کاربر:Salehi/صفحه تمرین۳: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب: برگردانده‌شده |
بدون خلاصۀ ویرایش برچسبها: برگردانده‌شده ویرایشگر دیداری |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''قومیت'''، تعصب به قوم خود و اعتقاد به ارزش‌ها یا برتری آن. | '''قومیت'''، [[تعصب]] به قوم خود و اعتقاد به ارزش‌ها یا برتری آن. | ||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
قومیت مصدر صناعی از قوم است<ref>(دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۳/۱۹۰۰۲)</ref> و قوم به معنای گروه مردان و زنان یا گروه مردان،<ref>(فراهیدی، کتاب العین، ۵/۲۳۱؛ دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۱/۱۵۷۰۳)</ref> خویشاوند، خانواده، قبیله و ملت<ref>(معین، فرهنگ فارسی، ۲/۲۷۵۲)</ref> است. قومیت در اصطلاح به گروهی از مردم که دارای ویژگی‌های تاریخی، زبانی، آداب و رسوم یکسانی‌اند، گفته می‌شود.<ref>(انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۶/۵۶۱۰)</ref> قوم‌گرایی می‌تواند مبنای زبانی یا تاریخی ـ جغرافیایی، نژادی، فرهنگی و دیگر ویژگی‌های عرفی داشته باشد.<ref>(میرسلیم، جریانشناسى فرهنگى بعد از انقلاب اسلامى ایران، ۵۷)</ref> | قومیت مصدر صناعی از قوم است<ref>(دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۳/۱۹۰۰۲)</ref> و قوم به معنای گروه مردان و زنان یا گروه مردان،<ref>(فراهیدی، کتاب العین، ۵/۲۳۱؛ دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۱/۱۵۷۰۳)</ref> خویشاوند، خانواده، قبیله و ملت<ref>(معین، فرهنگ فارسی، ۲/۲۷۵۲)</ref> است. قومیت در اصطلاح به گروهی از مردم که دارای ویژگی‌های تاریخی، زبانی، آداب و رسوم یکسانی‌اند، گفته می‌شود.<ref>(انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۶/۵۶۱۰)</ref> قوم‌گرایی می‌تواند مبنای زبانی یا تاریخی ـ جغرافیایی، نژادی، فرهنگی و دیگر ویژگی‌های عرفی داشته باشد.<ref>(میرسلیم، جریانشناسى فرهنگى بعد از انقلاب اسلامى ایران، ۵۷)</ref> | ||
از واژه‌های مرتبط با قومیت، «ملیت»، «ملی‌گرایی»، «نژادپرستی» و «هویت ملی» است. ملیت در مقام بیان رابطه قانونی، به معنای عضویت در یک ملت یا دولت است<ref>(آشوری، دانشنامه سیاسی، ۳۱۰)</ref> و رابطه‌ای سیاسی است که فردی را نه به یک قوم، بلکه به دولتی مرتبط می‌سازد، به طوری که حقوق و تکالیف اصلی وی از همین رابطه ناشی می‌شود.<ref>(دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۳/۱۹۰۰۲)</ref> ملی‌گرایی (ناسیونالیسم) مرتبه‌ای بالاتر از ملیت، به معنای دل‌بستگی شدید به نژاد، زبان و فرهنگ خودی، همراه با اعتقاد به برتری ملت خود از ملت‌های دیگر است<ref>(انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۷/۷۳۴۵)</ref> و در نژادپرستی علاوه بر آن، اعتقاد به سیاست تبعیض نژادی نیز وجود دارد.<ref>(انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۸/۷۸۰۰)</ref> هویت به معنای تشخص<ref>(دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۴/۲۰۸۶۶)</ref> و شناختن و شناساندن خود،<ref>(علیخانی، هویت در ایران، ۱۶۶)</ref> به دو گونه هویت فردی و هویت اجتماعی تقسیم می‌شود و هویت اجتماعی مجموعه‌ای از خصوصیات و مشخصات اجتماعی، فرهنگی، روانی، فلسفی، زیستی و تاریخی همسان است که بر یگانگی یا همانندی اعضای آن دلالت می‌کند و آن را در یک ظرف زمانی و مکانی معین به طور مشخص و قابل قبول و آگاهانه از دیگر گروه‌ها و افراد متعلق به آنها متمایز می‌سازد.<ref>(جنکینز، هویت اجتماعی، ۵)</ref> | از واژه‌های مرتبط با قومیت، «ملیت»، «ملی‌گرایی»، «نژادپرستی» و «هویت ملی» است. ملیت در مقام بیان رابطه قانونی، به معنای عضویت در یک ملت یا دولت است<ref>(آشوری، دانشنامه سیاسی، ۳۱۰)</ref> و رابطه‌ای سیاسی است که فردی را نه به یک قوم، بلکه به دولتی مرتبط می‌سازد، به طوری که حقوق و تکالیف اصلی وی از همین رابطه ناشی می‌شود.<ref>(دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۳/۱۹۰۰۲)</ref> ملی‌گرایی (ناسیونالیسم) مرتبه‌ای بالاتر از ملیت، به معنای دل‌بستگی شدید به نژاد، زبان و فرهنگ خودی، همراه با اعتقاد به برتری ملت خود از ملت‌های دیگر است<ref>(انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۷/۷۳۴۵)</ref> و در نژادپرستی علاوه بر آن، اعتقاد به سیاست [[تبعیض]] نژادی نیز وجود دارد.<ref>(انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۸/۷۸۰۰)</ref> [[هویت]] به معنای تشخص<ref>(دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۴/۲۰۸۶۶)</ref> و شناختن و شناساندن خود،<ref>(علیخانی، هویت در ایران، ۱۶۶)</ref> به دو گونه هویت فردی و هویت اجتماعی تقسیم می‌شود و هویت اجتماعی مجموعه‌ای از خصوصیات و مشخصات اجتماعی، فرهنگی، روانی، فلسفی، زیستی و تاریخی همسان است که بر یگانگی یا همانندی اعضای آن دلالت می‌کند و آن را در یک ظرف زمانی و مکانی معین به طور مشخص و قابل قبول و آگاهانه از دیگر گروه‌ها و افراد متعلق به آنها متمایز می‌سازد.<ref>(جنکینز، هویت اجتماعی، ۵)</ref> | ||
:{{ببینید|ملی‌گرایی|هویت}} | :{{ببینید|ملی‌گرایی|هویت}} | ||
==پیشینه== | <nowiki>==پیشینه==</nowiki> | ||
انسان در [[فطرت]] خود موجودى اجتماعی است<ref>(طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۲/۱۱۱)</ref> که از آغاز خلقت دست به تشکیل اجتماع زده است. به گفته [[قرآن کریم]]، مردم در آغاز تشکیل اجتماع، گروهى واحد و یک‌دست بودند و تضادى در میانشان وجود نداشت، تا اینکه به‌تدریج تضادها و اختلافاتی در میان آنان پدیدار شد و جوامع و طبقات مختلف پدید آمدند؛<ref>(بقره، ۲۱۳؛ ← طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۲/۱۱۱)</ref> از این‌رو هویت قومی ازجمله هویت‌های واقعاً موجودِ جامعه بشری است که در عصر حاضر نیز همچنان از مسائل مهم مبتلابه جامعه بین‌الملل باقی مانده و طیف وسیعی از منازعات و ستیزه‌ها را در سطوح مختلف دامن زده است؛ چنان‌که در عصر حاضر هند، ترکیه، روآندا، افغانستان، سری‌لانکا، اندونزی، عراق، پاکستان، سومالی، یوگسلاوی، کانادا، اسپانیا و بیشتر جمهوری‌های سابق اتحاد جماهیر شوروی، همگی درگیر مسئله‌ای واحد به نام قومیت‌اند.<ref>(مقصودی، تحولات قومی، ۴۴۵)</ref> | |||
از سوی دیگر، شرایط جغرافیایی سرزمین [[ایران]] نیز از دیرباز موجب پیدایش اجتماعات نسبتاً دورافتاده و پراکنده‌ای را موجب شده و ترکیب پیچیده قومی جمعیت ایران حاصل حضور گروه‌های قومی مختلف است.<ref>(بشیریه، ایدئولوژی سیاسی و هویت اجتماعی در ایران، ۱۲۰ ـ ۱۲۱)</ref> برخی از مهم‌ترین اقوام ایران، از آغاز تاریخ این کشور عبارت‌اند از: بلوچ‌ها، کردها، ترکمن‌ها، لرها، ترک‌ها، عرب‌ها و فارس‌ها.<ref>(مقصودی، قومیت‌ها و نقش آنان، ۴۵ ـ ۷۶)</ref> این اقوام جز بخشی از بلوچ‌ها که ساکنان اصلی ایران شمرده می‌شدند، بقیه به صورت ایلات به این سرزمین آمده‌اند و از زندگی ایلی به قومیت رسیدند و سپس در صورت فراهم‌شدن شرایط به تأسیس حکومت محلی یا سراسری دست یافتند.<ref>(صدر، کثرت قومی و هویت ملی ایرانیان، ۲۵ ـ ۴۴)</ref> تنوع مذهبی جمعیت ایران نیز همواره چشمگیر بوده است. ترکیب و تنوع [[زرتشتی]]، [[یهودی]]، [[مسیحی]] و [[مسلمان شیعه]] و [[مسلمان سنی|سنی]] و غیر آن این پراکندگی را شکل داده است. | |||
انقلاب اسلامی ایران که اقوام ایرانی مشتاقانه در آن شرکت داشته‌اند و خلأ نسبی قدرت پس از آن، فرصت تازه‌ای را برای رهبران برخی گروه‌های جدایی‌طلب قومی ایجاد کرد تا خواستار خودمختاری شوند. شورش‌های کردستان و بلوچستان،<ref>(← احمدی، قومیت و قوم‌گرایی، ۱۰۱)</ref> ترکمن‌صحرا، خلق عرب و آذربایجان، در آغازین روزها و ماه‌های پیروزی انقلاب اسلامی، از این دست بودند. این در حالی بود که امام‌خمینی رهبر انقلاب اسلامی، پیش و پس از پیروزی انقلاب اهتمام ویژه‌ای به اقوام مختلف ایرانی داشت و اصل ۱۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز که در ماه‌های نخستین استقرار نظام جمهوری اسلامی تدوین شد، به‌صراحت تأکید می‌کند که مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ، نژاد، زبان و مانند اینها سبب امتیاز نخواهد بود. | همچنین با توجه به ترکیب و تنوع پیچیده ساختار قومی، تنوع زبانی و فرهنگی قابل ملاحظه‌ای وجود داشت که باز هم بر پراکندگی هویت اجتماعی می‌افزود؛<ref>(صدر، کثرت قومی و هویت ملی ایرانیان، ۲۵؛ آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ۲۱؛ میرسلیم، جریانشناسى فرهنگى بعد از انقلاب اسلامى ایران، ۵۷)</ref>؛ در عین حال، برخی واحدهای فراقومی، مانند تأسیس نهاد سیاسی امپراتوری، ادیان جهانی ازجمله [[اسلام]] و زبان و ادبیات مشترک، بر این پراکندگی فائق آمده‌اند و پیوند و همبستگی را در میان اقوام ایرانی برقرار کرده‌اند و عوامل فرهنگ مشترک ایرانیان بوده‌اند؛<ref>(اشرف، بحران هویت ملی و قومی در ایران، ۱۳۹ ـ ۱۴۲)</ref> از همین‌رو اقوام ایرانی در عین تنوع، زندگی مسالمت‌آمیزی داشتند و به‌ویژه در سده‌های اخیر رابطه میان دین و ملیت ایرانی، رابطه‌ای سازگار بوده است؛<ref>(احمدی، ایران هویت، ۶۶)</ref> یعنی کثرت در عین [[وحدت]] و وحدت در عین کثرت، یکی از اصول پایدار حیات اجتماعی ایران در طول [[تاریخ]] است.<ref>(آغاجری، حکومت دینی و حکومت دموکراتیک، ۶۴)</ref> | ||
