موسوعة الامام‌الخمینی مجموعه کامل آثار نگارشی امام‌خمینی، عربی، فارسی، ۵۰ جلد.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| عنوان | موسوعة الامام‌الخمینی |
| نام‌های دیگر | مجموعه آثار امام‌خمینی |
| نویسنده | امام‌خمینی |
| سبک | موسوعه |
| زبان | فارسی و عربی |
| تعداد جلد | ۵۰ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی |
| محل نشر | تهران |
| تاریخ نشر | ۱۳۹۲ش |
| نوبت چاپ | چاپ اول |
موسوعه‌ها یا ساختاری دانشنامه‌ای دارند که به صورت موضوعی تدوین می‌شوند یا از کنار هم قرارگرفتن مجموعه آثار شخصی که تألیفات پرشماری در حوزه‌های مختلف دارد، شکل می‌گیرد.
امام‌خمینی ازجمله شخصیت‌های علمی برجسته‌ای است که افزون برداشتن کارنامه‌ای پربار در عرصه تدریس، کتاب‌های پرشمار و گوناگونی نوشته است.
یکسان چاپ‌نشدن کتاب‌های امام‌خمینی، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی را بر آن داشت با روش و نظمی یکسان همه تألیفات ایشان را آماده کرده، در اختیار عموم قرار دهد. از این‌رو «موسوعة الامام‌الخمینی» در پنجاه جلد آماده، تنظیم و منتشر شد. این مجموعه شامل کشف اسرار، دیوان امام‌خمینی و صحیفه امام در ۲۲ جلد نمی‌شود. البته استفتائات در ده جلد و حاشیه بر توضیح المسائل در این مجموعه، برای نخستین‌بار انتشار یافته‌اند.
کار بر روی تألیفات امام‌خمینی و آماده‌سازی آن در قالب موسوعة الامام‌الخمینی، از سال ۱۳۸۱ آغاز گردید و در سال ۱۳۹۲ این مجموعه به چاپ رسید.
چینش موسوعة الامام‌الخمینی، بر اساس دسته‌بندی متداول علوم اسلامی بوده و به این ترتیب است:
کتاب‌های اصولی: جلدهای اول تا هفتم.
کتاب‌های فقهی استدلالی: جلدهای هشتم تا بیست‌ویکم.
کتاب‌های فقهی فتوایی: جلدهای بیست‌ودو تا سی‌ویک.
استفتائات: جلدهای سی‌ودو تا چهل‌ویک.
کتاب‌های عرفانی و اخلاقی: جلدهای چهل‌ودو تا پنجاه،.
شماره صفر این مجموعه، مقدمه کل موسوعه است و جلدهای ۵۱ و ۵۲ به نمایه مجموعه اختصاص دارد.
معرفی اجمالی
«موسوعه»، اثر جامع، دایرةالمعارف، فرهنگ جامع و دانشنامه، تعریف شده است.[۱] بر همین اساس، در زبان عربی امروزی برابر نهاد دایرةالمعارف است. همچنین به کتاب‌هایی که انبوهی از مطالب گوناگون در حوزه‌های مختلف را در اختیار خواننده قرار می‌دهند، موسوعه گفته می‌شود. موسوعه‌ها یا ساختاری دانشنامه‌ای دارند که به صورت موضوعی تدوین می‌شوند یا از کنار هم قرارگرفتن مجموعه آثار شخصی که تألیفات پرشماری در حوزه‌های مختلف دارد، شکل می‌گیرد.[۲] موسوعه جرجی زیدان لبنانی و مصطفی عقاد مصری از کنار هم قرارگرفتن آثار پرشمار آنان به وجود آمده است؛ چنان‌که مجموعه آثار شیخ مفید و شیخ‌مرتضی انصاری نیز به همین شکل و با نام موسوعه از سوی کنگره بزرگداشت این دو عالم تدوین و منتشر شده‌اند.
