جهاد سازندگی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی امام خمینی
دیداریویکی‌متن
 
(۲۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''جهاد سازندگی'''، نهادی انقلابی با هدف محرومیت‌زدایی از روستاهای ایران.
'''جهاد سازندگی'''، نهادی انقلابی با هدف محرومیت‌زدایی از روستاهای ایران.
==مقدمه==
روستا همواره مرکز اصلی تولید و هسته استقلال کشور ایران بوده است. روستاییان افزون بر تأمین نیازهای حیاتی خود، بخش اعظم نیازهای شهرنشینان را تأمین می‌کردند؛ اما [[رژیم پهلوی]] با همکاری کارشناسان خارجی با اجرای طرح‌های توسعه روستایی، با عناوین مختلف در عمل در جهت نابودی این هسته‌های استقلال گام بر داشت<ref>دبیرخانه شورای هماهنگی، کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران، ۱۷۱.</ref> با وجود سکونت اکثریت جمعیت کشور در روستاها در فاصله سال‌های ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۷ سرمایه‌گذاری‌های عمرانی در بخش روستایی کشور کمتر از ۵/۷ درصد کل سرمایه‌گذاری‌های عمرانی دولت بوده است<ref>دبیرخانه شورای هماهنگی، کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران، ۱۷۱.</ref>{{سخ}} نتیجه این برنامه‌ریزی‌ها این بود که در پایان دوران رژیم پهلوی، از مجموع بیش از هشتاد هزار روستای کشور، بیش از ۲۵ درصد آن مخروبه و خالی از سکنه شد و برخی از روستاییان در حلبی‌آباد‌های تهران ساکن شدند<ref>دبیرخانه شورای هماهنگی، کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران، ۱۷۱.</ref> پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این روند تغییر اساسی کرد و روستاها از دو بعد تولید کشاورزی و رفع استضعاف حاکم بر آن مورد توجه قرار گرفتند<ref>دبیرخانه شورای هماهنگی، کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران، ۱۷۱.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|روستاییان}}


==تأسیس جهاد سازندگی==
ترمیم خرابی‌ها و آبادی روستاها، هدف اولیۀ تأسیس جهاد سازندگی بود که به دستور [[امام‌خمینی]] در خرداد ۱۳۵۸ تشکیل شد و اساسنامه آن در شهریور همان سال به تصویب هیئت وزیران رسید. این نهاد در آذر ۱۳۶۲ به وزارتخانه جهاد سازندگی تبدیل شد و بعدها با وزارت کشاورزی ادغام گردید.
امام‌خمینی پس از پیروزی [[انقلاب اسلامی]] در ۲۶ خرداد ۱۳۵۸ به هدف ترمیم خرابی‌های گذشته و عمران روستاها دستور تأسیس جهاد سازندگی را صادر کرد و از همه قشرهای مردم، از زن و مرد و از دولت و روحانیان خواست در این کار مشارکت کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۷۹ـ۱۸۰.</ref> پس از این فرمان «جهاد سازندگی» در ۲۷/۳/۱۳۵۸ تشکیل شد<ref>ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۱۸۴.</ref> و شور انقلابی در قشرهای گوناگون مردم به گونه‌ای وصف‌ناشدنی پدیدار شد. مرد و زن از طبقات مختلف دانشجویان، طلاب و دیگران در قالب حرکتی مردمی و خودجوش به روستاهای کشور رفتند و در امر برداشت محصول به روستاییان یاری ‌رساندند. متخصصان متعهد جوان نیز در رشته‌های گوناگون صنعتی، کشاورزی، درمانی، آموزشی و راه‌سازی برای احیا و نوسازی و محرومیت‌زدایی از کشور ایران، به‌ویژه روستاییان بسیج شدند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۷۹؛ نامدار زنگنه، مصاحبه با زنگنه عضو شورای مرکزی جهاد سازندگی، ۱۶.</ref>
==اساسنامه و ساختار==
در آغاز، دولت موقت سرپرست جهاد سازندگی بود و [[محمدحسین بنی‌اسدی]]، داماد [[مهدی بازرگان]]، نماینده دولت در آن. بنی‌اسدی نیز قشقایی را به نمایندگی خود در جهاد نصب کرده بود. دانشجویان برای اینکه مطابق با دیدگاه‌های امام‌خمینی عمل کنند، از [[سیدمحمد حسینی بهشتی]] خواستند امام‌خمینی نماینده‌ای در جهاد داشته باشد. بهشتی نیز [[علی‌اکبر ناطق نوری]] را به امام‌خمینی معرفی کرد<ref>ناطق نوری، خاطرات، ۱/۱۸۹ـ۱۹۱.</ref> و ایشان نیز او را به عنوان نخستین نماینده خود در جهاد منصوب کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۶۵۲.</ref>{{سخ}}
در ۲۷ شهریور ۱۳۵۸ اساسنامه‌ جهاد سازندگی به تصویب هیئت وزیران رسید<ref>اداره کل تنقیح، مجموعه تصویب‌نامه‌ها، ۳۸۴؛ ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۱۸۵ـ۱۸۶.</ref> بر طبق اساسنامه، مدیریت جهاد شورایی بود و اعضای شورای عالی جهاد سازندگی عبارت بودند از: [[نخست‌وزیر]] یا نماینده دولت، نماینده‌ امام‌خمینی، نماینده‌ [[شورای انقلاب]]، شش تن از وزرا به انتخاب نخست‌وزیر، چهار نماینده‌ منتخب شورای هماهنگی استان‌ها و دو تن از علما به پیشنهاد نخست‌وزیر و تصویب شورای انقلاب. مسئولیت شورا بررسی و تهیه‌ برنامه‌ها و طرح‌های سازندگی، تصویب طرح‌های مناسب و جلب همکاری مردم برای اجرای طرح‌های جهاد سازندگی بود. این وظایف را شوراهای جهاد سازندگی استان و شهرستان در سطح محدودتری به عهده داشتند.<ref>اداره کل تنقیح، مجموعه تصویب‌نامه‌ها، ۳۸۵ـ۳۸۷؛ ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۱۸۹ـ۱۹۰.</ref>{{سخ}}
پس از استعفای دولت موقت، در اواخر سال ۱۳۵۸ جهاد سازندگی به عنوان نهادی انقلابی زیر نظر شورای انقلاب به سرپرستی بهشتی قرار گرفت<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۱.</ref> وی افزون بر نماینده‌ رهبری، سیدکریم کریمیان، علیرضا افشار و عباس آخوندی را برای عضویت در شورای مرکزی انتخاب کرد. به این ترتیب جهاد سازندگی در دوره نخست فعالیت، به صورت نظام شورایی اداره شد و هر یک از اعضای آن در رأس حوزه‌ای قرار داشتند که شامل نمایندگی امام‌خمینی، روابط عمومی، امور استان‌ها و هماهنگی کمیته‌ها بود<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۱ـ۵۲؛ آخوندی، آرمان گرایی با نان و انگور، ۳.</ref> جهاد سازندگی در سال ۱۳۶۲ بر اساس سیاست‌گذاری‌های کشور در رده‌ ارگان‌های دولتی قرارگرفت<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۲.</ref> و تبدیل به وزارتخانه شد. پیش‌نویس اساسنامه را شوراهای مرکزی جهاد سازندگی در کشور تهیه و به [[مجلس شورای اسلامی]] ارائه کرد که در ۸ آذر ۱۳۶۲ به تصویب نهایی نمایندگان رسید<ref>اداره کل امور فرهنگی، مجموعه قوانین، ۱/۶۴۱ـ۶۴۳.</ref>{{سخ}}
پس از تبدیل جهاد به وزارت جهاد سازندگی در ۸/۹/۱۳۶۲ تشکیلات آن نیز تغییر کرد<ref>اداره کل امور فرهنگی، مجموعه قوانین، ۱/۶۴۱ـ۶۴۳.</ref> و شامل هشت معاونت، سه سازمان و هفت شرکت وابسته بود. معاونت‌های آن شامل امور دام، ترویج و مشارکت مردمی، عمران و صنایع روستایی، آبخیزداری، امور مجلس و حقوقی، آموزش و تحقیقات، طرح و برنامه‌ریزی و اداری و مالی بود.<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۳ـ۵۴.</ref> معاونت امور اجتماعی که از ۱۳۶۷ـ۱۳۷۱ فعالیت داشت، از ادغام «مرکز هماهنگی‌های امور شوراها و بسیج» و «آموزش روستاییان» به وجود آمد و در چهار حوزه فعالیت‌های فرهنگی، امور شوراهای اسلامی روستا، بسیج سازندگی و آموزش روستاییان فعالیت می‌کرد<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۴.</ref> یک سال پس از تشکیل وزارت جهاد سازندگی، لایحه‌ مقررات مالی، اداری و استخدامی آن به تصویب مجلس رسید. بر اساس آن، اعضای شورای مرکزی عبارت بودند از: وزیر، نماینده ‌مقام رهبری و سه عضو دیگر که وزیر آنان را از میان معتمدان نیروهای جهاد بر می‌گزید<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۳.</ref> وزرای جهاد سازندگی از تأسیس تا ادغام در وزارت کشاورزی به‌ترتیب عبارت بودند از: بیژن نامدار زنگنه، غلامرضا فروزش و محمد سعیدی‌کیا<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۶.</ref>{{سخ}}
[[ناطق نوری]]، نماینده [[امام‌خمینی]] در جهاد، پس از آنکه مسئولیت [[وزارت کشور]] را بر عهده گرفت، از ایشان خواست فرد دیگری را به عنوان نماینده خویش منصوب کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۶۲.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|علی‌اکبر ناطق نوری}} امام‌خمینی نیز طی حکمی در ۱۳ دی ۱۳۶۰ [[عبدالله نوری]] را به عنوان نماینده خود در جهاد سازندگی نصب کرد و طی دستورعملی از وی خواست با شرکت در جلسات شورای مرکزی جهاد سازندگی، ایشان را از تصمیم‌‌های کلی آن نهاد مطلع کند و با دقت کامل حرکت این نهاد مردمی را زیر نظر گیرد و در صورت انحراف قاطعانه با آن برخورد کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۶۲.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| عبدالله نوری}}


==اهداف و وظایف==
فعالیت جهاد سازندگی در سال‌های نخست، به آبادی روستاها منحصر بود؛ ولی بنا به مقتضیات کشور، مسئولیت‌های جهاد نیز تغییر کرد و اموری چون امور فرهنگی، بهداشت، خدمت‌رسانی در [[جنگ عراق علیه ایران|جنگ تحمیلی]] و کمک‌ به محرومان خارج از کشور نیز در دایرۀ وظایف آن قرار گرفت.
طبق اساسنامه، هدف از تشکیل جهاد سازندگی، بسیج امکانات و استعدادهای مردم و دولت برای همکاری در تهیه و اجرای سریع طرح‌های سازندگی، تنظیم روش کار، مشارکت افراد و گروه‌ها و سازمان‌های داوطلب با به‌کارگیری مقررات ساده بود. وظایف آن نیز تأکید بر رشد ابعاد معنوی و توسعه‌ مادی، تهیه و تصویب طرح‌های لازم برای پیشبرد کار و همکاری با ادارات در اجرای طرح‌ها تعیین شد<ref>اداره کل تنقیح، مجموعه تصویب‌نامه‌ها، ۳۸۴؛ ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۱۸۵ـ۱۸۶.</ref>{{سخ}}
فعالیت جهاد سازندگی در سال‌های نخست آن، به عمران، خدمت‌رسانی و آموزش‌های فنی منحصر بود؛ ولی بنا به ضرورت و مقتضیات جامعه، مسئولیت‌های جهاد، دایم در حال تغییر و تحول بود و رسیدگی به اموری، چون امور فرهنگی، بهداشت و اشتغال را نیز عهده‌دار شد. «کمیته‌ فرهنگی جهاد» پس از تشکیل، به موازات دیگر فعالیت‌های سازندگی، تعلیم و تربیت روستاییان را مد نظر قرار داد. این کمیته، سوادآموزی، آموزش مبانی عقیدتی، تشکیل کتابخانه‌های روستایی، تشکیل شوراهای اسلامی، برگزاری مراسم مذهبی، حل اختلافات روستاییان و توزیع کالاهای فرهنگی را بر عهده داشت.<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۲؛ میرزایی، ارزیابی الگو و عملکرد ترویج، ۱۱۴.</ref>{{سخ}}
جهاد سازندگی پس از تبدیل به وزارتخانه از سال ۱۳۶۳ وظایف جدید دیگری را نیز عهده‌دار شد؛ ازجمله نظارت و سرپرستی سازمان امور عشایر در سال ۱۳۶۳، صنایع روستایی و دستی در ۱۳۶۴، شرکت سهامی شیر در ۱۳۶۵ و شیلات و فرش در ۱۳۶۶<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۲؛ خزاعی، ۷۳.</ref> حرکت کشور به سوی خودکفایی از طریق توسعه‌ کشاورزی، از اهداف اصلی وزارتخانه شمرده می‌شد. تشکیلات جهاد سازندگی پس از دولتی‌شدن گسترش یافت و سیاست‌های آن تمرکز بیشتری پیدا کرد و برای پرهیز از تداخل وظایف آن با وزارت کشاورزی و دیگر وزارتخانه‌ها، تفکیک وظایفی صورت گرفت<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۲.</ref>


==جایگاه و اهمیت==
امام‌خمینی جهاد سازندگی را بازوی توانای [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب]] در آبادانی کشور می‌دانست و حضور در آن را وظیفه همه ملت می‌شمرد. از نظر ایشان اقدامات دوسالۀ جهاد، مؤثرتر از خدمات پنجاه‌سال پیش از انقلاب است. ایشان همچنین جهادگران را سنگرسازان بی‌سنگر در دفاع مقدس خواند که ترسیم تلاش آنان در قالب الفاظ نمی‌گنجد.
 
