سیدعلیاکبر ابوترابی‌فرد، از شاگردان درس خارج فقه امام‌خمینی.
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | سیدعلیاکبر ابوترابی‌فرد |
| تاریخ تولد | آبان ۱۳۱۸ش |
| زادگاه | قزوین |
| اطلاعات علمی | |
خاندان
سیدعلیاکبر ابوترابی‌فرد در آبان ۱۳۱۸ش در خانواده‌ای با پیشینه درخشان علمی در شهر قزوین به دنیا آمد.[۱] نام خانوادگی او ابتدا علوی ابوترابی بود و سپس به ابوترابی‌فرد تغییر داد.[۲] پدرش سیدعباس ابوترابی‌فرد از روحانیان شاخص قزوین و از شاگردان درس فلسفه امام‌خمینی بود و پدربزرگش سیدابوتراب معروف به مجتهد از روحانیان برجسته و شاخص و از مراجع تقلید صاحب رساله در قزوین بود که پس از سال‌ها تحصیل در حوزه علمیه نجف و نزد استادانی چون آیات سیدابوالحسن اصفهانی، میرزا محمدحسین نائینی و آقا ضیاءالدین عراقی، به دستور آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی به زادگاهش بازگشته بود و به فعالیت‌های دینی در آن سامان می‌پرداخت.[۳]
تحصیل
سیدعلیاکبر ابوترابی تا سال پنجم ابتدایی در مدارس قم تحصیل کرد. آنگاه به قزوین رفت و دوره ابتدایی را در مدرسه مسعود آن شهر به پایان رساند. پس از پایان دوره ابتدایی بار دیگر به قم بازگشت و وارد دبیرستان دین دانش (به مدیریت سیدمحمد حسینی بهشتی) شد و تحصیلات متوسطه را در آنجا پی گرفت. ازجمله دبیران او در آنجا سیدمحمد حسینی بهشتی و محمد مفتح همدانی بودند. او پس از پایان سیکل اول متوسطه، وارد دبیرستان حکیم نظامی قم شد و پس از یکسال تحصیل در آن دبیرستان با تشویق برخی از دوستانش به دبیرستان نیروی هوایی یا آموزشگاه خلبانی در قم رفت و دیپلم متوسطه خود را از همان‌جا اخذ کرد. پس از پایان دوره متوسطه مدتی وارد دانشکده خلبانی شد، ولی به سبب جو حاکم بر آنجا و همچنین عدم رضایت پدرش، از تحصیل در رشته خلبانی انصراف داد و به قم بازگشت.[۴] آنگاه تصمیم گرفت برای ادامه تحصیل راهی آلمان شود.[۵] اما پیشنهاد پدرش برای ورود به حوزه علمیه و تحصیل دروس حوزوی باعث شد از عزیمت به آلمان منصرف و راهی مشهد شود. ابوترابی‌فرد در آنجا ابتدا در درس علی‌اکبر الهی خراسانی شرکت کرد و ادبیات را نزد او آموخت. ادبیات را هم پیش محمدتقی ادیب نیشابوری خواند. شرح لمعه را هم نزد سیداحمد مدرس یزدی فراگرفت. هم‌زمان در جلسات درس اخلاق و معارف حاج شیخ مجتبی قزوینی شرکت می‌کرد.[۶] پس از دو سال تحصیل در مدرسه نواب مشهد، راهی قم شد و بقیه لمعه را در مدرسه حجتیه نزد شیخ علی‌پناه اشتهاردی آموخت. آنگاه در درس مکاسب اشتهاردی حضور یافت. مقداری از مکاسب و همچنین کتاب رسایل را نزد عالمی به نام حاج سیدعلی لنگرودی آموخت. سپس پای درس کفایه‌الاصول میرزا علی‌اکبر مشکینی نشست. آنگاه از درس کفایه‌الاصول شیخ حسین وحید خراسانی بهره‌مند شد که آن درس با عزیمت وحید خراسانی به نجف ناتمام ماند.[۷]
فعالیت سیاسی
