حضرت زینب‌کبرا(س)

از ویکی امام خمینی

حضرت زینب‌کبرا(س)، بانوی بزرگ اهل بیت(ع) در قیام کربلا و الگوی زنان مسلمان.

زندگی‌نامه

زینب(س) سومین فرزند و دختر بزرگ امیرالمؤمنین علی(ع) و فاطمه زهرا(س) است [۱] و در پنجم جمادی‌الاولی سال ششم هجری در مدینه زاده شد [۲]. گفته‌های دیگری نیز درباره تاریخ ولادت ایشان وجود دارد [۳]. به روایتی، پیامبر اکرم(ص) از جانب خداوند تعالی نام ایشان را زینب نهاد [۴]. کنیه زینب(س) امّ‌الحسن و ام‌کلثوم است [۵] و القاب بسیاری برای ایشان ثبت شده است که معروف‌ترین آنها، صدیقه صغری و عقیله بنی‌هاشم است [۶].

در برخی روایات، از ایشان با عنوان «عالمة غیر معلَّمه»، «فهمة غیر مفهّمه» [۷] و امین خدا [۸] یادشده است. برخی از ایشان به زینب «کبری» در برابر زینب «صغری»، دختر دیگر امام‌علی(ع) یاد کرده‌اند [۹]. حضرت زینب(س) در پنج یا شش‌سالگی جد خود پیامبر(ص) و مادر خود را از دست داد [۱۰]. ایشان با پسرعموی خود، عبدالله‌بن‌جعفر، ازدواج کرد [۱۱] و مهریه‌اش مانند مهریه مادرش فاطمه(س) ۴۸۰ درهم بود [۱۲]. زینب(س)[۱۳] و عبدالله‌بن‌جعفر [۱۴] در زمان خلافت امیرالمؤمنین علی(ع) در کوفه بودند [۱۵] و پس از صلح امام‌حسن(ع) به مدینه برگشتند و زینب(س) در سال ۶۰ق همراه امام‌حسین(ع) به مکه و سپس به عراق رفت [۱۶] و پس از شهادت امام‌حسین(ع) در کوفه، شام و بازگشت به مدینه، همراه اسیران بود.

جایگاه و ویژگی‌ها

در میان دختران ائمه(ع)، حضرت زینب(س) جایگاه ویژه‌ای دارد. ایشان جد خود را درک کرده و در شمار صحابه خردسال پیامبر(ص) است [۱۷]، در میان خانواده پیامبر(ص) نشو و نما کرد و در دامن شریف‌ترین انسان‌ها تربیت شد [۱۸] و مورخان از او به بانویی عاقل، فرزانه و دارای عظمت یاد کرده‌اند [۱۹]. ایشان جامع همه مکارم اخلاق و فضایل انسانی بود [۲۰] و در واقع پس از فاطمه(س) و خدیجه(س) شریف‌ترین و بزرگ‌ترین زن از زنان اسلام بود [۲۱]؛ چنان‌که امام‌سجاد(ع) ایشان را بانویی فهیم نامیده است [۲۲]. آن حضرت در خردمندی و تدبیر به عقیله بنی‌هاشم شهرت یافت و عبدالله‌بن‌عباس از ایشان با این عنوان یاد کرده است [۲۳].

زینب(س) از کودکی فرزانه بود و در گفتگویی با پدرش درباره محبت خدا و محبت به فرزند، تفاوت قائل شد و این مسئله سبب افزایش علاقه پدر به وی گردید [۲۴]؛ چنان‌که امام‌سجاد(ع) او را عالمی استادندیده نامید و خدا را بر این نعمت سپاس گفت [۲۵]؛ زینب(س) باوقار، عفیف و پاکدامن و باحیا [۲۶]، اهل عبادت و نافله شب بود؛ چنان‌که در شب عاشورا نیز در حال عبادت و مناجات بود [۲۷]. از امام‌سجاد(ع) نقل شده است زینب(س) در بازگشت از سفر کربلا، همه نمازهای واجب و مستحب را اقامه می‌کرده و در بعضی منازل از شدت گرسنگی و ضعف، نشسته نماز می‌گزارده است [۲۸]؛ چنان‌که امام‌حسین(ع) از او خواسته است در نافله شب ایشان را دعا کند [۲۹] و نیز گفته ‌شده ایشان در فصاحت و بلاغت چون پدرش علی(ع) [۳۰] و مادرش فاطمه(س)[۳۱] بود. خطبه‌های پرمغز و تأثیرگذار آن حضرت، گواه این نکته بود و شنوندگان را به یاد خطبه‌های علی(ع) می‌انداخت [۳۲]. ایشان بانویی مدیر و مدبر بود و در جریان هجوم افراد برای غارت خیمه‌ها، در عصر عاشورا با درایت و دادن زیورآلات و جامه‌های بازماندگان به افراد مهاجم پیش از ورود آنان به خیمه‌ها دست آنان را از رسیدن به حریم زنان و کودکان کوتاه ساخت [۳۳].