== مقدمه ==
روستا همواره مرکز اصلی تولید و هسته استقلال کشور ایران بوده است. روستاییان افزون بر تأمین نیازهای حیاتی خود، بخش اعظم نیازهای شهرنشینان را تأمین می‌کردند؛ اما [[رژیم پهلوی]] با همکاری کارشناسان خارجی با اجرای طرح‌های توسعه روستایی، با عناوین مختلف در عمل در جهت نابودی این هسته‌های استقلال گام برداشت<ref>دبیرخانه شورای هماهنگی، کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران، ۱۷۱.</ref> با وجود سکونت اکثریت جمعیت کشور در روستاها در فاصله سال‌های ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۷ سرمایه‌گذاری‌های عمرانی در بخش روستایی کشور کمتر از ۵/۷ درصد کل سرمایه‌گذاری‌های عمرانی دولت بوده است<ref>دبیرخانه شورای هماهنگی، کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران، ۱۷۱.</ref>{{سخ}} نتیجه این برنامه‌ریزی‌ها این بود که در پایان دوران رژیم پهلوی، از مجموع بیش از هشتاد هزار روستای کشور، بیش از ۲۵ درصد آن مخروبه و خالی از سکنه شد و برخی از روستاییان در حلبی‌آبادهای تهران ساکن شدند<ref>دبیرخانه شورای هماهنگی، کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران، ۱۷۱.</ref> پس از [[انقلاب اسلامی ایران|پیروزی انقلاب اسلامی]]، این روند تغییر اساسی کرد و روستاها از دو بعد تولید [[کشاورزی]] و رفع [[استضعاف]] حاکم بر آن مورد توجه قرار گرفتند.<ref>دبیرخانه شورای هماهنگی، کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران، ۱۷۱.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|روستاییان}}
 
== تأسیس جهاد سازندگی ==
[[پرونده:دست‌نوشته امام‌خمینی پیرامون جهاد سازندگی.jpg|بندانگشتی|چپ|جایگزین=دست‌نوشته امام‌خمینی پیرامون جهاد سازندگی]]
[[امام‌خمینی]] پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۶ خرداد ۱۳۵۸ به هدف ترمیم خرابی‌های گذشته و عمران روستاها دستور تأسیس جهاد سازندگی را صادر کرد و از همه قشرهای مردم، از [[زن]] و مرد و از دولت و [[روحانیت|روحانیان]] خواست در این کار مشارکت کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۷۹–۱۸۰.</ref> پس از این فرمان «جهاد سازندگی» در ۲۷/۳/۱۳۵۸ تشکیل شد<ref>ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۱۸۴.</ref> و شور انقلابی در قشرهای گوناگون مردم به گونه‌ای وصف‌ناشدنی پدیدار شد. مرد و زن از طبقات مختلف دانشجویان، [[طلاب]] و دیگران در قالب حرکتی مردمی و خودجوش به روستاهای کشور رفتند و در امر برداشت محصول به روستاییان یاری رساندند. متخصصان متعهد [[جوان]] نیز در رشته‌های گوناگون صنعتی، کشاورزی، درمانی، آموزشی و راه‌سازی برای احیا و نوسازی و محرومیت‌زدایی از کشور ایران، به‌ویژه [[روستاییان]] بسیج شدند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۷۹؛ نامدار زنگنه، مصاحبه با زنگنه عضو شورای مرکزی جهاد سازندگی، ۱۶.</ref>
 
== اساسنامه و ساختار ==
در آغاز، دولت موقت سرپرست جهاد سازندگی بود و [[محمدحسین بنی‌اسدی]]، داماد [[مهدی بازرگان]]، نماینده دولت در آن. بنی‌اسدی نیز قشقایی را به نمایندگی خود در جهاد نصب کرده بود. [[دانشجویان]] برای اینکه مطابق با دیدگاه‌های امام‌خمینی عمل کنند، از [[سیدمحمد حسینی بهشتی]] خواستند امام‌خمینی نماینده‌ای در جهاد داشته باشد. بهشتی نیز [[علی‌اکبر ناطق نوری]] را به امام‌خمینی معرفی کرد<ref>ناطق نوری، خاطرات، ۱/۱۸۹–۱۹۱.</ref> و ایشان نیز او را به عنوان نخستین نماینده خود در جهاد منصوب کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۶۵۲.</ref>{{سخ}}
در ۲۷ شهریور ۱۳۵۸ اساسنامه جهاد سازندگی به تصویب هیئت وزیران رسید<ref>اداره کل تنقیح، مجموعه تصویب‌نامه‌ها، ۳۸۴؛ ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۱۸۵–۱۸۶.</ref> بر طبق اساسنامه، مدیریت جهاد شورایی بود و اعضای شورای عالی جهاد سازندگی عبارت بودند از: نخست‌وزیر یا نماینده دولت، نماینده امام‌خمینی، نماینده [[شورای انقلاب]]، شش تن از وزرا به انتخاب نخست‌وزیر، چهار نماینده منتخب شورای هماهنگی استان‌ها و دو تن از علما به پیشنهاد نخست‌وزیر و تصویب شورای انقلاب. مسئولیت شورا بررسی و تهیه برنامه‌ها و طرح‌های سازندگی، تصویب طرح‌های مناسب و جلب همکاری مردم برای اجرای طرح‌های جهاد سازندگی بود. این وظایف را شوراهای جهاد سازندگی استان و شهرستان در سطح محدودتری به عهده داشتند.<ref>اداره کل تنقیح، مجموعه تصویب‌نامه‌ها، ۳۸۵–۳۸۷؛ ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۱۸۹–۱۹۰.</ref>{{سخ}}
پس از استعفای دولت موقت، در اواخر سال ۱۳۵۸ جهاد سازندگی به عنوان نهادی انقلابی زیر نظر شورای انقلاب به سرپرستی بهشتی قرار گرفت<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۱.</ref> وی افزون بر نماینده رهبری، سیدکریم کریمیان، علیرضا افشار و عباس آخوندی را برای عضویت در شورای مرکزی انتخاب کرد. به این ترتیب جهاد سازندگی در دوره نخست فعالیت، به صورت نظام شورایی اداره شد و هر یک از اعضای آن در رأس حوزه‌ای قرار داشتند که شامل نمایندگی امام‌خمینی، روابط عمومی، امور استان‌ها و هماهنگی کمیته‌ها بود<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۱–۵۲؛ آخوندی، آرمان‌گرایی با نان و انگور، ۳.</ref> جهاد سازندگی در سال ۱۳۶۲ بر اساس سیاست‌گذاری‌های کشور در رده ارگان‌های دولتی قرارگرفت<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۲.</ref> و تبدیل به وزارتخانه شد. پیش‌نویس اساسنامه را شوراهای مرکزی جهاد سازندگی در کشور تهیه و به [[مجلس شورای اسلامی]] ارائه کرد که در ۸ آذر ۱۳۶۲ به تصویب نهایی نمایندگان رسید<ref>اداره کل امور فرهنگی، مجموعه قوانین، ۱/۶۴۱–۶۴۳.</ref>{{سخ}}
پس از تبدیل جهاد به وزارت جهاد سازندگی در ۸/۹/۱۳۶۲ تشکیلات آن نیز تغییر کرد<ref>اداره کل امور فرهنگی، مجموعه قوانین، ۱/۶۴۱–۶۴۳.</ref> و شامل هشت معاونت، سه سازمان و هفت شرکت وابسته بود. معاونت‌های آن شامل امور دام، ترویج و مشارکت مردمی، عمران و صنایع روستایی، آبخیزداری، امور مجلس و حقوقی، آموزش و تحقیقات، طرح و برنامه‌ریزی و اداری و مالی بود.<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۳–۵۴.</ref> معاونت امور اجتماعی که از ۱۳۶۷–۱۳۷۱ فعالیت داشت، از ادغام «مرکز هماهنگی‌های امور شوراها و بسیج» و «آموزش روستاییان» به وجود آمد و در چهار حوزه فعالیت‌های فرهنگی، امور شوراهای اسلامی روستا، بسیج سازندگی و آموزش [[روستاییان]] فعالیت می‌کرد<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۴.</ref> یک سال پس از تشکیل وزارت جهاد سازندگی، لایحه مقررات مالی، اداری و استخدامی آن به تصویب مجلس رسید. بر اساس آن، اعضای شورای مرکزی عبارت بودند از: وزیر، نماینده مقام رهبری و سه عضو دیگر که وزیر آنان را از میان معتمدان نیروهای جهاد برمی‌گزید<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۳.</ref> وزرای جهاد سازندگی از تأسیس تا ادغام در وزارت کشاورزی به‌ترتیب عبارت بودند از: بیژن نامدار زنگنه، غلامرضا فروزش و محمد سعیدی‌کیا<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۶.</ref>{{سخ}}
[[ناطق نوری]]، نماینده [[امام‌خمینی]] در جهاد، پس از آنکه مسئولیت وزارت کشور را بر عهده گرفت، از ایشان خواست فرد دیگری را به عنوان نماینده خویش منصوب کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۶۲.</ref> {{ببینید|متن=ببینید|علی‌اکبر ناطق نوری}} امام‌خمینی نیز طی حکمی در ۱۳ دی ۱۳۶۰ [[عبدالله نوری]] را به عنوان نماینده خود در جهاد سازندگی نصب کرد و طی دستورعملی از وی خواست با شرکت در جلسات شورای مرکزی جهاد سازندگی، ایشان را از تصمیم‌های کلی آن نهاد مطلع کند و با دقت کامل حرکت این نهاد مردمی را زیر نظر گیرد و در صورت [[انحراف]] قاطعانه با آن برخورد کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۶۲.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| عبدالله نوری}}
 
== اهداف و وظایف ==
طبق اساسنامه، هدف از تشکیل جهاد سازندگی، بسیج امکانات و استعدادهای مردم و دولت برای همکاری در تهیه و اجرای سریع طرح‌های سازندگی، تنظیم روش کار، مشارکت افراد و گروه‌ها و سازمان‌های داوطلب با به‌کارگیری مقررات ساده بود. وظایف آن نیز تأکید بر رشد ابعاد معنوی و توسعه مادی، تهیه و تصویب طرح‌های لازم برای پیشبرد کار و همکاری با [[ادارات]] در اجرای طرح‌ها تعیین شد<ref>اداره کل تنقیح، مجموعه تصویب‌نامه‌ها، ۳۸۴؛ ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۱۸۵–۱۸۶.</ref>{{سخ}}
فعالیت جهاد سازندگی در سال‌های نخست آن، به عمران، خدمت‌رسانی و آموزش‌های فنی منحصر بود؛ ولی بنا به ضرورت و مقتضیات [[جامعه]]، مسئولیت‌های جهاد، دایم در حال تغییر و تحول بود و رسیدگی به اموری، چون امور فرهنگی، بهداشت و اشتغال را نیز عهده‌دار شد. «کمیته فرهنگی جهاد» پس از تشکیل، به موازات دیگر فعالیت‌های سازندگی، تعلیم و تربیت روستاییان را مد نظر قرار داد. این کمیته، سوادآموزی، آموزش مبانی عقیدتی، تشکیل کتابخانه‌های روستایی، تشکیل شوراهای اسلامی، برگزاری مراسم مذهبی، حل اختلافات [[روستاییان]] و توزیع کالاهای فرهنگی را بر عهده داشت.<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۲؛ میرزایی، ارزیابی الگو و عملکرد ترویج، ۱۱۴.</ref>{{سخ}}
جهاد سازندگی پس از تبدیل به وزارتخانه از سال ۱۳۶۳ وظایف جدید دیگری را نیز عهده‌دار شد؛ ازجمله نظارت و سرپرستی سازمان امور عشایر در سال ۱۳۶۳، صنایع روستایی و دستی در ۱۳۶۴، شرکت سهامی شیر در ۱۳۶۵ و شیلات و فرش در ۱۳۶۶<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۲؛ خزاعی، تغییر نیاز روستاها، ۷۳.</ref> حرکت کشور به سوی [[خودکفایی]] از طریق توسعه [[کشاورزی]]، از اهداف اصلی وزارتخانه شمرده می‌شد. تشکیلات جهاد سازندگی پس از دولتی‌شدن گسترش یافت و سیاست‌های آن تمرکز بیشتری پیدا کرد و برای پرهیز از تداخل وظایف آن با وزارت کشاورزی و دیگر وزارتخانه‌ها، تفکیک وظایفی صورت گرفت<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۲.</ref>
 
