سیده‌فاطمه طباطبایی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات شخصیت سیاسی مذهبی | |||
| عنوان = سیده‌فاطمه طباطبایی | |||
| تصویر = سیده‌فاطمه‌طباطبایی.jpg | |||
| اندازه تصویر = | |||
| توضیح تصویر = | |||
|سرشناسی = | |||
|نام کامل = سیده‌فاطمه سلطانی طباطبایی | |||
|لقب = | |||
|نسب = | |||
|زادروز = سال ۱۳۳۳ | |||
|شهر تولد = تهران | |||
|کشور تولد = [[ایران]] | |||
|تاریخ درگذشت = | |||
|شهر درگذشت = | |||
|کشور درگذشت = | |||
|آرامگاه = | |||
|نام همسر = سیداحمد خمینی | |||
|فرزندان = | |||
|خویشاوند سرشناس= پدر شوهر: [[امام‌خمینی]]؛ شوهر: [[سیداحمد خمینی]]؛ دایی: [[امام‌موسی صدر]] | |||
|دین = [[اسلام]] | |||
|مذهب = [[شیعه]] | |||
|پیشه = | |||
|مناصب = همسر سیداحمد خمینی و مورد عنایت امام‌خمینی | |||
|پس از = | |||
|پیش از = | |||
|اساتید = احمد بهشتی و احمد احمدی | |||
|شاگردان = | |||
|تالیفات = [[سخن عشق]]، [[یک ساغر از هزار]]، [[اقلیم خاطرات]] و [[آوای مکتوب]] | |||
|وبگاه رسمی = | |||
|امضا = | |||
}} | |||
'''سیده‌فاطمه طباطبایی'''، همسر [[سیداحمد خمینی]] و مورد عنایت [[امام‌خمینی]]. | '''سیده‌فاطمه طباطبایی'''، همسر [[سیداحمد خمینی]] و مورد عنایت [[امام‌خمینی]]. | ||
سیده فاطمه طباطبائی در سال ۱۳۳۳ در تهران به دنیا آمد و در کنار تحصیل، به فراگیری هنرهایی مانند خیاطی و گلسازی پرداخت. در سال ۱۳۴۸ با سیداحمد خمینی ازدواج کرد و در سال‌های مبارزه با همسر خود در کارهای مبارزاتی همکاری داشت و پس از شهادت [[سیدمصطفی خمینی]] ساکن نجف شدند و در فرازوفرودهای این سال‌ها در عراق و پاریس همراه امام‌خمینی بودند. | |||
طباطبائی پس از پیروز را [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] تحصیلات خود را پی گرفت و کارشناسی فلسفه غرب را در دانشگاه تهران و کارشناسی ارشد و دکترای عرفان اسلامی را در دانشگاه آزاد اسلامی به پایان برد. او برخی مسائل دشوار متون [[فلسفه|فلسفه اسلامی]] را از امام‌خمینی می‌پرسید که به جلسات کوتاه درسی انجامید و امام‌خمینی چند نامه اخلاقی و عرفانی به تقاضای طباطبائی خطاب به او نوشت و در نامه‌ای کتاب [[آداب الصلاة (کتاب)|آداب الصلوة]] خود را به او هدیه کرد. | |||
امام‌خمینی، طباطبائی را همانند فرزندان خود می‌دانست و به او محبت می‌کرد و در نامه‌ای خطاب به او یادآور شده که کتاب‌های عرفانی با همه قدر و منزلتی که دارند و کمک‌هایی که برای [[فهم قرآن]] و سخنان معصومین(ع) می‌کنند، ولی حلاوت و لطافت و جامعیت اسرار کتاب الهی را ندارند. طباطبائی که علاقه ویژه‌ای به امام‌خمینی دارد، او را فقیه خوب و فیلسوف و عارف برجسته می‌داند که احیاگر عصر بوده است. | |||
== زندگی‌نامه == | |||
سیده‌فاطمه سلطانی طباطبایی معروف به فاطمه طباطبایی، در سال ۱۳۳۳ در تهران به دنیا آمد. او فرزند [[سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی]] است،<ref>طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۳۹.</ref> که یکی از استادان معروف حوزه به‌ویژه در تدریس [[کفایة الاصول]] بود<ref>طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۴۶ و ۵۰؛ ادهم‌نژاد، استاد نواندیش، ۶/۲۹۶؛ دبیرخانه، خبرگان ملت، ۲/۴۰۸.</ref> و امام‌خمینی برای وی احترام ویژه‌ای قائل بود<ref>طباطبایی، سیدصادق، خاطرات، ۱/۱۸.</ref> و پس از درگذشت [[سیدمصطفی خمینی]]، در ۱۶/۱۰/۱۳۵۶ او را یکی از چهار وصی خود در امور اموال شرعی کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۹۵.</ref> سیده‌صدیقه صدر، دختر بزرگ [[سیدصدرالدین صدر]]، از مراجع تقلید وقت، مادر سیده‌فاطمه طباطبایی بود.<ref>طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۵۰.</ref> امام‌خمینی در اشعار خود از سلطانی طباطبایی و صدر تجلیل کرده‌است.<ref>امام‌خمینی، دیوان امام، ۱۹۷ و ۲۰۵.</ref> | |||
== تحصیلات == | |||
فاطمه طباطبایی در کودکی به دلیل نبود دبستان مذهبی در [[قم]] تا سوم ابتدایی را نزد زنی آموزگار به نام مشایخی گذراند و از کلاس سوم در دبستان ۱۷ دی که مدیری متدین داشت، ثبت نام کرد. وی با تمام‌کردن سال ششم، باوجود علاقه زیاد به فراگیری علم، به دلیل جو نامناسب مدارس و دبیرستان‌ها، از ادامه تحصیل بازماند؛ با این حال، این امر مانع ادامه تحصیل وی نشد و دختر استاد خوشنویس سرشناس قم به نام بحرینی، برای آموزش دروس دبیرستان به خانه آنان می‌آمد و او تمام دروس مقطع دبیرستان، به استثنای زبان انگلیسی را از وی آموخت.<ref>امام‌خمینی، دیوان امام، ۱۲۷–۱۲۸.</ref> وی در کنار تحصیل [[علم]]، به فراگیری هنرهایی چون خیاطی و گلسازی پرداخت و در کلاس گلسازی بود که [[فریده مصطفوی]]، دختر امام‌خمینی با او آشنا شد و همین امر زمینه اولیه خواستگاری از او را فراهم ساخت.<ref>امام‌خمینی، دیوان امام، ۸.</ref> | |||
== ازدواج با سیداحمد خمینی == | |||
طباطبایی در سال ۱۳۴۷ همراه خانواده برای زیارت به [[عراق]] رفت. حضور در عراق و دیدار دو خانواده طباطبایی و خمینی، به خواستگاری [[خانواده امام‌خمینی]] از وی برای [[سیداحمد خمینی]] کشید. پدر طباطبایی، پاسخ خواستگاری را موکول به بازگشت به ایران و انجام تحقیقات کرد.<ref>امام‌خمینی، دیوان امام، ۹ و ۱۷–۱۸.</ref> در ایران چندین بار [[سیدمحمدصادق لواسانی]]، دوست امام‌خمینی و [[حسین اعرابی]]، داماد امام‌خمینی، برای گرفتن جواب نزد پدر وی مراجعه کردند. فاطمه طباطبایی باوجود مخالفت اولیه، سرانجام با راهنمایی‌های پدر و تذکرات مثبت، به خواستگاری پاسخ مثبت داد.<ref>امام‌خمینی، دیوان امام، ۱۲۸–۱۳۰.</ref> این امر که در نظر [[ساواک|سازمان اطلاعات و امنیت کشور رژیم پهلوی]] (ساواک)، ناخوشایند بود؛ باعث شد این سازمان به سلطانی طباطبایی یادآوری کند که این [[ازدواج]] برای خانواده او مشکلاتی به وجود می‌آورد؛ اما او در پاسخ تأکید کرده‌است موضوع ازدواج امری شخصی است و ربطی به امور سیاسی ندارد. این حساسیت ساواک، موجب زیادشدن انگیزه موافقت وی شد.<ref>امام‌خمینی، دیوان امام، ۱۳۲.</ref> در ۱۱ مهر ۱۳۴۸/ ۲۰ رجب ۱۳۸۷ق مراسم عقد طباطبایی و سیداحمد خمینی در خانه همسایه سلطانی طباطبایی برگزار شد.<ref>امام‌خمینی، دیوان امام، ۱۳۵.</ref> با این ازدواج، پیوندی میان خاندان طباطبایی بروجردی، خاندان صدر و خاندان امام‌خمینی برقرار شد.<ref>طباطبایی، سیدصادق، خاطرات، ۱/۱۳.</ref> چند روز پس از عقد آنان، امام‌خمینی در نامه‌ای از این وصلت، اظهار خشنودی کرد و در نامه دیگر، به عروس خود، این وصلت را به وی تبریک گفت و ضمن ابراز خوشبختی از وصلت سیداحمد خمینی با خانواده اصیل و بزرگ طباطبایی، عروس خود را دارای کرامت‌های اخلاقی دانست که از پدر و اجداد پدری و مادری وی به [[ارث]] رسیده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۲۴۹؛ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۱۳۸.</ref> پس از گذشت یک سال و در آبان ۱۳۴۹ مصادف با [[نیمه شعبان]]، مراسم عروسی برگزار شد و [[خدیجه ثقفی]]، همسر امام‌خمینی جهت احترام به عروس خود از [[عراق]] به ایران آمد و در جشن عروسی شرکت کرد.<ref>طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۱۴۶.</ref> طباطبایی زندگی مشترک خود را در خانه‌ای متعلق به دایی مادر خود، سیدتقی قمی، آغاز کرد.<ref>طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۱۵۲.</ref> | |||