حضرت زینب(س) با وجود کمی سن در زمان پیامبر اکرم(ص) [۳۴] در شمار راویان حدیث از آن حضرت بوده است؛ چنان‌که روایاتی از ایشان به نقل از پیامبر(ص) درباره فضایل امیرالمؤمنین علی(ع) و شیعیان آن حضرت [۳۵] و نیز روایاتی از علی(ع) در دوره خلافت ایشان ازجمله روایتی درباره رویداد‌های آینده و واقعه کربلا [۳۶] نقل شده است. همچنین روایاتی از مادر خود فاطمه(س) نقل کرده است؛ ازجمله روایتی از پیامبر اکرم(ص) درباره امامت ائمه(ع) و وجود نُه امام از ذریه سیدالشهدا(ع) [۳۷]؛ نیز خطبه معروف فدک فاطمه زهرا(س) از طریق زینب(س) نقل شده است [۳۸]؛ همچنین روایاتی به نقل از اسما دختر ‌عمیس درباره ویژگی فاطمه(س) نقل کرده است [۳۹]. زینب(س) در جریان حادثه کربلا به سبب بیماری امام‌سجاد(ع) در ظاهر وصی امام‌حسین(ع) بود، و به سبب تقیه، برخی رهنمودهای امام‌سجاد(ع) به زینب(س) نسبت داده می‌شد [۴۰].

حضرت زینب(س) به آموزش و ترویج دین اهتمام داشت [۴۱] و در دوره خلافت پدرش امیرالمؤمنین علی(ع) در کوفه برای بانوان درس قرآن داشت [۴۲]. ایشان در میان راه مکه به کربلا در منزل خزیمیه [۴۳] و در سرزمین کربلا به‌ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا [۴۴] و پس از شهادت علی‌اکبر(ع) [۴۵] و علی‌اصغر(ع) [۴۶] گفت‌وگوهایی با امام‌حسین(ع) داشته است [۴۷]. در روز عاشورا افزون بر مراقبت از زنان و کودکان و حفظ جان آنان، از جان امام‌سجاد(ع) هنگام حمله دشمن به خیمه‌ها محافظت کرد [۴۸] و پس از به‌شهادت‌رسیدن سیدالشهدا(ع) و یاران آن حضرت بر آنان عزاداری کرد و از مظلومیت و سیاه‌کاری‌های امویان نکته‌ها گفت و با شکوه نزد پیامبر(ص) و علی(ع) و فاطمه(س) و حمزه و معرفی سیدالشهدا(ع) به عنوان ذریه پیامبر(ص) و خدیجه(س) از فضایل امام‌علی(ع) سخن به میان آورد [۴۹] (ببینید: عاشورا و عزاداری).