== جایگاه و اهمیت ==
با توجه به مشکلات جامعه، تأسیس جهاد سازندگی ضرورت داشت و پس از تأسیس در اندک زمانی تحولی بزرگ در وضعیت روستاها پدید آمد.
با توجه به مشکلات جامعه، تأسیس جهاد سازندگی ضرورت داشت و پس از تأسیس در اندک زمانی تحولی بزرگ در وضعیت روستاها پدید آمد.
امام‌خمینی از خدمات جهاد سازندگی با واژه‌هایی، همانند ارزنده<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۴۸.</ref> پر ارزش<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۳۴.</ref> و ارزشمند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۰۶ و ۴۹۱.</ref> یاد و پیوسته حمایت خود را از این نهاد اعلام و از زحمات آنان نیز بارها قدردانی کرده است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۶۱؛ ۱۸/۲۵۸ و ۲۰/۳۵۹.</ref> ایشان فعالیت‌های جهاد سازندگی را خدمت به مؤمنان و محرومان و دارای پاداش بسیار بزرگ که جز خدا نمی‌تواند آن را شمارش کند، می‌شمرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۴۳.</ref> امام‌خمینی جهاد سازندگی را بازوی توانای انقلاب در آبادانی و ساختن کشور می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۰۶.</ref> و ضمن تشکر و خرسندی از حس تعاون جهادگران یادآور شده است که او نیز میل داشته در جهاد سازندگی خدمت کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۶۱.</ref> ایشان با اظهار رضایت از عملکرد جهاد سازندگی<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۵۵۰؛ ۱۰/۲۵۹ و ۲۱/۲۰۴ـ۲۰۵.</ref> در سال ۱۳۶۰ متذکر شد کارهای جهاد سازندگی در این دو سال بیشتر از خدمات پنجاه سال پیش از انقلاب است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۵۱۳.</ref>{{سخ}}
[[امام‌خمینی]] از خدمات جهاد سازندگی با واژه‌هایی، همانند ارزنده<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۴۸.</ref> پر ارزش<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۳۴.</ref> و ارزشمند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۰۶ و ۴۹۱.</ref> یاد و پیوسته حمایت خود را از این نهاد اعلام و از زحمات آنان نیز بارها قدردانی کرده است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۶۱؛ ۱۸/۲۵۸ و ۲۰/۳۵۹.</ref> ایشان فعالیت‌های جهاد سازندگی را خدمت به مؤمنان و [[مستضعفان|محرومان]] و دارای پاداش بسیار بزرگ که جز خدا نمی‌تواند آن را شمارش کند، می‌شمرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۴۳.</ref> امام‌خمینی جهاد سازندگی را بازوی توانای انقلاب در آبادانی و ساختن کشور می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۰۶.</ref> و ضمن تشکر و خرسندی از حس تعاون جهادگران یادآور شده است که او نیز میل داشته در جهاد سازندگی خدمت کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۶۱.</ref> ایشان با اظهار رضایت از عملکرد جهاد سازندگی<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۵۵۰؛ ۱۰/۲۵۹ و ۲۱/۲۰۴–۲۰۵.</ref> در سال ۱۳۶۰ متذکر شد کارهای جهاد سازندگی در این دو سال بیشتر از خدمات پنجاه سال پیش از [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب]] است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۵۱۳.</ref>{{سخ}}
همچنین در پیامی به مناسبت سالگرد تأسیس جهاد سازندگی در سال ۱۳۶۱ این روز را به ملت و جهادگران تبریک گفت و یادآور شد با تأسیس این ارگان بزرگ، انقلاب اسلامی توانست به دورافتاده‌ترین مناطق کشور راه یابد و رسالت تاریخی و اسلامی خود را با تمام کارشکنی‌ها به دورترین نقاط کشور برساند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۳۷ـ۳۳۸.</ref>{{سخ}}
همچنین در پیامی به مناسبت سالگرد تأسیس جهاد سازندگی در سال ۱۳۶۱ این روز را به ملت و جهادگران تبریک گفت و یادآور شد با تأسیس این ارگان بزرگ، انقلاب اسلامی توانست به دورافتاده‌ترین مناطق کشور راه یابد و رسالت تاریخی و اسلامی خود را با تمام کارشکنی‌ها به دورترین نقاط کشور برساند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۳۷–۳۳۸.</ref>{{سخ}}
امام‌خمینی در پیام‌های متعدد خود، نقش فعال جهاد سازندگی در [[جنگ تحمیلی]] عراق علیه ایران را ستوده است؛ ازجمله در پیامی نقش جهاد سازندگی در جنگ را کمتر از نیروهای نظامی ندانست و افزود این مطلبی است که فرماندهان [[ارتش]] و [[سپاه]] نیز بدان اعتراف کردند که اگر جهاد نبود، پیروزی با این سرعت به دست نمی‌آمد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۳۸.</ref> ایشان در پیامی در ۱۴ آذر ۱۳۶۷ به مسئولان برگزاری سمینار جهاد سازندگی، پس از قدردانی، آنان را سنگرسازان بی‌سنگر در [[دفاع مقدس]] خواند و تلاش‌های جهادگران را ازجمله مسائلی دانست که ترسیم آن در قالب الفاظ نمی‌گنجد و پس از آنکه عشق جهادگران در خدمت به مردم و شجاعت آنان در مبارزه با دشمنان را ستود، یادآورد شد وسعت دامنه گذشت و ایثار مردان و زنان جهادی، این مرز و بوم را فرا گرفته است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۰۴.</ref> ایشان که از مأموران دولتی و [[روحانیت]] جهت تقویت و همکاری با نیروهای جهاد سازندگی دعوت کرده بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۸۰.</ref>، در دیدارهای خود با مردم یادآور می‌شد که در رویارویی با جوانان پرشور و پرتحرک جهاد سازندگی یا با دیدن آثار آنان در وسایل ارتباط‌جمعی از دل برای موفقیت و سربلندی آنان دعا می‌کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۳۸.</ref> ایشان به هنگام درخواست بودجه بیشتر در آستانه وزارتخانه‌شدن جهاد سازندگی، ضمن تشکر از تلاش‌های این نهاد پاسخ داد که سفارش می‌کند دولت به محرومان نظر بهتری داشته باشد و پس از تعیین وزیر، در بودجه جهاد، تجدید نظر لازم صورت گیرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۲۵۸.</ref>{{سخ}}
امام‌خمینی در پیام‌های متعدد خود، نقش فعال جهاد سازندگی در [[جنگ عراق علیه ایران|جنگ تحمیلی عراق علیه ایران]] را ستوده است؛ ازجمله در پیامی نقش جهاد سازندگی در جنگ را کمتر از نیروهای نظامی ندانست و افزود این مطلبی است که فرماندهان ارتش و [[سپاه]] نیز بدان اعتراف کردند که اگر جهاد نبود، پیروزی با این سرعت به دست نمی‌آمد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۳۸.</ref> ایشان در پیامی در ۱۴ آذر ۱۳۶۷ به مسئولان برگزاری سمینار جهاد سازندگی، پس از قدردانی، آنان را سنگرسازان بی‌سنگر در [[جنگ عراق علیه ایران|دفاع مقدس]] خواند و تلاش‌های جهادگران را ازجمله مسائلی دانست که ترسیم آن در قالب الفاظ نمی‌گنجد و پس از آنکه عشق جهادگران در خدمت به مردم و شجاعت آنان در مبارزه با دشمنان را ستود، یادآورد شد وسعت دامنه گذشت و ایثار مردان و زنان جهادی، این مرز و بوم را فرا گرفته است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۰۴.</ref> ایشان که از مأموران دولتی و [[روحانیت]] جهت تقویت و همکاری با نیروهای جهاد سازندگی دعوت کرده بود،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۸۰.</ref> در دیدارهای خود با مردم یادآور می‌شد که در رویارویی با [[جوان|جوانان]] پرشور و پرتحرک جهاد سازندگی یا با دیدن آثار آنان در وسایل ارتباط‌جمعی از دل برای موفقیت و سربلندی آنان دعا می‌کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۳۸.</ref> ایشان به هنگام درخواست بودجه بیشتر در آستانه وزارتخانه‌شدن جهاد سازندگی، ضمن تشکر از تلاش‌های این نهاد پاسخ داد که سفارش می‌کند دولت به محرومان نظر بهتری داشته باشد و پس از تعیین وزیر، در بودجه جهاد، تجدید نظر لازم صورت گیرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۲۵۸.</ref>{{سخ}}
امام‌خمینی به سبب اهمیتی که برای کارهای جهاد قائل بود، در مواردی که مشکلی برای منطقه‌ای پیش می‌آمد، افرادی را به عنوان نماینده خود همراه با جهاد سازندگی برای حل مشکل اعزام می‌کرد؛ ازجمله عبدالمجید معادیخواه در ۱۰ شهریور ۱۳۵۸ به نمایندگی از ایشان برای رسیدگی به امور عمرانی استان کردستان منصوب شد. امام‌خمینی طی حکمی از وی خواست به اتفاق نماینده وزارت کشور و نماینده جهاد سازندگی و گروه برگزیده، برای رسیدگی به وضع عمرانی کردستان به آن منطقه برود و از نیازهای برادران کُرد اطلاع یابد و از کار این گروه به ایشان گزارش تفصیلی بدهد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۳۷۴.</ref> همچنین ایشان در ۴ آذر ۱۳۵۸ طی حکمی مهدی ربانی املشی را به دلیل وجود مشکلات بسیار در استان گیلان به آن منطقه فرستاد تا در کنار دیگر ستادهای جهاد سازندگی و علمای استان گیلان به حل مشکلات منطقه بپردازند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۱۶.</ref>{{سخ}}
امام‌خمینی به سبب اهمیتی که برای کارهای جهاد قائل بود، در مواردی که مشکلی برای منطقه‌ای پیش می‌آمد، افرادی را به عنوان نماینده خود همراه با جهاد سازندگی برای حل مشکل اعزام می‌کرد؛ ازجمله [[عبدالمجید معادیخواه]] در ۱۰ شهریور ۱۳۵۸ به نمایندگی از ایشان برای رسیدگی به امور عمرانی استان [[کردستان]] منصوب شد. امام‌خمینی طی حکمی از وی خواست به اتفاق نماینده وزارت کشور و نماینده جهاد سازندگی و گروه برگزیده، برای رسیدگی به وضع عمرانی کردستان به آن منطقه برود و از نیازهای برادران کُرد اطلاع یابد و از کار این گروه به ایشان گزارش تفصیلی بدهد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۳۷۴.</ref> همچنین ایشان در ۴ آذر ۱۳۵۸ طی حکمی [[مهدی ربانی املشی]] را به دلیل وجود مشکلات بسیار در استان گیلان به آن منطقه فرستاد تا در کنار دیگر ستادهای جهاد سازندگی و علمای استان گیلان به حل مشکلات منطقه بپردازند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۱۶.</ref>{{سخ}}
افزون بر امام‌خمینی، مسئولان نظام نیز اهتمام بسیاری به جهاد سازندگی داشتند؛ ازجمله سیدمحمد حسینی بهشتی، [[رئیس دیوان عالی کشور]]، ضمن حمایت قاطع از جهاد سازندگی معتقد بود این نهاد یک اداره یا یک بنگاه نیست، بلکه میدانی نو و سازنده در سطح کشور برای تداوم انقلاب اسلامی است<ref>۱۹.</ref> [[محمدعلی رجایی]]، نخست‌وزیر وقت که خود همیشه در خدمت محرومان بود، خواستار دولتی بود که کارهایش را به شکل جهادی انجام دهد؛ زیرا وی بر این باور بود که جهاد از نهادهایی است که باعث رشد و عمق‌بخشیدن به انقلاب و آبروی آن است<ref>۱۹.</ref> رئیس‌جمهور وقت، [[سیدعلی خامنه‌ای]]، جهاد سازندگی را در سال ۱۳۶۲ از ارجمندترین دستاوردهای انقلاب اسلامی، بلکه جزء معجزات انقلاب اسلامی می‌شمرده است<ref>اصغری، جهاد در جهاد، ۳۴ـ۳۵.</ref> وی بر این باور بود که جهاد سازندگی، [[بسیج]] صادق‌ترین نیروها در راه سازندگی جامعه‌ای است که در طول سالیان دراز پیش از انقلاب به انواع بدبختی‌ها و مصیبت‌ها دچار شده بود و به‌جز جهاد سازندگی هیچ ارگانی از ارگان‌های کشور نمی‌توانست به ترمیم خرابی‌ها و ایجاد سازندگی بپردازد<ref>اصغری، جهاد در جهاد، ۳۵.</ref> و برای موفقیت بیشتر، آنان را به نظم و انضباط، انسجام داخلی، [[اخلاص]] و جلوگیری از نفوذ افراد و افکار ناخالص سفارش می‌کرد<ref>خامنه‌ای، چهار سال با مردم، ۳۲ـ۳۳.</ref>{{سخ}}
افزون بر امام‌خمینی، مسئولان نظام نیز اهتمام بسیاری به جهاد سازندگی داشتند؛ ازجمله [[سیدمحمد بهشتی|سیدمحمد حسینی بهشتی]]، رئیس دیوان عالی کشور، ضمن حمایت قاطع از جهاد سازندگی معتقد بود این نهاد یک اداره یا یک بنگاه نیست، بلکه میدانی نو و سازنده در سطح کشور برای تداوم [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹.</ref> [[محمدعلی رجایی]]، نخست‌وزیر وقت که خود همیشه در خدمت محرومان بود، خواستار دولتی بود که کارهایش را به شکل جهادی انجام دهد؛ زیرا وی بر این باور بود که جهاد از نهادهایی است که باعث رشد و عمق‌بخشیدن به انقلاب و آبروی آن است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹.</ref> رئیس‌جمهور وقت، [[سیدعلی خامنه‌ای]]، جهاد سازندگی را در سال ۱۳۶۲ از ارجمندترین دستاوردهای انقلاب اسلامی، بلکه جزء معجزات انقلاب اسلامی می‌شمرده است<ref>اصغری، جهاد در جهاد، ۳۴–۳۵.</ref> وی بر این باور بود که جهاد سازندگی، [[بسیج]] صادق‌ترین نیروها در راه سازندگی جامعه‌ای است که در طول سالیان دراز پیش از انقلاب به انواع بدبختی‌ها و مصیبت‌ها دچار شده بود و به‌جز جهاد سازندگی هیچ ارگانی از ارگان‌های کشور نمی‌توانست به ترمیم خرابی‌ها و ایجاد سازندگی بپردازد<ref>اصغری، جهاد در جهاد، ۳۵.</ref> و برای موفقیت بیشتر، آنان را به نظم و انضباط، انسجام داخلی، [[اخلاص]] و جلوگیری از نفوذ افراد و افکار ناخالص سفارش می‌کرد<ref>خامنه‌ای، چهار سال با مردم، ۳۲–۳۳.</ref>{{سخ}}
[[اکبر هاشمی رفسنجانی]]، رئیس مجلس شورای اسلامی وقت، در سال ۱۳۶۱ جهاد سازندگی را در میان نهادهای خودجوش انقلاب اسلامی جزء محبوب‌ترین‌ها دانست که ویژگی‌های اخلاص، ایمان، پشتکار، امتثال از فرمان رهبری و عشق به خدمت به اسلام و مستضعفان، آن را الگوی موفقی ساخته است<ref>اصغری، جهاد در جهاد، ۶۲.</ref> وی معتقد بود ادارات باید از تجربه‌های جهاد درس بگیرند و طبق آن عمل کنند و همگان جهادی شوند<ref>اصغری، جهاد در جهاد، ۶۳.</ref> ناطق نوری، این نهاد را از بهترین نهادهای جوشیده و روییده از انقلاب در جامعه و در جمهوری اسلامی می‌دانست<ref>اصغری، جهاد در جهاد، ۶۹ـ۷۰.</ref> بسیاری دیگر از کارگزاران نظام اسلامی و ائمه جمعه عملکرد جهاد سازندگی در صحنه‌های گوناگون را ستوده‌اند<ref>اصغری، جهاد در جهاد، ۸۲؛ پیام انقلاب، مجله، پیرامون جهاد سازندگی، ۲۰ـ۲۵.</ref>
[[اکبر هاشمی رفسنجانی]]، رئیس [[مجلس شورای اسلامی]] وقت، در سال ۱۳۶۱ جهاد سازندگی را در میان نهادهای خودجوش انقلاب اسلامی جزء محبوب‌ترین‌ها دانست که ویژگی‌های اخلاص، [[ایمان]]، پشتکار، امتثال از فرمان رهبری و عشق به خدمت به اسلام و [[مستضعفان]]، آن را الگوی موفقی ساخته است<ref>اصغری، جهاد در جهاد، ۶۲.</ref> وی معتقد بود ادارات باید از تجربه‌های جهاد درس بگیرند و طبق آن عمل کنند و همگان جهادی شوند<ref>اصغری، جهاد در جهاد، ۶۳.</ref> ناطق نوری، این نهاد را از بهترین نهادهای جوشیده و روییده از انقلاب در جامعه و در [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی]] می‌دانست<ref>اصغری، جهاد در جهاد، ۶۹–۷۰.</ref> بسیاری دیگر از کارگزاران نظام اسلامی و ائمه جمعه عملکرد جهاد سازندگی در صحنه‌های گوناگون را ستوده‌اند<ref>اصغری، جهاد در جهاد، ۸۲؛ پیام انقلاب، مجله، پیرامون جهاد سازندگی، ۲۰–۲۵.</ref>


==اهتمام به حضور مردم==
[[پرونده:جهاد سازندگی.jpg|بندانگشتی|چپ|جایگزین=تصویری از جهادگران سازندگی]]
امام‌خمینی به حضور مردم در جهاد سازندگی بسیار اهمیت می‌داد و در سخنان و پیام‌های خود مردم و قشرهای گوناگون را تشویق می‌کرد در کار جهاد شرکت کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۷۹ـ۱۸۳.</ref> به همین دلیل جهاد سازندگی توانست شمار بسیاری از نیروهای دلسوز، جوان، متخصص، متعهد و مسلمان در رشته‌های گوناگون را برای احیا و نوسازی روستاها در ابعاد گوناگون اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جهت دفاع از مرزهای [[میهن اسلامی]] جذب کند<ref>نامدار زنگنه، مصاحبه با زنگنه عضو شورای مرکزی جهاد سازندگی، ۱۶.</ref> ایشان حضور در این نهاد را وظیفه همه ملت و آبادانی کشور را نیز در گرو آن می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۸۳.</ref> و درباره آمادگی مردم برای خدمت و سازندگی یادآور شد مردم فداکار همان‌گونه که [[نظام شاهنشاهی]] را ساقط کردند، خرابی‌های برجای‌مانده از آن رژیم را با همکاری همه قشرهای ملت، زن و مرد، پیر و جوان، دانشگاهی و دانشجو، مهندسان و متخصصان و شهری و دهاتی آباد خواهند کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۷۹ـ۱۸۰.</ref> ایشان شرکت در جهاد سازندگی و ساختن خرابه‌های کشور را از هر عبادتی بالاتر شمرده و از مردم خواست به جای سفرهای زیارتی مستحبی در جهاد سازندگی شرکت کنند؛ زیرا ثواب شرکت و حضور در جهاد سازندگی بالاتر از زیارت مستحبی [[مکه]]، [[مدینه]] و [[عتبات عالیات]] است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۸۰.</ref>
 
==عملکرد==
== اهتمام به حضور مردم ==
[[امام‌خمینی]] به حضور مردم در جهاد سازندگی بسیار اهمیت می‌داد و در سخنان و پیام‌های خود مردم و قشرهای گوناگون را تشویق می‌کرد در کار جهاد شرکت کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۷۹–۱۸۳.</ref> به همین دلیل جهاد سازندگی توانست شمار بسیاری از نیروهای دلسوز، جوان، متخصص، متعهد و مسلمان در رشته‌های گوناگون را برای احیا و نوسازی روستاها در ابعاد گوناگون اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جهت دفاع از مرزهای میهن اسلامی جذب کند<ref>نامدار زنگنه، مصاحبه با زنگنه عضو شورای مرکزی جهاد سازندگی، ۱۶.</ref>{{سخ}}
ایشان حضور در این نهاد را وظیفه همه ملت و آبادانی کشور را نیز در گرو آن می‌دانست<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۸۳.</ref> و دربارهٔ آمادگی مردم برای خدمت و سازندگی یادآور شد مردم فداکار همان‌گونه که [[نظام سلطنتی|نظام شاهنشاهی]] را ساقط کردند، خرابی‌های برجای‌مانده از آن رژیم را با همکاری همه قشرهای ملت، [[زن]] و مرد، پیر و [[جوان]]، دانشگاهی و [[دانشجو]]، مهندسان و متخصصان و شهری و دهاتی آباد خواهند کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۷۹–۱۸۰.</ref> ایشان شرکت در جهاد سازندگی و ساختن خرابه‌های کشور را از هر عبادتی بالاتر شمرده و از مردم خواست به جای سفرهای زیارتی مستحبی در جهاد سازندگی شرکت کنند؛ زیرا ثواب شرکت و حضور در جهاد سازندگی بالاتر از زیارت مستحبی [[مکه]]، [[مدینه]] و [[عتبات عالیات]] است<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۸۰.</ref>
 