سیدعلیاکبر ابوترابی در آن سال‌ها به فعالیت‌های سیاسی نیز می‌پرداخت. او که متأثر از فضای سیاسی وقت و فعالیت‌های جمعیت فدائیان اسلام بود، به آن تشکل سیاسی گرایش داشت. با آغاز نهضت امام‌خمینی وارد فعالیت‌های سیاسی علیه حکومت پهلوی شد.[۸] و در سوم بهمن ۱۳۴۱، در راهپیمایی مردم قم علیه سفر محمدرضاشاه به آن شهر در جریان رفراندوم موسوم به انقلاب سفید حضور داشت. ازجمله شعارهایی که در آن راهپیمایی سر داده می‌شد شعار «ما تابع قرآنیم و رفراندوم نمی‌خواهیم» بود. در آن روز طاق نصرتی که برای استقبال از محمدرضاشاه برپا شده بود ویران شد.[۹] در همان زمان در جلساتی که در منزل امام‌خمینی تشکیل می‌شد شرکت می‌کرد. همچنین در سخنرانی‌های ایشان در مسجد اعظم قم حضور می‌یافت.[۱۰] او در روز دوم فروردین ۱۳۴۲ش در مدرسه فیضیه قم حضور داشت و شاهد حمله مأموران حکومت پهلوی به طلاب علوم حوزوی بود. وی برای در امان ماندن از دست مأموران حکومت پهلوی در یکی از حجره‌های طبقه دوم مدرسه فیضیه پنهان شد.[۱۱] ابوترابی‌فرد در روز ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ش در قم حضور داشت و در تظاهرات طلاب علوم حوزوی در اعتراض به دستگیری خمینی شرکت کرد و شاهد حمله و هجوم مأموران حکومت پهلوی و اجتماع اعتراضی مردم قم بود.[۱۲] در فروردین ۱۳۴۳ و پس از بازگشت امام‌خمینی از حبس و حصر به قم، در سخنرانی ایشان حضور یافت.[۱۳] او در آخرین روزهای تابستان ۱۳۴۴ش تصمیم گرفت برای تحصیل به نجف اشرف عزیمت کند؛ وی با کمک شیخ سلمان خاقانی از علمای خرمشهر به‌صورت غیرقانونی به عراق رفت و در مدرسه قزوینی‌ها در نجف اشرف مقیم شد. در روز تبعید امام‌خمینی از ترکیه به عراق، در مراسم استقبال از ایشان حضور داشت.[۱۴] پس از مدتی حضور در مدرسه قزوینی‌ها به مدرسه خلیلی منتقل شد و در همان‌جا کفایه‌الاصول را نزد میرزا علی آقا غروی تبریزی به پایان رساند. مدتی هم در درس شیخ محمدعلی علمی حضور یافت و از درس فقه و اصول او بهره برد. هم‌زمان در درس اخلاق او هم شرکت می‌کرد. از سال ۱۳۴۵ش در درس خارج فقه و اصول وحید خراسانی هم حضور یافت و از هم‌دوره‌های او می‌توان به اسماعیل فردوسی‌پور، شیخ احمد قوچانی، شیخ محمد حکیمی و علی کرباسی اشاره کرد. رابطه سیدعلیاکبر ابوترابی با حسین وحید خراسانی فراتر از رابطه استاد و شاگردی بود و زمانی که وحید خراسانی در سال ۱۳۴۹ش برای تبلیغ در کویت به سر می‌برد، به دستور استادش در خانه ایشان مستقر شد. علی‌اکبر ابوترابی‌فرد در کنار حضور در درس خارج فقه و اصول وحید خراسانی در درس خارج فقه امام‌خمینی که در مسجد شیخ انصاری به معروف مسجد ترک‌ها تشکیل می‌شد شرکت می‌کرد. او در خاطراتش از حضور دو ساله در آن درس سخن گفته است. وی در درس ولایت‌فقیه امام‌خمینی هم حضور می‌یافت، بنابراین می‌توان احتمال داد که در سال‌های ۱۳۴۷-۱۳۴۹ش در درس خارج فقه (بیع مکاسب) ایشان حاضر می‌شده است. هم‌زمان با تحصیل در حوزه علمیه نجف، از سال ۱۳۴۸ش به تحصیل در دانشکده فقه بغداد (کلیه الفقه) وابسته به دانشگاه الازهر پرداخت. در کنار آن در حوزه علمیه نجف اشرف هم تدریس می‌کرد.[۱۵]