از سوی دیگر، حضرت زینب(س) در جمع مردم از نهضت سیدالشهدا(ع) و حرکت عاشورا دفاع کرد و در اجتماع مردم کوفه سخن گفت و با استناد به آیات قرآن کریم مبنی بر مجرمیت و عذاب پیمان‌شکنان، کوفیان را بر پیمان‌شکنی و حمایت‌نکردن از سیدالشهدا(ع) و شکستن حریم اهل بیت(ع) نکوهش کرد؛ تا جایی که مردم متاثر از سخنان وی گریان شدند [۵۰]؛ نیز در مجلس عبیدالله‌بن‌زیاد او را بر کارهای ناروایش سرزنش کرد و او را فاسق و فاجر خواند [۵۱] و از خاندان پیامبر(ص) دفاع کرد و آنان را پاک و مطهر و معاندان آنان را فاسق و فاجر خواند و افزود خداوند در قیامت ظالم و مظلوم را جمع کرده، درباره آنها قضاوت خواهد کرد [۵۲]. همچنین ایشان در شام برابر سخنان کفرآمیز یزیدبن‌معاویه، امام‌حسین(ع) و یارانش را شهید در راه خدا خواند و با مقایسه رفتار انسانی جدش پیامبر(س) با اسرای قریش در جریان فتح مکه و آزادکردن آنها، با رفتار ناشایست امویان درکربلا با اسرای خاندان پیامبر(ص)، امویان را بر این کار سرزنش کرد [۵۳]. ایشان افزون بر تسلیت خاطر امام‌سجاد(ع) [۵۴] و پرستاری از ایشان [۵۵]، برابر تهدید به قتل ایشان از سوی دشمن [۵۶]، در طول سفر از حریم زنان و کودکان کاروان نیز مراقبت کرد [۵۷].

امام‌خمینی برای حضرت زینب(س) جایگاهی والا قائل است و از ایشان به دختر علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) و عمه امام‌سجاد(ع) [۵۸] و خدمتگزار پدرش امیرالمؤمنین(ع) یاد کرده است [۵۹]. ایشان زینب(س) را انسانی کامل و خالص و شیفته کسب رضای خدا و شهادت در راه خدا شمرده است و با اشاره به ماجرای بردن اسرای اهل بیت(ع) به کوفه و سخنان زینب(س) در مجلس ابن‌زیاد [۶۰] یادآور شده است حضرت زینب(س) با همه این مصایب بزرگ و به ‌شهادت‌رسیدن سید‌الشهدا(ع) و بهترین جوانان بنی‌هاشم و اصحاب او، در برابر زخم زبان‌های ابن‌زیاد در مجلس وی در کوفه سوگند می‏خورد همه این مصایب (از آنجا‌که در راه خدا رخ داده است) در نظرش زیبا جلوه کرده است، و از آنجا‌که انگیزه زینب(س) خدایی بود، این مصیبت را برای خداوند تحمل کرد [۶۱].

امام‌خمینی خاطرنشان کرده است که شهادت سیدالشهدا(ع) و اسارت اهل بیت ایشان، به‌ویژه زینب(س) گرچه در ظاهر به پیروزی یزید انجامید، در واقع شکست وی بود. مبارزه خاندان رسالت با امویان برای حفظ مکتب بود و مکتب نیز باقی ماند و افزون بر آن، با این واقعه آبروی بنی‌امیه از میان رفت و یزید نتوانست بر مسند قدرت باقی بماند [۶۲]. ایشان در بحث از رحمت واسعه خدا، یادآور شده است یزید از حضرت سجّاد(ع) از راه توبه از جنایت‌های خود در کربلا می‌پرسد و امام‌سجاد(ع) در پاسخ، راه توبه را باز می‌داند و حضرت زینب(س) از امام‌سجاد(ع) درباره چرایی پذیرش توبه یزید پس از آن همه جنایت می‌پرسد و ایشان پاسخ می‌دهد در صورت بازگشت یزید، خداوند توبه او را خواهد پذیرفت؛ اما او موفق به توبه نخواهد شد [۶۳].

الگوی زنان مسلمان مجاهد

امام‌خمینی، حضرت زینب(س) را الگوی زنان متدین و انقلابی شمرده، ازجمله یادآور شده است در زمان رژیم پهلوی حتی طبقات محروم بانوان ایرانی شرم داشتند با لباس اسلامی در میان مردم آشکار شوند و پس از انقلاب بانوان با الگوگرفتن از فاطمه‌زهرا(س) و زینب(س) از خودنمایی و آرایش فاسد احساس شرم دارند. در نگاه ایشان ائمه معصوم(ع) به مردم درس ایستادگی و مقاومت آموخته‌اند و حضرت زینب(س) با رفتار خود در جریان حادثه کربلا، یزیدبن‌معاویه را تحقیر کرد و امام‌سجاد(ع) در شام بدون ترس، در حضور یزید حقایق را آشکار ساخت. زنان و مردان انقلابی نیز برابر حکومت‌های ستمکار باید این‌گونه استقامت کنند [۶۴].