== عملکرد ==
عملکرد جهاد سازندگی را در سه بخش می‌توان تقسیم کرد:
عملکرد جهاد سازندگی را در سه بخش می‌توان تقسیم کرد:
# خدمات به روستاها و مناطق محروم کشور: جهاد سازندگی با توجه به اولویت رسیدگی به روستاها<ref>ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۱۸۵؛ اداره کل امور فرهنگی، مجموعه قوانین، ۱/۶۴۱.</ref> کارهای فراوانی را در روستاها انجام داد. دولت در ۱/۷/۱۳۵۸ با اشاره به همکاری دولت و مردم با جهاد سازندگی، طی گزارشی، ساختن و تعمیر صدها کیلومتر راه روستایی و صدها فعالیت عمرانی عمومی، مانند حمام، مدرسه، درمانگاه، مسجد و غسالخانه، اجرای صدها پروژه حفر چاه، نصب مخزن لوله‌کشی آب و ده‌ها سد خاکی و برق‌رسانی در روستاهای کشور و همچنین لایروبی صدها قنات و ارائه خدمات درمانی، بهداشتی و دارویی و دامپزشکی، صدها کلاس اسلام‌شناسی، سوادآموزی، آموزش فنی و حرفه‌ای و دیگر کارهای فرهنگی و خدماتی و عمرانی را بخشی از عملکرد جهاد سازندگی دانست<ref>بازرگان، مسائل و مشکلات نخستین سال انقلاب، ۵۶ـ۵۸.</ref> هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۶۳ پس از ستایش بسیار از عملکرد جهاد سازندگی، به برق‌رسانی و آب‌رسانی به چندین هزار روستا، ساخت بیش از چهل ‌هزار کیلومتر جاده روستایی و لایروبی سیزده‌ هزار قنات و حفر پنج ‌هزار چاه عمیق و نیمه‌عمیق و بسیاری از کارهای خدماتی عمرانی اشاره کرد<ref>هاشمی رفسنجانی، اکبر، خطبه‌های نماز جمعه، ۶/۲۱۹ـ۲۲۰.</ref> این نهاد مردمی در سال‌های بعد نیز طرح‌های بسیاری را در تأمین آب کشاورزی و آب آشامیدنی، سدسازی، احیا و اصلاح مراتع، دام و طیور، صنایع گوناگون معدنی، فلزی، دستی، شیمیایی، نساجی و طرح‌های بسیاری در زمینه راه و ترابری، احداث جاده‌های روستایی، بهداشت و درمان و تغذیه انجام داده است<ref>دبیرخانه شورای هماهنگی، کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران، ۱۷۲ـ۱۸۲؛ روابط عمومی جهاد، دستاوردهای ۲۰ ساله وزارت جهاد سازندگی، ۱۹.</ref>
# خدمات به روستاها و مناطق محروم کشور: جهاد سازندگی با توجه به اولویت رسیدگی به روستاها<ref>ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۱۸۵؛ اداره کل امور فرهنگی، مجموعه قوانین، ۱/۶۴۱.</ref> کارهای فراوانی را در روستاها انجام داد. دولت در ۱/۷/۱۳۵۸ با اشاره به همکاری دولت و مردم با جهاد سازندگی، طی گزارشی، ساختن و تعمیر صدها کیلومتر راه روستایی و صدها فعالیت عمرانی عمومی، مانند حمام، مدرسه، درمانگاه، [[مسجد]] و غسالخانه، اجرای صدها پروژه حفر چاه، نصب مخزن لوله‌کشی آب و ده‌ها سد خاکی و برق‌رسانی در روستاهای کشور و همچنین لایروبی صدها قنات و ارائه خدمات درمانی، بهداشتی و دارویی و دامپزشکی، صدها کلاس اسلام‌شناسی، سوادآموزی، آموزش فنی و حرفه‌ای و دیگر کارهای فرهنگی و خدماتی و عمرانی را بخشی از عملکرد جهاد سازندگی دانست<ref>بازرگان، مسائل و مشکلات نخستین سال انقلاب، ۵۶–۵۸.</ref> هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۶۳ پس از ستایش بسیار از عملکرد جهاد سازندگی، به برق‌رسانی و آب‌رسانی به چندین هزار روستا، ساخت بیش از چهل هزار کیلومتر جاده روستایی و لایروبی سیزده هزار قنات و حفر پنج هزار چاه عمیق و نیمه‌عمیق و بسیاری از کارهای خدماتی عمرانی اشاره کرد<ref>هاشمی رفسنجانی، اکبر، خطبه‌های نماز جمعه، ۶/۲۱۹–۲۲۰.</ref> این نهاد مردمی در سال‌های بعد نیز طرح‌های بسیاری را در تأمین آب [[کشاورزی]] و آب آشامیدنی، سدسازی، احیا و اصلاح مراتع، دام و طیور، صنایع گوناگون معدنی، فلزی، دستی، شیمیایی، نساجی و طرح‌های بسیاری در زمینه راه و ترابری، احداث جاده‌های روستایی، بهداشت و درمان و تغذیه انجام داده است<ref>دبیرخانه شورای هماهنگی، کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران، ۱۷۲–۱۸۲؛ روابط عمومی جهاد، دستاوردهای ۲۰ ساله وزارت جهاد سازندگی، ۱۹.</ref> جهاد سازندگی در بخش عشایر نیز موفق به اجرای بیش از دو هزار پروژه راه‌سازی، ساخت مدرسه، جایگاه سوخت، چاه کشاورزی و برق‌رسانی شد و با احداث جایگاه‌های توزیع سوخت، از تخریب مراتع و بوته‌کنی جلوگیری کرد. در بخش منابع طبیعی نیز با اجرای طرح ساماندهی خروج دام از جنگل، به منظور محافظت از منابع جنگل‌های شمال ایران، مدیریت و احیا و غنی‌سازی جنگل‌های دیگر مناطق کشور، اجرای طرح ملی تعاون دام و مرتع، توسعه فضای سبز و جنگل‌کاری در همه نقاط کشور و ایجاد کمربندهای سبز حفاظتی، اقدامات مفیدی انجام داده است<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۵؛ جهاد، دستاوردهای، ۸۴–۸۸.</ref> تلاش‌های شبانه‌روزی جهاد سازندگی به گونه‌ای بود که در نخستین دهه فعالیت‌های خود تا حد زیادی محرومیت را از چهره بسیاری از مناطق روستایی محروم و دورافتاده زدود<ref>روابط عمومی جهاد، دستاوردهای ۲۰ ساله وزارت جهاد سازندگی، ۱۹.</ref>
جهاد سازندگی در بخش عشایر نیز موفق به اجرای بیش از دو هزار پروژه راه‌سازی، ساخت مدرسه، جایگاه سوخت، چاه کشاورزی و برق‌رسانی شد و با احداث جایگاه‌های توزیع سوخت، از تخریب مراتع و بوته‌کنی جلوگیری کرد. در بخش منابع طبیعی نیز با اجرای طرح ساماندهی خروج دام از جنگل، به منظور محافظت از منابع جنگل‌های شمال ایران، مدیریت و احیا و غنی‌سازی جنگل‌های دیگر مناطق کشور، اجرای طرح ملی تعاون دام و مرتع، توسعه‌ فضای سبز و جنگل‌کاری در همه‌ نقاط کشور و ایجاد کمربندهای سبز حفاظتی، اقدامات مفیدی انجام داده است<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۵؛ جهاد، دستاوردهای، ۸۴ـ۸۸.</ref> تلاش‌های شبانه‌روزی جهاد سازندگی به گونه‌ای بود که در نخستین دهه فعالیت‌های خود تا حد زیادی محرومیت را از چهره بسیاری از مناطق روستایی محروم و دورافتاده زدود<ref>روابط عمومی جهاد، دستاوردهای ۲۰ ساله وزارت جهاد سازندگی، ۱۹.</ref>
# خدمات در جنگ تحمیلی: امام‌خمینی و مسئولان [[نظام جمهوری اسلامی ایران]]، ازجمله [[سیدعلی خامنه‌ای]] و [[اکبر هاشمی رفسنجانی]] از عملکرد جهاد سازندگی در جبهه و [[جنگ عراق علیه ایران|جنگ تحمیلی عراق علیه ایران]] ستایش کرده‌اند و برخی تلاش‌های آنان را که در پیروزی‌های جنگ تأثیر بسیاری داشته است، از قبیل راه‌سازی، تدارکات، حمل و نقل مهمات، خاکریزها و سنگرسازی برشمرده‌اند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۳۷–۳۳۸؛ اصغری، جهاد در جهاد، ۳۶–۴۱، ۵۰–۵۲ و ۶۴–۶۵؛ هاشمی رفسنجانی، خطبه‌های نماز جمعه، ۶/۲۱۹–۲۲۰.</ref> دیگر کارگزاران نظام اسلامی نیز پس از ستودن عملکرد جهاد، به فهرستی از فعالیت‌های آن نهاد<ref>اصغری، جهاد در جهاد، ۶۷–۱۰۳.</ref> اشاره کرده‌اند:
# خدمات در جنگ تحمیلی: امام‌خمینی و مسئولان [[نظام جمهوری اسلامی ایران]]، ازجمله سیدعلی خامنه‌ای و اکبر هاشمی رفسنجانی از عملکرد جهاد سازندگی در جبهه و جنگ تحمیلی عراق علیه ایران ستایش کرده‌اند و برخی تلاش‌های آنان را که در پیروزی‌های جنگ تأثیر بسیاری داشته است، از قبیل راه‌سازی، تدارکات، حمل ‌و نقل مهمات، خاکریزها و سنگرسازی برشمرده‌اند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۳۷ـ۳۳۸؛ اصغری، جهاد در جهاد، ۳۶ـ۴۱، ۵۰ـ۵۲ و ۶۴ـ۶۵؛ هاشمی رفسنجانی، خطبه‌های نماز جمعه، ۶/۲۱۹ـ۲۲۰.</ref> دیگر کارگزاران نظام اسلامی نیز پس از ستودن عملکرد جهاد، به فهرستی از فعالیت‌های آن نهاد<ref>اصغری، جهاد در جهاد، ۶۷ـ۱۰۳.</ref> اشاره کرده‌اند:
# خدمات در خارج از کشور: کمک به محرومان در جهاد سازندگی ویژه ایران نبوده است، بلکه برخی مناطق محروم کشورهای مسلمان نیز از این کمک‌ها برخوردار بوده‌اند. در پی دیدار سیدعلی خامنه‌ای در ۱۳۶۴ از چند کشور آفریقایی، جهاد سازندگی مأموریت یافت در کشور تانزانیا طرح‌های توسعه روستایی را اجرا کند. پس از آن، قلمرو فعالیت جهاد به سیرالئون، غنا و لبنان نیز گسترش یافت و دفاتر جهاد سازندگی در این کشورها تأسیس شد<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۵؛ جهاد، گزارشی از عملکرد جهاد سازندگی، ۷۷–۷۸.</ref> اجرای طرح‌های کشت آبی و دیم، تهیه و توزیع ادوات صیادی، آموزش روستاییان و کشاورزان، ارائه خدمات و احداث مراکز درمانی و ساخت دبیرستان و فروشگاه‌های عرضه محصولات کشاورزی ازجمله فعالیت‌های جهاد سازندگی در این کشورها بوده است<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۵؛ جهاد، گزارشی از عملکرد جهاد سازندگی، ۷۷–۷۸.</ref>
# خدمات در خارج از کشور: کمک به محرومان در جهاد سازندگی ویژه ایران نبوده است، بلکه برخی مناطق محروم کشورهای مسلمان نیز از این کمک‌ها برخوردار بوده‌اند. در پی دیدار سیدعلی خامنه‌ای در ۱۳۶۴ از چند کشور افریقایی، جهاد سازندگی مأموریت یافت در کشور تانزانیا طرح‌های توسعه‌ روستایی را اجرا کند. پس از آن، قلمرو فعالیت جهاد به سیرالئون، غنا و لبنان نیز گسترش یافت و دفاتر جهاد سازندگی در این کشورها تأسیس شد<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۵؛ جهاد، گزارشی از عملکرد جهاد سازندگی، ۷۷ـ۷۸.</ref> اجرای طرح‌های کشت آبی و دیم، تهیه و توزیع ادوات صیادی، آموزش روستاییان و کشاورزان، ارائه‌ خدمات و احداث مراکز درمانی و ساخت دبیرستان و فروشگاه‌های عرضه‌ محصولات کشاورزی ازجمله فعالیت‌های جهاد سازندگی در این کشورها بوده است<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۵؛ جهاد، گزارشی از عملکرد جهاد سازندگی، ۷۷ـ۷۸.</ref>
[[پرونده:حضور جهاد سازندگی در دفاع مقدس.jpg|بندانگشتی|چپ|حضور جهاد سازندگی در دفاع مقدس]]
حضور جهاد سازندگی در دفاع: جهاد سازندگی تنها یک روز پس از آغاز جنگ تحمیلی در اول مهر ۱۳۵۹ ستاد جنگ جهاد را تشکیل داد و همه استان‌های کشور بسیج شدند و ستادهای پشتیبانی خود را در مناطق عملیاتی تشکیل دادند؛ برای نمونه جهادهای استان گیلان و قزوین در گیلان غرب و جهاد تهران در آبادان مسقر شدند<ref>ناطق نوری، خاطرات، ۱/۲۰۱.</ref> مردم با اعتمادی که به این نهاد داشتند، طی هشت سال جنگ کمک‌های خود را به آن برای ارسال به جبهه دادند. این کمک‌ها بسیار متنوع و گسترده بود. تنها در سال ۱۳۶۳ مردم هفتاد کیلو طلا به جبهه اهدا کردند<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۳؛ هاشمی رفسنجانی، خطبه‌های نماز جمعه، ۲۲۰ـ۲۲۱.</ref>
 