طباطبایی | در مرداد ۱۳۵۱ نخستین فرزند طباطبایی به دنیا آمد و به پیشنهاد امام‌خمینی<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۷۲.</ref> و به‌رغم اینکه نخست نام «یاسر» برای او انتخاب شده بود،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۵۳.</ref> او را [[سیدحسن خمینی|سیدحسن]] نامیدند<ref>طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۱۷۸.</ref> فاطمه طباطبایی و [[سیداحمد خمینی]] در سال ۱۳۵۲ ایران را به مقصد [[لبنان]] ترک کردند و میهمان [[امام‌موسی صدر]]، دایی فاطمه طباطبایی شدند و پس از یک ماه، برای دیدار با امام‌خمینی راهی نجف شدند و طباطبایی برای نخستین بار با ایشان دیدار کرد.<ref>طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۲۰۷؛ طباطبایی، فاطمه، پابه‌پای آفتاب، ۱/۲۴۶.</ref> پس از اقامتی کوتاه در نجف، مقدمات سفر [[حج]] فراهم شد و طباطبایی به همراه همسر، فرزند و همسر امام‌خمینی به حج مشرف شد.<ref>طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۲۷۱.</ref> وی هزینه سفر خود را از امام‌خمینی قرض گرفت و ایشان بعداً در سال ۱۳۵۴ از اموال شخصی خود ذمه او را بریء کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۱۳۵.</ref> | ||
در | طباطبایی در ۲۵/۱۱/۱۳۵۲ به ایران بازگشت<ref>طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۳۰۲.</ref> و با پشتیبانی و کمک سیداحمد خمینی، به ادامه تحصیل پرداخت و موفق به گرفتن دیپلم شد.<ref>طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۳۰۵.</ref> وی به دلیل علاقه به علوم انسانی، در دوره‌های آموزشی [[دارالتبلیغ اسلامی]] ثبت نام کرد و از استادانی چون [[احمد بهشتی]] در جهان‌بینی اسلامی و [[احمد احمدی]] در فلسفه اخلاق بهره برد.<ref>طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۳۰۶.</ref> | ||
طباطبایی در | طباطبایی که مقلد [[سیدمحسن حکیم]] بود، پس از درگذشت او در خرداد ۱۳۴۹ امام‌خمینی را مرجع تقلید خود انتخاب کرد.<ref>طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۱۶۲–۱۶۳.</ref> وی پس از ازدواج تا حدی در جریان فعالیت‌های انقلابی همسرش قرارگرفت و از هم‌فکری و ارتباط با روحانیان مبارز ازجمله: [[سیدعلی خامنه‌ای]]، [[اکبر هاشمی رفسنجانی]]، [[سیدمهدی امام‌جمارانی]]، [[مهدی کروبی]]، [[سیدمحمد موسوی خوئینی‌ها]] و [[سیدمحمد خاتمی]] آگاهی پیدا کرد.<ref>طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۳۲۰–۳۲۳.</ref> گاهی وی همراه با همسر خود از مبارزان تبعیدی دیدار می‌کرد؛ ازجمله یک بار از [[حسینعلی منتظری]] در تبعید دیدار کردند.<ref>طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۳۱۶–۳۱۷.</ref> وی در این دیدارها دریافت که همسرش با شبکه‌های انقلابی ارتباط جدی دارد و برخی از آنها را هدایت می‌کند و با تیزهوشی مانع آشکار یا کُندشدن روند مبارزه آنان می‌شود.<ref>طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۳۱۷.</ref> پس از این آگاهی وی در کنار همسر خود، به انجام اموری چون فرستادن نامه‌ها، رساندن بسته‌های اعلامیه و ضبط صوتی متن اعلامیه‌ها اقدام کرد.<ref>طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۳۱۵–۳۱۶.</ref> او در تابستان ۱۳۵۶ دوباره به‌همراه همسرش به [[لبنان]] و [[عراق]] رفت.<ref>طباطبایی، سیدصادق، خاطرات، ۱/۳۵۳.</ref> پس از درگذشت مشکوک [[سیدمصطفی خمینی]] در آبان ۱۳۵۶ سیداحمد خمینی تصمیم به اقامت در نجف گرفت و با شدت‌گرفتن جریان مبارزه، فعالیت‌های امام‌خمینی افزایش یافت و مسئولیت سیداحمد نیز بیشتر شد. در تابستان ۱۳۵۷ سیداحمد به همسر خود که در ایران بود سفارش کرد، به همراه فرزندش [[سیدحسن خمینی|سیدحسن]] به [[بیروت]] سفر کند؛ زیرا پدر و مادر او نیز عازم لبنان بودند و برادر او سیدمرتضی، همسرش [[فرشته اعرابی]]، نوه دختری امام‌خمینی در دانشگاه بیروت مشغول تحصیل بودند. وی پس از ورود به لبنان با تأکید سیداحمد خمینی در این دانشگاه ثبت نام کرد و مشغول به تحصیل شد.<ref>طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۴۱۰–۴۱۱ و ۴۱۴.</ref> | ||
طباطبایی | طباطبایی پس از مدتی همراه پدر و مادر به [[عراق]] بازگشت. وی هدف از سفر پدر و مادر خود را تسلیت به امام‌خمینی برای درگذشت سیدمصطفی برشمرده است.<ref>طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۴۱۶.</ref> وی هم‌زمان با [[هجرت امام‌خمینی]] به پاریس، به ایران بازگشت و در ۲۷/۷/۱۳۵۷ فرزند دوم خود [[سیدیاسر خمینی|سیدیاسر]] را به دنیا آورد<ref>طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۴۳۰ و ۴۴۳.</ref> {{ببینید|خانواده امام‌خمینی}}. او در اول دی ۱۳۵۷ همراه پدر و دو فرزند خود به پاریس سفر کرد<ref>طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۴۶۵.</ref> و در آستانه [[بازگشت امام‌خمینی]] به ایران همراه پدر و فرزندان خود به آلمان رفت و پس از بازگشت امام‌خمینی به ایران آنان نیز به ایران بازگشتند.<ref>طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۵۴۳–۵۴۴.</ref> | ||
طباطبایی پس از | == پس از پیروزی انقلاب == | ||
طباطبایی پس از [[انقلاب اسلامی ایران|پیروزی انقلاب اسلامی]] تحصیلات خود را پی گرفت. وی مقطع کارشناسی در رشته فلسفه غرب را در دانشگاه تهران و کارشناسی ارشد و دکتری در رشته [[عرفان اسلامی]] را در [[دانشگاه آزاد اسلامی]] به پایان برد. رساله کارشناسی ارشد را با عنوان «شرحی بر نامه‌های عرفانی امام‌خمینی» در سال ۱۳۷۲ و رساله دکتری خود را با عنوان «همراه با امام در فتوحات و فصوص» در سال ۱۳۸۰ دفاع کرد و با عنوان سخن عشق؛ دیدگاه‌های امام‌خمینی و [[ابن‌عربی]] توسط [[پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی]]، چاپ شد. او به اقتضای مطالعه متون فلسفی اسلامی و روبه‌رو شدن با برخی مسائل دشوار یا مبهم، به امام‌خمینی مراجعه می‌کرد که به جلسات کوتاه درسی انجامید.<ref>طباطبایی، مقدمه دیوان، ۳۴.</ref> ایشان نیز بنابر تقاضای طباطبایی، از باب نصیحت [[عرفا]] به اشخاص، به‌مناسبت، تذکرات عرفانی و اخلاقی به وی می‌داد. مراجعات علمی میان وی و امام‌خمینی در [[دیوان امام‌خمینی|دیوان شعر امام‌خمینی]] به زیبایی انعکاس یافته‌است، ازجمله: «فاطی که فنون فلسفه می‌خواند / از فلسفه فا و لام و سین می‌داند»<ref>امام‌خمینی، دیوان امام، ۲۰۹.</ref>؛ «فاطی تو و حق معرفت یعنی چه؟ / دریافت ذات بی‌صفت یعنی چه؟».<ref>طباطبایی، مقدمه دیوان، ۲۳۷.</ref> امام‌خمینی همچنین در ابیات دیگری اندرزهای اخلاقی و عرفانی را به عروس خود یادآور شد: «فاطی که ز من نامه عرفانی خواست / از مورچه‌ای تخت سلیمانی خواست»؛ «گویی نشنیده «ما عرفناک» از آنک / جبریل از او نفخه رحمانی خواست».<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۴۲.</ref> | |||