گرایش‌های استقلال‌طلبانه قومی‌زبانی، در میان اقوام ایرانی، همچون دیگر مناطق جهان، به صورت واکنشی در برابر تشکیل «دولت ملی» از آغاز سده حاضر پیدا شد. تا پایان [[قاجاریه]] که دولت مرکزی به شیوه امپراتوری اداره می‌شد و دخالت چندانی در امور داخلی ایالت‌ها و ولایت‌ها نداشت، همان [[هویت]] سنتی ایرانی در میان اقوام ایرانی امری پذیرفته بود و هیچ‌یک از اقوام در فکر [[استقلال]] ملی یا خودمختاری قومی نبودند؛ اما با پیدایش دولت مقتدر مرکزی و قوام‌گرفتن «هویت ملی ایرانی»، وضع تازه‌ای پدید آمد<ref>(اشرف، بحران هویت ملی و قومی در ایران، ۱۵۸)</ref> و [[ناسیونالیسم قومی]] و مبارزات استقلال‌طلبانه در آذربایجان، بلوچستان و کردستان در سال‌های پیش از [[انقلاب اسلامی]] از پیامدهای آن به شمار می‌رود.<ref>(همان، ۱۶۰ ـ ۱۶۲؛ احمدی، قومیت و قوم‌گرایی، ۹۵ ـ ۱۰۰؛ مقصودی، تحولات قومی، ۲۶۱ ـ ۲۷۹)</ref> | |||
انقلاب اسلامی ایران که اقوام ایرانی مشتاقانه در آن شرکت داشته‌اند و خلأ نسبی [[قدرت]] پس از آن، فرصت تازه‌ای را برای رهبران برخی گروه‌های جدایی‌طلب قومی ایجاد کرد تا خواستار خودمختاری شوند. [[شورش|شورش‌های]] کردستان و بلوچستان،<ref>(← احمدی، قومیت و قوم‌گرایی، ۱۰۱)</ref> ترکمن‌صحرا، خلق عرب و آذربایجان، در آغازین روزها و ماه‌های پیروزی انقلاب اسلامی، از این دست بودند. این در حالی بود که [[امام‌خمینی]] رهبر انقلاب اسلامی، پیش و پس از پیروزی انقلاب اهتمام ویژه‌ای به اقوام مختلف ایرانی داشت و اصل ۱۹ [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]] نیز که در ماه‌های نخستین استقرار نظام جمهوری اسلامی تدوین شد، به‌صراحت تأکید می‌کند که مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ، نژاد، زبان و مانند اینها سبب امتیاز نخواهد بود. | |||
:{{ببینید|کردستان|ترکمن‌صحرا|خلق عرب|حزب جمهوری خلق مسلمان}} | :{{ببینید|کردستان|ترکمن‌صحرا|خلق عرب|حزب جمهوری خلق مسلمان}} | ||
==قومیت از نگاه اسلامی== | ==قومیت از نگاه اسلامی== | ||
نگاه اسلام به اصل اختلاف انسان‌ها در قالب گروه‌ها و قبایل مختلف، نه تنها مثبت است، بلکه به گفته قرآن کریم خلقت انسان در تیره‌ها و قبیله‌های گوناگون برای شناخت همدیگر لازم بوده است؛<ref>(حجرات، ۱۳)</ref> برای اینکه اگر همه انسان‌ها یکسان و شبیه یکدیگر بودند و قابل شناسایی نبودند، هرج و مرج جامعه انسانی را فرا می‌گرفت.<ref>(مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۲۲/۲۰۵)</ref> آنچه اسلام از آن سخت مخالف است، این است که اصل و نسب خانوادگی و انتساب به قبیله، عامل امتیازات و تفاخر قرار گیرد که آیه سیزدهم سوره حجرات در صدد نفی آن برآمده<ref>(طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۸/۳۲۶)</ref> و تنها ملاک برتری نزد خداوند را پرهیزگاری برشمرده است. اسلام همواره با عصبیت منفی جاهلیت مبارزه کرده است، تا مسلمانان جهان را از هر نژاد و قوم و قبیله زیر یک پرچم جمع کند؛ زیرا اسلام هرگز دیدگاه تنگ و محدود قومی را نمی‌پذیرد و آن را موهوم و بی‌اساس می‌داند.<ref>(مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۲۲/۲۱۰)</ref> پیامبر اکرم(ص) نیز عصبیت جاهلیت را امری متعفن دانسته است که باید رها شود.<ref>(جزیری، الفقه علی المذاهب الاربعه، ۱/۳۷)</ref> ایشان همچنین با تأکید بر اشتراک همه انسان‌ها در خدای واحد و پدر واحد، برتری عرب بر عجم، عجم بر عرب، سیاهپوست بر گندمگون و گندمگون بر سیاهپوست را نفی کرده و تنها ملاک برتری را تقوا دانسته است؛<ref>(احمدبن‌حنبل، مسند الامام احمدبن‌حنبل، ۵/۴۱۱)</ref> زیرا نگاه خداوند متعال به وضع خانوادگی، نسب، اجسام و اموال افراد نیست، بلکه به دل‌های آنان است و هر قلبی که صالح باشد، مورد لطف و محبت الهی قرار می‌گیرد.<ref>(طبرانی، مسند الشامیین، ۲/۴۴۸)</ref> | نگاه [[اسلام]] به اصل اختلاف انسان‌ها در قالب گروه‌ها و قبایل مختلف، نه تنها مثبت است، بلکه به گفته [[قرآن کریم]] خلقت انسان در تیره‌ها و قبیله‌های گوناگون برای شناخت همدیگر لازم بوده است؛<ref>(حجرات، ۱۳)</ref> برای اینکه اگر همه انسان‌ها یکسان و شبیه یکدیگر بودند و قابل شناسایی نبودند، هرج و مرج جامعه انسانی را فرا می‌گرفت.<ref>(مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۲۲/۲۰۵)</ref> آنچه اسلام از آن سخت مخالف است، این است که اصل و نسب خانوادگی و انتساب به قبیله، عامل امتیازات و تفاخر قرار گیرد که آیه سیزدهم سوره حجرات در صدد نفی آن برآمده<ref>(طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۸/۳۲۶)</ref> و تنها ملاک برتری نزد [[خداوند]] را پرهیزگاری برشمرده است. اسلام همواره با [[تعصب|عصبیت]] منفی جاهلیت مبارزه کرده است، تا مسلمانان جهان را از هر نژاد و قوم و قبیله زیر یک پرچم جمع کند؛ زیرا اسلام هرگز دیدگاه تنگ و محدود قومی را نمی‌پذیرد و آن را موهوم و بی‌اساس می‌داند.<ref>(مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۲۲/۲۱۰)</ref> [[پیامبر اکرم(ص)]] نیز عصبیت جاهلیت را امری متعفن دانسته است که باید رها شود.<ref>(جزیری، الفقه علی المذاهب الاربعه، ۱/۳۷)</ref> ایشان همچنین با تأکید بر اشتراک همه انسان‌ها در خدای واحد و پدر واحد، برتری عرب بر عجم، عجم بر عرب، سیاهپوست بر گندمگون و گندمگون بر سیاهپوست را نفی کرده و تنها ملاک برتری را [[تقوا]] دانسته است؛<ref>(احمدبن‌حنبل، مسند الامام احمدبن‌حنبل، ۵/۴۱۱)</ref> زیرا نگاه خداوند متعال به وضع خانوادگی، نسب، اجسام و اموال افراد نیست، بلکه به دل‌های آنان است و هر قلبی که صالح باشد، مورد لطف و [[محبت و عشق|محبت]] الهی قرار می‌گیرد.<ref>(طبرانی، مسند الشامیین، ۲/۴۴۸)</ref> | ||
:{{ببینید|تعصّب}} | :{{ببینید|تعصّب}} | ||
از نگاه امام‌خمینی در اسلام اساساً نژاد مطرح نیست<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۷۳)</ref> و اسلام روی نژادبازی قلم سرخ کشیده و میان سیاه، سفید، ترک، عرب و عجم، تمایزی قائل نشده است و تنها ملاک برتری را تقوا و خداترسی دانسته است؛<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۷۸)</ref> از این‌رو اسلام و قرآن متعلق به همه است و نژاد و رنگ، قبیله و زبان در این نظام ارزش ندارد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۱۸۷)</ref> به اعتقاد ایشان پیامبر اکرم(ص) در عین حالی‌که عرب بود، فخری برای عرب بر عجم یا برعکس قائل نبود و هیچ‌یک را بر دیگری برتری نداد؛<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۹۲)</ref> زیرا از نظر اسلام، چنان‌که در سخن پیامبر اکرم(ص) آمده است<ref>(مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، ۲۲/۳۴۸)</ref> همه نژادها مثل دنده‌های شانه برابرند و هیچ‌کدام بر دیگری برتری ندارند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۸۸)</ref> از نظر ایشان اسلام آمده است تا تمام ملل دنیا اعم از عرب و عجم، تُرک و فارس را متحد کند و یک امت بزرگ به نام ملت اسلام برقرار کند تا هیچ‌کس نتواند بر دولت‌ها و مراکز اسلامی سلطه یابد؛<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۴۳)</ref> از این‌رو ایشان تأکید می‌کند مردم ایران همه پیرو قرآن و رسول اکرم(ص) و همه با هم برادر و دارای یک دین‌اند<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۱۳۱)</ref> و با برادران اهل سنت و همه اقوام نیز هیچ اختلافی ندارند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۱۸)</ref> | از نگاه [[امام‌خمینی]] در اسلام اساساً نژاد مطرح نیست<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۷۳)</ref> و اسلام روی نژادبازی قلم سرخ کشیده و میان سیاه، سفید، ترک، عرب و عجم، تمایزی قائل نشده است و تنها ملاک برتری را تقوا و خداترسی دانسته است؛<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۷۸)</ref> از این‌رو اسلام و قرآن متعلق به همه است و نژاد و رنگ، قبیله و زبان در این نظام ارزش ندارد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۱۸۷)</ref> به اعتقاد ایشان پیامبر اکرم(ص) در عین حالی‌که عرب بود، فخری برای عرب بر عجم یا برعکس قائل نبود و هیچ‌یک را بر دیگری برتری نداد؛<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۹۲)</ref> زیرا از نظر اسلام، چنان‌که در سخن پیامبر اکرم(ص) آمده است<ref>(مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، ۲۲/۳۴۸)</ref> همه نژادها مثل دنده‌های شانه برابرند و هیچ‌کدام بر دیگری برتری ندارند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۸۸)</ref> از نظر ایشان اسلام آمده است تا تمام ملل دنیا اعم از عرب و عجم، تُرک و فارس را متحد کند و یک امت بزرگ به نام ملت اسلام برقرار کند تا هیچ‌کس نتواند بر دولت‌ها و مراکز اسلامی سلطه یابد؛<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۴۳)</ref> از این‌رو ایشان تأکید می‌کند مردم ایران همه پیرو قرآن و رسول اکرم(ص) و همه با هم برادر و دارای یک دین‌اند<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۱۳۱)</ref> و با برادران [[اهل سنت]] و همه اقوام نیز هیچ اختلافی ندارند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۱۸)</ref> | ||