امام‌خمینی ازجمله شخصیت‌های علمی برجسته‌ای است که افزون برداشتن کارنامه‌ای پربار در عرصه تدریس، کتاب‌های پرشمار و گوناگونی نوشته است. آثار امام‌خمینی در رشته‌های گوناگون علوم اسلامی، شامل عرفان، اخلاق، تفسیر، اصول فقه و فقه، طی سالیانی به شکل‌های مختلفی چاپ و نشر یافته‌اند. کشف اسرار نخستین کتاب از آثار قلمی ایشان است که در سال ۱۳۲۳ منتشر گردیده است و در دهه ۱۳۴۰، کتاب‌های فقه فتوایی و فقه استدلالی ایشان، به همت بعضی از شاگردان‌شان نشر یافته است. (ببینید: تدریس امام‌خمینی، تألیفات و آثار امام‌خمینی، و کشف اسرار)
در سال‌های نخست پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، شماری از کتاب‌های عرفانی و اخلاقی امام‌خمینی را برخی از شاگردان ایشان منتشر کرده‌اند. بخشی از این آثار نیز پس از درگذشت ایشان به دست سیداحمد خمینی بر اساس اختیاراتی که امام‌خمینی در سال ۱۳۶۷ به وی واگذار کرد[۳] منتشر شده است؛ برخی برای نخستین بار مانند مناهج الوصول الی علم الاصول و برخی بدون هر گونه شرح و توضیح اضافه، مانند آداب الصلاة و شرح حدیث جنود عقل و جهل. (ببینید: آداب الصلاة و شرح حدیث جنود عقل و جهل)
یکسان چاپ‌نشدن کتاب‌های امام‌خمینی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی را بر آن داشت با روش و نظمی یکسان همه تألیفات ایشان را آماده کرده، در اختیار عموم قرار دهد. از این‌رو پس از سال‌ها تلاش در بخش پژوهش و تحقیقات این مؤسسه در شعبه قم، موسوعة الامام‌الخمینی در پنجاه جلد آماده، تنظیم و منتشر شد. این مجموعه شامل کتاب‌های تألیفی امام‌خمینی به جز کشف اسرار و دیوان امام‌خمینی است؛ چنان‌که شامل مجموعه ۲۲ جلدی صحیفه امام نیز نمی‌شود. ده جلد از استفتائات چاپ‌شده در این مجموعه، برای نخستین بار انتشار یافته‌اند. حاشیه بر توضیح المسائل نیز آن‌گونه که در این مجموعه آمده برای نخستین بار انتشار یافته است. عنوان جلد بیستم این مجموعه، الرسالات الفقهیة و الاصولیه است که همان کتاب الرسائل العشره است و پیشتر چاپ شده است؛ درعین‌حال دو مطلب کوتاه برای نخستین بار ضمن آثار علمی امام‌خمینی آمده است: ۱. تعلیقة علی رسالة التقابل؛ ۲. ذبح حیوانات به وسیله دستگاه. اولی پیشتر در فصلنامه کلام اسلامی شماره‌های ۵۵ و ۵۶ و دومی در صحیفه امام[۴] منتشر شده بود. (ببینید: کشف اسرار و استفتائات)
کار بر روی تألیفات امام‌خمینی و آماده‌سازی آن در قالب موسوعة الامام‌الخمینی، از سال ۱۳۸۱ آغاز گردید و در سال ۱۳۹۲ این مجموعه به چاپ رسیده و در سال ۱۳۹۳ از آن رونمایی شد. برای انجام و به فرجام‌رسیدن این مجموعه، این کارها صورت گرفته است:
- بازخوانی متن و تصحیح و مقابله آن با نسخه‌های اصلی مؤلف یا مطمئن‌ترین نسخه چاپ‌شده؛
- تکمیل استخراج مصادر و مآخذ و اقوال و یکدست‌کردن آنها و تکمیل عناوین اصلی و فرعی؛
- آماده‌کردن فهرست‌های فنی هر مجلد؛
- ویرایش علمی و فنی با رعایت قواعد ویرایشی؛
- نگارش مقدمه برای هر کتاب. چینش موسوعة الامام‌الخمینی، بر اساس دسته‌بندی متداول علوم اسلامی و نوعی توافق در جلسات تصمیم‌گیری بوده و به این ترتیب آمده است: کتاب‌های اصولی، کتاب‌های فقه استدلالی، کتاب‌های فقه فتوایی، کتاب‌های عرفانی ـ اخلاقی.