طباطبایی | امام‌خمینی در بهمن ۱۳۶۰ یادنامه [[مرتضی مطهری]] را که خود یادگاری بر آن نوشته بود، به طباطبایی هدیه و به او محبت کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۵۲۳.</ref> همچنین ایشان در تبیین توصیه‌های اخلاقی‌عرفانی، به تقاضای عروس خود، چند نامه برای وی نگاشته‌است و از او خواسته‌است تا با دارابودن نعمت جوانی، از حیله‌های [[شیطان]] دوری کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۵۷؛ طباطبایی، فاطمه، امام در خانواده، ۴۸.</ref> ایشان در یادنامه‌ای که به اصرار طباطبایی نگاشته‌است، وی را به گذشت از خود و پرهیز از هدردادن عمر تشویق کرده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۶۴.</ref> علاقه‌مندی طباطبایی به علوم عرفانی باعث شد، امام‌خمینی کتاب تألیفی خود [[آداب الصلاة (کتاب)|آداب الصلاة]] را به او اهدا کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۹۰؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، مقدمه، ۱۳.</ref> ایشان در این نامه برای طباطبایی توفیق به‌کاربستن آداب این معراج بزرگ الهی و هجرت از خانه تاریک [[نفس]] به سوی خدای بزرگ را آرزو کرده‌است؛ همچنین او را از آنکه مطالعه این کتاب که از آن به «اوراق» تعبیر کرده‌است، بر تعلّقات نفسانی او بیفزاید، برحذر داشته‌است. ایشان در این نامه که بارها طباطبایی را دختر خود خطاب کرده، یادآورشده که در وی لطافت روحی یافته‌است، به گونه‌ای که امید است هدایت خدا شامل حالش شود و با عنایت الهی از چاه عمیق طبیعت خلاص شده، به [[صراط مستقیم]] انسانیت راه یابد، اما خطر فریب شیطان و نفس را به وی خاطرنشان کرده و یادآور شده مبادا از مطالعه این کتاب، خودنمایی و مجلس‌آرایی بر وی دست دهد که در این صورت باید از مطالعه آن صرف نظر و حتی دوری کند. ایشان همچنین به طباطبایی سفارش کرده خود را آماده کند و از مطالبی که از [[کتاب (منبع اجتهاد)|کتاب]] و [[سنت]] و [[حدیث|احادیث اهل بیت عصمت (ع)]] و سخنان اهل معرفت گرفته شده، خوب استفاده کند و استعداد و لطافت قریحه‌ای را که خداوند به او عطا کرده، به کار اندازد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۹۰–۹۱؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، مقدمه، ۱۳–۱۴.</ref> نیز وی ۳۰ اردیبهشت ۱۳۶۴ از امام‌خمینی اشعار و تذکرات اخلاقی درخواست کرد و ایشان در پاسخ ضمن شکسته‌نفسی و یادآوری ضعف انسانی و کهولت سن خود، به وی توصیه کرد پس از دریافت حقیقت خود، به سوی حق سفر کند یا دست‌کم به خیال چنین سفری باشد. ایشان افزود که برای توفیق وی دعا کرده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۶۴.</ref> | ||
امام‌خمینی | امام‌خمینی طباطبایی را همانند فرزندان خود می‌دانست و به او محبت می‌کرد؛ ازجمله در ۲۶ تیر ۱۳۶۳ در نامه‌ای اخلاقی‌عرفانی به فرزندش [[سیداحمد خمینی]]، دعا کرده‌است که خداوند احمد را نزد خود محمود، و فاطمه را مفطوم (جداشده از آتش) و [[سیدحسن خمینی|حسن]] را احسن سازد و [[سیدیاسر خمینی|یاسر]] را به یسر برساند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۵۲۱.</ref> [[سیدعلی خمینی|سیدعلی]] سومین فرزند طباطبایی در فروردین ۱۳۶۵ به دنیا آمد<ref>ثقفی، بانوی انقلاب خدیجه‌ای دیگر، ۶۶۱.</ref> {{ببینید|خانواده امام‌خمینی}}. طباطبایی در آذر ۱۳۶۵ که از امام‌خمینی درخواست شعر کرد. ایشان نیز ضمن حدیث نفس و برحذرداشتن وی از غرق‌شدن در اصطلاحات و غرور علمی و توصیه به [[تهذیب نفس]]، او را در کنار فرزند و نوه‌های خود مورد محبت قرار داده و چنین سروده‌است: احمد است از مُحمّد مختار / که حمیدش نگاهدار بُوَد / فاطی از عرش بطن فاطمه است / فاطِر آسمانش یار بُوَد / حسن این میوه درخت حسن / محسِنش یار پایدار بُوَد / یاسر از آل پاک سبطین است / سرّ احسان وِرا نثار بُوَد / علی از بوستان آل علی است / علی عالیش شعار بُوَد / پنج تن از سُلاله احمد / شافع جُمله هشت و چار بُوَد / دخترم شعر تازه خواست ز من / مِعر گفتم که یادگار بُوَد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۶۴–۱۶۸.</ref> همچنین در اردیبهشت ۱۳۶۶ طباطبایی از ایشان اندرزنامه عرفانی‌اخلاقی درخواست کرده‌است و ایشان به این درخواست پاسخ گفته و برخی مطالب عرفانی و اخلاقی را متذکر شده و او را به بازگشت به [[فطرت الهی]] توصیه کرده‌است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۵۳–۲۵۴.</ref> طباطبایی در سال‌های پایانی حیات امام‌خمینی، پی‌گیر سرودن غزلیات عرفانی ایشان بود و با تأکید همسرش در پی جمع‌آوری و تدوین [[شعر|اشعار]] پراکنده و انتشار آنها بود.<ref>طباطبایی، مقدمه دیوان، ۳۴–۳۵.</ref> | ||
امام‌خمینی طباطبایی | امام‌خمینی در ۲۵ دی ۱۳۶۷ نیز به درخواست طباطبایی پاسخ گفته و با ملاطفت و تکریم یادآور شده‌است که کتاب‌های عرفانی مانند [[فصوص الحکم]] با همه قدر و منزلتی که دارند و کمک‌های بسیار ارزنده‌ای که به معرفت [[قرآن کریم]] و کتاب‌های دعاهای معصومان (ع) می‌کنند، ولی حلاوت و لطافت و جامعیت اسرار کتاب الهی را ندارند. ایشان در ادامه از [[سوره حمد|سوره مبارکه حمد]] مثال آورده‌است که دارای جمیع اسرار معارف الهی است که تحمل آن از عهده ایشان خارج است. همچنین در ادامه به وی توصیه کرده کتاب‌های عرفا و اولیا را به قصد فهمیدن یا چشیدن همین کلمه شریفه جامع الهی بخواند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۳۷–۲۳۸.</ref> ایشان در وصف خاندان طباطبایی نیز با عنوان «نشان»، شعر گفته‌است: فاطی گل بوستان احمد باشد / فرزند دل‌آرام محمد باشد / گفتار من از نشان «سلطانی» و «صدر» / در جبهه سَعد او مؤید باشد.<ref>امام‌خمینی، دیوان امام، ۲۰۵.</ref> | ||
امام‌خمینی | == نگاه به امام‌خمینی == | ||
طباطبایی که علاقه ویژه‌ای به امام‌خمینی دارد، ایشان را یک فقیه و اصولی شمرده که با بهره‌مندی از [[عرفان]] و اجراکردن دستورهای سلوکی آن، توانست دیو [[استبداد]] را به زانو درآورد<ref>طباطبایی، فاطمه، آوای مکتوب، ۴۵.</ref> و در پیوند عرفان با فقاهت، به پیروزی برسد و حقیقت [[اسلام]] را به پیروان آن معرفی کند.<ref>طباطبایی، فاطمه، آوای مکتوب، ۱۰۲–۱۰۳.</ref> به نظر وی شخصیت عرفانی امام‌خمینی همچنان برای بسیاری ناشناخته مانده‌است. این در حالی است که آنچه منجر به موفقیت امام‌خمینی به لحاظ سیاسی شد، شخصیت عرفانی ایشان بود.<ref>طباطبایی، فاطمه، پابه‌پای آفتاب، ۱/۲۶۰–۲۶۸.</ref> وی خاطرنشان کرده‌است امام‌خمینی شریعت را ناموس الهی می‌دانست و صیانت از آن را وظیفه انسان عالم می‌خواند و عالِم را کسی می‌دانست که سخنان [[پیامبران(ع)|انبیا (ع)]] را درک کرده و احکامی که آنان برای انسان‌ها آورده‌اند، مطرح و معرفی کند.<ref>طباطبایی، فاطمه، آوای مکتوب، ۱۰۲.</ref> | |||
طباطبایی | طباطبایی نخستین درس امام‌خمینی را زیست انسانی برشمرده است که سال‌ها تلاش کرد تا این درس را به همه بیاموزد.<ref>طباطبایی، فاطمه، آوای مکتوب، ۱۵۶.</ref> او موضع و روش امام‌خمینی در زندگی را عبودیت محض و تسلیم صرف در برابر مبدأ اعلی دانسته که دل در گرو بندگی او داشته<ref>طباطبایی، فاطمه، میراث معنوی، ۲۲۰.</ref> و [[عبادت]] را ثنای معبود می‌دانست و [[دعا]] را فراخواندن محبوب و عملی عاشقانه وصف می‌کرد،<ref>طباطبایی، فاطمه، سخن عشق، ۱۰۷ و ۱۰۸.</ref> به انجام مستحبات مقید بود و حاضر نمی‌شد اعمال مستحبی را ترک کند.<ref>طباطبایی، فاطمه، امام در خانواده، ۳۴.</ref> وی خاطرنشان کرده‌است که امام‌خمینی همواره در یاد خدا بود و هیچ‌چیز نمی‌توانست ایشان را از یاد خدا غافل کند<ref>طباطبایی، فاطمه، پابه‌پای آفتاب، ۱/۲۶۰–۱۶۱ و ۲۷۶.</ref> و چیزی که خود به آن عمل می‌کرد، سعی می‌کرد به دیگران نیز منتقل کند و ظاهر و باطن ایشان یکی بود و اگر گفتار ناپسند را از دیگران می‌شنید با رفتار خود نشان می‌داد که این سخن نادرست و ناپسند است<ref>طباطبایی، فاطمه، امام در خانواده، ۳۷.</ref>؛ چنان‌که مرز تجمل و سادگی را در پوشش [[زن]] به عرف خانواده‌ها واگذار می‌کرد و به عرف جامعه احترام می‌گذاشت و به [[مسئولان و کارگزاران|مسئولان]] نیز تأکید می‌کرد به سلیقه‌های شخصی‌شان رنگ دینی ندهند و عادات فرهنگی را با [[دین]] مخلوط نکنند و به فرهنگ هر [[قومیت|قوم]] و [[مردم|ملت]] احترام می‌گذاشت.<ref>طباطبایی، فاطمه، امام در خانواده، ۴۳–۴۵.</ref> به نظر وی، امام‌خمینی همان مطالبی که در میانسالی در کتاب شرح چهل حدیث تدوین کرده بود، در همه عمر به اعضای خانواده توصیه می‌کرد؛ چنان‌که در بحث [[ریا]]، [[حسادت]]، زدودن رذیلت‌های اخلاقی و در بحث کمالات، همان مطالبی که بیان کرده بود، خود به آن رسیده بود.<ref>طباطبایی، فاطمه، آوای مکتوب، ۹۵.</ref> | ||