از سوی دیگر، اصالت‌نداشتن قومیت و محوریت اسلام در نگاه دینی، به معنای بی‌اعتباری قومیت و ملیت نیست؛ زیرا قومیت و حتی عصبیت می‌تواند وجه مثبت نیز داشته باشد؛<ref>(ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، ۱/۱۶۰ ـ ۱۶۱؛ اسدآبادی، مجموعه رسائل و مقالات، ۱۰۱ ـ ۱۰۳)</ref> چنان‌که در حدیثی از امام‌سجاد(ع) آمده است هیچ تعصبی به بهشت نرفت، مگر تعصب حمزة‌بن‌عبدالمطلب که به سبب اهانت به رسول خدا(ص) به خشم آمد و مسلمان شد.<ref>(کلینی، الکافی، ۲/۳۰۸)</ref> | از سوی دیگر، اصالت‌نداشتن قومیت و محوریت اسلام در نگاه دینی، به معنای بی‌اعتباری قومیت و ملیت نیست؛ زیرا قومیت و حتی عصبیت می‌تواند وجه مثبت نیز داشته باشد؛<ref>(ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، ۱/۱۶۰ ـ ۱۶۱؛ اسدآبادی، مجموعه رسائل و مقالات، ۱۰۱ ـ ۱۰۳)</ref> چنان‌که در حدیثی از [[امام‌سجاد(ع)]] آمده است هیچ تعصبی به بهشت نرفت، مگر [[تعصب]] [[حمزة‌بن‌عبدالمطلب]] که به سبب اهانت به رسول خدا(ص) به خشم آمد و [[مسلمان]] شد.<ref>(کلینی، الکافی، ۲/۳۰۸)</ref> | ||
از نظر امام‌خمینی نیز اگر نظر انسان در عصبیت‌ها و حمایت‌ها از بستگان خود، محض اظهار حق و رد باطل باشد، پسندیده است و حمایت از حق و حقیقت است و حتی از بهترین صفات کمال انسانى و خُلق انبیا و اولیا به شمار می‌رود و علامت آن این است که حق با هر طرف باشد، شخص از آن حمایت می‌کند؛ گرچه از دوستان یا آشنایان او نباشد یا از دشمنان او باشد؛ اما اگر نفسانیت و قومیت، فرد را به گونه‌ای تحریک کرده باشد که اگر باطلى هم از خویشاوندان و منسوبان خود ببیند، با آنان همراهى و از آنان حمایت کند، چنین شخصى داراى ملکه عصبیت جاهلیت است و از اعضاى فاسد و مفسد جامعه است و در زمره عرب‌های جاهلیت به شمار می‌رود.<ref>(امام‌خمینی، چهل حدیث، ۱۴۶)</ref> ایشان صریحاً اعلام می‌کند که «ملیت» در سایه آموزه‌های اسلام را می‌پذیرد و برای ملت ایران، همه گونه فداکاری می‌کند و دفاع از کشورهای اسلامی را جزو واجبات می‌داند؛<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۲۳)</ref> اما اسلام در عین حالی‌که به وطن و زادگاه احترام می‌گذارد، آن را در مقابل اسلام قرار نمی‌دهد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۶۷)</ref> اسلام با ملیتی مخالف است که اسلامیت را نفی کند<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۷۸)</ref> و ملی‌گرایی اگر به این معنا باشد که کشورها و زبان‌ها را در مقابل همدیگر قرار دهد، اساس دعوت پیغمبران را هدف قرار داده است.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۷۱)</ref> | از نظر امام‌خمینی نیز اگر نظر انسان در عصبیت‌ها و حمایت‌ها از بستگان خود، محض اظهار حق و رد باطل باشد، پسندیده است و حمایت از حق و [[حقیقت]] است و حتی از بهترین صفات [[کمال انسانى]] و [[خُلق انبیا]] و اولیا به شمار می‌رود و علامت آن این است که حق با هر طرف باشد، شخص از آن حمایت می‌کند؛ گرچه از دوستان یا آشنایان او نباشد یا از دشمنان او باشد؛ اما اگر نفسانیت و قومیت، فرد را به گونه‌ای تحریک کرده باشد که اگر باطلى هم از خویشاوندان و منسوبان خود ببیند، با آنان همراهى و از آنان حمایت کند، چنین شخصى داراى ملکه عصبیت جاهلیت است و از اعضاى فاسد و مفسد جامعه است و در زمره عرب‌های جاهلیت به شمار می‌رود.<ref>(امام‌خمینی، چهل حدیث، ۱۴۶)</ref> ایشان صریحاً اعلام می‌کند که «ملیت» در سایه آموزه‌های اسلام را می‌پذیرد و برای ملت ایران، همه گونه فداکاری می‌کند و دفاع از کشورهای اسلامی را جزو واجبات می‌داند؛<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۲۳)</ref> اما اسلام در عین حالی‌که به وطن و زادگاه احترام می‌گذارد، آن را در مقابل اسلام قرار نمی‌دهد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۶۷)</ref> اسلام با ملیتی مخالف است که اسلامیت را نفی کند<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۷۸)</ref> و [[ملی‌گرایی]] اگر به این معنا باشد که کشورها و زبان‌ها را در مقابل همدیگر قرار دهد، اساس دعوت [[پیغمبران]] را هدف قرار داده است.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۷۱)</ref> | ||
از نگاه امام‌خمینی در حسن دوست‌داشتن وطن و هم‌وطن و حفظ و حدود کشور حرفى نیست؛ اما ملى‌گرایى در برابر ملت‌هاى مسلمان دیگر، مسئله‌اى است که اسلام و قرآن کریم و دستور نبى اکرم(ص) برخلاف آن است و ملی‌گرایی که به دشمنی میان مسلمانان و شکاف در صف‌های مؤمنان منجر شود، برخلاف اسلام و مصالح مسلمانان و از حیله‌های بیگانگان است<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۰۹)</ref> و پذیرفتنی نیست. اساساً تحولی که در مردم ایران و رزمندگان، پس از انقلاب اسلامی ایجاد شده است، از اسلام و خداست، نه ملیت. اگر ملیت بود، باید در دیگر ملت‌ها نیز این تحول ایجاد می‌شد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۴۹)</ref> | از نگاه امام‌خمینی در حسن دوست‌داشتن وطن و هم‌وطن و حفظ و حدود کشور حرفى نیست؛ اما ملى‌گرایى در برابر ملت‌هاى مسلمان دیگر، مسئله‌اى است که اسلام و قرآن کریم و دستور نبى اکرم(ص) برخلاف آن است و ملی‌گرایی که به دشمنی میان مسلمانان و شکاف در صف‌های مؤمنان منجر شود، برخلاف اسلام و مصالح مسلمانان و از حیله‌های بیگانگان است<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۰۹)</ref> و پذیرفتنی نیست. اساساً تحولی که در مردم ایران و رزمندگان، پس از انقلاب اسلامی ایجاد شده است، از اسلام و خداست، نه ملیت. اگر ملیت بود، باید در دیگر ملت‌ها نیز این تحول ایجاد می‌شد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۴۹)</ref> | ||
| خط ۳۰: | خط ۳۳: | ||
==عوامل قوم‌گرایی== | ==عوامل قوم‌گرایی== | ||
قوم‌گرایی، چه به صورت ادراکی یا احساسی، متقدم یا متأخر، جعلی یا ابزاری، امری موجود، حقیقی و زنده است که به‌ویژه در عصر حاضر و برخلاف انتظار جامعه | قوم‌گرایی، چه به صورت ادراکی یا احساسی، متقدم یا متأخر، جعلی یا ابزاری، امری موجود، حقیقی و زنده است که به‌ویژه در عصر حاضر و برخلاف انتظار [[جامعه بین‌الملل]]، در بسیاری از کشورهای جهان، به خیزشی جدید و عظیم تبدیل شده است.<ref>(مقصودی، تحولات قومی، ۴۴۳ و ۴۴۵)</ref> عوامل [[قوم‌گرایی]] در حوزه‌های مختلف قابل بررسی است. در حوزه [[روان‌شناسی]]، «احساس محرومیت نسبی» و «نقش نخبگان قومیت‌ها» دو عامل اصلی‌اند. در حوزه اقتصادی و اقتصاد سیاسی، «گزینش عقلانی» و در حوزه علوم سیاسی، روابط بین‌الملل و [[ژئوپولیتیک]] حایز اهمیت‌اند؛ چنان‌که در حوزه سیاسی عواملی چون «کاهش قدرت حکومت مرکزی»، «دوران گذار در عرصه داخلی یا ساخت نظام بین‌الملل»، «نقش و رقابت [[ابرقدرت‌ها]] و قدرت‌های بزرگ» و «موقعیت مناسب جغرافیایی» نیز مورد توجه‌اند.<ref>(مقصودی، تحولات قومی، ۴۴۶)</ref> | ||
امام‌خمینی قوم‌گرایی نکوهیده را برآمده از عوامل درونی و بیرونی می‌دانست. عامل درونی و ریشه اصلی این نوع قوم‌گرایی را در نفسانیت و دنیاگرایی انسان می‌دید و چنان‌که از احادیث شریف اهل بیت(ع)<ref>(کلینی، الکافی، ۲/۳۰۸ ـ ۳۰۹)</ref> فهمیده می‌شود، بر این نظر بود که قوم‌گرایی متعصبانه، از اخلاق ناپسند شیطان و موجب سوء عاقبت، نابودی و خروج از ایمان خواهد شد.<ref>(امام‌خمینی، چهل حدیث، ۱۴۷)</ref> ایشان همچنین در معرفی عوامل بیرونیِ پدیدآورنده یا تشدیدکننده قوم‌گرایی و اختلافات ناشی از آن در ایران، سه عامل را برجسته‌تر می‌دید: | [[امام‌خمینی]] قوم‌گرایی نکوهیده را برآمده از عوامل درونی و بیرونی می‌دانست. عامل درونی و ریشه اصلی این نوع قوم‌گرایی را در نفسانیت و دنیاگرایی انسان می‌دید و چنان‌که از احادیث شریف [[اهل بیت(ع)]]<ref>(کلینی، الکافی، ۲/۳۰۸ ـ ۳۰۹)</ref> فهمیده می‌شود، بر این نظر بود که قوم‌گرایی متعصبانه، از اخلاق ناپسند شیطان و موجب سوء عاقبت، نابودی و خروج از [[ایمان و کفر|ایمان]] خواهد شد.<ref>(امام‌خمینی، چهل حدیث، ۱۴۷)</ref> ایشان همچنین در معرفی عوامل بیرونیِ پدیدآورنده یا تشدیدکننده قوم‌گرایی و اختلافات ناشی از آن در ایران، سه عامل را برجسته‌تر می‌دید: | ||