امام‌خمینی با سپاسگزاری از رزمندگان اسلام در جبهه‌های جنگ تحمیلی پس از پیروزی‌های شایان توجه در عملیات‌ پیروز بهار ۱۳۶۱[۶۵]، در آذر همان سال، فداکاری‌ها و خدمات رزمندگان را موجب مباهات پیامبر(ص) و روسفیدی امام ‌زمان(ع) و موجب عزت و سربلندی اسلام و مردم ایران شمرد و آنان را از یاوران فاطمه‌زهرا(س)، امام‌حسین(ع)، امام‌زمان(ع) و یاوران حضرت زینب(س) خواند و به مردم امید داد خداوند دشمنان آنان را خوار و ذلیل خواهد کرد [۶۶]. ایشان به مناسبت دهه فجر سال ۱۳۶۵، ضمن نکوداشت شهیدان و رزمندگان و خانواده‌های ایثارگران و رزمندگان که در برابر بمباران‌های دشمن استقامت کردند، مردم مقاوم ایران را ادامه‌دهنده راه سیدالشهدا(ع) و زینب(س) شمرد و یادآور شد ملتی که سالار شهیدان را پیشوا و ایثار و فداکاری را سلاح و شهادت را سبب جاودانگی خود می‏داند، از کسی نترسیده، جز با خدا با کسی معامله نخواهد کرد [۶۷]. ایشان در وصیت‌نامه خود نیز با یادآوری توطئه‌های دشمنان و دوستان نادان، از استقامت زنان و مردان پرشوری سخن به میان آورد که خود را از قید و بند خرافات رها کرده، مانند زینب(ع) از شهادت فرزندانشان در راه اسلام افتخار می‌کنند و آنان که توان جنگ دارند، در آموزش نظامی و آنان که ندارند پشت جبهه به فعالیت مشغول‌اند و به آنان وعده داده اجر و مزدشان نزد خداوند نه تنها برتر از امور مادی، بلکه بالاتر از جنات نعیم خواهد بود [۶۸].

از سوی دیگر، امام‌خمینی یادآورشده است که سیدالشهدا(ع) و اهل بیت(ع) ایشان با قیام خود به مردم فهماندند افراد حاضر در میدان مبارزه و افراد پشت صحنه چگونه باید فعالیت کنند و آنانی که اهل مبارزه مسلحانه هستند؛ چگونه مبارزه کنند و آنانی که پشت جبهه هستند، چطور تبلیغ کنند و مبارزه جمعیت ‌‌اندک با جمعیت بسیار و حکومت مقتدر، چگونه باید صورت بگیرد. آیا در برابر فشارها باید تسلیم گردید و از حرکت باز ایستاد و یا چنان‌که زینب(س) در برابر کفر و سخنان کفرآمیز یزید ایستاد و حقایق را بر مردم روشن ساخت، باید ایستادگی کرد [۶۹]. از نگاه ایشان، زینب(س) الگوی صبر در برابر مصیبت و شهادت نزدیکان نیز بود و مردم انقلابی و شهیدپرور ایران در این مسیر، رهرو حضرت زینب‌اند. ایشان، شجاعت و ازخودگذشتگی خانواده‌های شهدا و ایثارگران را یادآور شجاعت و فداکاری امام‌سجاد(ع) و زینب(س) شمرده است [۷۰].

حضرت زینب(س) در ۱۵ رجب سال ۶۲ق، در شام از دنیا رفت و در آنجا به خاک سپرده شد [۷۱] و به گزارشی ایشان در مدینه درگذشته و دفن شده است [۷۲]. ابن‌بطوطه از سیاحان قرن هفتم هجری، از مزار زینب(س) با کنیه ام‌کلثوم در دمشق گزارش داده است [۷۳]. برخی مورخان محل دفن ایشان را مصر دانسته‌اند [۷۴]. در مصر در منطقه سیده‌زینب، بارگاهی که به نام مقام سیده‌زینب و مسجد سیده‌زینب خوانده می‌شود، وجود دارد [۷۵]. درباره علت هجرت زینب(س) از مدینه ازجمله گفته شده والی مدینه (عمربن‌سعید اشدق) به سبب فعالیت‌های تبلیغی ایشان در مدینه علیه یزید، او را مجبور به ترک مدینه کرد [۷۶]. مزار ایشان در منطقه زینبیه دمشق، معروف است و بارها به دست علما و والیان بازسازی شده است؛ چنان‌که در ضلع شرقی صحن، به همّت سید‌احمد فهری زنجانی زنجانی نماینده امام‌خمینی در سوریه ساختمان مصلای زینبیه، ساخته شده است [۷۷].