سیدعلیاکبر ابوترابی‌فرد در خرداد ۱۳۴۹ش به کشور بازگشت و توسط سیدمصطفی خمینی مأمور شد اعلامیه‌ای را به تهران برساند.[۱۶] اما هنگام ورود به کشور در مرز خسروی چمدان او مورد بازرسی قرار گرفت و تعداد ۱۲۵۴ برگ اعلامیه امام‌خمینی با عنوان «پاسخ به محصلین علوم اسلامی» از او کشف شد. به همین علت دستگیر شد.[۱۷] و مورد بازجویی قرار گرفت.[۱۸] وی ابتدا به کرمانشاه منتقل و پس از آن به تهران اعزام شد.[۱۹] در زندان قصر و سپس زندان قزل‌قلعه زندانی شد.[۲۰] او پس از محاکمه در نهایت به شش ماه حبس تعلیقی محکوم گردید.[۲۱] در ۱۷ بهمن ۱۳۴۹a از زندان آزاد شد.[۲۲] پس از آزادی، در نامه به اداره دادرسی ارتش، خواستار مراجعت به نجف اشرف شد. این درخواست پس از یک ماه و نیم پیگیری بی‌نتیجه ماند و در نهایت ممنوع‌الخروج از کشور شد و با مسافرت او به عراق مخالفت شد. به همین علت در قم ماند و به فعالیت در آن شهر ادامه داد.[۲۳]
سیدعلیاکبر ابوترابی‌فرد در همان سال ورود به ایران با سیدعلی اندرزگو آشنا شد. این آشنایی به‌تدریج به دوستی تبدیل شد و بر اساس گزارش‌ها در ۱۲ اسفند ۱۳۵۱ش مناسبات صمیمانه‌ای با یکدیگر داشتند.[۲۴] این مناسبات باعث شد تا ابوترابی‌فرد در ۱۶ اسفند ۱۳۵۱ش توسط ساواک دستگیر و روانه تهران شود. موقعیت سیاسی و همه فعالیت‌های اندرزگو به‌عنوان یک مبارز مسلمان که مشی مسلحانه نیز داشت باعث شد تا ساواک با حساسیت بیشتری به بازجویی از سیدعلیاکبر ابوترابی بپردازد.[۲۵] پس از فرار اندرزگو از ایران و دستگیری سیدعلیاکبر ابوترابی، رابطه آنها برای مدت چند ماه قطع شد، ولی از تیر ۱۳۵۳ش دوره جدیدی از فعالیت‌های ابوترابی و اندرزگو آغاز شد.[۲۶] ابوترابی‌فرد پس از آزادی تحت نظر مأموران ساواک قرار داشت و در جریان برگزاری جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی، ساواک خواستار مراقبت از بعضی از مخالفان که از آنان به‌عنوان عناصر افراطی نام می‌برد شد و سیدعلیاکبر ابوترابی‌فرد یکی از آنان بود.[۲۷] بر اساس گزارش‌های ساواک، او در آن زمان نیز با سیدعلی اندرزگو که با نام مستعار شیخ عباس تهران فعالیت می‌کرد همکاری داشت.[۲۸] ساواک با اشاره به ارتباط او با شیخ عباس تهرانی خواستار مراقبت از رفتار و فعالیت‌های ابوترابی شد.[۲۹] بر اساس گزارش ساواک او در ۲۵ اردیبهشت ۱۳۵۲ش در مجلس ترحیمی که در حسینیه حضرتی واقع در شاهزاده حسین قزوین برگزار شده بود، به انتقاد از حکومت پهلوی پرداخت.[۳۰] در سال ۱۳۵۲ش با سفر به بعضی از شهرها، با روحانیان تبعیدی دیدار کرد که از آن جمله می‌توان به دیدار با میرزا علی‌اکبر مشکینی در ماهان کرمان، سیدعلی خامنه‌ای در ایرانشهر، سیداسدالله مدنی در نورآباد ممسنی.[۳۱] محمدجعفری گیلانی در نیریز فارس و عبدالمجید مولانا در تفت یزد اشاره کرد.[۳۲]
در آن سال‌ها (۱۳۴۹-۱۳۵۲ش) همواره بین شهرهای تهران، قم و قزوین در تردد بود و ساواک او را در ردیف عناصر افراطی می‌دانست و به همین علت او را تحت نظر قرار می‌داد. در همان زمان تحصیلات خود را در قم پی گرفت و در درس خارج فقه آیت‌الله سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی شرکت کرد. مدت کوتاهی هم در درس آیت‌الله سیدمحمد روحانی حضور یافت. هم‌زمان به تدریس شرح لمعه و رسایل در حوزه علمیه قم می‌پرداخت. در همان ایام در موسم تبلیغ از طرف سیدمهدی یثربی کاشانی برای تبلیغ به روستاهای اطراف کاشان رفت. مدتی هم در شهر فسا در استان فارس و همچنین شهرهای قم و قزوین به سخنرانی و تبلیغ می‌پرداخت.[۳۳] هم‌زمان به همکاری با سیدعلی اندرزگو ادامه می‌داد. یکی از همکاری‌های ابوترابی با سیدعلی اندرزگو تهیه جزوه‌ای با عنوان توحید بود. اندرزگو آن جزوه را در اختیار اعضای سازمان مجاهدین خلق قرار داد.