الف) حکومت‌های ناصالح: از نظر امام‌خمینی حکومت بر اساس تکلیف الهى و قانون مؤظف است همه شهروندان را با یک نظر نگاه کند، تمام اهل کشور را برادر خود بداند، در اجراى قانون میان حاکم و محکوم به یک روش عمل کند و طرحهای عمرانی را به عدالت در تمام نقاط به اجرا گذارد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۹۳)</ref> به باور ایشان اگر حکومت اسلامیِ آشنا به وظایف خود تشکیل شود، همه برادر خواهند بود و در آن صورت اگر یک کُرد در تهران حاکم شود، مانعى ندارد یا اگر یک فارس حاکم کردستان باشد، مانعى پیش نمی‌آید؛<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۹۳)</ref> اما چون رژیم | الف) حکومت‌های ناصالح: از نظر امام‌خمینی حکومت بر اساس [[تکلیف الهى]] و [[قانون]] مؤظف است همه شهروندان را با یک نظر نگاه کند، تمام اهل کشور را برادر خود بداند، در اجراى قانون میان حاکم و محکوم به یک روش عمل کند و طرحهای عمرانی را به [[عدالت]] در تمام نقاط به اجرا گذارد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۹۳)</ref> به باور ایشان اگر [[حکومت اسلامی|حکومت اسلامیِ]] آشنا به وظایف خود تشکیل شود، همه برادر خواهند بود و در آن صورت اگر یک کُرد در [[تهران]] حاکم شود، مانعى ندارد یا اگر یک فارس حاکم کردستان باشد، مانعى پیش نمی‌آید؛<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۹۳)</ref> اما چون [[رژیم پهلوی]]، یک رژیم طاغوتی و غیر اسلامی بوده، به وظیفه خود عمل نمی‌کرده و حقوق اقوام را ادا نمی‌کرده است و موجب نارضایتی اقوام شده است.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۹۱)</ref> ایشان معتقد بود اگر این حرف‌ها پیش آمده است که هر قوم دنبال حق خود باشد، براى این است که [[ماهیت]] حکومت‌هایى که در ایران حکومت کردند، حکومت ظالمانه بوده است و چون این حکومت‌ها بیشتر یا دایماً از یک قشر بودند و نیازهای اقوام را برآورده نمی‌کردند، موجب نارضایتی مردم شدند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۹۱)</ref> | ||
ب) استعمارگران: یکی از مهم‌ترین عوامل فرقه‌گرایی و اختلاف میان اقوام، از دیدگاه امام‌خمینی، بیگانگان و استعمارگران‌اند. به اعتقاد ایشان ابرقدرت‌ها در گام نخست پس از غلبه بر عثمانی‌ها در جنگ جهانی | ب) استعمارگران: یکی از مهم‌ترین عوامل [[فرقه‌گرایی]] و اختلاف میان اقوام، از دیدگاه امام‌خمینی، بیگانگان و استعمارگران‌اند. به اعتقاد ایشان [[ابرقدرت‌ها]] در گام نخست پس از غلبه بر [[عثمانی‌ها]] در [[جنگ جهانی اول]]، برای دستیابی به اهداف خود آن را تکه‌تکه کردند و به چندین دولت کوچک تقسیم کردند و هر قطعه از آن را به یکی از کارگزاران خود سپردند تا از این طریق [[مسلمانان]] و [[دولت‌هاى اسلامى]] را تضعیف کنند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۰۸)</ref> از همین زمان بود که مسلمانان هر یک به راهی جداگانه رفتند و برای ممتازدانستن خود از دیگران، دلایل تاریخی و نژادی و زبانی جستند.<ref>(عنایت، سیری در اندیشه سیاسی عرب، ۲ ـ ۳؛ خدوری، ناسیولیسم، سوسیالیسم و کمونیسم در جهان عرب، ۲۹)</ref> ایشان با اشاره به دست‌هاى ناپاک بیگانه در جداکردن مسلمانان از یکدیگر، هدف آنان را بهره‌بردن از [[ذخایر ملى]] و معنوى مردم مسلمان و تباهى این منابع می‌دانست.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۱۸۷ و ۶/۳۱۷)</ref> از نظر ایشان، نقشه قدرت‌هاى بزرگ و وابستگان آنان در کشورهاى اسلامى ـ که [[خداى تعالی]] میان آنان برادری پدیدآورده است ـ ایجاد جدایی و دشمنی میان مسلمانان است؛<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۴۳)</ref> چنان‌که در ایران هم قضایای کرد، عرب، لر، ترکمن، بلوچ و امثال آن را پدید آوردند؛ زیرا دشمنان اسلام به این نتیجه رسیده‌اند که اگر اسلام، چنان‌که شایسته است متحقق شود، قدرت آنان افول خواهد کرد و ثروت مسلمانان و تعداد بیشتر آنان، برتری قدرت اسلام را رقم خواهد زد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۹۰)</ref> | ||
به اعتقاد امام‌خمینی غرض اصلی آشوب‌های پس از انقلاب اسلامی در کردستان هم این بود که دشمنان نگذارند نهضت اسلامی به اهداف خود دست یابد؛ از این‌رو | به اعتقاد امام‌خمینی غرض اصلی آشوب‌های پس از [[انقلاب اسلامی]] در کردستان هم این بود که دشمنان نگذارند نهضت اسلامی به اهداف خود دست یابد؛ از این‌رو غائلههایی که در کردستان پیش آوردند، غائلهاى بود که بیگانگان با هدف غارت کشور به کمک همدستان خود مثل سران [[حزب دمکرات]] آن را به وجود آوردند تا نگذارند ملت ایران نهضت خود را تا آخر برساند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۳۶)</ref> ایشان به مردم کردستان توصیه می‌کرد فریب نغمه‌های [[نژادپرستی]] [[گروه‌های ضد انقلاب]] را نخورند که برخلاف [[قرآن کریم]] و [[اسلام]] است<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/</ref>۱۰۹) و به نیروها و مأموران مستقر در کردستان و علمای منطقه هشدار می‌داد، به حسب وظیفه ملی و شرعی متوجه باشند که اگر نغمه‌ای از اختلاف از سوی جاهلان یا مفسده‌جویان در منطقه بلند می‌شود، از حلقوم بیگانگان است و آنان می‌خواهند با ایجاد اختلاف، به شکل دیگر به کشور برگردند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۴۵ و ۱۰/۱۳۲ ـ ۱۳۳)</ref> | ||
:{{ببینید|استعمار و استثمار}} | :{{ببینید|استعمار و استثمار}} | ||
ج) گروه‌های وابسته: امام‌خمینی معتقد بود آشوب‌های ناشی از قوم‌گرایی، بدون همراهی نیروهای داخلی و قومی ممکن نیست. استعمارگران نیز برای دستیابی به اهداف خود، به طور مستقیم وارد نمی‌شوند، بلکه آشوب‌ها را به واسطه عوامل داخلی خود ایجاد می‌کنند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۵۱۸)</ref> ایشان یکی از طراحی‌های اصلی دشمنان اسلام را برای ایجاد اختلاف، قومیت و ملیت می‌دانست که در ایران نیز گروه‌های محدودى، دانسته یا ندانسته مروج و تأییدکننده آن‌اند، مانند مشکلات و دشمنی‌هایی که در برخی نقاط کشور و میان طوایف ترک و کُرد و دیگر قبایل به وجود آمد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۰۹)</ref> از نظر ایشان سربازان امریکایی به صورت مستقیم حضور نمی‌یابند، بلکه با شیطنت و از طریق افراد وابسته، از ساده‌دلی بعضی افراد و اقوام سوء استفاده می‌کنند و آنان را در برابر ارتشی قرار می‌دهند که برای امنیت آنان است؛<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۵۱۸)</ref> در حالی‌که این افراد وابسته، نه با کُرد، نه با ترک و نه با فارس رفاقتی ندارند<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۹۱)</ref> و روابط آنان با صهیونیسم و امریکا ثابت است<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۵۹)</ref> و اسناد به دست‌آمده مؤید این نکته است که امریکا در قضایاى خرمشهر و خوزستان و کردستان دست داشته است.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۳)</ref> ایشان همچنین به نقش قشر تحصیل‌کرده در دامن غرب یا شرق نیز که بیشتر، ندانسته به اختلافات قومی دامن می‌زنند، اشاره کرده است.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۷۱)</ref> | ج) گروه‌های وابسته: امام‌خمینی معتقد بود آشوب‌های ناشی از قوم‌گرایی، بدون همراهی نیروهای داخلی و قومی ممکن نیست. [[استعمارگران]] نیز برای دستیابی به اهداف خود، به طور مستقیم وارد نمی‌شوند، بلکه آشوب‌ها را به واسطه عوامل داخلی خود ایجاد می‌کنند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۵۱۸)</ref> ایشان یکی از طراحی‌های اصلی دشمنان اسلام را برای ایجاد اختلاف، قومیت و ملیت می‌دانست که در ایران نیز گروه‌های محدودى، دانسته یا ندانسته مروج و تأییدکننده آن‌اند، مانند مشکلات و دشمنی‌هایی که در برخی نقاط کشور و میان طوایف ترک و کُرد و دیگر قبایل به وجود آمد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۰۹)</ref> از نظر ایشان سربازان امریکایی به صورت مستقیم حضور نمی‌یابند، بلکه با شیطنت و از طریق افراد وابسته، از ساده‌دلی بعضی افراد و اقوام سوء استفاده می‌کنند و آنان را در برابر ارتشی قرار می‌دهند که برای [[امنیت]] آنان است؛<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۵۱۸)</ref> در حالی‌که این افراد وابسته، نه با کُرد، نه با ترک و نه با فارس رفاقتی ندارند<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۹۱)</ref> و روابط آنان با [[صهیونیسم]] و [[امریکا]] ثابت است<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۵۹)</ref> و اسناد به دست‌آمده مؤید این نکته است که امریکا در قضایاى خرمشهر و خوزستان و کردستان دست داشته است.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۳)</ref> ایشان همچنین به نقش قشر تحصیل‌کرده در دامن غرب یا شرق نیز که بیشتر، ندانسته به اختلافات قومی دامن می‌زنند، اشاره کرده است.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۷۱)</ref> | ||
