استفتائات (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| عنوان | استفتائات |
| نام‌های دیگر | استفتائات امام‌خمینی |
| نویسنده | امام‌خمینی |
| موضوع | فتواهای شیعه - رساله عملیه - پرسش‌ها و پاسخ‌ها فقهی |
| زبان | فارسی |
| به کوشش | موسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی(ره) |
| تعداد جلد | 10 |
| اطلاعات نشر | |
| محل نشر | تهران - ایران |
| تاریخ نشر | ۱۳۹۲ش |
استفتائات، پرسش‌های فقهی در موضوعات گوناگون و پاسخ‌های امام‌خمینی.
«استفتاء» به معنای درخواست فتوا از فقیه، می‌باشد. امام‌خمینی همانند دیگر مراجع تقلید به استفتائات مقلدان، پاسخ داده است. ایشان در سال‌های نخست مرجعیت، شخصاً به استفتائات پاسخ می‌داد، اما با افزایش شمار استفتائات، به پیشنهاد شاگردان و موافقت ایشان «هیئت استفتائات» در نجف اشرف تشکیل شد و گروهی از شاگردان، وظیفه پاسخگویی به استفتائات را بر اساس مبانی و فتاوای امام‌خمینی برعهده گرفتند. استفتائات برجای‌مانده یا به قلم امام‌خمینی است و یا هیئت استفتا، در عین حال تمامی پاسخ‌ها به دست خود ایشان مهر شده است.
برخی استفتائات، نخست به صورت ضمیمه توضیح‌المسائل امام‌خمینی به چاپ رسیده است. گزیده‌ای از آنها نیز به صورت موضوعی و مستقل یا همراه با فتاوای دیگر منتشر شده است. بخشی از این آثار، عبارت‌اند از: احکام معلولین و مجروحین، مجموعه‌ای از فتاوای جدید امام‌خمینی، سیصد و هشتاد استفتاء جدید از امام امت، احکام جبهه و استفتائات رزمندگان.
دفتر انتشارات اسلامی، نیز مجموعه‌ای از استفتائات امام‌خمینی را در سه جلد منتشر کرده است. همچنین مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی همه اسناد موجود استفتائات را در سال ۱۳۹۲ و در ده جلد تدوین کرده و در «موسوعة الامام‌الخمینی» از جلد ۳۲ تا ۴۱ منتشر کرده است. این مجموعه، فراهم‌آمده از ۱۱۲۱۸ سند موجود در دفتر امام‌خمینی است که بیشتر آنها مربوط به پس از پیروزی انقلاب است.
مقدمه
«استفتاء» به معنای درخواست فتوا از فقیه، [۱] سنتی دیرینه در عرصه فقاهت و مرجعیت بوده است. عموم شیعیان، از قرن‌های نخست، مسائل جدید و مورد ابتلا را از علما و فقها سؤال می‌کرده‌اند. رسائلی با عنوان‌های جوابات المسائل الوارده از شیخ صدوق (م۳۸۱ق/ ۳۷۰ش) و جوابات اهل الموصل و المسائل السرویّه از شیخ مفید (م۴۱۳ق/ ۴۰۱ش) در این موضوع نوشته شدهاند؛ چنان‌که جامع الشتات میرزای قمی (م۱۲۳۱ق/ ۱۱۹۵ش) نیز از آثار معروف این عرصه است.