طباطبایی | طباطبایی با توضیح اثر خود با عنوان سخن عشق، [[محبت و عشق]] را محور و مبنای همه آثار امام‌خمینی برشمرده است و ایشان را عالمی بزرگ، فقیهی توانا، عارفی به نام، عاشق شیفته، مهجوری مشتاق و مشتاقی مهجور دانسته‌است که گاه آرام و مطمئن سخن می‌گفت و گاه به تب و تاب، شکوه سر می‌داد. ایشان باوجود مشکلات فراوان رهبری، مسئولیت‌های خطیر مدیریتی و کهولت سن، امیدآفرین [[شعر]] می‌سرود و در اشعار، خود را زاده عشق و پسرخوانده جام معرفی می‌کرد.<ref>طباطبایی، فاطمه، سخن عشق، ۱۳–۱۴.</ref> وی گرچه ادعای همراهی با امام‌خمینی را ادعایی بزرگ دانسته، نزدیکی خانوادگی و ارتباط عمیق و دایمی با ایشان و مشاهده حالات و مقامات معنوی ایشان را ستایش کرده‌است.<ref>طباطبایی، فاطمه، سخن عشق، ۱۸.</ref> | ||
طباطبایی با | طباطبایی با اشاره به کتاب [[مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایه]] و [[دیوان اشعار امام‌خمینی]] خاطرنشان کرده‌است در دیوان ایشان بیش از ۱۴۷ بار کلمه [[محبت و عشق|عشق]] بهکار رفته و همه غزل‌های عارفانه ایشان با همین مقوله اصلی و محوری عام جلوه و جلا یافته‌است. از نظر او امام‌خمینی شعله‌های برخاسته از [[محبت الهی]] را با غزل‌های عارفانه فرومی‌نشاند {{ببینید|دیوان امام}} و در مسئولیت‌های بزرگ سیاسی اجتماعی و معماری انقلاب بزرگ به مهرورزی و مهربانی توصیه می‌کرد و در این راه به چنان تأیید و توفیقی دست یافته بود که خود مظهر عاطفه عشق مردم در [[جامعه]] شد؛ به گونه‌ای که مردم با اشاره ایشان از جان و هستی خود گذشتند؛ در آغاز ورود ایشان به میهن با تمام وجود به استقبالش رفتند و در هنگام [[ارتحال امام‌خمینی|درگذشت ایشان]] نیز با تمام هستی پیکر ایشان را بدرقه کردند.<ref>طباطبایی، فاطمه، سخن عشق، ۲۶۲–۲۶۳.</ref> | ||
طباطبایی | طباطبایی امام‌خمینی را مسلمان احیاگر عصر برشمرده و خدامحوری و [[خداباوری]] و ارزشی‌بودن اعتقادات دینی را تحفه زعامت و [[رهبری]] ایشان دانسته‌است. به نظر او در عصر امام‌خمینی، دینداری و خدامحوری تنها به امر باطنی و قلبی منحصر شده بود؛ ولی امام‌خمینی هشدار داد که این نظر و اندیشه باید در جهان بیرون، ظهور و بروز داشته باشد و ایشان عرفان حقیقی را با [[جهاد]] و حماسه تفکیک‌ناپذیر معرفی کرد.<ref>طباطبایی، فاطمه، یک ساغر از هزار، ۳–۴.</ref> وی با اشاره به تفاوت حماسه حماسه‌سرایان و حماسه امام‌خمینی، حماسه ایشان را عرفانی‌الهی برشمرده که قهرمان‌ها و شخصیت‌های مورد احترام ایشان حقیقی‌اند نه تخیلی. شخصیت‌هایی مانند [[پیامبر اکرم(ص)|پیامبر خدا(ص)]]، [[حضرت علی(ع)]]، [[حضرت زهرا(س)]]، [[امام حسن مجتبی(ع)|امام‌حسن(ع)]] و [[امام‌حسین(ع)]]، شخصیت‌هایی‌اند که ایشان آنها را الگوی روح حماسی در [[زن]] و مرد معرفی کرده‌است.<ref>طباطبایی، فاطمه، یک ساغر از هزار، ۵۲–۵۳.</ref> از نگاه وی امام‌خمینی میان [[سیاست]] و [[معنویت]] جمع و ثابت کرد که جمع میان [[زهد]] و وارستگی و خدمت و مسئولیت اجتماعی ممکن است و خود نیز چنین بود.<ref>طباطبایی، فاطمه، یک ساغر از هزار، ۵۸.</ref> وی با توضیح ابعاد وجودی امام‌خمینی، جمع‌شدن علوم نظری و عملی در ایشان را برجسته دانسته‌است. از نظر او امام‌خمینی هم فقیه خوب بود، هم فیلسوف و هم [[عارف]] برجسته.<ref>طباطبایی، فاطمه، یک ساغر از هزار، ۴۲۸–۴۲۹.</ref> وی با ذکر خاطره‌ای از همراهی با امام‌خمینی در پایان عمر ایشان در بیمارستان، از عاطفی‌بودن و مهربانی ایشان سخن گفته که در همان حال نیز به شرایط روحی اطرافیان توجه خاص داشته‌است.<ref>طباطبایی، فاطمه، یک ساغر از هزار، ۵۶۰–۵۶۱.</ref> | ||
طباطبایی | طباطبایی مدرس دانشگاه در رشته [[فلسفه]] و [[عرفان]] و عضو هیئت علمی [[پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی]] است. وی افزون بر تدریس و فعالیت‌های فرهنگی، آثاری چون [[سخن عشق (کتاب)|سخن عشق]]، [[یک ساغر از هزار (کتاب)|یک ساغر از هزار]]، [[اقلیم خاطرات (کتاب)|اقلیم خاطرات]] و [[آوای مکتوب (کتاب)|آوای مکتوب]] را نگاشته و منتشر ساخته‌است و مقالات بسیاری نیز در موضوع فلسفه و عرفان در نشریات ادواری چاپ کرده‌است. | ||
== پانویس == | |||
==پانویس== | |||
{{پانویس|۲}} | {{پانویس|۲}} | ||
==منابع== | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* ادهم‌نژاد، محمدتقی، استاد نواندیش، سلطانی طباطبایی، سیدمحمدباقر (آیت‌الله)، چاپ‌شده در گلشن ابرار، قم، نورالسجاد، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش. | * ادهم‌نژاد، محمدتقی، استاد نواندیش، سلطانی طباطبایی، سیدمحمدباقر (آیت‌الله)، چاپ‌شده در گلشن ابرار، قم، نورالسجاد، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش. | ||
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ‌شانزدهم، ۱۳۸۸ش. | * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ‌شانزدهم، ۱۳۸۸ش. | ||
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، دیوان امام (سروده‌های حضرت امام‌خمینی)، تهران، مؤسسه تنظیم | * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، دیوان امام (سروده‌های حضرت امام‌خمینی)، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش. | ||
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم | * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش. | ||
* ثقفی، خدیجه، بانوی انقلاب خدیجه‌ای دیگر، به کوشش علی ثقفی، تهران، مؤسسه تنظیم | * ثقفی، خدیجه، بانوی انقلاب خدیجه‌ای دیگر، به کوشش علی ثقفی، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ اول، ۱۳۹۳ش. | ||
* دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، قم، چاپ اول، ۱۳۸۰ش. | * دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، قم، چاپ اول، ۱۳۸۰ش. | ||
* طباطبایی، سیدصادق، خاطرات سیاسی ـ اجتماعی دکتر سیدصادق طباطبایی، تهران، مؤسسه تنظیم | * طباطبایی، سیدصادق، خاطرات سیاسی ـ اجتماعی دکتر سیدصادق طباطبایی، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ اول، ۱۳۸۷ش. | ||
* طباطبایی، | * طباطبایی، فاطمه، آوای مکتوب، تهران، شرکت تعاونی کارآفرینان فرهنگ وهنر، چاپ اول، ۱۳۹۱ش. | ||
* طباطبایی، | * طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، تهران، پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۰ش. | ||
* طباطبایی، | * طباطبایی، فاطمه، امام در خانواده. | ||
* خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، تهران، نیلوفران، چاپ اول، ۱۳۸۷ش. | * خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، تهران، نیلوفران، چاپ اول، ۱۳۸۷ش. | ||
* خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، سخن عشق. | * خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، سخن عشق. | ||
* دیدگاه‌های امام‌خمینی و ابن‌عربی، تهران، | * دیدگاه‌های امام‌خمینی و ابن‌عربی، تهران، پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۸ش. | ||
* خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، شرحی برنامه‌های عرفانی امام‌خمینی، رساله کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، ۱۳۷۲ش. | * خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، شرحی برنامه‌های عرفانی امام‌خمینی، رساله کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، ۱۳۷۲ش. | ||
* خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش. | * خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش. | ||
* خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، میراث معنوی امام‌خمینی، مجله متین، شماره ۲۲، ۱۳۸۳ش. | * خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، میراث معنوی امام‌خمینی، مجله متین، شماره ۲۲، ۱۳۸۳ش. | ||
* خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، مقدمه دیوان امام (سروده‌های حضرت امام‌خمینی)، تهران، مؤسسه تنظیم | * خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، مقدمه دیوان امام (سروده‌های حضرت امام‌خمینی)، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش. | ||
* خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، همراه با امام در فتوحات و فصوص، رساله دکتری، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، ۱۳۸۰ش. | * خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، همراه با امام در فتوحات و فصوص، رساله دکتری، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، ۱۳۸۰ش. | ||
* خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، یک ساغر از هزار، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | * خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، یک ساغر از هزار، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۷۹ش. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
==پیوند به بیرون== | |||
* نسرین آقابیک، [https://books.khomeini.ir/10007 | == پیوند به بیرون == | ||
[[رده:مقاله‌های | * نسرین آقابیک، [https://books.khomeini.ir/books/10007/96/ سیده‌فاطمه طباطبایی]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۷، ص۹۶–۱۰۳. | ||
[[رده:مقاله‌های جلد هفتم دانشنامه]] | [[رده:مقاله‌های تأییدشده]] | ||
[[رده:مقاله‌های جلد هفتم دانشنامه امام‌خمینی]] | |||
[[رده:مقاله‌های دارای جعبه اطلاعات]] | |||
[[رده:مقاله‌های دارای تصویر]] | |||
[[رده:مقاله‌های دارای لینک دانشنامه]] | |||
[[رده:خانواده امام‌خمینی]] | |||
[[رده:مقاله‌های دارای شناسه]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۸ اسفند ۱۴۰۲، ساعت ۱۸:۲۶
 | |
| شناسنامه | |
|---|---|
| نام کامل | سیده‌فاطمه سلطانی طباطبایی |
| زادروز | سال ۱۳۳۳ |
| شهر تولد | تهران |
| کشور تولد | ایران |
| نام همسر | سیداحمد خمینی |
| خویشاوند سرشناس | پدر شوهر: امام‌خمینی؛ شوهر: سیداحمد خمینی؛ دایی: امام‌موسی صدر |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه |
| اطلاعات سیاسی | |
| پست‌ها | همسر سیداحمد خمینی و مورد عنایت امام‌خمینی |
| اطلاعات علمی و مذهبی | |
| اساتید | احمد بهشتی و احمد احمدی |
| تالیفات | سخن عشق، یک ساغر از هزار، اقلیم خاطرات و آوای مکتوب |
سیده‌فاطمه طباطبایی، همسر سیداحمد خمینی و مورد عنایت امام‌خمینی.
سیده فاطمه طباطبائی در سال ۱۳۳۳ در تهران به دنیا آمد و در کنار تحصیل، به فراگیری هنرهایی مانند خیاطی و گلسازی پرداخت. در سال ۱۳۴۸ با سیداحمد خمینی ازدواج کرد و در سال‌های مبارزه با همسر خود در کارهای مبارزاتی همکاری داشت و پس از شهادت سیدمصطفی خمینی ساکن نجف شدند و در فرازوفرودهای این سال‌ها در عراق و پاریس همراه امام‌خمینی بودند.
طباطبائی پس از پیروز را انقلاب اسلامی تحصیلات خود را پی گرفت و کارشناسی فلسفه غرب را در دانشگاه تهران و کارشناسی ارشد و دکترای عرفان اسلامی را در دانشگاه آزاد اسلامی به پایان برد. او برخی مسائل دشوار متون فلسفه اسلامی را از امام‌خمینی می‌پرسید که به جلسات کوتاه درسی انجامید و امام‌خمینی چند نامه اخلاقی و عرفانی به تقاضای طباطبائی خطاب به او نوشت و در نامه‌ای کتاب آداب الصلوة خود را به او هدیه کرد.
امام‌خمینی، طباطبائی را همانند فرزندان خود می‌دانست و به او محبت می‌کرد و در نامه‌ای خطاب به او یادآور شده که کتاب‌های عرفانی با همه قدر و منزلتی که دارند و کمک‌هایی که برای فهم قرآن و سخنان معصومین(ع) می‌کنند، ولی حلاوت و لطافت و جامعیت اسرار کتاب الهی را ندارند. طباطبائی که علاقه ویژه‌ای به امام‌خمینی دارد، او را فقیه خوب و فیلسوف و عارف برجسته می‌داند که احیاگر عصر بوده است.
زندگی‌نامه
سیده‌فاطمه سلطانی طباطبایی معروف به فاطمه طباطبایی، در سال ۱۳۳۳ در تهران به دنیا آمد. او فرزند سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی است،[۱] که یکی از استادان معروف حوزه به‌ویژه در تدریس کفایة الاصول بود[۲] و امام‌خمینی برای وی احترام ویژه‌ای قائل بود[۳] و پس از درگذشت سیدمصطفی خمینی، در ۱۶/۱۰/۱۳۵۶ او را یکی از چهار وصی خود در امور اموال شرعی کرد[۴] سیده‌صدیقه صدر، دختر بزرگ سیدصدرالدین صدر، از مراجع تقلید وقت، مادر سیده‌فاطمه طباطبایی بود.[۵] امام‌خمینی در اشعار خود از سلطانی طباطبایی و صدر تجلیل کرده‌است.[۶]
تحصیلات
فاطمه طباطبایی در کودکی به دلیل نبود دبستان مذهبی در قم تا سوم ابتدایی را نزد زنی آموزگار به نام مشایخی گذراند و از کلاس سوم در دبستان ۱۷ دی که مدیری متدین داشت، ثبت نام کرد. وی با تمام‌کردن سال ششم، باوجود علاقه زیاد به فراگیری علم، به دلیل جو نامناسب مدارس و دبیرستان‌ها، از ادامه تحصیل بازماند؛ با این حال، این امر مانع ادامه تحصیل وی نشد و دختر استاد خوشنویس سرشناس قم به نام بحرینی، برای آموزش دروس دبیرستان به خانه آنان می‌آمد و او تمام دروس مقطع دبیرستان، به استثنای زبان انگلیسی را از وی آموخت.[۷] وی در کنار تحصیل علم، به فراگیری هنرهایی چون خیاطی و گلسازی پرداخت و در کلاس گلسازی بود که فریده مصطفوی، دختر امام‌خمینی با او آشنا شد و همین امر زمینه اولیه خواستگاری از او را فراهم ساخت.[۸]
ازدواج با سیداحمد خمینی
طباطبایی در سال ۱۳۴۷ همراه خانواده برای زیارت به عراق رفت. حضور در عراق و دیدار دو خانواده طباطبایی و خمینی، به خواستگاری خانواده امام‌خمینی از وی برای سیداحمد خمینی کشید. پدر طباطبایی، پاسخ خواستگاری را موکول به بازگشت به ایران و انجام تحقیقات کرد.[۹] در ایران چندین بار سیدمحمدصادق لواسانی، دوست امام‌خمینی و حسین اعرابی، داماد امام‌خمینی، برای گرفتن جواب نزد پدر وی مراجعه کردند. فاطمه طباطبایی باوجود مخالفت اولیه، سرانجام با راهنمایی‌های پدر و تذکرات مثبت، به خواستگاری پاسخ مثبت داد.[۱۰] این امر که در نظر سازمان اطلاعات و امنیت کشور رژیم پهلوی (ساواک)، ناخوشایند بود؛ باعث شد این سازمان به سلطانی طباطبایی یادآوری کند که این ازدواج برای خانواده او مشکلاتی به وجود می‌آورد؛ اما او در پاسخ تأکید کرده‌است موضوع ازدواج امری شخصی است و ربطی به امور سیاسی ندارد. این حساسیت ساواک، موجب زیادشدن انگیزه موافقت وی شد.[۱۱] در ۱۱ مهر ۱۳۴۸/ ۲۰ رجب ۱۳۸۷ق مراسم عقد طباطبایی و سیداحمد خمینی در خانه همسایه سلطانی طباطبایی برگزار شد.[۱۲] با این ازدواج، پیوندی میان خاندان طباطبایی بروجردی، خاندان صدر و خاندان امام‌خمینی برقرار شد.[۱۳] چند روز پس از عقد آنان، امام‌خمینی در نامه‌ای از این وصلت، اظهار خشنودی کرد و در نامه دیگر، به عروس خود، این وصلت را به وی تبریک گفت و ضمن ابراز خوشبختی از وصلت سیداحمد خمینی با خانواده اصیل و بزرگ طباطبایی، عروس خود را دارای کرامت‌های اخلاقی دانست که از پدر و اجداد پدری و مادری وی به ارث رسیده‌است.[۱۴] پس از گذشت یک سال و در آبان ۱۳۴۹ مصادف با نیمه شعبان، مراسم عروسی برگزار شد و خدیجه ثقفی، همسر امام‌خمینی جهت احترام به عروس خود از عراق به ایران آمد و در جشن عروسی شرکت کرد.[۱۵] طباطبایی زندگی مشترک خود را در خانه‌ای متعلق به دایی مادر خود، سیدتقی قمی، آغاز کرد.[۱۶]