==پیامدهای قوم‌گرایی== | ==پیامدهای قوم‌گرایی== | ||
از نگاه امام‌خمینی قوم‌گرایی آثار ناگواری برای مسلمانان و نیز مردم ایران به بار می‌آورد و مهم‌ترین اثر آن تفرقه و چنددستگی است که پیامدهایی چون دشمنی میان مسلمانان، غارت ثروت آنان، نابودی اقوام و برچیدن اسلام را به همراه دارد. به اعتقاد ایشان از مسائلى که طراحان ازجمله اروپاییان<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۸۴ و ۱۸۷)</ref> براى ایجاد اختلاف میان مسلمانان مطرح کرده‌اند، همین قومیت و ملیت است. در ایران نیز گروه‌های محدودى دانسته یا نادانسته آن را ترویج مىکنند و برخی از اقوام نیز در این دام گرفتار شده، مسلمانان را در برابر هم قرار داده و حتى به دشمنى کشیدهاند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۰۹)</ref> انگیزه ملی‌گرایى و محدودساختن خود، سبب فراموشی مصالح مسلمانان شده و دفاع از مصالح مسلمانان را در حصار ملت خاص قرار داده است؛ چنان‌که قلم سرخ بر قرآن کریم و احادیث رسول اللَّه(ص) و ائمه معصوم(ع) و سیره مستمر انبیاى عظام و اولیاى معظم در طول تاریخ می‌کشد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۸۷)</ref> | از نگاه [[امام‌خمینی]] [[قوم‌گرایی]] آثار ناگواری برای مسلمانان و نیز مردم [[ایران]] به بار می‌آورد و مهم‌ترین اثر آن تفرقه و چنددستگی است که پیامدهایی چون دشمنی میان مسلمانان، غارت ثروت آنان، نابودی اقوام و برچیدن [[اسلام]] را به همراه دارد. به اعتقاد ایشان از مسائلى که طراحان ازجمله [[اروپاییان]]<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۸۴ و ۱۸۷)</ref> براى ایجاد اختلاف میان مسلمانان مطرح کرده‌اند، همین قومیت و ملیت است. در ایران نیز گروه‌های محدودى دانسته یا نادانسته آن را ترویج مىکنند و برخی از اقوام نیز در این دام گرفتار شده، مسلمانان را در برابر هم قرار داده و حتى به دشمنى کشیدهاند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۰۹)</ref> انگیزه ملی‌گرایى و محدودساختن خود، سبب فراموشی مصالح مسلمانان شده و دفاع از مصالح مسلمانان را در حصار ملت خاص قرار داده است؛ چنان‌که قلم سرخ بر [[قرآن کریم]] و احادیث [[رسول اللَّه(ص)]] و [[ائمه معصوم(ع)]] و [[سیره مستمر انبیاى عظام]] و اولیاى معظم در طول تاریخ می‌کشد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۸۷)</ref> | ||
به اعتقاد امام‌خمینی مسئله نژادبازی کشورهای اسلامی را بیچاره و از سایه قرآن کریم دور کرده است؛<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۷۷)</ref> از این‌رو سفارش ایشان به مردم این بود که به سخن منحرفان بی‌اطلاع از اسلام که به اسم قوم خاص در صدد برگرداندن قدرت‌هاى شیطانى و گرفتاری‌های گذشته‌اند، گوش ندهند؛ زیرا با استقرار حکومت اسلامى همه ملت در کنار یکدیگر در امنیت و رفاه خواهند بود و در مقابل، با شکست نهضت اسلامى، نه کردستان باقى خواهد ماند، نه خوزستان و نه استان‌هاى دیگر.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۲۱)</ref> ایشان معتقد بود آن قوم‌گرایی که به دشمنی میان مسلمانان و صف‌های مؤمنان منجر می‌شود، برخلاف اسلام و مصلحت مسلمانان و از حیله‌های بیگانگان است که از اسلام و گسترش آن رنج می‌برند؛<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۰۹)</ref> بنابراین استفاده از فرصت‌هایی چون | به اعتقاد امام‌خمینی مسئله نژادبازی کشورهای اسلامی را بیچاره و از سایه قرآن کریم دور کرده است؛<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۷۷)</ref> از این‌رو سفارش ایشان به مردم این بود که به سخن منحرفان بی‌اطلاع از اسلام که به اسم قوم خاص در صدد برگرداندن [[قدرت‌هاى شیطانى]] و گرفتاری‌های گذشته‌اند، گوش ندهند؛ زیرا با استقرار [[حکومت اسلامى]] همه ملت در کنار یکدیگر در [[امنیت]] و [[رفاه]] خواهند بود و در مقابل، با شکست نهضت اسلامى، نه کردستان باقى خواهد ماند، نه خوزستان و نه استان‌هاى دیگر.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۲۱)</ref> ایشان معتقد بود آن قوم‌گرایی که به دشمنی میان مسلمانان و صف‌های مؤمنان منجر می‌شود، برخلاف اسلام و [[مصلحت]] مسلمانان و از حیله‌های بیگانگان است که از اسلام و گسترش آن رنج می‌برند؛<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۰۹)</ref> بنابراین استفاده از فرصت‌هایی چون [[حج]]، برای فشردن دست برادری و در نظر گرفتن [[مصالح عالی اسلام]] و مسلمانان مظلوم، ضروری است. مسلمانان باید توجه کنند که مصالح عالی اسلام را فداى [[فرقه‌گرایى]] و ملی‌گرایى نکنند و برادران مسلمان خود را به [[وحدت]] کلمه و ترک [[تعصب|عصبیت‌هاى]] جاهلى دعوت کنند؛ عصبیتی که جز به نفع جهانخواران و وابستگان آنان تمام نمىشود.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۹۴)</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
نسخهٔ ۱ دی ۱۴۰۱، ساعت ۱۱:۵۴
قومیت، تعصب به قوم خود و اعتقاد به ارزش‌ها یا برتری آن.
مفهوم‌شناسی
قومیت مصدر صناعی از قوم است[۱] و قوم به معنای گروه مردان و زنان یا گروه مردان،[۲] خویشاوند، خانواده، قبیله و ملت[۳] است. قومیت در اصطلاح به گروهی از مردم که دارای ویژگی‌های تاریخی، زبانی، آداب و رسوم یکسانی‌اند، گفته می‌شود.[۴] قوم‌گرایی می‌تواند مبنای زبانی یا تاریخی ـ جغرافیایی، نژادی، فرهنگی و دیگر ویژگی‌های عرفی داشته باشد.[۵]
از واژه‌های مرتبط با قومیت، «ملیت»، «ملی‌گرایی»، «نژادپرستی» و «هویت ملی» است. ملیت در مقام بیان رابطه قانونی، به معنای عضویت در یک ملت یا دولت است[۶] و رابطه‌ای سیاسی است که فردی را نه به یک قوم، بلکه به دولتی مرتبط می‌سازد، به طوری که حقوق و تکالیف اصلی وی از همین رابطه ناشی می‌شود.[۷] ملی‌گرایی (ناسیونالیسم) مرتبه‌ای بالاتر از ملیت، به معنای دل‌بستگی شدید به نژاد، زبان و فرهنگ خودی، همراه با اعتقاد به برتری ملت خود از ملت‌های دیگر است[۸] و در نژادپرستی علاوه بر آن، اعتقاد به سیاست تبعیض نژادی نیز وجود دارد.[۹] هویت به معنای تشخص[۱۰] و شناختن و شناساندن خود،[۱۱] به دو گونه هویت فردی و هویت اجتماعی تقسیم می‌شود و هویت اجتماعی مجموعه‌ای از خصوصیات و مشخصات اجتماعی، فرهنگی، روانی، فلسفی، زیستی و تاریخی همسان است که بر یگانگی یا همانندی اعضای آن دلالت می‌کند و آن را در یک ظرف زمانی و مکانی معین به طور مشخص و قابل قبول و آگاهانه از دیگر گروه‌ها و افراد متعلق به آنها متمایز می‌سازد.[۱۲]
==پیشینه==
انسان در فطرت خود موجودى اجتماعی است[۱۳] که از آغاز خلقت دست به تشکیل اجتماع زده است. به گفته قرآن کریم، مردم در آغاز تشکیل اجتماع، گروهى واحد و یک‌دست بودند و تضادى در میانشان وجود نداشت، تا اینکه به‌تدریج تضادها و اختلافاتی در میان آنان پدیدار شد و جوامع و طبقات مختلف پدید آمدند؛[۱۴] از این‌رو هویت قومی ازجمله هویت‌های واقعاً موجودِ جامعه بشری است که در عصر حاضر نیز همچنان از مسائل مهم مبتلابه جامعه بین‌الملل باقی مانده و طیف وسیعی از منازعات و ستیزه‌ها را در سطوح مختلف دامن زده است؛ چنان‌که در عصر حاضر هند، ترکیه، روآندا، افغانستان، سری‌لانکا، اندونزی، عراق، پاکستان، سومالی، یوگسلاوی، کانادا، اسپانیا و بیشتر جمهوری‌های سابق اتحاد جماهیر شوروی، همگی درگیر مسئله‌ای واحد به نام قومیت‌اند.[۱۵]
از سوی دیگر، شرایط جغرافیایی سرزمین ایران نیز از دیرباز موجب پیدایش اجتماعات نسبتاً دورافتاده و پراکنده‌ای را موجب شده و ترکیب پیچیده قومی جمعیت ایران حاصل حضور گروه‌های قومی مختلف است.[۱۶] برخی از مهم‌ترین اقوام ایران، از آغاز تاریخ این کشور عبارت‌اند از: بلوچ‌ها، کردها، ترکمن‌ها، لرها، ترک‌ها، عرب‌ها و فارس‌ها.[۱۷] این اقوام جز بخشی از بلوچ‌ها که ساکنان اصلی ایران شمرده می‌شدند، بقیه به صورت ایلات به این سرزمین آمده‌اند و از زندگی ایلی به قومیت رسیدند و سپس در صورت فراهم‌شدن شرایط به تأسیس حکومت محلی یا سراسری دست یافتند.[۱۸] تنوع مذهبی جمعیت ایران نیز همواره چشمگیر بوده است. ترکیب و تنوع زرتشتی، یهودی، مسیحی و مسلمان شیعه و سنی و غیر آن این پراکندگی را شکل داده است.