- کتاب‌های اصولی: جلدهای اول تا هفتم این مجموعه، شامل این کتاب‌ها است: جلد اول و دوم: مناهج الوصول الی علم الاصول و الطلب و الاراده؛ جلد سوم و چهارم: انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایه، بدائع الدرر فی قاعدة نفی الضرر؛ جلد پنجم: الاستصحاب؛ جلد ششم: التعادل و الترجیح و الاجتهاد و التقلید؛ جلد هفتم: لمحات الاصول؛
- کتاب‌های فقهی استدلالی: جلدهای هشتم تا بیست‌ویکم این مجموعه شامل این کتاب‌ها است: کتاب الطهاره: جلد ۸–۱۱؛ الخلل فی الصلاة: جلد ۱۲؛ المکاسب المحرمه: جلد ۱۳–۱۴؛ کتاب البیع: جلد ۱۵–۱۹؛ الرسالات الفقهیة و الاصولیه: جلد ۲۰؛ ولایت فقیه (حکومت اسلامی): جلد ۲۱؛
- کتاب‌های فقهی فتوایی: جلدهای بیست‌ودو تا سی‌ویک این مجموعه شامل این کتاب‌ها است: تحریر الوسیله: ۲۲–۲۳؛ العروة الوثقی مع تعالیق الامام‌الخمینی: ۲۴–۲۵؛ وسیلة النجاة مع تعالیق الامام‌الخمینی: ۲۶–۲۷؛ رساله نجاة العباد، حاشیه بر رساله ارث ملاهاشم: ۲۸؛ رساله توضیح المسائل: ۲۹؛ حاشیه بر توضیح المسائل: ۳۰؛ مناسک حج (فارسی و عربی): ۳۱؛
- استفتائات: جلدهای سی‌ودو تا چهل‌ویک این مجموعه شامل ده جلد استفتائات است؛
- کتاب‌های عرفانی و اخلاقی: جلدهای چهل‌ودو تا پنجاه این مجموعه شامل این کتاب‌ها است: شرح دعاء السحر: ۴۲؛ التعلیقة علی الفوائد الرضویه: ۴۳؛ مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایه: ۴۴؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الانس: ۴۵؛ سرّ الصلاة (معراج السالکین و صلاة العارفین): ۴۶؛ آداب الصلاة (آداب نماز): ۴۷؛ شرح چهل حدیث (اربعین حدیث): ۴۸؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل: ۴۹؛ تفسیر سوره حمد، جهاد اکبر، نامه‌های عرفانی: ۵۰.
شماره صفر این مجموعه، مقدمه کل موسوعه است؛ چنان‌که جلدهای ۵۱ و ۵۲ به نمایه مجموعه اختصاص دارد. این مجموعه پس از نخستین چاپ در سال ۱۳۹۲ در بهار ۱۳۹۳ در همایش چشمه آفتاب؛ بزرگداشت پدر امام‌خمینی، شهید سیدمصطفی موسوی مجتهد کمره، در شهر خمین رونمایی شد.
پانویس
منابع
- آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی، تهران، نشر نی، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- رودگر، قنبرعلی، رواج موسوعه‌نویسی در عصر ممالیک، مجله معارف، شماره ۶۶، ۱۳۸۵ش.
پیوند به بیرون
- محمدکاظم تقوی، موسوعة الامام‌الخمینی، دانشنامه امام‌خمینی، ج۹، ص۵۸۶–۵۸۸.