در مرداد ۱۳۵۱ نخستین فرزند طباطبایی به دنیا آمد و به پیشنهاد امام‌خمینی[۱۷] و به‌رغم اینکه نخست نام «یاسر» برای او انتخاب شده بود،[۱۸] او را سیدحسن نامیدند[۱۹] فاطمه طباطبایی و سیداحمد خمینی در سال ۱۳۵۲ ایران را به مقصد لبنان ترک کردند و میهمان امام‌موسی صدر، دایی فاطمه طباطبایی شدند و پس از یک ماه، برای دیدار با امام‌خمینی راهی نجف شدند و طباطبایی برای نخستین بار با ایشان دیدار کرد.[۲۰] پس از اقامتی کوتاه در نجف، مقدمات سفر حج فراهم شد و طباطبایی به همراه همسر، فرزند و همسر امام‌خمینی به حج مشرف شد.[۲۱] وی هزینه سفر خود را از امام‌خمینی قرض گرفت و ایشان بعداً در سال ۱۳۵۴ از اموال شخصی خود ذمه او را بریء کرد.[۲۲]
طباطبایی در ۲۵/۱۱/۱۳۵۲ به ایران بازگشت[۲۳] و با پشتیبانی و کمک سیداحمد خمینی، به ادامه تحصیل پرداخت و موفق به گرفتن دیپلم شد.[۲۴] وی به دلیل علاقه به علوم انسانی، در دوره‌های آموزشی دارالتبلیغ اسلامی ثبت نام کرد و از استادانی چون احمد بهشتی در جهان‌بینی اسلامی و احمد احمدی در فلسفه اخلاق بهره برد.[۲۵]
طباطبایی که مقلد سیدمحسن حکیم بود، پس از درگذشت او در خرداد ۱۳۴۹ امام‌خمینی را مرجع تقلید خود انتخاب کرد.[۲۶] وی پس از ازدواج تا حدی در جریان فعالیت‌های انقلابی همسرش قرارگرفت و از هم‌فکری و ارتباط با روحانیان مبارز ازجمله: سیدعلی خامنه‌ای، اکبر هاشمی رفسنجانی، سیدمهدی امام‌جمارانی، مهدی کروبی، سیدمحمد موسوی خوئینی‌ها و سیدمحمد خاتمی آگاهی پیدا کرد.[۲۷] گاهی وی همراه با همسر خود از مبارزان تبعیدی دیدار می‌کرد؛ ازجمله یک بار از حسینعلی منتظری در تبعید دیدار کردند.[۲۸] وی در این دیدارها دریافت که همسرش با شبکه‌های انقلابی ارتباط جدی دارد و برخی از آنها را هدایت می‌کند و با تیزهوشی مانع آشکار یا کُندشدن روند مبارزه آنان می‌شود.[۲۹] پس از این آگاهی وی در کنار همسر خود، به انجام اموری چون فرستادن نامه‌ها، رساندن بسته‌های اعلامیه و ضبط صوتی متن اعلامیه‌ها اقدام کرد.[۳۰] او در تابستان ۱۳۵۶ دوباره به‌همراه همسرش به لبنان و عراق رفت.[۳۱] پس از درگذشت مشکوک سیدمصطفی خمینی در آبان ۱۳۵۶ سیداحمد خمینی تصمیم به اقامت در نجف گرفت و با شدت‌گرفتن جریان مبارزه، فعالیت‌های امام‌خمینی افزایش یافت و مسئولیت سیداحمد نیز بیشتر شد. در تابستان ۱۳۵۷ سیداحمد به همسر خود که در ایران بود سفارش کرد، به همراه فرزندش سیدحسن به بیروت سفر کند؛ زیرا پدر و مادر او نیز عازم لبنان بودند و برادر او سیدمرتضی، همسرش فرشته اعرابی، نوه دختری امام‌خمینی در دانشگاه بیروت مشغول تحصیل بودند. وی پس از ورود به لبنان با تأکید سیداحمد خمینی در این دانشگاه ثبت نام کرد و مشغول به تحصیل شد.[۳۲]
طباطبایی پس از مدتی همراه پدر و مادر به عراق بازگشت. وی هدف از سفر پدر و مادر خود را تسلیت به امام‌خمینی برای درگذشت سیدمصطفی برشمرده است.[۳۳] وی هم‌زمان با هجرت امام‌خمینی به پاریس، به ایران بازگشت و در ۲۷/۷/۱۳۵۷ فرزند دوم خود سیدیاسر را به دنیا آورد[۳۴] (ببینید: خانواده امام‌خمینی). او در اول دی ۱۳۵۷ همراه پدر و دو فرزند خود به پاریس سفر کرد[۳۵] و در آستانه بازگشت امام‌خمینی به ایران همراه پدر و فرزندان خود به آلمان رفت و پس از بازگشت امام‌خمینی به ایران آنان نیز به ایران بازگشتند.[۳۶]
پس از پیروزی انقلاب
طباطبایی پس از پیروزی انقلاب اسلامی تحصیلات خود را پی گرفت. وی مقطع کارشناسی در رشته فلسفه غرب را در دانشگاه تهران و کارشناسی ارشد و دکتری در رشته عرفان اسلامی را در دانشگاه آزاد اسلامی به پایان برد. رساله کارشناسی ارشد را با عنوان «شرحی بر نامه‌های عرفانی امام‌خمینی» در سال ۱۳۷۲ و رساله دکتری خود را با عنوان «همراه با امام در فتوحات و فصوص» در سال ۱۳۸۰ دفاع کرد و با عنوان سخن عشق؛ دیدگاه‌های امام‌خمینی و ابن‌عربی توسط پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی، چاپ شد. او به اقتضای مطالعه متون فلسفی اسلامی و روبه‌رو شدن با برخی مسائل دشوار یا مبهم، به امام‌خمینی مراجعه می‌کرد که به جلسات کوتاه درسی انجامید.[۳۷] ایشان نیز بنابر تقاضای طباطبایی، از باب نصیحت عرفا به اشخاص، به‌مناسبت، تذکرات عرفانی و اخلاقی به وی می‌داد. مراجعات علمی میان وی و امام‌خمینی در دیوان شعر امام‌خمینی به زیبایی انعکاس یافته‌است، ازجمله: «فاطی که فنون فلسفه می‌خواند / از فلسفه فا و لام و سین می‌داند»[۳۸]؛ «فاطی تو و حق معرفت یعنی چه؟ / دریافت ذات بی‌صفت یعنی چه؟».[۳۹] امام‌خمینی همچنین در ابیات دیگری اندرزهای اخلاقی و عرفانی را به عروس خود یادآور شد: «فاطی که ز من نامه عرفانی خواست / از مورچه‌ای تخت سلیمانی خواست»؛ «گویی نشنیده «ما عرفناک» از آنک / جبریل از او نفخه رحمانی خواست».[۴۰]
امام‌خمینی در بهمن ۱۳۶۰ یادنامه مرتضی مطهری را که خود یادگاری بر آن نوشته بود، به طباطبایی هدیه و به او محبت کرد.[۴۱] همچنین ایشان در تبیین توصیه‌های اخلاقی‌عرفانی، به تقاضای عروس خود، چند نامه برای وی نگاشته‌است و از او خواسته‌است تا با دارابودن نعمت جوانی، از حیله‌های شیطان دوری کند.[۴۲] ایشان در یادنامه‌ای که به اصرار طباطبایی نگاشته‌است، وی را به گذشت از خود و پرهیز از هدردادن عمر تشویق کرده‌است.[۴۳] علاقه‌مندی طباطبایی به علوم عرفانی باعث شد، امام‌خمینی کتاب تألیفی خود آداب الصلاة را به او اهدا کند.[۴۴] ایشان در این نامه برای طباطبایی توفیق به‌کاربستن آداب این معراج بزرگ الهی و هجرت از خانه تاریک نفس به سوی خدای بزرگ را آرزو کرده‌است؛ همچنین او را از آنکه مطالعه این کتاب که از آن به «اوراق» تعبیر کرده‌است، بر تعلّقات نفسانی او بیفزاید، برحذر داشته‌است. ایشان در این نامه که بارها طباطبایی را دختر خود خطاب کرده، یادآورشده که در وی لطافت روحی یافته‌است، به گونه‌ای که امید است هدایت خدا شامل حالش شود و با عنایت الهی از چاه عمیق طبیعت خلاص شده، به صراط مستقیم انسانیت راه یابد، اما خطر فریب شیطان و نفس را به وی خاطرنشان کرده و یادآور شده مبادا از مطالعه این کتاب، خودنمایی و مجلس‌آرایی بر وی دست دهد که در این صورت باید از مطالعه آن صرف نظر و حتی دوری کند. ایشان همچنین به طباطبایی سفارش کرده خود را آماده کند و از مطالبی که از کتاب و سنت و احادیث اهل بیت عصمت (ع) و سخنان اهل معرفت گرفته شده، خوب استفاده کند و استعداد و لطافت قریحه‌ای را که خداوند به او عطا کرده، به کار اندازد.[۴۵] نیز وی ۳۰ اردیبهشت ۱۳۶۴ از امام‌خمینی اشعار و تذکرات اخلاقی درخواست کرد و ایشان در پاسخ ضمن شکسته‌نفسی و یادآوری ضعف انسانی و کهولت سن خود، به وی توصیه کرد پس از دریافت حقیقت خود، به سوی حق سفر کند یا دست‌کم به خیال چنین سفری باشد. ایشان افزود که برای توفیق وی دعا کرده‌است.[۴۶]