همچنین با توجه به ترکیب و تنوع پیچیده ساختار قومی، تنوع زبانی و فرهنگی قابل ملاحظه‌ای وجود داشت که باز هم بر پراکندگی هویت اجتماعی می‌افزود؛[۱۹]؛ در عین حال، برخی واحدهای فراقومی، مانند تأسیس نهاد سیاسی امپراتوری، ادیان جهانی ازجمله اسلام و زبان و ادبیات مشترک، بر این پراکندگی فائق آمده‌اند و پیوند و همبستگی را در میان اقوام ایرانی برقرار کرده‌اند و عوامل فرهنگ مشترک ایرانیان بوده‌اند؛[۲۰] از همین‌رو اقوام ایرانی در عین تنوع، زندگی مسالمت‌آمیزی داشتند و به‌ویژه در سده‌های اخیر رابطه میان دین و ملیت ایرانی، رابطه‌ای سازگار بوده است؛[۲۱] یعنی کثرت در عین وحدت و وحدت در عین کثرت، یکی از اصول پایدار حیات اجتماعی ایران در طول تاریخ است.[۲۲]
گرایش‌های استقلال‌طلبانه قومی‌زبانی، در میان اقوام ایرانی، همچون دیگر مناطق جهان، به صورت واکنشی در برابر تشکیل «دولت ملی» از آغاز سده حاضر پیدا شد. تا پایان قاجاریه که دولت مرکزی به شیوه امپراتوری اداره می‌شد و دخالت چندانی در امور داخلی ایالت‌ها و ولایت‌ها نداشت، همان هویت سنتی ایرانی در میان اقوام ایرانی امری پذیرفته بود و هیچ‌یک از اقوام در فکر استقلال ملی یا خودمختاری قومی نبودند؛ اما با پیدایش دولت مقتدر مرکزی و قوام‌گرفتن «هویت ملی ایرانی»، وضع تازه‌ای پدید آمد[۲۳] و ناسیونالیسم قومی و مبارزات استقلال‌طلبانه در آذربایجان، بلوچستان و کردستان در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی از پیامدهای آن به شمار می‌رود.[۲۴]
انقلاب اسلامی ایران که اقوام ایرانی مشتاقانه در آن شرکت داشته‌اند و خلأ نسبی قدرت پس از آن، فرصت تازه‌ای را برای رهبران برخی گروه‌های جدایی‌طلب قومی ایجاد کرد تا خواستار خودمختاری شوند. شورش‌های کردستان و بلوچستان،[۲۵] ترکمن‌صحرا، خلق عرب و آذربایجان، در آغازین روزها و ماه‌های پیروزی انقلاب اسلامی، از این دست بودند. این در حالی بود که امام‌خمینی رهبر انقلاب اسلامی، پیش و پس از پیروزی انقلاب اهتمام ویژه‌ای به اقوام مختلف ایرانی داشت و اصل ۱۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز که در ماه‌های نخستین استقرار نظام جمهوری اسلامی تدوین شد، به‌صراحت تأکید می‌کند که مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ، نژاد، زبان و مانند اینها سبب امتیاز نخواهد بود.
- (ببینید: کردستان، ترکمن‌صحرا، خلق عرب، و حزب جمهوری خلق مسلمان)
قومیت از نگاه اسلامی
نگاه اسلام به اصل اختلاف انسان‌ها در قالب گروه‌ها و قبایل مختلف، نه تنها مثبت است، بلکه به گفته قرآن کریم خلقت انسان در تیره‌ها و قبیله‌های گوناگون برای شناخت همدیگر لازم بوده است؛[۲۶] برای اینکه اگر همه انسان‌ها یکسان و شبیه یکدیگر بودند و قابل شناسایی نبودند، هرج و مرج جامعه انسانی را فرا می‌گرفت.[۲۷] آنچه اسلام از آن سخت مخالف است، این است که اصل و نسب خانوادگی و انتساب به قبیله، عامل امتیازات و تفاخر قرار گیرد که آیه سیزدهم سوره حجرات در صدد نفی آن برآمده[۲۸] و تنها ملاک برتری نزد خداوند را پرهیزگاری برشمرده است. اسلام همواره با عصبیت منفی جاهلیت مبارزه کرده است، تا مسلمانان جهان را از هر نژاد و قوم و قبیله زیر یک پرچم جمع کند؛ زیرا اسلام هرگز دیدگاه تنگ و محدود قومی را نمی‌پذیرد و آن را موهوم و بی‌اساس می‌داند.[۲۹] پیامبر اکرم(ص) نیز عصبیت جاهلیت را امری متعفن دانسته است که باید رها شود.[۳۰] ایشان همچنین با تأکید بر اشتراک همه انسان‌ها در خدای واحد و پدر واحد، برتری عرب بر عجم، عجم بر عرب، سیاهپوست بر گندمگون و گندمگون بر سیاهپوست را نفی کرده و تنها ملاک برتری را تقوا دانسته است؛[۳۱] زیرا نگاه خداوند متعال به وضع خانوادگی، نسب، اجسام و اموال افراد نیست، بلکه به دل‌های آنان است و هر قلبی که صالح باشد، مورد لطف و محبت الهی قرار می‌گیرد.[۳۲]
- (ببینید: تعصّب)
از نگاه امام‌خمینی در اسلام اساساً نژاد مطرح نیست[۳۳] و اسلام روی نژادبازی قلم سرخ کشیده و میان سیاه، سفید، ترک، عرب و عجم، تمایزی قائل نشده است و تنها ملاک برتری را تقوا و خداترسی دانسته است؛[۳۴] از این‌رو اسلام و قرآن متعلق به همه است و نژاد و رنگ، قبیله و زبان در این نظام ارزش ندارد.[۳۵] به اعتقاد ایشان پیامبر اکرم(ص) در عین حالی‌که عرب بود، فخری برای عرب بر عجم یا برعکس قائل نبود و هیچ‌یک را بر دیگری برتری نداد؛[۳۶] زیرا از نظر اسلام، چنان‌که در سخن پیامبر اکرم(ص) آمده است[۳۷] همه نژادها مثل دنده‌های شانه برابرند و هیچ‌کدام بر دیگری برتری ندارند.[۳۸] از نظر ایشان اسلام آمده است تا تمام ملل دنیا اعم از عرب و عجم، تُرک و فارس را متحد کند و یک امت بزرگ به نام ملت اسلام برقرار کند تا هیچ‌کس نتواند بر دولت‌ها و مراکز اسلامی سلطه یابد؛[۳۹] از این‌رو ایشان تأکید می‌کند مردم ایران همه پیرو قرآن و رسول اکرم(ص) و همه با هم برادر و دارای یک دین‌اند[۴۰] و با برادران اهل سنت و همه اقوام نیز هیچ اختلافی ندارند.[۴۱]
از سوی دیگر، اصالت‌نداشتن قومیت و محوریت اسلام در نگاه دینی، به معنای بی‌اعتباری قومیت و ملیت نیست؛ زیرا قومیت و حتی عصبیت می‌تواند وجه مثبت نیز داشته باشد؛[۴۲] چنان‌که در حدیثی از امام‌سجاد(ع) آمده است هیچ تعصبی به بهشت نرفت، مگر تعصب حمزة‌بن‌عبدالمطلب که به سبب اهانت به رسول خدا(ص) به خشم آمد و مسلمان شد.[۴۳]
از نظر امام‌خمینی نیز اگر نظر انسان در عصبیت‌ها و حمایت‌ها از بستگان خود، محض اظهار حق و رد باطل باشد، پسندیده است و حمایت از حق و حقیقت است و حتی از بهترین صفات کمال انسانى و خُلق انبیا و اولیا به شمار می‌رود و علامت آن این است که حق با هر طرف باشد، شخص از آن حمایت می‌کند؛ گرچه از دوستان یا آشنایان او نباشد یا از دشمنان او باشد؛ اما اگر نفسانیت و قومیت، فرد را به گونه‌ای تحریک کرده باشد که اگر باطلى هم از خویشاوندان و منسوبان خود ببیند، با آنان همراهى و از آنان حمایت کند، چنین شخصى داراى ملکه عصبیت جاهلیت است و از اعضاى فاسد و مفسد جامعه است و در زمره عرب‌های جاهلیت به شمار می‌رود.[۴۴] ایشان صریحاً اعلام می‌کند که «ملیت» در سایه آموزه‌های اسلام را می‌پذیرد و برای ملت ایران، همه گونه فداکاری می‌کند و دفاع از کشورهای اسلامی را جزو واجبات می‌داند؛[۴۵] اما اسلام در عین حالی‌که به وطن و زادگاه احترام می‌گذارد، آن را در مقابل اسلام قرار نمی‌دهد.[۴۶] اسلام با ملیتی مخالف است که اسلامیت را نفی کند[۴۷] و ملی‌گرایی اگر به این معنا باشد که کشورها و زبان‌ها را در مقابل همدیگر قرار دهد، اساس دعوت پیغمبران را هدف قرار داده است.[۴۸]
از نگاه امام‌خمینی در حسن دوست‌داشتن وطن و هم‌وطن و حفظ و حدود کشور حرفى نیست؛ اما ملى‌گرایى در برابر ملت‌هاى مسلمان دیگر، مسئله‌اى است که اسلام و قرآن کریم و دستور نبى اکرم(ص) برخلاف آن است و ملی‌گرایی که به دشمنی میان مسلمانان و شکاف در صف‌های مؤمنان منجر شود، برخلاف اسلام و مصالح مسلمانان و از حیله‌های بیگانگان است[۴۹] و پذیرفتنی نیست. اساساً تحولی که در مردم ایران و رزمندگان، پس از انقلاب اسلامی ایجاد شده است، از اسلام و خداست، نه ملیت. اگر ملیت بود، باید در دیگر ملت‌ها نیز این تحول ایجاد می‌شد.[۵۰]
- (ببینید: ملی‌گرایی)
عوامل قوم‌گرایی
قوم‌گرایی، چه به صورت ادراکی یا احساسی، متقدم یا متأخر، جعلی یا ابزاری، امری موجود، حقیقی و زنده است که به‌ویژه در عصر حاضر و برخلاف انتظار جامعه بین‌الملل، در بسیاری از کشورهای جهان، به خیزشی جدید و عظیم تبدیل شده است.[۵۱] عوامل قوم‌گرایی در حوزه‌های مختلف قابل بررسی است. در حوزه روان‌شناسی، «احساس محرومیت نسبی» و «نقش نخبگان قومیت‌ها» دو عامل اصلی‌اند. در حوزه اقتصادی و اقتصاد سیاسی، «گزینش عقلانی» و در حوزه علوم سیاسی، روابط بین‌الملل و ژئوپولیتیک حایز اهمیت‌اند؛ چنان‌که در حوزه سیاسی عواملی چون «کاهش قدرت حکومت مرکزی»، «دوران گذار در عرصه داخلی یا ساخت نظام بین‌الملل»، «نقش و رقابت ابرقدرت‌ها و قدرت‌های بزرگ» و «موقعیت مناسب جغرافیایی» نیز مورد توجه‌اند.[۵۲]