جهاد سازندگی با چهل گردان مهندسی ـ رزمی و چهار قرارگاه عملیاتی و پشتیبانی [[جنگ]]، در تمامی عملیات‌ها حضوری فعال داشت و پیشاپیش [[رزمندگان]] زیر آتش دشمن به خاک‌ریززنی، سنگرسازی، جاده‌سازی، کانال‌کشی و پل‌سازی مشغول بود<ref>ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۲۲۵ـ۲۲۶؛ اصغری، جهاد در جهاد، ۵۰.</ref> به همین دلیل امام‌خمینی جهادگران را سنگرسازان بی‌سنگر خواند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۰۴.</ref> به عنوان نمونه، در شکست [[حصر آبادان]]، جهاد سازندگی استان فارس نقش برجسته‌ای داشت. با وجود تسلط دشمن بر جاده اهواز و آبادان، جهاد سازندگی یک جاده فرعی از اهواز به ذوالفقاریه آبادان در زیر آتش دشمن کشید. به گفته ناطق نوری، سرهنگ نیاکی از لشکر ۸۸ در حال گریستن، همه این موفقیت‌ها را مدیون جهاد سازندگی شمرد<ref>ناطق نوری، خاطرات، ۱/۲۰۱.</ref>
== حضور جهاد سازندگی در دفاع ==
وظایف محول به جهاد سازندگی در طول جنگ، پشتیبانی و امور مهندسی جبهه و بازسازی و نوسازی مناطق جنگ‌زده بوده است. احداث ۲۰۵/۷۴ کیلومتر خاکریز، ۲۹۴۴۷ سنگر، ۱۱۸۴۶ کیلومتر راه، ساخت ۴۸۰۷ پل، ۳۵ اسکله، سی سد و حفر ۲۱۶ کیلومتر کانال نمونه‌ای از عملکرد جهاد سازندگی طی سالیان جنگ است. طراحی و ساخت طولانی‌ترین پل شناور جهان !پل خیبر! به طول چهارده کیلومتر، که ارتباط جزایر مجنون و ساحل مور را امکان‌پذیر می‌ساخت<ref>ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۲۲۵ـ۲۲۶؛ قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۳.</ref> و همچنین ساخت پل بعثت روی دهانه اروند با طول نهصد متر و عرض دوازده متر با مهندسی پشتیبانی جنگ جهاد سازندگی خراسان از کارهای برجسته جهاد سازندگی در دفاع به شمار می‌آید<ref>انصاری، روزشمار جنگ ایران و عراق، ۴۴/۱۰۰؛ هاشمی رفسنجانی، اوج دفاع، ۲۶۸.</ref> پس از پایان جنگ، جهاد سازندگی با تمام امکانات خود به بازسازی مناطق جنگ‌زده پرداخت که از طرح‌های شاخص آن می‌توان به آماده‌‌سازی شهر جدید قصر شیرین، لوله‌گذاری آب شرب قصر شیرین و لایروبی رودخانه‌ بهمن‌شیر اشاره کرد<ref>هاشمی رفسنجانی، اوج دفاع، ۲۶۸.</ref> جهاد سازندگی شهدای بسیاری نیز تقدیم اسلام و انقلاب اسلامی کرده است<ref>دبیرخانه مرکزی ائمه جمعه، رویدادها، ۱/۲۳۴.</ref> بر اساس آمارهای اعلام‌شده، شمار شهدای جهاد از ۲۵۰۰ تا ۳۳۰۰ نفر بوده است !سنگرسازان بی‌سنگر!.
جهاد سازندگی تنها یک روز پس از آغاز جنگ تحمیلی در اول مهر ۱۳۵۹ ستاد جنگ جهاد را تشکیل داد و همه استان‌های کشور بسیج شدند و ستادهای پشتیبانی خود را در مناطق عملیاتی تشکیل دادند؛ برای نمونه جهادهای استان گیلان و قزوین در گیلان غرب و جهاد تهران در آبادان مسقر شدند<ref>ناطق نوری، خاطرات، ۱/۲۰۱.</ref> مردم با اعتمادی که به این نهاد داشتند، طی هشت سال جنگ کمک‌های خود را به آن برای ارسال به جبهه دادند. این کمک‌ها بسیار متنوع و گسترده بود. تنها در سال ۱۳۶۳ مردم هفتاد کیلو طلا به جبهه اهدا کردند<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۳؛ هاشمی رفسنجانی، خطبه‌های نماز جمعه، ۲۲۰–۲۲۱.</ref>{{سخ}}
==توصیه‌ها و هشدارها==
جهاد سازندگی با چهل گردان مهندسی ـ رزمی و چهار قرارگاه عملیاتی و پشتیبانی جنگ، در تمامی عملیات‌ها حضوری فعال داشت و پیشاپیش [[رزمندگان]] زیر آتش دشمن به خاک‌ریززنی، سنگرسازی، جاده‌سازی، کانال‌کشی و پل‌سازی مشغول بود<ref>ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۲۲۵–۲۲۶؛ اصغری، جهاد در جهاد، ۵۰.</ref> به همین دلیل [[امام‌خمینی]] جهادگران را سنگرسازان بی‌سنگر خواند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۰۴.</ref> به عنوان نمونه، در شکست [[حصر آبادان]]، جهاد سازندگی استان فارس نقش برجسته‌ای داشت. با وجود تسلط دشمن بر جاده اهواز و آبادان، جهاد سازندگی یک جاده فرعی از اهواز به ذوالفقاریه آبادان در زیر آتش دشمن کشید. به گفته [[علی‌اکبر ناطق نوری|ناطق نوری]]، سرهنگ نیاکی از لشکر ۸۸ در حال گریستن، همه این موفقیت‌ها را مدیون جهاد سازندگی شمرد<ref>ناطق نوری، خاطرات، ۱/۲۰۱.</ref>{{سخ}}
امام‌خمینی در موارد بسیاری از جهادگران می‌خواست جهاد سازندگی را با جهاد با نفس توأم کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۴۸.</ref> و نیز بارها به آنان سفارش کرد تلاش کنند خدمت آنان به بندگان خدا و محرومان، خالص و برای خدا باشد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۴۸.</ref> ایشان با اشاره به موفقیت جهاد سازندگی در خدمت به محرومان، سرّ موفقیت آنان را در اخلاص و نداشتن چشمداشت از دیگران و بودن با مردم و روحانیت دانست و یادآور شد همراهی مردم و روحانیت باعث سازندگی می‌شود و کنارگذاشتن آن دو موجب نابسامانی و فساد؛ همان‌گونه که در پنجاه سال گذشته بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۹۱.</ref>
وظایف محول به جهاد سازندگی در طول جنگ، پشتیبانی و امور مهندسی جبهه و بازسازی و نوسازی مناطق جنگ‌زده بوده است. احداث ۲۰۵/۷۴ کیلومتر خاکریز، ۲۹۴۴۷ سنگر، ۱۱۸۴۶ کیلومتر راه، ساخت ۴۸۰۷ پل، ۳۵ اسکله، سی سد و حفر ۲۱۶ کیلومتر کانال نمونه‌ای از عملکرد جهاد سازندگی طی سالیان جنگ است. طراحی و ساخت طولانی‌ترین پل شناور جهان !پل خیبر! به طول چهارده کیلومتر، که ارتباط جزایر مجنون و ساحل مور را امکان‌پذیر می‌ساخت<ref>ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۲۲۵–۲۲۶؛ قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۳.</ref> و همچنین ساخت پل بعثت روی دهانه اروند با طول نهصد متر و عرض دوازده متر با مهندسی پشتیبانی جنگ جهاد سازندگی خراسان از کارهای برجسته جهاد سازندگی در دفاع به‌شمار می‌آید<ref>انصاری، روزشمار جنگ ایران و عراق، ۴۴/۱۰۰؛ هاشمی رفسنجانی، اوج دفاع، ۲۶۸.</ref> پس از پایان جنگ، جهاد سازندگی با تمام امکانات خود به بازسازی مناطق جنگ‌زده پرداخت که از طرح‌های شاخص آن می‌توان به آماده‌سازی شهر جدید قصر شیرین، لوله‌گذاری آب شرب قصر شیرین و لایروبی رودخانه بهمن‌شیر اشاره کرد<ref>هاشمی رفسنجانی، اوج دفاع، ۲۶۸.</ref> جهاد سازندگی شهدای بسیاری نیز تقدیم [[اسلام]] و [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] کرده است<ref>دبیرخانه مرکزی ائمه جمعه، رویدادها، ۱/۲۳۴.</ref> بر اساس آمارهای اعلام‌شده، شمار شهدای جهاد از ۲۵۰۰ تا ۳۳۰۰ نفر بوده است !سنگرسازان بی‌سنگر!.
امام‌خمینی تلاش بیشتر جهادگران را برای رهایی از وابستگی خواستار شد و وابستگی و نیاز کشور را در ارزاق عمومی به [[امریکا]] مایه ننگ کشور و سبب وابستگی سیاسی و دیگر وابستگی‌ها شمرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۶۶ و ۳۷۲.</ref> ایشان از جهادگران خواست مواظب نفوذی‌هایی که بر خلاف ملت و اسلام تبلیغات می‌کنند، باشند و آنها را طرد کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۸۰ و ۱۲/۷۰.</ref>؛ زیرا آنان نمی‌گذارند جهاد سازندگی، چنان‌که بخواهد، تحقق پیدا کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۳۷.</ref> ایشان کسانی را که در جهاد کارهایی بر خلاف موازین انجام می‌دادند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۶۹ـ۴۷۰.</ref>، افرادی دانست که با هدف تنفر مردم از جهادگران در جهاد نفوذ کرده‌اند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۰.</ref> نیز امام‌خمینی در جمع اعضای جهاد سازندگی [[قم]] درباره توطئه‌های عوامل امریکا زیر نام گروه‌های چپ هشدار داد و از آنان خواست این گروه‌ها را هدایت کنند و نگذارند تبلیغات نادرست و کارهای خلاف انجام دهند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۱ـ۲۲.</ref> هشدار‌های مکرر امام‌خمینی درباره نفوذی‌ها در جهاد سازندگی بدان جهت بود که در آغاز کار، گروهی از افراد ناصالح در جهاد نفوذ کرده بودند که با این هشدارها تصفیه شدند.<ref>ناطق نوری، خاطرات، ۱/۱۹۲ـ۱۹۸.</ref>
 
==ادغام جهاد سازندگی و وزارت کشاورزی==
== توصیه‌ها و هشدارها ==
پس از رحلت امام‌خمینی، جهاد سازندگی در قالب یکی از وزارتخانه‌های موفق به تلاش‌های خود ادامه داد؛ اما بعدها از نگاه قوه مجریه، فعالیت دو وزارتخانه جهاد سازندگی و کشاورزی به موازات هم، در بخش عمران روستایی و کشاورزی، سبب ناهماهنگی‌هایی به‌ویژه در بخش کشاورزی شده بود و ادغام آن دو گامی در مسیر بهبود وضعیت به ‌شمار می‌آمد. دولت با تقدیم لایحه‌ای به مجلس، خواستار تمرکز امور کشاورزی، دام، عمران و توسعه‌ روستایی در یک وزارتخانه شد.<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۶.</ref> پس از بحث و بررسی‌های لازم در ششم و دهم دی‌ماه سال ۱۳۷۹ قانون تشکیل وزارت جهاد کشاورزی دربردارنده ۱۵ ماده و ۶ تبصره از تصویب مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان گذشت.<ref>اداره تنقیح قوانین مجلس، مجموعه قوانین، ۱/۳۳ـ۳۶؛ روزنامه رسمی، ۱۶۲۸۱، ۲۵/۱۰/۱۳۷۹.</ref>
امام‌خمینی در موارد بسیاری از جهادگران می‌خواست جهاد سازندگی را با [[جهاد با نفس]] توأم کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۴۸.</ref> و نیز بارها به آنان سفارش کرد تلاش کنند خدمت آنان به بندگان خدا و محرومان، خالص و برای خدا باشد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۴۸.</ref> ایشان با اشاره به موفقیت جهاد سازندگی در خدمت به محرومان، سرّ موفقیت آنان را در [[اخلاص]] و نداشتن چشمداشت از دیگران و بودن با [[مردم]] و [[روحانیت]] دانست و یادآور شد همراهی مردم و روحانیت باعث سازندگی می‌شود و کنارگذاشتن آن دو موجب نابسامانی و فساد؛ همان‌گونه که در پنجاه سال گذشته بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۹۱.</ref>{{سخ}}
==پانویس==
امام‌خمینی تلاش بیشتر جهادگران را برای رهایی از وابستگی خواستار شد و وابستگی و نیاز کشور را در ارزاق عمومی به [[آمریکا]] مایه ننگ کشور و سبب وابستگی سیاسی و دیگر وابستگی‌ها شمرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۶۶ و ۳۷۲.</ref> ایشان از جهادگران خواست مواظب نفوذی‌هایی که بر خلاف ملت و اسلام [[تبلیغات]] می‌کنند، باشند و آنها را طرد کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۸۰ و ۱۲/۷۰.</ref>؛ زیرا آنان نمی‌گذارند جهاد سازندگی، چنان‌که بخواهد، تحقق پیدا کند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۳۷.</ref> ایشان کسانی را که در جهاد کارهایی بر خلاف موازین انجام می‌دادند،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۶۹–۴۷۰.</ref> افرادی دانست که با هدف تنفر مردم از جهادگران در جهاد نفوذ کرده‌اند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۰.</ref>{{سخ}}
{{پانویس}}
امام‌خمینی نیز در جمع اعضای جهاد سازندگی [[قم]] دربارهٔ توطئه‌های عوامل آمریکا زیر نام گروه‌های چپ هشدار داد و از آنان خواست این گروه‌ها را هدایت کنند و نگذارند تبلیغات نادرست و کارهای خلاف انجام دهند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۱–۲۲.</ref> هشدارهای مکرر امام‌خمینی دربارهٔ نفوذی‌ها در جهاد سازندگی بدان جهت بود که در آغاز کار، گروهی از افراد ناصالح در جهاد نفوذ کرده بودند که با این هشدارها تصفیه شدند.<ref>ناطق نوری، خاطرات، ۱/۱۹۲–۱۹۸.</ref>
==منابع==
 
== ادغام جهاد سازندگی و وزارت کشاورزی ==
پس از [[رحلت امام‌خمینی]]، جهاد سازندگی در قالب یکی از وزارتخانه‌های موفق به تلاش‌های خود ادامه داد؛ اما بعدها از نگاه قوه مجریه، فعالیت دو وزارتخانه جهاد سازندگی و کشاورزی به موازات هم، در بخش عمران روستایی و کشاورزی، سبب ناهماهنگی‌هایی به‌ویژه در بخش کشاورزی شده بود و ادغام آن دو گامی در مسیر بهبود وضعیت به‌شمار می‌آمد. دولت با تقدیم لایحه‌ای به مجلس، خواستار تمرکز امور کشاورزی، دام، عمران و توسعه روستایی در یک وزارتخانه شد.<ref>قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۶.</ref> پس از بحث و بررسی‌های لازم در ششم و دهم دی‌ماه سال ۱۳۷۹ قانون تشکیل وزارت جهاد کشاورزی دربردارنده ۱۵ ماده و ۶ تبصره از تصویب [[مجلس شورای اسلامی]] و [[شورای نگهبان]] گذشت.<ref>اداره تنقیح قوانین مجلس، مجموعه قوانین، ۱/۳۳–۳۶؛ روزنامه رسمی، ۱۶۲۸۱، ۲۵/۱۰/۱۳۷۹.</ref>
 