تاریخچه و چاپ‌ها
امام‌خمینی همانند دیگر مراجع تقلید پیشین و معاصر خود، از آغاز مرجعیت تا زمان رحلت، به استفتائات مقلدان، از قشرها و طبقات مختلف مردم ایران و سایر کشورها، پاسخ داده است. ایشان در سال‌های نخست مرجعیت، خود شخصاً به استفتائات پاسخ می‌داد، اما پس از رحلت سیدمحسن حکیم در سال ۱۳۹۰ق/ ۱۳۴۹ش و افزایش شمار استفتائات، به پیشنهاد بعضی از یاران و شاگردان و موافقت ایشان «هیئت استفتائات» در نجف اشرف تشکیل شد و سیدعباس خاتم یزدی، سیدجعفر کریمی، حسین راستی کاشانی و محمدحسن قدیری وظیفه پاسخگویی به پرسش‌های رسیده را بر اساس مبانی و فتاوای امام‌خمینی برعهده گرفتند. پاسخ‌ها پس از ملاحظه، تصحیح و تایید امام‌خمینی، به دست ایشان مُهر می‌شد، سپس برای سؤال‌کنندگان فرستاده می‌شد.[۲]
از آنجاکه در آغاز مرجعیت امام‌خمینی، رونوشت یا آماری از استفتائات تهیه نشده است، شمار دقیق آنها مشخص نیست. از استفتائات انجام‌شده در سال‌های اقامت امام‌خمینی در نجف اشرف-در مقطع تشکیل هیئت استفتاء-تنها پیش‌نویس جواب که امام‌خمینی آن را ملاحظه و اصلاح کرده است، موجود می‌باشد که سیدجعفر کریمی از آنها نگهداری کرده است. از مجموع بیش از پانصد سند که حاوی یک یا چند پرسش است، نزدیک به دو هزار پاسخ ارسالی موجود است. در موارد پرشماری از این پاسخ‌ها، ملاحظه امام‌خمینی و تصحیح و تکمیل مواردی از آنها به چشم می‌خورد. نسخه‌ای از این مجموعه در کتابخانه تخصصی امام‌خمینی و انقلاب اسلامی قم، موجود است. استفتائات برجای‌مانده یا به قلم ایشان است و یا هیئت استفتا؛ در عین حال تمامی پاسخ‌ها به دست خود ایشان مهر شده است.[۳] در سال‌های نخست پیروزی انقلاب اسلامی نیز استفتائات به صورت منظم و کامل ثبت و ضبط نشده است؛ اما از سال ۱۳۶۰ بایگانی بزرگی از پرسش‌های شرعی و پاسخ آنها فراهم آمده است.[۴]
برخی استفتائات، نخست به صورت ضمیمه توضیح المسائل امام‌خمینی به چاپ رسیده است. رساله توضیح المسائل چاپ مرکز پژوهش‌های علوم اسلامی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی از آن جمله‌اند.[۵] گزیده‌ای از آنها نیز به صورت موضوعی به دست افراد مختلف جمع‌آوری و به صورت مستقل یا همراه با فتاوای دیگر منتشر شده است. بخشی از این آثار، عبارت‌اند از:
احکام معلولین و مجروحین، [۶] مجموعه‌ای از فتاوای جدید امام‌خمینی، [۷] استفتائات از حضرت امام‌خمینی، [۸] سیصد و هشتاد استفتاء جدید از امام امت، [۹] و مناسک حج امام‌خمینی به همراه استفتائات مربوطه، [۱۰] احکام جبهه، [۱۱] ره‌توشه حج، [۱۲] رساله آموزشی، [۱۳] فتاوای امام‌خمینی در رابطه با جانبازان انقلاب اسلامی، [۱۴] احکام روزه، [۱۵] مناسک حج همراه با استفتائات، [۱۶] احکام بانوان و مادران، [۱۷] احکام ازدواج، طبق فتاوا و نظریات حضرت امام‌خمینی، [۱۸] مناسک حج امام‌خمینی به همراه استفتائات مربوطه، [۱۹] تازه‌های احکام، مشتمل بر پرسش‌ها و پاسخ‌های فقهی، [۲۰] استفتائات رزمندگان، [۲۱] احکام تقلید و اجتهاد، مطابق با فتاوا و نظریات حضرت امام‌خمینی، [۲۲] استفتائات اختصاصی بانوان مطابق با فتاوا و نظرات حضرت امام‌خمینی، [۲۳] احکام روابط زن و شوهر و مسائل اجتماعی آنان، [۲۴] مناسک حج مطابق با فتاوای حضرت آیت‌الله العظمی امام‌خمینی، با حواشی مراجع معظم تقلید[۲۵] کتابی که پیش از این بارها چاپ شده بود-احکام خانواده، مطابق با فتاوای حضرت امام‌خمینی، [۲۶] آموزش فقه، [۲۷] بر کرانه فقه، استفتائات جدید پیرامون روزه و تقلید، [۲۸] مجموعه‌ای نو و جامع در احکام بانوان، [۲۹] ره‌توشه سفر، احکام شرعی ویژه مسافران خارج از کشور.[۳۰]
دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم نیز مجموعه‌ای از استفتائات امام‌خمینی را در سه جلد منتشر کرده است؛ جلد اول دربردارنده ۱۵۹۴ استفتاء است و در زمان حیات امام‌خمینی منتشر شده، ولی جلد دوم با ۱۲۴۳ استفتاء و جلد سوم با ۱۵۲۷ استفتاء پس از درگذشت ایشان در دو مرحله انتشار یافته است. ناشر در مقدمه جلد اول که در سال ۱۳۶۶ انتشار یافته، تاریخ استفتائات منتشرشده را سال‌های ۱۳۶۰-۱۳۶۲ و هم‌زمان با سال‌های آغازین پس از پیروزی انقلاب اسلامی و فضای انقلابی-مذهبی آن زمان معرفی می‌کند.[۳۱]
استفتائات ده جلدی
مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی همه اسناد موجود استفتائات را در سال ۱۳۹۲ و در ده جلد تدوین کرده و در مجموعه آثار امام‌خمینی با عنوان «موسوعة الامام‌الخمینی» از جلد ۳۲ تا ۴۱ منتشر کرده است. این مجموعه، فراهم‌آمده از ۱۱۲۱۸ سند موجود در دفتر امام‌خمینی است که بیشتر آنها مربوط به پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران است. در این مجموعه تلاش شده چینش استفتائات بر اساس ابواب و مسائل تحریر الوسیله باشد؛ همچنین بر عناوین امام‌خمینی، تحریر الوسیله، عناوین دیگری برای گویایی بیشتر به آن اضافه شده است. اما استفتائاتی که ذیل ابواب تحریر الوسیله قرار نگرفته‌اند، در بخش پایانی جلد دهم، با عناوینی مناسب و به صورت ضمیمه آورده شدهاند. ۱۳۸ استفتاء در مجموعه سه جلدی جامعه مدرسین وجود دارد که اسناد آنها در بایگانی دفتر امام‌خمینی یافت نشده‌اند؛ از این‌رو در مجموعه ده جلدی با علامت ستاره مشخص شدهاند. تمامی استفتائات موجود در صحیفه امام نیز در این مجموعه آمدهاند؛ همچنین استفتائاتی که از افراد حقیقی به دست آمدهاند، به آنها افزوده شدهاند. در این مجموعه، با رعایت اصل امانتداری، پرسش‌ها و پاسخ‌های امام‌خمینی تنها ویرایش صوری و اطلاعات شخصی افراد نیز از پرسش‌ها حذف شدهاند؛ هرچند اطلاعات افراد معروفی مانند سیدموسی شبیری زنجانی، سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، یوسف صانعی و مسئولان نهادهای حکومتی آمده است.
تمامی استفتائات این مجموعه نیز، یا به قلم امام‌خمینی است یا هیئت استفتاء؛ با این همه تمامی پاسخ‌ها به دست شخص امام‌خمینی مهر شدهاند. با وجود آگاهی کافی اعضای هیئت استفتاء از مبانی و آرای امام‌خمینی، در این مجموعه، آن دسته از استفتائاتی که به دست این هیئت مُهر شدهاند، نیامده است. مؤسسه در نظر دارد این بخش را که تقریباً سه هزار استفتاء و دو جلد خواهد بود، به صورت جداگانه و مستقل منتشر کند. (ببینید: موسوعة الامام‌الخمینی)
پانویس
- ↑ دهخدا، لغتنامه دهخدا، ۲/۱۸۳۷.
- ↑ کریمی، بایگانی مؤسسه.
- ↑ بایگانی مؤسسه.