امام‌خمینی قوم‌گرایی نکوهیده را برآمده از عوامل درونی و بیرونی می‌دانست. عامل درونی و ریشه اصلی این نوع قوم‌گرایی را در نفسانیت و دنیاگرایی انسان می‌دید و چنان‌که از احادیث شریف اهل بیت(ع)[۵۳] فهمیده می‌شود، بر این نظر بود که قوم‌گرایی متعصبانه، از اخلاق ناپسند شیطان و موجب سوء عاقبت، نابودی و خروج از ایمان خواهد شد.[۵۴] ایشان همچنین در معرفی عوامل بیرونیِ پدیدآورنده یا تشدیدکننده قوم‌گرایی و اختلافات ناشی از آن در ایران، سه عامل را برجسته‌تر می‌دید:
الف) حکومت‌های ناصالح: از نظر امام‌خمینی حکومت بر اساس تکلیف الهى و قانون مؤظف است همه شهروندان را با یک نظر نگاه کند، تمام اهل کشور را برادر خود بداند، در اجراى قانون میان حاکم و محکوم به یک روش عمل کند و طرحهای عمرانی را به عدالت در تمام نقاط به اجرا گذارد.[۵۵] به باور ایشان اگر حکومت اسلامیِ آشنا به وظایف خود تشکیل شود، همه برادر خواهند بود و در آن صورت اگر یک کُرد در تهران حاکم شود، مانعى ندارد یا اگر یک فارس حاکم کردستان باشد، مانعى پیش نمی‌آید؛[۵۶] اما چون رژیم پهلوی، یک رژیم طاغوتی و غیر اسلامی بوده، به وظیفه خود عمل نمی‌کرده و حقوق اقوام را ادا نمی‌کرده است و موجب نارضایتی اقوام شده است.[۵۷] ایشان معتقد بود اگر این حرف‌ها پیش آمده است که هر قوم دنبال حق خود باشد، براى این است که ماهیت حکومت‌هایى که در ایران حکومت کردند، حکومت ظالمانه بوده است و چون این حکومت‌ها بیشتر یا دایماً از یک قشر بودند و نیازهای اقوام را برآورده نمی‌کردند، موجب نارضایتی مردم شدند.[۵۸]
ب) استعمارگران: یکی از مهم‌ترین عوامل فرقه‌گرایی و اختلاف میان اقوام، از دیدگاه امام‌خمینی، بیگانگان و استعمارگران‌اند. به اعتقاد ایشان ابرقدرت‌ها در گام نخست پس از غلبه بر عثمانی‌ها در جنگ جهانی اول، برای دستیابی به اهداف خود آن را تکه‌تکه کردند و به چندین دولت کوچک تقسیم کردند و هر قطعه از آن را به یکی از کارگزاران خود سپردند تا از این طریق مسلمانان و دولت‌هاى اسلامى را تضعیف کنند.[۵۹] از همین زمان بود که مسلمانان هر یک به راهی جداگانه رفتند و برای ممتازدانستن خود از دیگران، دلایل تاریخی و نژادی و زبانی جستند.[۶۰] ایشان با اشاره به دست‌هاى ناپاک بیگانه در جداکردن مسلمانان از یکدیگر، هدف آنان را بهره‌بردن از ذخایر ملى و معنوى مردم مسلمان و تباهى این منابع می‌دانست.[۶۱] از نظر ایشان، نقشه قدرت‌هاى بزرگ و وابستگان آنان در کشورهاى اسلامى ـ که خداى تعالی میان آنان برادری پدیدآورده است ـ ایجاد جدایی و دشمنی میان مسلمانان است؛[۶۲] چنان‌که در ایران هم قضایای کرد، عرب، لر، ترکمن، بلوچ و امثال آن را پدید آوردند؛ زیرا دشمنان اسلام به این نتیجه رسیده‌اند که اگر اسلام، چنان‌که شایسته است متحقق شود، قدرت آنان افول خواهد کرد و ثروت مسلمانان و تعداد بیشتر آنان، برتری قدرت اسلام را رقم خواهد زد.[۶۳]
به اعتقاد امام‌خمینی غرض اصلی آشوب‌های پس از انقلاب اسلامی در کردستان هم این بود که دشمنان نگذارند نهضت اسلامی به اهداف خود دست یابد؛ از این‌رو غائلههایی که در کردستان پیش آوردند، غائلهاى بود که بیگانگان با هدف غارت کشور به کمک همدستان خود مثل سران حزب دمکرات آن را به وجود آوردند تا نگذارند ملت ایران نهضت خود را تا آخر برساند.[۶۴] ایشان به مردم کردستان توصیه می‌کرد فریب نغمه‌های نژادپرستی گروه‌های ضد انقلاب را نخورند که برخلاف قرآن کریم و اسلام است[۶۵]۱۰۹) و به نیروها و مأموران مستقر در کردستان و علمای منطقه هشدار می‌داد، به حسب وظیفه ملی و شرعی متوجه باشند که اگر نغمه‌ای از اختلاف از سوی جاهلان یا مفسده‌جویان در منطقه بلند می‌شود، از حلقوم بیگانگان است و آنان می‌خواهند با ایجاد اختلاف، به شکل دیگر به کشور برگردند.[۶۶]
- (ببینید: استعمار و استثمار)
ج) گروه‌های وابسته: امام‌خمینی معتقد بود آشوب‌های ناشی از قوم‌گرایی، بدون همراهی نیروهای داخلی و قومی ممکن نیست. استعمارگران نیز برای دستیابی به اهداف خود، به طور مستقیم وارد نمی‌شوند، بلکه آشوب‌ها را به واسطه عوامل داخلی خود ایجاد می‌کنند.[۶۷] ایشان یکی از طراحی‌های اصلی دشمنان اسلام را برای ایجاد اختلاف، قومیت و ملیت می‌دانست که در ایران نیز گروه‌های محدودى، دانسته یا ندانسته مروج و تأییدکننده آن‌اند، مانند مشکلات و دشمنی‌هایی که در برخی نقاط کشور و میان طوایف ترک و کُرد و دیگر قبایل به وجود آمد.[۶۸] از نظر ایشان سربازان امریکایی به صورت مستقیم حضور نمی‌یابند، بلکه با شیطنت و از طریق افراد وابسته، از ساده‌دلی بعضی افراد و اقوام سوء استفاده می‌کنند و آنان را در برابر ارتشی قرار می‌دهند که برای امنیت آنان است؛[۶۹] در حالی‌که این افراد وابسته، نه با کُرد، نه با ترک و نه با فارس رفاقتی ندارند[۷۰] و روابط آنان با صهیونیسم و امریکا ثابت است[۷۱] و اسناد به دست‌آمده مؤید این نکته است که امریکا در قضایاى خرمشهر و خوزستان و کردستان دست داشته است.[۷۲] ایشان همچنین به نقش قشر تحصیل‌کرده در دامن غرب یا شرق نیز که بیشتر، ندانسته به اختلافات قومی دامن می‌زنند، اشاره کرده است.[۷۳]
پیامدهای قوم‌گرایی
از نگاه امام‌خمینی قوم‌گرایی آثار ناگواری برای مسلمانان و نیز مردم ایران به بار می‌آورد و مهم‌ترین اثر آن تفرقه و چنددستگی است که پیامدهایی چون دشمنی میان مسلمانان، غارت ثروت آنان، نابودی اقوام و برچیدن اسلام را به همراه دارد. به اعتقاد ایشان از مسائلى که طراحان ازجمله اروپاییان[۷۴] براى ایجاد اختلاف میان مسلمانان مطرح کرده‌اند، همین قومیت و ملیت است. در ایران نیز گروه‌های محدودى دانسته یا نادانسته آن را ترویج مىکنند و برخی از اقوام نیز در این دام گرفتار شده، مسلمانان را در برابر هم قرار داده و حتى به دشمنى کشیدهاند.[۷۵] انگیزه ملی‌گرایى و محدودساختن خود، سبب فراموشی مصالح مسلمانان شده و دفاع از مصالح مسلمانان را در حصار ملت خاص قرار داده است؛ چنان‌که قلم سرخ بر قرآن کریم و احادیث رسول اللَّه(ص) و ائمه معصوم(ع) و سیره مستمر انبیاى عظام و اولیاى معظم در طول تاریخ می‌کشد.[۷۶]
به اعتقاد امام‌خمینی مسئله نژادبازی کشورهای اسلامی را بیچاره و از سایه قرآن کریم دور کرده است؛[۷۷] از این‌رو سفارش ایشان به مردم این بود که به سخن منحرفان بی‌اطلاع از اسلام که به اسم قوم خاص در صدد برگرداندن قدرت‌هاى شیطانى و گرفتاری‌های گذشته‌اند، گوش ندهند؛ زیرا با استقرار حکومت اسلامى همه ملت در کنار یکدیگر در امنیت و رفاه خواهند بود و در مقابل، با شکست نهضت اسلامى، نه کردستان باقى خواهد ماند، نه خوزستان و نه استان‌هاى دیگر.[۷۸] ایشان معتقد بود آن قوم‌گرایی که به دشمنی میان مسلمانان و صف‌های مؤمنان منجر می‌شود، برخلاف اسلام و مصلحت مسلمانان و از حیله‌های بیگانگان است که از اسلام و گسترش آن رنج می‌برند؛[۷۹] بنابراین استفاده از فرصت‌هایی چون حج، برای فشردن دست برادری و در نظر گرفتن مصالح عالی اسلام و مسلمانان مظلوم، ضروری است. مسلمانان باید توجه کنند که مصالح عالی اسلام را فداى فرقه‌گرایى و ملی‌گرایى نکنند و برادران مسلمان خود را به وحدت کلمه و ترک عصبیت‌هاى جاهلى دعوت کنند؛ عصبیتی که جز به نفع جهانخواران و وابستگان آنان تمام نمىشود.[۸۰]
پانویس
- ↑ (دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۳/۱۹۰۰۲)
- ↑ (فراهیدی، کتاب العین، ۵/۲۳۱؛ دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۱/۱۵۷۰۳)
- ↑ (معین، فرهنگ فارسی، ۲/۲۷۵۲)
- ↑ (انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۶/۵۶۱۰)
- ↑ (میرسلیم، جریانشناسى فرهنگى بعد از انقلاب اسلامى ایران، ۵۷)
- ↑ (آشوری، دانشنامه سیاسی، ۳۱۰)
- ↑ (دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۳/۱۹۰۰۲)
- ↑ (انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۷/۷۳۴۵)
- ↑ (انوری، فرهنگ بزرگ سخن، ۸/۷۸۰۰)
- ↑ (دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۱۴/۲۰۸۶۶)
- ↑ (علیخانی، هویت در ایران، ۱۶۶)
- ↑ (جنکینز، هویت اجتماعی، ۵)
- ↑ (طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۲/۱۱۱)
