ۸۱سالگی در قم درگذشت و پیکر وی پس از تشییع در حرم فاطمه معصومه(س) به خاک سپرده شد.[۳۸] وی کتاب‌ها و رساله‌های چندی در فقه و اصول فقه تألیف و تدوین کرده‌است که ازجمله آنها تقریرات درس امامخمینی در اصول، مکاسب محرمه و بیع می‌باشد. شرح کتاب قضا، شهادت و حدود تحریر الوسیله امامخمینی، ولایت فقیه، تسدید الاصول و کلمات سدیده که در مسائل مستحدثه است از دیگر آثار وی است.[۳۹] فرزندان مؤمن در حوزه قم اشتغال به علوم حوزوی دارد.
پانویس
- ↑ مؤمن، خاطرات، ۱۷ و ۳۳.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۴۹۹.
- ↑ مؤمن، خاطرات، ۳۶ و ۳۸ ـ ۴۲.
- ↑ مؤمن، خاطرات، ۴۲ ـ ۴۳.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۵۰۰.
- ↑ مؤمن، خاطرات، ۴۴ و ۱۱۹.
- ↑ مؤمن، خاطرات، ۴۶؛ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری،، ۱/۵۰۰ ـ ۵۰۱.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۵۰۰.
- ↑ طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله سیدحسن طاهری خرم‌آبادی، ۱/۴۲ ـ ۴۳؛ مؤمن، خاطرات، ۶۶.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۵۰۱.
- ↑ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۱۰۴.
- ↑ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۱۴۹ ـ ۱۵۰.
- ↑ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی،۳/۱۷۴؛ فاضل لنکرانی، یاران امام به روایت اسناد ساواک آیت‌الله العظمی محمد فاضل لنکرانی، ۲۹.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۲/۷۴.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱/۴۸۳ و ۴۹۵).
- ↑ طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله سیدحسن طاهری خرم‌آبادی، ۲/۸۹ ـ ۹۰.
- ↑ مؤمن، خاطرات، ۱۰۵ ـ ۱۰۷؛ طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله سیدحسن طاهری خرم‌آبادی، ۲/۱۱۴ ـ ۱۱۶.
- ↑ مؤمن، خاطرات، ۱۰۸.
- ↑ پسندیده، خاطرات، ۲۴۵.
- ↑ مؤمن، یاران امام، ۴۳۹.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۵۰۲.
- ↑ طاهری خرم‌آبادی، خاطرات آیت‌الله سیدحسن طاهری خرم‌آبادی، ۲/۱۳۸.
- ↑ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۲۹؛ فاضل لنکرانی، یاران امام به روایت اسناد ساواک آیت‌الله العظمی محمد فاضل لنکرانی، ۲۲۴.
- ↑ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۳/۲۳۹.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۹/۲۷۰.
- ↑ مؤمن، خاطرات ۱۵خرداد، ۲/۳۶۵؛ مؤمن، خاطرات، ۱۸۶.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۵۰۳.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۴۹۷.
- ↑ امام خمین، صحیفه، ۱۷/۵۱۳.
- ↑ ایزدی، گذری بر زندگی فقیه عالیقدرآیت‌الله منتظری، ۱/۲۸۴.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۶۳ ـ ۳۶۴.
- ↑ مؤمن، خاطرات، ۱۲۰.
- ↑ مؤمن، خاطرات، ۱۱۹.
- ↑ مؤمن، خاطرات، ۱۳۳ ـ ۱۳۴.
- ↑ مؤمن، خاطرات، ۱۳۰.
- ↑ مؤمن، خاطرات ۱۵ خرداد، ۲/۳۷۴ ـ ۳۷۵.
- ↑ مؤمن، خاطرات ۱۵ خرداد، ۲/۳۷۵ و ۳۷۹ ـ ۳۸۰.
- ↑ اطلاعات، روزنامه.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، ۱/۵۰۲.
منابع
- اطلاعات، روزنامه، ۴/۱۲/۱۳۹۷ش.
- امامخمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- ایزدی، مصطفی، گذری بر زندگی فقیه عالیقدرآیت‌الله منتظری، تهران، سروش، چاپ دوم، ۱۳۶۲ش.
- پسندیده، سیدمرتضی، خاطرات آیت‌الله پسندیده، گفته‌ها و نوشته‌ها، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
- پسندیده، سیدمرتضی، یاران امام به روایت اسناد ساواک آیت‌الله سیدمرتضی پسندیده، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
- دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، قم، ۱۳۷۹ش.
- طاهری خرم‌آبادی، سیدحسن، خاطرات آیت‌الله سیدحسن طاهری خرم‌آبادی، به کوشش محمدرضا احمدی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- فاضل لنکرانی، محمد، یاران امام به روایت اسناد ساواک آیت‌الله العظمی محمد فاضل لنکرانی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
- مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- مؤمن، محمد، خاطرات آیت‌الله محمد مؤمن قمی، تدوین رضا شیخ‌محمدی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- مؤمن، محمد، مصاحبه، چاپ‌شده در خاطرات ۱۵ خرداد قم، به کوشش علی باقری، تهران، سوره مهر، چاپ دوم، ۱۳۸۸ش.
پیوند به بیرون
- هاجر رضایی، مؤمن، محمد، دانشنامه امامخمینی، ج۹، ص۶۳۰-۶۳۳.