حضرت زینب(س) چهار پسر و یک دختر داشته است [۷۸] و فرزند ایشان عون، در کربلا به شهادت رسید [۷۹]. در جمهوری اسلامی ایران، پنجم جمادی الاولی ۱۴۰۰ق/ ۲ فروردین ۱۳۵۹ش برابر سالروز ولادت زینب(س) به سبب مقام پرستاری ایشان از امام‌سجاد(ع) روز پرستار نامیده شده است [۸۰].

پانویس

  1. مفید، الارشاد، ۱/۳۵۴؛ مجلسی، بحار الانوار، ۴۲/۷۴.
  2. قزوینی، الزینب الکبری من المهد الی اللحد، ۳۱ ـ ۳۲.
  3. رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۱۰؛ شریف ‌قرشی، السیدة زینب علیها السلام رائدة الجهاد فی الاسلام، ۴۳.
  4. جزائری، خصائص الزینبیه، ۴۱ ـ ۴۲؛ شریف‌ قرشی، السیدة زینب علیها السلام رائدة الجهاد فی الاسلام، ۴۱ ـ ۴۲.
  5. جزائری، خصائص الزینبیه، ۴۷.
  6. اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۹۵؛ محلاتی، ریاحین الشریعه، ۳/۴۶.
  7. طبرسی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، ۲/۳۰۵.
  8. بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم و المعارف و الأحوال، ۱۱/۹۴۸.
  9. مفید، الارشاد، ۱/۳۵۴.
  10. رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۱۳.
  11. ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۲/۱۲۵.
  12. رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۱۵.
  13. محلاتی، ریاحین الشریعه، ۳/۴۹.
  14. خلیفة‌بن‌خیاط، کتاب الطبقات، ۲۱۳.
  15. مغنیه، یادگار خیمه‌های سوخته، ۶۵.
  16. محلاتی، ریاحین الشریعه، ۳/۵۸.
  17. ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۶/۱۳۳.
  18. شریف‌ قرشی، السیدة زینب علیها السلام رائدة الجهاد فی الاسلام، ۴۰.
  19. ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۶/۱۳۳.
  20. شریف ‌قرشی، السیدة زینب علیها السلام رائدة الجهاد فی الاسلام، ۷ ـ ۸.
  21. رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۹.
  22. مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۶۴.
  23. اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۹۵.
  24. نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ۱۵/۲۱۵؛ شریف ‌قرشی، السیدة زینب علیها السلام رائدة الجهاد فی الاسلام، ۴۵.
  25. طبرسی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، ۲/۳۰۵؛ مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۶۴.
  26. مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۱۵؛ جزائری، خصائص الزینبیه، ۴۴ ـ ۴۵.
  27. بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم و المعارف و الأحوال ۱۱/۹۵۴.
  28. محلاتی، ریاحین الشریعه، ۳/۶۲.
  29. بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم و المعارف و الأحوال ۱۱/۹۵۴؛ محلاتی، ریاحین الشریعه، ۳/۶۲؛ رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۲۹.
  30. مفید، الامالی، ۳۲۱؛ محلاتی، ریاحین الشریعه، ۳/۳۹.
  31. رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۲۹.
  32. امین، اعیان الشیعه ، ۱/۶۱۳.
  33. محسن‌زاده، سر نینوا زینب کبری ، ۱۵۴ ـ ۱۵۵.
  34. قزوینی، الزینب الکبری من المهد الی اللحد، ۳۱ ـ ۳۲.
  35. طبری امامی، دلائل الامامه، ۶۸.
  36. مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۸۳.