== پانویس ==
{{پانویس|۲}}
 
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
* آخوندی، عباس، آرمان گرایی با نان و انگور، مجله تجارت فردا، شماره ۴۴، ۲۵/۳/۱۳۹۲ش.
* آخوندی، عباس، آرمان‌گرایی با نان و انگور، مجله تجارت فردا، شماره ۴۴، ۲۵/۳/۱۳۹۲ش.
* اداره تنقیح قوانین مجلس، مجموعه قوانین ششمین دوره مجلس شورای اسلامی ۷خرداد ۱۳۷۹تا ۶ خرداد ۱۳۸۳، اداره کل قوانین مجلس شورای اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
* اداره تنقیح قوانین مجلس، مجموعه قوانین ششمین دوره مجلس شورای اسلامی ۷ خرداد ۱۳۷۹تا ۶ خرداد ۱۳۸۳، اداره کل قوانین مجلس شورای اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
* اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.
* اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.
* اداره کل تنقیح و تدوین قوانین و مقررات کشور، مجموعه تصویب‌نامه‌ها، آیین‌نامه‌ها، اساسنامه‌های مصوب دولت جمهوری اسلامی ایران، سال ۱۳۶۰، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۰ش.
* اداره کل تنقیح و تدوین قوانین و مقررات کشور، مجموعه تصویب‌نامه‌ها، آیین‌نامه‌ها، اساسنامه‌های مصوب دولت جمهوری اسلامی ایران، سال ۱۳۶۰، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۰ش.
خط ۵۶: خط ۷۶:
* بازرگان، مهدی، مسائل و مشکلات نخستین سال انقلاب، ناشر عبدالعلی بازرگان، چاپ اول، ۱۳۶۱ش.
* بازرگان، مهدی، مسائل و مشکلات نخستین سال انقلاب، ناشر عبدالعلی بازرگان، چاپ اول، ۱۳۶۱ش.
* پیام انقلاب، مجله، پیرامون جهاد سازندگی، شماره، ۸۶، ۱۳۶۲ش.
* پیام انقلاب، مجله، پیرامون جهاد سازندگی، شماره، ۸۶، ۱۳۶۲ش.
* جهاد، مجله، دستاوردهای وزارت جهاد سازندگی، شماره ۲۳۰ـ۲۳۱، ۱۳۷۹ش.
* جهاد، مجله، دستاوردهای وزارت جهاد سازندگی، شماره ۲۳۰–۲۳۱، ۱۳۷۹ش.
* جهاد، مجله، گزارشی از عملکرد جهاد سازندگی، چهارده سال با مردم، چهارده سال تلاش و سازندگی، شماره ۱۶۱، ۱۳۷۲ش.
* جهاد، مجله، گزارشی از عملکرد جهاد سازندگی، چهارده سال با مردم، چهارده سال تلاش و سازندگی، شماره ۱۶۱، ۱۳۷۲ش.
* حسینی بهشتی، سیدمحمد، پیرامون جهاد سازندگی، مجله پیام انقلاب، شماره ۸۶، ۱۳۶۲ش.
* حسینی بهشتی، سیدمحمد، پیرامون جهاد سازندگی، مجله پیام انقلاب، شماره ۸۶، ۱۳۶۲ش.
* خامنه‌ای، سیدعلی، چهار سال با مردم، تهران، حزب جمهوری اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۴ش.
* خامنه‌ای، سیدعلی، چهار سال با مردم، تهران، حزب جمهوری اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۴ش.
* خزاعی، علی، تغییر نیاز روستاها و ضرورت تحول در سیاست‌های جهاد سازندگی، مجله جهاد، شماره ۲۳۴ـ۲۳۵، ۱۳۷۹ش.
* خزاعی، علی، تغییر نیاز روستاها و ضرورت تحول در سیاست‌های جهاد سازندگی، مجله جهاد، شماره ۲۳۴–۲۳۵، ۱۳۷۹ش.
* دبیرخانه مرکزی ائمه جمعه، رویدادها، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۰ش.
* دبیرخانه مرکزی ائمه جمعه، رویدادها، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۰ش.
* دبیرخانه شورای هماهنگی تبلیغات دولت، کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۴، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۵ش.
* دبیرخانه شورای هماهنگی تبلیغات دولت، کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۴، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۵ش.
خط ۶۸: خط ۸۸:
* سنگرسازان بی‌سنگر، دوازدهمین یاد واره سرداران و شهدای سنگرسازان بی‌سنگر، پایگاه اطلاع‌رسانی، اسفند، ۱۳۹۲ش.
* سنگرسازان بی‌سنگر، دوازدهمین یاد واره سرداران و شهدای سنگرسازان بی‌سنگر، پایگاه اطلاع‌رسانی، اسفند، ۱۳۹۲ش.
* قدسی‌زاد، پروین، جهاد سازندگی، چاپ شده در فرهنگنامه نهادهای انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
* قدسی‌زاد، پروین، جهاد سازندگی، چاپ شده در فرهنگنامه نهادهای انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
* میرزایی، علی‌اصغر، ارزیابی الگو و عملکرد ترویج در وزارت جهاد سازندگی !سابق!، مجله جهاد، شماره ۲۴۰ـ۲۴۱، ۱۳۸۰ش.
* میرزایی، علی‌اصغر، ارزیابی الگو و عملکرد ترویج در وزارت جهاد سازندگی !سابق!، مجله جهاد، شماره ۲۴۰–۲۴۱، ۱۳۸۰ش.
* ناطق نوری، علی‌اکبر، خاطرات حجت‌الاسلام و المسلمین علی‌اکبر ناطق نوری، ج ۱، تدوین مرتضی میردار، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
* ناطق نوری، علی‌اکبر، خاطرات حجت‌الاسلام و المسلمین علی‌اکبر ناطق نوری، ج ۱، تدوین مرتضی میردار، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
* نامدار زنگنه، بیژن، مصاحبه با زنگنه عضو شورای مرکزی جهاد سازندگی، مجله پیام انقلاب، شماره، ۸۶، ۱۳۶۲ش.
* نامدار زنگنه، بیژن، مصاحبه با زنگنه عضو شورای مرکزی جهاد سازندگی، مجله پیام انقلاب، شماره، ۸۶، ۱۳۶۲ش.
* هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۵، اوج دفاع، به اهتمام عماد هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ دوم، ۱۳۸۸ش.
* هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۵، اوج دفاع، به اهتمام عماد هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ دوم، ۱۳۸۸ش.
* هاشمی رفسنجانی، اکبر، خطبه‌های نماز جمعه، ۳/۱/۶۳ـ۱۶/۶/۶۳، زیر نظر محسن هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
* هاشمی رفسنجانی، اکبر، خطبه‌های نماز جمعه، ۳/۱/۶۳–۱۶/۶/۶۳، زیر نظر محسن هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
{{پایان}}
{{پایان}}
==پیوند به بیرون==
 
* محمدصادق مزینانی،[https://books.khomeini.ir/books/10004/195/ «جهاد سازندگی»]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۴، ص۱۹۵-۲۰۶.
== پیوند به بیرون ==
* محمدصادق مزینانی، [https://books.khomeini.ir/books/10004/195/ «جهاد سازندگی»]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۴، ص۱۹۵–۲۰۶.
{{نظام جمهوری اسلامی ایران}}
[[رده:مقاله‌های تأییدشده]]
[[رده:مقاله‌های جلد چهارم دانشنامه امام‌خمینی]]
[[رده:مقاله‌های دارای لینک دانشنامه]]
[[رده:مقاله‌های بی‌نیاز از جعبه اطلاعات]]
[[رده:نهادهای تأسیس‌شده توسط امام‌خمینی]]
[[رده:مقاله‌های دارای شناسه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ دی ۱۴۰۲، ساعت ۱۳:۱۳

جهاد سازندگی، نهادی انقلابی با هدف محرومیت‌زدایی از روستاهای ایران.

ترمیم خرابی‌ها و آبادی روستاها، هدف اولیۀ تأسیس جهاد سازندگی بود که به دستور امام‌خمینی در خرداد ۱۳۵۸ تشکیل شد و اساسنامه آن در شهریور همان سال به تصویب هیئت وزیران رسید. این نهاد در آذر ۱۳۶۲ به وزارتخانه جهاد سازندگی تبدیل شد و بعدها با وزارت کشاورزی ادغام گردید.

فعالیت جهاد سازندگی در سال‌های نخست، به آبادی روستاها منحصر بود؛ ولی بنا به مقتضیات کشور، مسئولیت‌های جهاد نیز تغییر کرد و اموری چون امور فرهنگی، بهداشت، خدمت‌رسانی در جنگ تحمیلی و کمک‌ به محرومان خارج از کشور نیز در دایرۀ وظایف آن قرار گرفت.

امام‌خمینی جهاد سازندگی را بازوی توانای انقلاب در آبادانی کشور می‌دانست و حضور در آن را وظیفه همه ملت می‌شمرد. از نظر ایشان اقدامات دوسالۀ جهاد، مؤثرتر از خدمات پنجاه‌سال پیش از انقلاب است. ایشان همچنین جهادگران را سنگرسازان بی‌سنگر در دفاع مقدس خواند که ترسیم تلاش آنان در قالب الفاظ نمی‌گنجد.

مقدمه

روستا همواره مرکز اصلی تولید و هسته استقلال کشور ایران بوده است. روستاییان افزون بر تأمین نیازهای حیاتی خود، بخش اعظم نیازهای شهرنشینان را تأمین می‌کردند؛ اما رژیم پهلوی با همکاری کارشناسان خارجی با اجرای طرح‌های توسعه روستایی، با عناوین مختلف در عمل در جهت نابودی این هسته‌های استقلال گام برداشت[۱] با وجود سکونت اکثریت جمعیت کشور در روستاها در فاصله سال‌های ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۷ سرمایه‌گذاری‌های عمرانی در بخش روستایی کشور کمتر از ۵/۷ درصد کل سرمایه‌گذاری‌های عمرانی دولت بوده است[۲]
نتیجه این برنامه‌ریزی‌ها این بود که در پایان دوران رژیم پهلوی، از مجموع بیش از هشتاد هزار روستای کشور، بیش از ۲۵ درصد آن مخروبه و خالی از سکنه شد و برخی از روستاییان در حلبی‌آبادهای تهران ساکن شدند[۳] پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این روند تغییر اساسی کرد و روستاها از دو بعد تولید کشاورزی و رفع استضعاف حاکم بر آن مورد توجه قرار گرفتند.[۴] (ببینید: روستاییان)

تأسیس جهاد سازندگی

دست‌نوشته امام‌خمینی پیرامون جهاد سازندگی

امام‌خمینی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۶ خرداد ۱۳۵۸ به هدف ترمیم خرابی‌های گذشته و عمران روستاها دستور تأسیس جهاد سازندگی را صادر کرد و از همه قشرهای مردم، از زن و مرد و از دولت و روحانیان خواست در این کار مشارکت کنند[۵] پس از این فرمان «جهاد سازندگی» در ۲۷/۳/۱۳۵۸ تشکیل شد[۶] و شور انقلابی در قشرهای گوناگون مردم به گونه‌ای وصف‌ناشدنی پدیدار شد. مرد و زن از طبقات مختلف دانشجویان، طلاب و دیگران در قالب حرکتی مردمی و خودجوش به روستاهای کشور رفتند و در امر برداشت محصول به روستاییان یاری رساندند. متخصصان متعهد جوان نیز در رشته‌های گوناگون صنعتی، کشاورزی، درمانی، آموزشی و راه‌سازی برای احیا و نوسازی و محرومیت‌زدایی از کشور ایران، به‌ویژه روستاییان بسیج شدند.[۷]

اساسنامه و ساختار

در آغاز، دولت موقت سرپرست جهاد سازندگی بود و محمدحسین بنی‌اسدی، داماد مهدی بازرگان، نماینده دولت در آن. بنی‌اسدی نیز قشقایی را به نمایندگی خود در جهاد نصب کرده بود. دانشجویان برای اینکه مطابق با دیدگاه‌های امام‌خمینی عمل کنند، از سیدمحمد حسینی بهشتی خواستند امام‌خمینی نماینده‌ای در جهاد داشته باشد. بهشتی نیز علی‌اکبر ناطق نوری را به امام‌خمینی معرفی کرد[۸] و ایشان نیز او را به عنوان نخستین نماینده خود در جهاد منصوب کرد[۹]
در ۲۷ شهریور ۱۳۵۸ اساسنامه جهاد سازندگی به تصویب هیئت وزیران رسید[۱۰] بر طبق اساسنامه، مدیریت جهاد شورایی بود و اعضای شورای عالی جهاد سازندگی عبارت بودند از: نخست‌وزیر یا نماینده دولت، نماینده امام‌خمینی، نماینده شورای انقلاب، شش تن از وزرا به انتخاب نخست‌وزیر، چهار نماینده منتخب شورای هماهنگی استان‌ها و دو تن از علما به پیشنهاد نخست‌وزیر و تصویب شورای انقلاب. مسئولیت شورا بررسی و تهیه برنامه‌ها و طرح‌های سازندگی، تصویب طرح‌های مناسب و جلب همکاری مردم برای اجرای طرح‌های جهاد سازندگی بود. این وظایف را شوراهای جهاد سازندگی استان و شهرستان در سطح محدودتری به عهده داشتند.[۱۱]
پس از استعفای دولت موقت، در اواخر سال ۱۳۵۸ جهاد سازندگی به عنوان نهادی انقلابی زیر نظر شورای انقلاب به سرپرستی بهشتی قرار گرفت[۱۲] وی افزون بر نماینده رهبری، سیدکریم کریمیان، علیرضا افشار و عباس آخوندی را برای عضویت در شورای مرکزی انتخاب کرد. به این ترتیب جهاد سازندگی در دوره نخست فعالیت، به صورت نظام شورایی اداره شد و هر یک از اعضای آن در رأس حوزه‌ای قرار داشتند که شامل نمایندگی امام‌خمینی، روابط عمومی، امور استان‌ها و هماهنگی کمیته‌ها بود[۱۳] جهاد سازندگی در سال ۱۳۶۲ بر اساس سیاست‌گذاری‌های کشور در رده ارگان‌های دولتی قرارگرفت[۱۴] و تبدیل به وزارتخانه شد. پیش‌نویس اساسنامه را شوراهای مرکزی جهاد سازندگی در کشور تهیه و به مجلس شورای اسلامی ارائه کرد که در ۸ آذر ۱۳۶۲ به تصویب نهایی نمایندگان رسید[۱۵]
پس از تبدیل جهاد به وزارت جهاد سازندگی در ۸/۹/۱۳۶۲ تشکیلات آن نیز تغییر کرد[۱۶] و شامل هشت معاونت، سه سازمان و هفت شرکت وابسته بود. معاونت‌های آن شامل امور دام، ترویج و مشارکت مردمی، عمران و صنایع روستایی، آبخیزداری، امور مجلس و حقوقی، آموزش و تحقیقات، طرح و برنامه‌ریزی و اداری و مالی بود.[۱۷] معاونت امور اجتماعی که از ۱۳۶۷–۱۳۷۱ فعالیت داشت، از ادغام «مرکز هماهنگی‌های امور شوراها و بسیج» و «آموزش روستاییان» به وجود آمد و در چهار حوزه فعالیت‌های فرهنگی، امور شوراهای اسلامی روستا، بسیج سازندگی و آموزش روستاییان فعالیت می‌کرد[۱۸] یک سال پس از تشکیل وزارت جهاد سازندگی، لایحه مقررات مالی، اداری و استخدامی آن به تصویب مجلس رسید. بر اساس آن، اعضای شورای مرکزی عبارت بودند از: وزیر، نماینده مقام رهبری و سه عضو دیگر که وزیر آنان را از میان معتمدان نیروهای جهاد برمی‌گزید[۱۹] وزرای جهاد سازندگی از تأسیس تا ادغام در وزارت کشاورزی به‌ترتیب عبارت بودند از: بیژن نامدار زنگنه، غلامرضا فروزش و محمد سعیدی‌کیا[۲۰]
ناطق نوری، نماینده امام‌خمینی در جهاد، پس از آنکه مسئولیت وزارت کشور را بر عهده گرفت، از ایشان خواست فرد دیگری را به عنوان نماینده خویش منصوب کند[۲۱] (ببینید: علی‌اکبر ناطق نوری) امام‌خمینی نیز طی حکمی در ۱۳ دی ۱۳۶۰ عبدالله نوری را به عنوان نماینده خود در جهاد سازندگی نصب کرد و طی دستورعملی از وی خواست با شرکت در جلسات شورای مرکزی جهاد سازندگی، ایشان را از تصمیم‌های کلی آن نهاد مطلع کند و با دقت کامل حرکت این نهاد مردمی را زیر نظر گیرد و در صورت انحراف قاطعانه با آن برخورد کند[۲۲] (ببینید: عبدالله نوری)

اهداف و وظایف

طبق اساسنامه، هدف از تشکیل جهاد سازندگی، بسیج امکانات و استعدادهای مردم و دولت برای همکاری در تهیه و اجرای سریع طرح‌های سازندگی، تنظیم روش کار، مشارکت افراد و گروه‌ها و سازمان‌های داوطلب با به‌کارگیری مقررات ساده بود. وظایف آن نیز تأکید بر رشد ابعاد معنوی و توسعه مادی، تهیه و تصویب طرح‌های لازم برای پیشبرد کار و همکاری با ادارات در اجرای طرح‌ها تعیین شد[۲۳]
فعالیت جهاد سازندگی در سال‌های نخست آن، به عمران، خدمت‌رسانی و آموزش‌های فنی منحصر بود؛ ولی بنا به ضرورت و مقتضیات جامعه، مسئولیت‌های جهاد، دایم در حال تغییر و تحول بود و رسیدگی به اموری، چون امور فرهنگی، بهداشت و اشتغال را نیز عهده‌دار شد. «کمیته فرهنگی جهاد» پس از تشکیل، به موازات دیگر فعالیت‌های سازندگی، تعلیم و تربیت روستاییان را مد نظر قرار داد. این کمیته، سوادآموزی، آموزش مبانی عقیدتی، تشکیل کتابخانه‌های روستایی، تشکیل شوراهای اسلامی، برگزاری مراسم مذهبی، حل اختلافات روستاییان و توزیع کالاهای فرهنگی را بر عهده داشت.[۲۴]
جهاد سازندگی پس از تبدیل به وزارتخانه از سال ۱۳۶۳ وظایف جدید دیگری را نیز عهده‌دار شد؛ ازجمله نظارت و سرپرستی سازمان امور عشایر در سال ۱۳۶۳، صنایع روستایی و دستی در ۱۳۶۴، شرکت سهامی شیر در ۱۳۶۵ و شیلات و فرش در ۱۳۶۶[۲۵] حرکت کشور به سوی خودکفایی از طریق توسعه کشاورزی، از اهداف اصلی وزارتخانه شمرده می‌شد. تشکیلات جهاد سازندگی پس از دولتی‌شدن گسترش یافت و سیاست‌های آن تمرکز بیشتری پیدا کرد و برای پرهیز از تداخل وظایف آن با وزارت کشاورزی و دیگر وزارتخانه‌ها، تفکیک وظایفی صورت گرفت[۲۶]