- ↑ بایگانی مؤسسه.
- ↑ متین، آشنایی با دفتر مؤسسه، ۲۹۸؛ انصاری، حدیث بیداری، ۲۳۵.
- ↑ حسین مهاجر، انجمن شهید سیدمحسن مهاجر، بی‌جا، ۱۳۶۰، ۷۶ صفحه.
- ↑ م. انصاری، تهران، حقایق، ۱۳۶۱، ۹۳ صفحه.
- ↑ پاسدار اسلام، ۱۳۶۱ و ۱۳۶۲.
- ↑ ع. ق، قم، مؤسسه نشر فرهنگ اهل بیت(ع)، ۱۴۰۴ق، ۱۰۰ صفحه.
- ↑ انتشارات پاسدار اسلام، چاپ ۲، ۱۴۰۴ق.
- ↑ علی‌محمد اسدی، مرکز بررسی و تحقیقات عقیدتی سپاه پاسداران، ۱۳۶۲، ۲۵۵ صفحه.
- ↑ علی‌محمد اسدی، قم، جهان‌آرا، ۱۳۶۲، ۱۰۰ صفحه.
- ↑ رضا قربانیان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۳، ۱۱۶ صفحه.
- ↑ سیدمحمد جزائری و سیدحمید علم‌الهدی، تهران، رجاء، ۱۳۶۴، ۲۰۷ صفحه.
- ↑ عبدالرحیم موگهی، قم، نمایشگاه و نشر کتاب، ۱۴۱۱ق، ۱۷۶ صفحه.
- ↑ امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۷۰.
- ↑ عبدالرحیم موگهی، قم، شفق، ۱۳۷۰، ۲۴۰ صفحه.
- ↑ عبدالرحیم موگهی، قم، شفق، ۱۳۷۰، ۱۹۶ صفحه.
- ↑ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ ۱، ۱۳۷۰.
- ↑ محمدحسن موحدی ساوجی، قم، مرکز نشر علوم دانشگاهی و معارف اسلامی فاضل، ۱۳۷۳، ۲۴۳ صفحه.
- ↑ علی شیرازی، کرمان، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی کرمان و لشکر ۴۱ ثارالله، ۱۳۷۶، ۸۴ صفحه.
- ↑ عبدالرحیم موگهی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۷۶، ۲۳۴ صفحه.
- ↑ حسین متقی، قم، زائر، ۱۳۷۸، ۶۳ صفحه.
- ↑ سیدحجت موسوی خویی، قم، مؤلف، ۱۳۷۸، ۱۷۲ صفحه.
- ↑ حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، قم، مشعر، ۱۳۷۸، ۵۴۳ صفحه.
- ↑ عبدالرحیم موگهی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۷۹، ۳۵۹ صفحه.
- ↑ محمدحسین فلاح‌زاده، قم، دفتر نشر الهادی، ۱۳۷۹، ۴۴۶ صفحه.
- ↑ سیدحجت موسوی خویی، قم، بخشایش، ۱۳۷۹، ۲۴۰ صفحه.
- ↑ احمد دانایی، قم، سعید نوین، ۱۳۸۰، ۱۷۶ صفحه.
- ↑ محمد انجم شعاع، قم، مؤسسه فرهنگی خادم‌الرضا(ع)، ۱۳۸۰، ۲۰۲ صفحه.
- ↑ امام‌خمینی، استفتائات، ۱/۳-۴.
منابع
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، استفتائات، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۲ش.
- انصاری، حمید، حدیث بیداری، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ بیستم، ۱۳۸۰ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامه دهخدا، لغتنامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
- سیدجعفر کریمی، گفت‌وگوی حضوری، مؤسسه تنظیم...، پرونده علمی.
- متین، مجله، آشنایی با دفتر مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی در قم، شماره ۲، ۱۳۷۸ش.
پیوند به بیرون
- حسینعلی رحمتی، مقاله «استفتائات»، دانشنامه امام‌خمینی، ج۱، ص۶۸۰-۶۸۲.