امام‌خمینی طباطبایی را همانند فرزندان خود می‌دانست و به او محبت می‌کرد؛ ازجمله در ۲۶ تیر ۱۳۶۳ در نامه‌ای اخلاقی‌عرفانی به فرزندش سیداحمد خمینی، دعا کرده‌است که خداوند احمد را نزد خود محمود، و فاطمه را مفطوم (جداشده از آتش) و حسن را احسن سازد و یاسر را به یسر برساند.[۴۷] سیدعلی سومین فرزند طباطبایی در فروردین ۱۳۶۵ به دنیا آمد[۴۸] (ببینید: خانواده امام‌خمینی). طباطبایی در آذر ۱۳۶۵ که از امام‌خمینی درخواست شعر کرد. ایشان نیز ضمن حدیث نفس و برحذرداشتن وی از غرق‌شدن در اصطلاحات و غرور علمی و توصیه به تهذیب نفس، او را در کنار فرزند و نوه‌های خود مورد محبت قرار داده و چنین سروده‌است: احمد است از مُحمّد مختار / که حمیدش نگاهدار بُوَد / فاطی از عرش بطن فاطمه است / فاطِر آسمانش یار بُوَد / حسن این میوه درخت حسن / محسِنش یار پایدار بُوَد / یاسر از آل پاک سبطین است / سرّ احسان وِرا نثار بُوَد / علی از بوستان آل علی است / علی عالیش شعار بُوَد / پنج تن از سُلاله احمد / شافع جُمله هشت و چار بُوَد / دخترم شعر تازه خواست ز من / مِعر گفتم که یادگار بُوَد.[۴۹] همچنین در اردیبهشت ۱۳۶۶ طباطبایی از ایشان اندرزنامه عرفانی‌اخلاقی درخواست کرده‌است و ایشان به این درخواست پاسخ گفته و برخی مطالب عرفانی و اخلاقی را متذکر شده و او را به بازگشت به فطرت الهی توصیه کرده‌است.[۵۰] طباطبایی در سال‌های پایانی حیات امام‌خمینی، پی‌گیر سرودن غزلیات عرفانی ایشان بود و با تأکید همسرش در پی جمع‌آوری و تدوین اشعار پراکنده و انتشار آنها بود.[۵۱]
امام‌خمینی در ۲۵ دی ۱۳۶۷ نیز به درخواست طباطبایی پاسخ گفته و با ملاطفت و تکریم یادآور شده‌است که کتاب‌های عرفانی مانند فصوص الحکم با همه قدر و منزلتی که دارند و کمک‌های بسیار ارزنده‌ای که به معرفت قرآن کریم و کتاب‌های دعاهای معصومان (ع) می‌کنند، ولی حلاوت و لطافت و جامعیت اسرار کتاب الهی را ندارند. ایشان در ادامه از سوره مبارکه حمد مثال آورده‌است که دارای جمیع اسرار معارف الهی است که تحمل آن از عهده ایشان خارج است. همچنین در ادامه به وی توصیه کرده کتاب‌های عرفا و اولیا را به قصد فهمیدن یا چشیدن همین کلمه شریفه جامع الهی بخواند.[۵۲] ایشان در وصف خاندان طباطبایی نیز با عنوان «نشان»، شعر گفته‌است: فاطی گل بوستان احمد باشد / فرزند دل‌آرام محمد باشد / گفتار من از نشان «سلطانی» و «صدر» / در جبهه سَعد او مؤید باشد.[۵۳]
نگاه به امام‌خمینی
طباطبایی که علاقه ویژه‌ای به امام‌خمینی دارد، ایشان را یک فقیه و اصولی شمرده که با بهره‌مندی از عرفان و اجراکردن دستورهای سلوکی آن، توانست دیو استبداد را به زانو درآورد[۵۴] و در پیوند عرفان با فقاهت، به پیروزی برسد و حقیقت اسلام را به پیروان آن معرفی کند.[۵۵] به نظر وی شخصیت عرفانی امام‌خمینی همچنان برای بسیاری ناشناخته مانده‌است. این در حالی است که آنچه منجر به موفقیت امام‌خمینی به لحاظ سیاسی شد، شخصیت عرفانی ایشان بود.[۵۶] وی خاطرنشان کرده‌است امام‌خمینی شریعت را ناموس الهی می‌دانست و صیانت از آن را وظیفه انسان عالم می‌خواند و عالِم را کسی می‌دانست که سخنان انبیا (ع) را درک کرده و احکامی که آنان برای انسان‌ها آورده‌اند، مطرح و معرفی کند.[۵۷]
طباطبایی نخستین درس امام‌خمینی را زیست انسانی برشمرده است که سال‌ها تلاش کرد تا این درس را به همه بیاموزد.[۵۸] او موضع و روش امام‌خمینی در زندگی را عبودیت محض و تسلیم صرف در برابر مبدأ اعلی دانسته که دل در گرو بندگی او داشته[۵۹] و عبادت را ثنای معبود می‌دانست و دعا را فراخواندن محبوب و عملی عاشقانه وصف می‌کرد،[۶۰] به انجام مستحبات مقید بود و حاضر نمی‌شد اعمال مستحبی را ترک کند.[۶۱] وی خاطرنشان کرده‌است که امام‌خمینی همواره در یاد خدا بود و هیچ‌چیز نمی‌توانست ایشان را از یاد خدا غافل کند[۶۲] و چیزی که خود به آن عمل می‌کرد، سعی می‌کرد به دیگران نیز منتقل کند و ظاهر و باطن ایشان یکی بود و اگر گفتار ناپسند را از دیگران می‌شنید با رفتار خود نشان می‌داد که این سخن نادرست و ناپسند است[۶۳]؛ چنان‌که مرز تجمل و سادگی را در پوشش زن به عرف خانواده‌ها واگذار می‌کرد و به عرف جامعه احترام می‌گذاشت و به مسئولان نیز تأکید می‌کرد به سلیقه‌های شخصی‌شان رنگ دینی ندهند و عادات فرهنگی را با دین مخلوط نکنند و به فرهنگ هر قوم و ملت احترام می‌گذاشت.[۶۴] به نظر وی، امام‌خمینی همان مطالبی که در میانسالی در کتاب شرح چهل حدیث تدوین کرده بود، در همه عمر به اعضای خانواده توصیه می‌کرد؛ چنان‌که در بحث ریا، حسادت، زدودن رذیلت‌های اخلاقی و در بحث کمالات، همان مطالبی که بیان کرده بود، خود به آن رسیده بود.[۶۵]
طباطبایی با توضیح اثر خود با عنوان سخن عشق، محبت و عشق را محور و مبنای همه آثار امام‌خمینی برشمرده است و ایشان را عالمی بزرگ، فقیهی توانا، عارفی به نام، عاشق شیفته، مهجوری مشتاق و مشتاقی مهجور دانسته‌است که گاه آرام و مطمئن سخن می‌گفت و گاه به تب و تاب، شکوه سر می‌داد. ایشان باوجود مشکلات فراوان رهبری، مسئولیت‌های خطیر مدیریتی و کهولت سن، امیدآفرین شعر می‌سرود و در اشعار، خود را زاده عشق و پسرخوانده جام معرفی می‌کرد.[۶۶] وی گرچه ادعای همراهی با امام‌خمینی را ادعایی بزرگ دانسته، نزدیکی خانوادگی و ارتباط عمیق و دایمی با ایشان و مشاهده حالات و مقامات معنوی ایشان را ستایش کرده‌است.[۶۷]
طباطبایی با اشاره به کتاب مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایه و دیوان اشعار امام‌خمینی خاطرنشان کرده‌است در دیوان ایشان بیش از ۱۴۷ بار کلمه عشق بهکار رفته و همه غزل‌های عارفانه ایشان با همین مقوله اصلی و محوری عام جلوه و جلا یافته‌است. از نظر او امام‌خمینی شعله‌های برخاسته از محبت الهی را با غزل‌های عارفانه فرومی‌نشاند (ببینید: دیوان امام) و در مسئولیت‌های بزرگ سیاسی اجتماعی و معماری انقلاب بزرگ به مهرورزی و مهربانی توصیه می‌کرد و در این راه به چنان تأیید و توفیقی دست یافته بود که خود مظهر عاطفه عشق مردم در جامعه شد؛ به گونه‌ای که مردم با اشاره ایشان از جان و هستی خود گذشتند؛ در آغاز ورود ایشان به میهن با تمام وجود به استقبالش رفتند و در هنگام درگذشت ایشان نیز با تمام هستی پیکر ایشان را بدرقه کردند.[۶۸]
طباطبایی امام‌خمینی را مسلمان احیاگر عصر برشمرده و خدامحوری و خداباوری و ارزشی‌بودن اعتقادات دینی را تحفه زعامت و رهبری ایشان دانسته‌است. به نظر او در عصر امام‌خمینی، دینداری و خدامحوری تنها به امر باطنی و قلبی منحصر شده بود؛ ولی امام‌خمینی هشدار داد که این نظر و اندیشه باید در جهان بیرون، ظهور و بروز داشته باشد و ایشان عرفان حقیقی را با جهاد و حماسه تفکیک‌ناپذیر معرفی کرد.[۶۹] وی با اشاره به تفاوت حماسه حماسه‌سرایان و حماسه امام‌خمینی، حماسه ایشان را عرفانی‌الهی برشمرده که قهرمان‌ها و شخصیت‌های مورد احترام ایشان حقیقی‌اند نه تخیلی. شخصیت‌هایی مانند پیامبر خدا(ص)، حضرت علی(ع)، حضرت زهرا(س)، امام‌حسن(ع) و امام‌حسین(ع)، شخصیت‌هایی‌اند که ایشان آنها را الگوی روح حماسی در زن و مرد معرفی کرده‌است.[۷۰] از نگاه وی امام‌خمینی میان سیاست و معنویت جمع و ثابت کرد که جمع میان زهد و وارستگی و خدمت و مسئولیت اجتماعی ممکن است و خود نیز چنین بود.[۷۱] وی با توضیح ابعاد وجودی امام‌خمینی، جمع‌شدن علوم نظری و عملی در ایشان را برجسته دانسته‌است. از نظر او امام‌خمینی هم فقیه خوب بود، هم فیلسوف و هم عارف برجسته.[۷۲] وی با ذکر خاطره‌ای از همراهی با امام‌خمینی در پایان عمر ایشان در بیمارستان، از عاطفی‌بودن و مهربانی ایشان سخن گفته که در همان حال نیز به شرایط روحی اطرافیان توجه خاص داشته‌است.[۷۳]
طباطبایی مدرس دانشگاه در رشته فلسفه و عرفان و عضو هیئت علمی پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی است. وی افزون بر تدریس و فعالیت‌های فرهنگی، آثاری چون سخن عشق، یک ساغر از هزار، اقلیم خاطرات و آوای مکتوب را نگاشته و منتشر ساخته‌است و مقالات بسیاری نیز در موضوع فلسفه و عرفان در نشریات ادواری چاپ کرده‌است.
پانویس
- ↑ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۳۹.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۴۶ و ۵۰؛ ادهم‌نژاد، استاد نواندیش، ۶/۲۹۶؛ دبیرخانه، خبرگان ملت، ۲/۴۰۸.