جایگاه و اهمیت

با توجه به مشکلات جامعه، تأسیس جهاد سازندگی ضرورت داشت و پس از تأسیس در اندک زمانی تحولی بزرگ در وضعیت روستاها پدید آمد. امام‌خمینی از خدمات جهاد سازندگی با واژه‌هایی، همانند ارزنده[۲۷] پر ارزش[۲۸] و ارزشمند[۲۹] یاد و پیوسته حمایت خود را از این نهاد اعلام و از زحمات آنان نیز بارها قدردانی کرده است[۳۰] ایشان فعالیت‌های جهاد سازندگی را خدمت به مؤمنان و محرومان و دارای پاداش بسیار بزرگ که جز خدا نمی‌تواند آن را شمارش کند، می‌شمرد[۳۱] امام‌خمینی جهاد سازندگی را بازوی توانای انقلاب در آبادانی و ساختن کشور می‌دانست[۳۲] و ضمن تشکر و خرسندی از حس تعاون جهادگران یادآور شده است که او نیز میل داشته در جهاد سازندگی خدمت کند[۳۳] ایشان با اظهار رضایت از عملکرد جهاد سازندگی[۳۴] در سال ۱۳۶۰ متذکر شد کارهای جهاد سازندگی در این دو سال بیشتر از خدمات پنجاه سال پیش از انقلاب است[۳۵]
همچنین در پیامی به مناسبت سالگرد تأسیس جهاد سازندگی در سال ۱۳۶۱ این روز را به ملت و جهادگران تبریک گفت و یادآور شد با تأسیس این ارگان بزرگ، انقلاب اسلامی توانست به دورافتاده‌ترین مناطق کشور راه یابد و رسالت تاریخی و اسلامی خود را با تمام کارشکنی‌ها به دورترین نقاط کشور برساند[۳۶]
امام‌خمینی در پیام‌های متعدد خود، نقش فعال جهاد سازندگی در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران را ستوده است؛ ازجمله در پیامی نقش جهاد سازندگی در جنگ را کمتر از نیروهای نظامی ندانست و افزود این مطلبی است که فرماندهان ارتش و سپاه نیز بدان اعتراف کردند که اگر جهاد نبود، پیروزی با این سرعت به دست نمی‌آمد[۳۷] ایشان در پیامی در ۱۴ آذر ۱۳۶۷ به مسئولان برگزاری سمینار جهاد سازندگی، پس از قدردانی، آنان را سنگرسازان بی‌سنگر در دفاع مقدس خواند و تلاش‌های جهادگران را ازجمله مسائلی دانست که ترسیم آن در قالب الفاظ نمی‌گنجد و پس از آنکه عشق جهادگران در خدمت به مردم و شجاعت آنان در مبارزه با دشمنان را ستود، یادآورد شد وسعت دامنه گذشت و ایثار مردان و زنان جهادی، این مرز و بوم را فرا گرفته است[۳۸] ایشان که از مأموران دولتی و روحانیت جهت تقویت و همکاری با نیروهای جهاد سازندگی دعوت کرده بود،[۳۹] در دیدارهای خود با مردم یادآور می‌شد که در رویارویی با جوانان پرشور و پرتحرک جهاد سازندگی یا با دیدن آثار آنان در وسایل ارتباط‌جمعی از دل برای موفقیت و سربلندی آنان دعا می‌کند[۴۰] ایشان به هنگام درخواست بودجه بیشتر در آستانه وزارتخانه‌شدن جهاد سازندگی، ضمن تشکر از تلاش‌های این نهاد پاسخ داد که سفارش می‌کند دولت به محرومان نظر بهتری داشته باشد و پس از تعیین وزیر، در بودجه جهاد، تجدید نظر لازم صورت گیرد[۴۱]
امام‌خمینی به سبب اهمیتی که برای کارهای جهاد قائل بود، در مواردی که مشکلی برای منطقه‌ای پیش می‌آمد، افرادی را به عنوان نماینده خود همراه با جهاد سازندگی برای حل مشکل اعزام می‌کرد؛ ازجمله عبدالمجید معادیخواه در ۱۰ شهریور ۱۳۵۸ به نمایندگی از ایشان برای رسیدگی به امور عمرانی استان کردستان منصوب شد. امام‌خمینی طی حکمی از وی خواست به اتفاق نماینده وزارت کشور و نماینده جهاد سازندگی و گروه برگزیده، برای رسیدگی به وضع عمرانی کردستان به آن منطقه برود و از نیازهای برادران کُرد اطلاع یابد و از کار این گروه به ایشان گزارش تفصیلی بدهد[۴۲] همچنین ایشان در ۴ آذر ۱۳۵۸ طی حکمی مهدی ربانی املشی را به دلیل وجود مشکلات بسیار در استان گیلان به آن منطقه فرستاد تا در کنار دیگر ستادهای جهاد سازندگی و علمای استان گیلان به حل مشکلات منطقه بپردازند.[۴۳]
افزون بر امام‌خمینی، مسئولان نظام نیز اهتمام بسیاری به جهاد سازندگی داشتند؛ ازجمله سیدمحمد حسینی بهشتی، رئیس دیوان عالی کشور، ضمن حمایت قاطع از جهاد سازندگی معتقد بود این نهاد یک اداره یا یک بنگاه نیست، بلکه میدانی نو و سازنده در سطح کشور برای تداوم انقلاب اسلامی است[۴۴] محمدعلی رجایی، نخست‌وزیر وقت که خود همیشه در خدمت محرومان بود، خواستار دولتی بود که کارهایش را به شکل جهادی انجام دهد؛ زیرا وی بر این باور بود که جهاد از نهادهایی است که باعث رشد و عمق‌بخشیدن به انقلاب و آبروی آن است[۴۵] رئیس‌جمهور وقت، سیدعلی خامنه‌ای، جهاد سازندگی را در سال ۱۳۶۲ از ارجمندترین دستاوردهای انقلاب اسلامی، بلکه جزء معجزات انقلاب اسلامی می‌شمرده است[۴۶] وی بر این باور بود که جهاد سازندگی، بسیج صادق‌ترین نیروها در راه سازندگی جامعه‌ای است که در طول سالیان دراز پیش از انقلاب به انواع بدبختی‌ها و مصیبت‌ها دچار شده بود و به‌جز جهاد سازندگی هیچ ارگانی از ارگان‌های کشور نمی‌توانست به ترمیم خرابی‌ها و ایجاد سازندگی بپردازد[۴۷] و برای موفقیت بیشتر، آنان را به نظم و انضباط، انسجام داخلی، اخلاص و جلوگیری از نفوذ افراد و افکار ناخالص سفارش می‌کرد[۴۸]
اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی وقت، در سال ۱۳۶۱ جهاد سازندگی را در میان نهادهای خودجوش انقلاب اسلامی جزء محبوب‌ترین‌ها دانست که ویژگی‌های اخلاص، ایمان، پشتکار، امتثال از فرمان رهبری و عشق به خدمت به اسلام و مستضعفان، آن را الگوی موفقی ساخته است[۴۹] وی معتقد بود ادارات باید از تجربه‌های جهاد درس بگیرند و طبق آن عمل کنند و همگان جهادی شوند[۵۰] ناطق نوری، این نهاد را از بهترین نهادهای جوشیده و روییده از انقلاب در جامعه و در جمهوری اسلامی می‌دانست[۵۱] بسیاری دیگر از کارگزاران نظام اسلامی و ائمه جمعه عملکرد جهاد سازندگی در صحنه‌های گوناگون را ستوده‌اند[۵۲]

تصویری از جهادگران سازندگی

اهتمام به حضور مردم

امام‌خمینی به حضور مردم در جهاد سازندگی بسیار اهمیت می‌داد و در سخنان و پیام‌های خود مردم و قشرهای گوناگون را تشویق می‌کرد در کار جهاد شرکت کنند[۵۳] به همین دلیل جهاد سازندگی توانست شمار بسیاری از نیروهای دلسوز، جوان، متخصص، متعهد و مسلمان در رشته‌های گوناگون را برای احیا و نوسازی روستاها در ابعاد گوناگون اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جهت دفاع از مرزهای میهن اسلامی جذب کند[۵۴]
ایشان حضور در این نهاد را وظیفه همه ملت و آبادانی کشور را نیز در گرو آن می‌دانست[۵۵] و دربارهٔ آمادگی مردم برای خدمت و سازندگی یادآور شد مردم فداکار همان‌گونه که نظام شاهنشاهی را ساقط کردند، خرابی‌های برجای‌مانده از آن رژیم را با همکاری همه قشرهای ملت، زن و مرد، پیر و جوان، دانشگاهی و دانشجو، مهندسان و متخصصان و شهری و دهاتی آباد خواهند کرد[۵۶] ایشان شرکت در جهاد سازندگی و ساختن خرابه‌های کشور را از هر عبادتی بالاتر شمرده و از مردم خواست به جای سفرهای زیارتی مستحبی در جهاد سازندگی شرکت کنند؛ زیرا ثواب شرکت و حضور در جهاد سازندگی بالاتر از زیارت مستحبی مکه، مدینه و عتبات عالیات است[۵۷]

عملکرد

عملکرد جهاد سازندگی را در سه بخش می‌توان تقسیم کرد:

  1. خدمات به روستاها و مناطق محروم کشور: جهاد سازندگی با توجه به اولویت رسیدگی به روستاها[۵۸] کارهای فراوانی را در روستاها انجام داد. دولت در ۱/۷/۱۳۵۸ با اشاره به همکاری دولت و مردم با جهاد سازندگی، طی گزارشی، ساختن و تعمیر صدها کیلومتر راه روستایی و صدها فعالیت عمرانی عمومی، مانند حمام، مدرسه، درمانگاه، مسجد و غسالخانه، اجرای صدها پروژه حفر چاه، نصب مخزن لوله‌کشی آب و ده‌ها سد خاکی و برق‌رسانی در روستاهای کشور و همچنین لایروبی صدها قنات و ارائه خدمات درمانی، بهداشتی و دارویی و دامپزشکی، صدها کلاس اسلام‌شناسی، سوادآموزی، آموزش فنی و حرفه‌ای و دیگر کارهای فرهنگی و خدماتی و عمرانی را بخشی از عملکرد جهاد سازندگی دانست[۵۹] هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۶۳ پس از ستایش بسیار از عملکرد جهاد سازندگی، به برق‌رسانی و آب‌رسانی به چندین هزار روستا، ساخت بیش از چهل هزار کیلومتر جاده روستایی و لایروبی سیزده هزار قنات و حفر پنج هزار چاه عمیق و نیمه‌عمیق و بسیاری از کارهای خدماتی عمرانی اشاره کرد[۶۰] این نهاد مردمی در سال‌های بعد نیز طرح‌های بسیاری را در تأمین آب کشاورزی و آب آشامیدنی، سدسازی، احیا و اصلاح مراتع، دام و طیور، صنایع گوناگون معدنی، فلزی، دستی، شیمیایی، نساجی و طرح‌های بسیاری در زمینه راه و ترابری، احداث جاده‌های روستایی، بهداشت و درمان و تغذیه انجام داده است[۶۱] جهاد سازندگی در بخش عشایر نیز موفق به اجرای بیش از دو هزار پروژه راه‌سازی، ساخت مدرسه، جایگاه سوخت، چاه کشاورزی و برق‌رسانی شد و با احداث جایگاه‌های توزیع سوخت، از تخریب مراتع و بوته‌کنی جلوگیری کرد. در بخش منابع طبیعی نیز با اجرای طرح ساماندهی خروج دام از جنگل، به منظور محافظت از منابع جنگل‌های شمال ایران، مدیریت و احیا و غنی‌سازی جنگل‌های دیگر مناطق کشور، اجرای طرح ملی تعاون دام و مرتع، توسعه فضای سبز و جنگل‌کاری در همه نقاط کشور و ایجاد کمربندهای سبز حفاظتی، اقدامات مفیدی انجام داده است[۶۲] تلاش‌های شبانه‌روزی جهاد سازندگی به گونه‌ای بود که در نخستین دهه فعالیت‌های خود تا حد زیادی محرومیت را از چهره بسیاری از مناطق روستایی محروم و دورافتاده زدود[۶۳]
  2. خدمات در جنگ تحمیلی: امام‌خمینی و مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران، ازجمله سیدعلی خامنه‌ای و اکبر هاشمی رفسنجانی از عملکرد جهاد سازندگی در جبهه و جنگ تحمیلی عراق علیه ایران ستایش کرده‌اند و برخی تلاش‌های آنان را که در پیروزی‌های جنگ تأثیر بسیاری داشته است، از قبیل راه‌سازی، تدارکات، حمل و نقل مهمات، خاکریزها و سنگرسازی برشمرده‌اند[۶۴] دیگر کارگزاران نظام اسلامی نیز پس از ستودن عملکرد جهاد، به فهرستی از فعالیت‌های آن نهاد[۶۵] اشاره کرده‌اند:
  3. خدمات در خارج از کشور: کمک به محرومان در جهاد سازندگی ویژه ایران نبوده است، بلکه برخی مناطق محروم کشورهای مسلمان نیز از این کمک‌ها برخوردار بوده‌اند. در پی دیدار سیدعلی خامنه‌ای در ۱۳۶۴ از چند کشور آفریقایی، جهاد سازندگی مأموریت یافت در کشور تانزانیا طرح‌های توسعه روستایی را اجرا کند. پس از آن، قلمرو فعالیت جهاد به سیرالئون، غنا و لبنان نیز گسترش یافت و دفاتر جهاد سازندگی در این کشورها تأسیس شد[۶۶] اجرای طرح‌های کشت آبی و دیم، تهیه و توزیع ادوات صیادی، آموزش روستاییان و کشاورزان، ارائه خدمات و احداث مراکز درمانی و ساخت دبیرستان و فروشگاه‌های عرضه محصولات کشاورزی ازجمله فعالیت‌های جهاد سازندگی در این کشورها بوده است[۶۷]
حضور جهاد سازندگی در دفاع مقدس

حضور جهاد سازندگی در دفاع

جهاد سازندگی تنها یک روز پس از آغاز جنگ تحمیلی در اول مهر ۱۳۵۹ ستاد جنگ جهاد را تشکیل داد و همه استان‌های کشور بسیج شدند و ستادهای پشتیبانی خود را در مناطق عملیاتی تشکیل دادند؛ برای نمونه جهادهای استان گیلان و قزوین در گیلان غرب و جهاد تهران در آبادان مسقر شدند[۶۸] مردم با اعتمادی که به این نهاد داشتند، طی هشت سال جنگ کمک‌های خود را به آن برای ارسال به جبهه دادند. این کمک‌ها بسیار متنوع و گسترده بود. تنها در سال ۱۳۶۳ مردم هفتاد کیلو طلا به جبهه اهدا کردند[۶۹]
جهاد سازندگی با چهل گردان مهندسی ـ رزمی و چهار قرارگاه عملیاتی و پشتیبانی جنگ، در تمامی عملیات‌ها حضوری فعال داشت و پیشاپیش رزمندگان زیر آتش دشمن به خاک‌ریززنی، سنگرسازی، جاده‌سازی، کانال‌کشی و پل‌سازی مشغول بود[۷۰] به همین دلیل امام‌خمینی جهادگران را سنگرسازان بی‌سنگر خواند[۷۱] به عنوان نمونه، در شکست حصر آبادان، جهاد سازندگی استان فارس نقش برجسته‌ای داشت. با وجود تسلط دشمن بر جاده اهواز و آبادان، جهاد سازندگی یک جاده فرعی از اهواز به ذوالفقاریه آبادان در زیر آتش دشمن کشید. به گفته ناطق نوری، سرهنگ نیاکی از لشکر ۸۸ در حال گریستن، همه این موفقیت‌ها را مدیون جهاد سازندگی شمرد[۷۲]
وظایف محول به جهاد سازندگی در طول جنگ، پشتیبانی و امور مهندسی جبهه و بازسازی و نوسازی مناطق جنگ‌زده بوده است. احداث ۲۰۵/۷۴ کیلومتر خاکریز، ۲۹۴۴۷ سنگر، ۱۱۸۴۶ کیلومتر راه، ساخت ۴۸۰۷ پل، ۳۵ اسکله، سی سد و حفر ۲۱۶ کیلومتر کانال نمونه‌ای از عملکرد جهاد سازندگی طی سالیان جنگ است. طراحی و ساخت طولانی‌ترین پل شناور جهان !پل خیبر! به طول چهارده کیلومتر، که ارتباط جزایر مجنون و ساحل مور را امکان‌پذیر می‌ساخت[۷۳] و همچنین ساخت پل بعثت روی دهانه اروند با طول نهصد متر و عرض دوازده متر با مهندسی پشتیبانی جنگ جهاد سازندگی خراسان از کارهای برجسته جهاد سازندگی در دفاع به‌شمار می‌آید[۷۴] پس از پایان جنگ، جهاد سازندگی با تمام امکانات خود به بازسازی مناطق جنگ‌زده پرداخت که از طرح‌های شاخص آن می‌توان به آماده‌سازی شهر جدید قصر شیرین، لوله‌گذاری آب شرب قصر شیرین و لایروبی رودخانه بهمن‌شیر اشاره کرد[۷۵] جهاد سازندگی شهدای بسیاری نیز تقدیم اسلام و انقلاب اسلامی کرده است[۷۶] بر اساس آمارهای اعلام‌شده، شمار شهدای جهاد از ۲۵۰۰ تا ۳۳۰۰ نفر بوده است !سنگرسازان بی‌سنگر!.