- ↑ (بقره، ۲۱۳؛ ← طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۲/۱۱۱)
- ↑ (مقصودی، تحولات قومی، ۴۴۵)
- ↑ (بشیریه، ایدئولوژی سیاسی و هویت اجتماعی در ایران، ۱۲۰ ـ ۱۲۱)
- ↑ (مقصودی، قومیت‌ها و نقش آنان، ۴۵ ـ ۷۶)
- ↑ (صدر، کثرت قومی و هویت ملی ایرانیان، ۲۵ ـ ۴۴)
- ↑ (صدر، کثرت قومی و هویت ملی ایرانیان، ۲۵؛ آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ۲۱؛ میرسلیم، جریانشناسى فرهنگى بعد از انقلاب اسلامى ایران، ۵۷)
- ↑ (اشرف، بحران هویت ملی و قومی در ایران، ۱۳۹ ـ ۱۴۲)
- ↑ (احمدی، ایران هویت، ۶۶)
- ↑ (آغاجری، حکومت دینی و حکومت دموکراتیک، ۶۴)
- ↑ (اشرف، بحران هویت ملی و قومی در ایران، ۱۵۸)
- ↑ (همان، ۱۶۰ ـ ۱۶۲؛ احمدی، قومیت و قوم‌گرایی، ۹۵ ـ ۱۰۰؛ مقصودی، تحولات قومی، ۲۶۱ ـ ۲۷۹)
- ↑ (← احمدی، قومیت و قوم‌گرایی، ۱۰۱)
- ↑ (حجرات، ۱۳)
- ↑ (مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۲۲/۲۰۵)
- ↑ (طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۸/۳۲۶)
- ↑ (مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۲۲/۲۱۰)
- ↑ (جزیری، الفقه علی المذاهب الاربعه، ۱/۳۷)
- ↑ (احمدبن‌حنبل، مسند الامام احمدبن‌حنبل، ۵/۴۱۱)
- ↑ (طبرانی، مسند الشامیین، ۲/۴۴۸)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۲۷۳)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۷۸)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۱۸۷)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۹۲)
- ↑ (مجلسی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، ۲۲/۳۴۸)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۸۸)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۴۳)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۱۳۱)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۴۱۸)
- ↑ (ابن‌خلدون، تاریخ ابن‌خلدون، ۱/۱۶۰ ـ ۱۶۱؛ اسدآبادی، مجموعه رسائل و مقالات، ۱۰۱ ـ ۱۰۳)
- ↑ (کلینی، الکافی، ۲/۳۰۸)
- ↑ (امام‌خمینی، چهل حدیث، ۱۴۶)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۲۳)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۶۷)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۷۸)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۷۱)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۰۹)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۴۹)
- ↑ (مقصودی، تحولات قومی، ۴۴۳ و ۴۴۵)
- ↑ (مقصودی، تحولات قومی، ۴۴۶)
- ↑ (کلینی، الکافی، ۲/۳۰۸ ـ ۳۰۹)
- ↑ (امام‌خمینی، چهل حدیث، ۱۴۷)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۹۳)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۹۳)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۹۱)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۹۱)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۰۸)
- ↑ (عنایت، سیری در اندیشه سیاسی عرب، ۲ ـ ۳؛ خدوری، ناسیولیسم، سوسیالیسم و کمونیسم در جهان عرب، ۲۹)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۱۸۷ و ۶/۳۱۷)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۴۳)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۹۰)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۳۶)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۴۵ و ۱۰/۱۳۲ ـ ۱۳۳)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۵۱۸)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۰۹)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۵۱۸)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۹۱)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۲۵۹)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۳)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۷۱)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۸۴ و ۱۸۷)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۰۹)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۸۷)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۳۷۷)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۲۲۱)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۲۰۹)
- ↑ (امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۹۴)
منابع
- قرآن کریم.
- آبراهامیان، یرواند، ایران بین دو انقلاب.
- درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران معاصر، ترجمه احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی ولیلایی، تهران، نی، چاپ سوم، ۱۳۷۸ش.
- آشوری، داریوش، دانشنامه سیاسی، تهران، مروارید، چاپ چهاردهم، ۱۳۸۶ش.
- آغاجری، سیدهاشم، حکومت دینی و حکومت دموکراتیک، تهران، ذکر، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
- ابن‌خلدون، عبدالرحمن‌بن‌محمد، تاریخ ابن‌خلدون، تحقیق خلیل شحاده، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- احمدبن‌حنبل، مسند الامام احمدبن‌حنبل، بیروت، دارالصادر، بی‌تا.
- احمدی، حمید، ایران هویت، ملیت، قومیت، تهران، مؤسسه تحقیقاتی و توسعه علوم انسانی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- احمدی، حمید، قومیت و قوم‌گرایی در ایران، افسانه و واقعیت، تهران، نی، چاپ چهارم، ۱۳۸۳ش.
- اسدآبادی، سیدجمال‌الدین، مجموعه رسائل و مقالات، به کوشش سیدهادی خسروشاهی، قم، مرکز بررسی‌های اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- اشرف، احمد، بحران هویت ملی و قومی در ایران، چاپ‌شده در ایران: هویت، ملیت، قومیت، به کوشش حمید احمدی، تهران، مؤسسه تحقیقاتی و توسعه علوم انسانی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ چهارم، ۱۳۸۸ش.
- امام‌خمینی، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران، سخن، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش.
- بشیریه، حسین، ایدئولوژی سیاسی و هویت اجتماعی در ایران، چاپ‌شده در ایران: هویت، ملیت، قومیت، به کوشش حمید احمدی، تهران، مؤسسه تحقیقاتی و توسعه علوم انسانی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- جزیری، عبدالرحمن، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت، دارالثقلین، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- جنکینز، ریچارد، هویت اجتماعی، ترجمه تورج یاراحمدی، تهران، شیرازه، چاپ اول، ۱۳۸۱ش.
- خدوری، مجید، ناسیولیسم، سوسیالیسم و کمونیسم در جهان عرب، ترجمه حمید احمدی، تهران، الهام، چاپ اول، ۱۳۶۰ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
- صدر الاشرافی، سیدضیاءالدین، کثرت قومی و هویت ملی ایرانیان، تهران، اندیشه نو، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طبرانی، سلیمان‌بن‌احمد، مسند الشامیین، تحقیق حمدی‌بن‌عبدالمجید السلفی، بیروت، الرساله، ۱۴۰۵ق.
- علیخانی، علی‌اکبر، هویت در ایران، تهران، پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی جهاد دانشگاهی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- عنایت، حمید، سیری در اندیشه سیاسی عرب، تهران، شرکت سهامی کتابهای جیبی، ۲۵۳۶ش.
- فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد، کتاب العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی، قم، هجرت، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر، چاپ چهارم، ۱۳۶۰ش.
- مقصودی، مجتبی، تحولات قومی در ایران (علل و زمینه‌ها)، تهران، مؤسسه مطالعات ملی، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
- مقصودی، مجتبی، قومیت‌ها و نقش آنان در تحولات سیاسی سلطنت محمدرضا پهلوی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ بیست و هفتم، ۱۳۸۶ش.
- میرسلیم، سیدمصطفى، جریانشناسى فرهنگى بعد از انقلاب اسلامى ایران، تهران، باز، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
مهدی پورحسین