- ↑ طباطبایی، سیدصادق، خاطرات، ۱/۱۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۲۹۵.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۵۰.
- ↑ امام‌خمینی، دیوان امام، ۱۹۷ و ۲۰۵.
- ↑ امام‌خمینی، دیوان امام، ۱۲۷–۱۲۸.
- ↑ امام‌خمینی، دیوان امام، ۸.
- ↑ امام‌خمینی، دیوان امام، ۹ و ۱۷–۱۸.
- ↑ امام‌خمینی، دیوان امام، ۱۲۸–۱۳۰.
- ↑ امام‌خمینی، دیوان امام، ۱۳۲.
- ↑ امام‌خمینی، دیوان امام، ۱۳۵.
- ↑ طباطبایی، سیدصادق، خاطرات، ۱/۱۳.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۲۴۹؛ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۱۳۸.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۱۴۶.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۱۵۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۷۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۴۵۳.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۱۷۸.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۲۰۷؛ طباطبایی، فاطمه، پابه‌پای آفتاب، ۱/۲۴۶.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۲۷۱.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۱۳۵.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۳۰۲.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۳۰۵.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۳۰۶.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۱۶۲–۱۶۳.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۳۲۰–۳۲۳.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۳۱۶–۳۱۷.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۳۱۷.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۳۱۵–۳۱۶.
- ↑ طباطبایی، سیدصادق، خاطرات، ۱/۳۵۳.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۴۱۰–۴۱۱ و ۴۱۴.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۴۱۶.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۴۳۰ و ۴۴۳.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۴۶۵.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، ۵۴۳–۵۴۴.
- ↑ طباطبایی، مقدمه دیوان، ۳۴.
- ↑ امام‌خمینی، دیوان امام، ۲۰۹.
- ↑ طباطبایی، مقدمه دیوان، ۲۳۷.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۴۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۵۲۳.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۴۵۷؛ طباطبایی، فاطمه، امام در خانواده، ۴۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۶۴.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۹۰؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، مقدمه، ۱۳.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۹۰–۹۱؛ امام‌خمینی، آداب الصلاة، مقدمه، ۱۳–۱۴.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۶۴.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۸/۵۲۱.
- ↑ ثقفی، بانوی انقلاب خدیجه‌ای دیگر، ۶۶۱.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۶۴–۱۶۸.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۵۳–۲۵۴.
- ↑ طباطبایی، مقدمه دیوان، ۳۴–۳۵.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۲۳۷–۲۳۸.
- ↑ امام‌خمینی، دیوان امام، ۲۰۵.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، آوای مکتوب، ۴۵.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، آوای مکتوب، ۱۰۲–۱۰۳.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، پابه‌پای آفتاب، ۱/۲۶۰–۲۶۸.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، آوای مکتوب، ۱۰۲.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، آوای مکتوب، ۱۵۶.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، میراث معنوی، ۲۲۰.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، سخن عشق، ۱۰۷ و ۱۰۸.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، امام در خانواده، ۳۴.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، پابه‌پای آفتاب، ۱/۲۶۰–۱۶۱ و ۲۷۶.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، امام در خانواده، ۳۷.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، امام در خانواده، ۴۳–۴۵.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، آوای مکتوب، ۹۵.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، سخن عشق، ۱۳–۱۴.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، سخن عشق، ۱۸.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، سخن عشق، ۲۶۲–۲۶۳.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، یک ساغر از هزار، ۳–۴.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، یک ساغر از هزار، ۵۲–۵۳.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، یک ساغر از هزار، ۵۸.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، یک ساغر از هزار، ۴۲۸–۴۲۹.
- ↑ طباطبایی، فاطمه، یک ساغر از هزار، ۵۶۰–۵۶۱.
منابع
- ادهم‌نژاد، محمدتقی، استاد نواندیش، سلطانی طباطبایی، سیدمحمدباقر (آیت‌الله)، چاپ‌شده در گلشن ابرار، قم، نورالسجاد، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ‌شانزدهم، ۱۳۸۸ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، دیوان امام (سروده‌های حضرت امام‌خمینی)، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- ثقفی، خدیجه، بانوی انقلاب خدیجه‌ای دیگر، به کوشش علی ثقفی، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
- دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، شرح حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری، قم، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
- طباطبایی، سیدصادق، خاطرات سیاسی ـ اجتماعی دکتر سیدصادق طباطبایی، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- طباطبایی، فاطمه، آوای مکتوب، تهران، شرکت تعاونی کارآفرینان فرهنگ وهنر، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.
- طباطبایی، فاطمه، اقلیم خاطرات، تهران، پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
- طباطبایی، فاطمه، امام در خانواده.
- خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، تهران، نیلوفران، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، سخن عشق.
- دیدگاه‌های امام‌خمینی و ابن‌عربی، تهران، پژوهشکده امام‌خمینی و انقلاب اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۸۸ش.
- خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، شرحی برنامه‌های عرفانی امام‌خمینی، رساله کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، ۱۳۷۲ش.
- خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
- خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، میراث معنوی امام‌خمینی، مجله متین، شماره ۲۲، ۱۳۸۳ش.
- خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، مقدمه دیوان امام (سروده‌های حضرت امام‌خمینی)، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.
- خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، همراه با امام در فتوحات و فصوص، رساله دکتری، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، ۱۳۸۰ش.
- خاطرات همسر و عروس گرامی حضرت امام‌خمینی، یک ساغر از هزار، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
پیوند به بیرون
- نسرین آقابیک، سیده‌فاطمه طباطبایی، دانشنامه امام‌خمینی، ج۷، ص۹۶–۱۰۳.