توصیه‌ها و هشدارها

امام‌خمینی در موارد بسیاری از جهادگران می‌خواست جهاد سازندگی را با جهاد با نفس توأم کنند[۷۷] و نیز بارها به آنان سفارش کرد تلاش کنند خدمت آنان به بندگان خدا و محرومان، خالص و برای خدا باشد[۷۸] ایشان با اشاره به موفقیت جهاد سازندگی در خدمت به محرومان، سرّ موفقیت آنان را در اخلاص و نداشتن چشمداشت از دیگران و بودن با مردم و روحانیت دانست و یادآور شد همراهی مردم و روحانیت باعث سازندگی می‌شود و کنارگذاشتن آن دو موجب نابسامانی و فساد؛ همان‌گونه که در پنجاه سال گذشته بود[۷۹]
امام‌خمینی تلاش بیشتر جهادگران را برای رهایی از وابستگی خواستار شد و وابستگی و نیاز کشور را در ارزاق عمومی به آمریکا مایه ننگ کشور و سبب وابستگی سیاسی و دیگر وابستگی‌ها شمرد[۸۰] ایشان از جهادگران خواست مواظب نفوذی‌هایی که بر خلاف ملت و اسلام تبلیغات می‌کنند، باشند و آنها را طرد کنند[۸۱]؛ زیرا آنان نمی‌گذارند جهاد سازندگی، چنان‌که بخواهد، تحقق پیدا کند[۸۲] ایشان کسانی را که در جهاد کارهایی بر خلاف موازین انجام می‌دادند،[۸۳] افرادی دانست که با هدف تنفر مردم از جهادگران در جهاد نفوذ کرده‌اند[۸۴]
امام‌خمینی نیز در جمع اعضای جهاد سازندگی قم دربارهٔ توطئه‌های عوامل آمریکا زیر نام گروه‌های چپ هشدار داد و از آنان خواست این گروه‌ها را هدایت کنند و نگذارند تبلیغات نادرست و کارهای خلاف انجام دهند[۸۵] هشدارهای مکرر امام‌خمینی دربارهٔ نفوذی‌ها در جهاد سازندگی بدان جهت بود که در آغاز کار، گروهی از افراد ناصالح در جهاد نفوذ کرده بودند که با این هشدارها تصفیه شدند.[۸۶]

ادغام جهاد سازندگی و وزارت کشاورزی

پس از رحلت امام‌خمینی، جهاد سازندگی در قالب یکی از وزارتخانه‌های موفق به تلاش‌های خود ادامه داد؛ اما بعدها از نگاه قوه مجریه، فعالیت دو وزارتخانه جهاد سازندگی و کشاورزی به موازات هم، در بخش عمران روستایی و کشاورزی، سبب ناهماهنگی‌هایی به‌ویژه در بخش کشاورزی شده بود و ادغام آن دو گامی در مسیر بهبود وضعیت به‌شمار می‌آمد. دولت با تقدیم لایحه‌ای به مجلس، خواستار تمرکز امور کشاورزی، دام، عمران و توسعه روستایی در یک وزارتخانه شد.[۸۷] پس از بحث و بررسی‌های لازم در ششم و دهم دی‌ماه سال ۱۳۷۹ قانون تشکیل وزارت جهاد کشاورزی دربردارنده ۱۵ ماده و ۶ تبصره از تصویب مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان گذشت.[۸۸]

پانویس

  1. ↑ دبیرخانه شورای هماهنگی، کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران، ۱۷۱.
  2. ↑ دبیرخانه شورای هماهنگی، کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران، ۱۷۱.
  3. ↑ دبیرخانه شورای هماهنگی، کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران، ۱۷۱.
  4. ↑ دبیرخانه شورای هماهنگی، کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران، ۱۷۱.
  5. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۷۹–۱۸۰.
  6. ↑ ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۱۸۴.
  7. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۷۹؛ نامدار زنگنه، مصاحبه با زنگنه عضو شورای مرکزی جهاد سازندگی، ۱۶.
  8. ↑ ناطق نوری، خاطرات، ۱/۱۸۹–۱۹۱.
  9. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۶۵۲.
  10. ↑ اداره کل تنقیح، مجموعه تصویب‌نامه‌ها، ۳۸۴؛ ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۱۸۵–۱۸۶.
  11. ↑ اداره کل تنقیح، مجموعه تصویب‌نامه‌ها، ۳۸۵–۳۸۷؛ ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۱۸۹–۱۹۰.
  12. ↑ قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۱.
  13. ↑ قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۱–۵۲؛ آخوندی، آرمان‌گرایی با نان و انگور، ۳.
  14. ↑ قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۲.
  15. ↑ اداره کل امور فرهنگی، مجموعه قوانین، ۱/۶۴۱–۶۴۳.
  16. ↑ اداره کل امور فرهنگی، مجموعه قوانین، ۱/۶۴۱–۶۴۳.
  17. ↑ قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۳–۵۴.
  18. ↑ قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۴.
  19. ↑ قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۳.
  20. ↑ قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۶.
  21. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۶۲.
  22. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۶۲.
  23. ↑ اداره کل تنقیح، مجموعه تصویب‌نامه‌ها، ۳۸۴؛ ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۱۸۵–۱۸۶.
  24. ↑ قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۲؛ میرزایی، ارزیابی الگو و عملکرد ترویج، ۱۱۴.
  25. ↑ قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۲؛ خزاعی، تغییر نیاز روستاها، ۷۳.
  26. ↑ قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۲.
  27. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۴۸.
  28. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۳۴.
  29. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۰۶ و ۴۹۱.
  30. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۶۱؛ ۱۸/۲۵۸ و ۲۰/۳۵۹.
  31. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۴۳.
  32. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۰۶.
  33. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۶۱.
  34. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۵۵۰؛ ۱۰/۲۵۹ و ۲۱/۲۰۴–۲۰۵.
  35. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۵۱۳.
  36. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۳۷–۳۳۸.
  37. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۳۸.
  38. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۰۴.
  39. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۸۰.
  40. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۳۸.
  41. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۲۵۸.
  42. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۳۷۴.
  43. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۱۱۶.
  44. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹.
  45. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹.
  46. ↑ اصغری، جهاد در جهاد، ۳۴–۳۵.
  47. ↑ اصغری، جهاد در جهاد، ۳۵.
  48. ↑ خامنه‌ای، چهار سال با مردم، ۳۲–۳۳.
  49. ↑ اصغری، جهاد در جهاد، ۶۲.
  50. ↑ اصغری، جهاد در جهاد، ۶۳.
  51. ↑ اصغری، جهاد در جهاد، ۶۹–۷۰.
  52. ↑ اصغری، جهاد در جهاد، ۸۲؛ پیام انقلاب، مجله، پیرامون جهاد سازندگی، ۲۰–۲۵.
  53. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۷۹–۱۸۳.
  54. ↑ نامدار زنگنه، مصاحبه با زنگنه عضو شورای مرکزی جهاد سازندگی، ۱۶.
  55. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۸۳.
  56. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۷۹–۱۸۰.
  57. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۸۰.
  58. ↑ ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۱۸۵؛ اداره کل امور فرهنگی، مجموعه قوانین، ۱/۶۴۱.
  59. ↑ بازرگان، مسائل و مشکلات نخستین سال انقلاب، ۵۶–۵۸.
  60. ↑ هاشمی رفسنجانی، اکبر، خطبه‌های نماز جمعه، ۶/۲۱۹–۲۲۰.
  61. ↑ دبیرخانه شورای هماهنگی، کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران، ۱۷۲–۱۸۲؛ روابط عمومی جهاد، دستاوردهای ۲۰ ساله وزارت جهاد سازندگی، ۱۹.
  62. ↑ قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۵؛ جهاد، دستاوردهای، ۸۴–۸۸.
  63. ↑ روابط عمومی جهاد، دستاوردهای ۲۰ ساله وزارت جهاد سازندگی، ۱۹.
  64. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۳۷–۳۳۸؛ اصغری، جهاد در جهاد، ۳۶–۴۱، ۵۰–۵۲ و ۶۴–۶۵؛ هاشمی رفسنجانی، خطبه‌های نماز جمعه، ۶/۲۱۹–۲۲۰.
  65. ↑ اصغری، جهاد در جهاد، ۶۷–۱۰۳.
  66. ↑ قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۵؛ جهاد، گزارشی از عملکرد جهاد سازندگی، ۷۷–۷۸.
  67. ↑ قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۵؛ جهاد، گزارشی از عملکرد جهاد سازندگی، ۷۷–۷۸.
  68. ↑ ناطق نوری، خاطرات، ۱/۲۰۱.
  69. ↑ قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۳؛ هاشمی رفسنجانی، خطبه‌های نماز جمعه، ۲۲۰–۲۲۱.
  70. ↑ ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۲۲۵–۲۲۶؛ اصغری، جهاد در جهاد، ۵۰.
  71. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۰۴.
  72. ↑ ناطق نوری، خاطرات، ۱/۲۰۱.
  73. ↑ ایروانی، نهادگرایی و جهاد سازندگی، ۲۲۵–۲۲۶؛ قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۳.
  74. ↑ انصاری، روزشمار جنگ ایران و عراق، ۴۴/۱۰۰؛ هاشمی رفسنجانی، اوج دفاع، ۲۶۸.
  75. ↑ هاشمی رفسنجانی، اوج دفاع، ۲۶۸.
  76. ↑ دبیرخانه مرکزی ائمه جمعه، رویدادها، ۱/۲۳۴.
  77. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۴۸.
  78. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۴۸.
  79. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۴۹۱.
  80. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۶۶ و ۳۷۲.
  81. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۸۰ و ۱۲/۷۰.
  82. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۳۷.
  83. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۶۹–۴۷۰.
  84. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۰.
  85. ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۱–۲۲.
  86. ↑ ناطق نوری، خاطرات، ۱/۱۹۲–۱۹۸.
  87. ↑ قدسی‌زاد، جهاد سازندگی، ۵۶.
  88. ↑ اداره تنقیح قوانین مجلس، مجموعه قوانین، ۱/۳۳–۳۶؛ روزنامه رسمی، ۱۶۲۸۱، ۲۵/۱۰/۱۳۷۹.

منابع

  • آخوندی، عباس، آرمان‌گرایی با نان و انگور، مجله تجارت فردا، شماره ۴۴، ۲۵/۳/۱۳۹۲ش.
  • اداره تنقیح قوانین مجلس، مجموعه قوانین ششمین دوره مجلس شورای اسلامی ۷ خرداد ۱۳۷۹تا ۶ خرداد ۱۳۸۳، اداره کل قوانین مجلس شورای اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
  • اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مجموعه قوانین، اولین دوره مجلس شورای اسلامی (خرداد ۱۳۵۹ تا ۶ خرداد ۱۳۶۳ش)، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.
  • اداره کل تنقیح و تدوین قوانین و مقررات کشور، مجموعه تصویب‌نامه‌ها، آیین‌نامه‌ها، اساسنامه‌های مصوب دولت جمهوری اسلامی ایران، سال ۱۳۶۰، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۰ش.
  • اصغری، یونس، جهاد در جهاد، تهران، مرکز حفظ و نشر آثار دفاع مقدس، وزارت جهاد سازندگی، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
  • امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
  • انصاری، مهدی، و دیگران، روزشمار جنگ ایران و عراق، ماجرای مک فارلین، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
  • ایروانی، محمدجواد، نهادگرایی و جهاد سازندگی، تهران، اداره کل روابط عمومی وزارت جهاد سازندگی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
  • بازرگان، مهدی، مسائل و مشکلات نخستین سال انقلاب، ناشر عبدالعلی بازرگان، چاپ اول، ۱۳۶۱ش.
  • پیام انقلاب، مجله، پیرامون جهاد سازندگی، شماره، ۸۶، ۱۳۶۲ش.
  • جهاد، مجله، دستاوردهای وزارت جهاد سازندگی، شماره ۲۳۰–۲۳۱، ۱۳۷۹ش.
  • جهاد، مجله، گزارشی از عملکرد جهاد سازندگی، چهارده سال با مردم، چهارده سال تلاش و سازندگی، شماره ۱۶۱، ۱۳۷۲ش.
  • حسینی بهشتی، سیدمحمد، پیرامون جهاد سازندگی، مجله پیام انقلاب، شماره ۸۶، ۱۳۶۲ش.
  • خامنه‌ای، سیدعلی، چهار سال با مردم، تهران، حزب جمهوری اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۴ش.
  • خزاعی، علی، تغییر نیاز روستاها و ضرورت تحول در سیاست‌های جهاد سازندگی، مجله جهاد، شماره ۲۳۴–۲۳۵، ۱۳۷۹ش.
  • دبیرخانه مرکزی ائمه جمعه، رویدادها، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۰ش.
  • دبیرخانه شورای هماهنگی تبلیغات دولت، کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۴، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۵ش.
  • رجائی، محمدعلی، پیرامون جهاد سازندگی، مجله پیام انقلاب، شماره ۸۶، ۱۳۶۲ش.
  • روابط عمومی جهاد سازندگی، دستاوردهای ۲۰ساله وزارت جهاد سازندگی، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری شقایق، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
  • روزنامه رسمی، شماره، ۱۶۲۸۱، ۲۵/۱۰/۱۳۷۹ش.
  • سنگرسازان بی‌سنگر، دوازدهمین یاد واره سرداران و شهدای سنگرسازان بی‌سنگر، پایگاه اطلاع‌رسانی، اسفند، ۱۳۹۲ش.
  • قدسی‌زاد، پروین، جهاد سازندگی، چاپ شده در فرهنگنامه نهادهای انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
  • میرزایی، علی‌اصغر، ارزیابی الگو و عملکرد ترویج در وزارت جهاد سازندگی !سابق!، مجله جهاد، شماره ۲۴۰–۲۴۱، ۱۳۸۰ش.
  • ناطق نوری، علی‌اکبر، خاطرات حجت‌الاسلام و المسلمین علی‌اکبر ناطق نوری، ج ۱، تدوین مرتضی میردار، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
  • نامدار زنگنه، بیژن، مصاحبه با زنگنه عضو شورای مرکزی جهاد سازندگی، مجله پیام انقلاب، شماره، ۸۶، ۱۳۶۲ش.
  • هاشمی رفسنجانی، اکبر، کارنامه و خاطرات، سال ۱۳۶۵، اوج دفاع، به اهتمام عماد هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ دوم، ۱۳۸۸ش.
  • هاشمی رفسنجانی، اکبر، خطبه‌های نماز جمعه، ۳/۱/۶۳–۱۶/۶/۶۳، زیر نظر محسن هاشمی، تهران، دفتر نشر معارف انقلاب، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.

پیوند به بیرون

برگرفته از «http://fa.wiki.khomeini.ir/w/index.php?title=جهاد_سازندگی&oldid=30509»