  37. خزاز رازی، کفایة الاثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر ، ۱۹۳ ـ ۱۹۴.
  38. ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۶/۲۱۱.
  39. طبری امامی، دلائل الامامه، ۱۴۸و ۱۵۰.
  40. مسعودی، اثبات الوصیه، ۲۷۲.
  41. مغنیه، یادگار خیمه‌های سوخته، ۶۵.
  42. جزائری، خصائص الزینبیه، ۶۸ ـ ۶۹.
  43. ابن‌اعثم، الفتوح، ۵/۷۰.
  44. مفید، الارشاد، ۲/۹۳ ـ ۹۴ و ۱۰۷.
  45. مفید، الارشاد، ۲/۱۰۷.
  46. ابن‌طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ۱۶۸ ـ ۱۶۹.
  47. ابن‌اعثم، الفتوح، ۵/۹۷؛ مفید، الارشاد، ۲/۸۹ ـ ۹۰؛ ابن‌طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ۱۷۳.
  48. مفید، الارشاد، ۲/۱۱۳؛ مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۶۱ و ۴۶.
  49. مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۳۲ ـ ۱۳۴.
  50. ابن‌اعثم، الفتوح، ۵/۱۲۱ ـ ۱۲۲؛ امین، اعیان الشیعه ، ۱/۶۱۳.
  51. مفید، الارشاد، ۲/۱۱۵.
  52. مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۱۶ و ۱۵۴.
  53. ابن‌طیفور، بلاغات النساء ، ۲۰ ـ ۲۳؛ مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۵۷ ـ ۱۵۸؛ .
  54. مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱۷۹.
  55. مجلسی، بحار الانوار، ۴۵/۱.
  56. قمی، دمع السجوم، ۳۳۵.
  57. طبری، ۵/۴۶۱ ـ ۴۶۲؛ مفید، الارشاد، ۲/۱۲۱.
  58. امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۷۱.
  59. امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۲۲۱.
  60. ابن‌اعثم، الفتوح، ۵/۱۲۲.
  61. امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۰۴.
  62. امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۱۰۷.
  63. امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۳۱۵ و ۱۴/۴۶۳.
  64. امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۱۹۷ ـ ۱۹۸ و ۱۷‏/۵۵ ـ ۵۶.
  65. آزادسازی خرمشهر.
  66. امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۱۳۶.
  67. امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۱۹۷ ـ ۱۹۸.
  68. امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۹۷ ـ ۳۹۸.
  69. امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۵۶.
  70. امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۷۱.
  71. شریف ‌قرشی، السیدة زینب علیها السلام رائدة الجهاد فی الاسلام، ۳۲۶ ـ ۳۲۷؛ محلاتی، ریاحین الشریعه، ۳/۳۷.
  72. امین، اعیان الشیعه ، ۷/۱۴۰.
  73. ابن‌بطوطه، رحله ‌ابن‌بطوطه، ۱/۳۲۳.
  74. نسابه، السیدة زینب و اخبار الزینبیات ، ۱۲۰ ـ ۱۲۱.
  75. کحاله، اعلام النساء فی عالمی العرب و الاسلام ، ۲/۹۹؛ رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۱۱۳.
  76. نسابه، السیدة زینب و اخبار الزینبیات ، ۱۱۵ ـ ۱۱۶؛ شریف ‌قرشی، السیدة زینب علیها السلام رائدة الجهاد فی الاسلام، ۳۲۸.
  77. خامه‌یار، زیارتگاه‌های اهل بیت و اصحاب در سوریه ، ۸۹ ـ ۹۱.
  78. ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۶/۱۳۳؛ رسولی محلاتی، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، ۱۱۳ ـ ۱۱۴.
  79. اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۹۵؛ قمی، دمع السجوم، ۲۷۰ ـ ۲۷۱.
  80. پرتال امام‌خمینی، ۲/۳/۱۳۹۸ش.

منابع

  • ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴‌ق.
  • ابن‌اثیر، علی‌بن‌محمد، اسد الغابه، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ق.
  • ابن‌اعثم کوفی، احمد، الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت دارالاضواء، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
  • ابن‌بطوطه، محمد‌بن‌عبدالله، رحله ‌ابن‌بطوطه، تحقیق عبدالهادی تازی، الرباط، آکادیمیة المملکة المغربیه، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
  • ابن‌طاووس، علی‌بن‌موسی، اللهوف علی قتلی الطفوف، تهران، جهان، چاپ اول، ۱۳۴۸ش.
  • ابن‌طیفور، احمدابن‌ابی‌طاهر، بلاغات النساء، قم، کتاب‌فروشی بصیرتی، [بی‌تا].
  • اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق سیداحمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.
  • امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
  • امین، سیدمحسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۴ق.
  • بحرانی اصفهانی، عبدالله‌بن‌نورالله، عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال (مستدرک سیدة النساء إلی الإمام‌الجواد)، تحقیق سیدمحمدباقر موحد ابطحی اصفهانی، قم، مؤسسه الامام‌مهدی(عج)، چاپ دوم، ۱۳۸۲ش.
  • پرتال امام‌خمینی، ۲/۳/۱۳۹۸ش.
  • جزائری، سیدنورالدین، خصائص الزینبیه، بیروت، دارالحوراء، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.
  • خامه‌یار، احمد، زیارتگاه‌های اهل بیت و اصحاب در سوریه، مجله وقف میراث جاویدان، شماره ۷۶، ، خصائص الزینبیه، ۱۳۹۰ش.
  • خزاز رازی، علی‌بن‌محمد، کفایة الاثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر، تحقیق، سیدعبدالطیف حسینی کوهکمری، قم، بیدار، چاپ اول، ۱۴۰۱ق.
  • خلیفة‌بن‌خیاط، ابی‌عمرو، کتاب الطبقات، تحقیق سهیل زکار، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
  • ذهبی، محمدبن‌احمد، سیر اعلام النبلاء، تحقیق شعیب‌الله نووط، بیروت، الرساله، چاپ دوم، ۱۴۰۲ق.
  • رسولی محلاتی، سیدهاشم، زینب علیها السلام عقیله بنی‌هاشم، تهران، مشعر، چاپ اول، بی‌تا.
  • شریف ‌قرشی، باقر، السیدة زینب علیها السلام رائدة الجهاد فی الاسلام، بیروت، مکتبه مومن قریش، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
  • طبرسی، احمد‌بن‌علی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، تحقیق محمدباقر خرسان، مشهد، نشر مرتضی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
  • طبری امامی، محمدبن‌جریر، دلائل الامامه، قم، بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
  • طبری، محمدبن‌جریر، تاریخ الامم و الملوک، تاریخ الطبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث العربی، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
  • قزوینی، سیدمحمدکاظم، الزینب الکبری من المهد الی اللحد، تحقیق سیدمصطفی قزوینی، بیروت، دارالمرتضی، ۱۴۲۰ق.
  • قمی، عباس، دمع السجوم، ترجمه کتاب نفس المهموم، ترجمه میرزاابوالحسن اشعری، قم، هجرت، ۱۳۸۱ش.
  • کحاله، عمر رضا، اعلام النساء فی عالمی العرب و الاسلام، بیروت، الرساله، ۱۴۰۴ق.
  • مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
  • محسن‌زاده، محمدعلی، سر نینوا زینب کبری، تهران، مشعر، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
  • محلاتی، ذبیح‌الله، ریاحین الشریعه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول، ۱۳۶۹ق.
  • مسعودی، علی‌بن‌حسین، اثبات الوصیه، قم، انصاریان، چاپ سوم، ۱۳۸۴ش.
  • مغنیه، محمدجواد، یادگار خیمه‌های سوخته، ترجمه مع بطلة کربلاء، ترجمه و نگارش علیرضا رجالی تهرانی، تهران، دارالصادقین، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش.
  • مفید، محمدبن‌محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تحقیق مؤسسه آل‌البیت(ع)، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
  • مفید، محمدبن‌محمد، الامالی، تحقیق حسین استادولی و علی‌اکبر غفاری، قم، کنگره جهانی شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
  • نسابه، عبیدلی، یحیی‌بن‌حسن، السیدة زینب و اخبار الزینبیات، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۱ق.
  • نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.

پیوند به بیرون

سیدعباس رضوی، حضرت زینب‌کبرا(س)، دانشنامه امام‌خمینی، ج۶، ص۸۲-۸۶.