[۳۴] پس از تغییر مواضع ایدئولوژیک سازمان مجاهدین خلق، ارتباط خود را با آنان قطع کرد.[۳۵] ولی به فعالیت‌های سیاسی خود ادامه داد. این فعالیت‌ها باعث شد تا ابوترابی تحت تعقیب مأموران حکومت پهلوی قرار گیرد. به همین علت مدتی به زاهدان رفت و در حوزه علمیه آنجا که زیر نظر شیخ محمد کفعمی اداره می‌شد با مجاهدان پاکستان ارتباط گرفت تا مقدمات خروجش از کشور را فراهم کنند. سپس با کمک آنان ابتدا به پاکستان رفت و سپس راهی لبنان شد و در آنجا با فعالان سیاسی ایرانی ارتباط برقرار کرد.[۳۶]
سیدعلیاکبر ابوترابی پس از مدتی به کشور بازگشت و در پی دستگیری پدرش در مرداد ۱۳۵۷ش، به قزوین رفت، ولی از پذیرش منبر پدرش خودداری کرد. ساواک در گزارشی اعلام کرد که رفتار او در قزوین تحت کنترل است.[۳۷] در دی ۱۳۵۷ش به همکاری با کمیته استقبال از امام‌خمینی پرداخت.[۳۸] در بخش تبلیغات آن کمیته همکاری می‌کرد.[۳۹]
فعالیت‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی حفاظت از مجموعه کاخ سعدآباد را بر عهده گرفت که به احتمال زیاد امام‌خمینی او را به آن سمت منصوب کرده بود تا از اسناد و مدارک در آنجا وجود داشت حفاظت کند. او پس از مدتی به قزوین بازگشت و به عضویت هیئت علمیه قزوین از تشکل‌های روحانی باسابقه در قزوین درآمد. آنگاه در کمیته انقلاب اسلامی قزوین عضویت یافت و مسئولیت آن کمیته را بر عهده گرفت. او تا بهار ۱۳۵۸ش مسئولیت آن کمیته را بر عهده داشت و سپس برای پیشگیری از اختلافات درون کمیته انقلاب اسلامی و برای حفظ انسجام آن، از آن مسئولیت کناره گرفت. مدتی هم به همکاری با کمیته امداد امام‌خمینی پرداخت.[۴۰]
او در نخستین دوره انتخابات شورای شهر در مهر ۱۳۵۸ش از سوی مردم قزوین به نمایندگی برگزیده شد و به ریاست شورای شهر قزوین انتخاب شد.[۴۱] وی در مقام رئیس شورای شهر قزوین در سامان‌بخشی به امور شهری نقش فعالی داشت. هم‌زمان به اقامه نماز جماعت در مسجدالنبی قزوین که روزگاری محراب پدربزرگش سیدابوتراب مجتهد بود می‌پرداخت.[۴۲]
اسارت توسط رژیم بعث
ابوترابی‌فرد با آغاز جنگ تحمیلی در جبهه‌های جنگ حضور یافت.[۴۳] با مصطفی چمران در ستاد جنگ‌های نامنظم همکاری می‌کرد.[۴۴] در بسیاری از عملیات شناسایی شرکت می‌کرد. او در ۲۶ آذر ۱۳۵۹ش در جبهه‌های جنوب ناپدید شد و هیچ خبر مشخصی مبنی بر شهادت او وجود نداشت، ولی گمان همگان بر این بود که او به شهادت رسیده است.[۴۵] مردم قزوین با اطلاع از خبر شهادت او بازارها را تعطیل کردند.[۴۶] مراسم یادبود او در چهارم دی ۱۳۵۹ش از سوی هیئت‌علمیه قزوین و جامعه روحانیت آن شهر در مسجدالنبی برگزار شد. امام‌خمینی در دیدار با سیدعباس ابوترابی و اعضای خانواده سیدعلیاکبر ابوترابی‌فرد گفت: «در حقیقت من فرزند خودم را از دست دادم و در این ماجرا من عزادار هستم».[۴۷] در اسفند ۱۳۵۹ش بود که خبر اسارت سیدعلیاکبر ابوترابی بر سر زبان‌ها افتاد. او در همان زمان در استخبارات عراق شکنجه می‌شد. پس از آن نامه‌نگاری با صلیب سرخ برای شناسایی او آغاز شد و در نهایت مشخص گردید که وی در سلول‌های استخبارات حزب بعث زندانی شده است.[۴۸]
نام سیدعلیاکبر ابوترابی در ۳۰ مهر ۱۳۶۰ش در فهرست اسرای صلیب سرخ ثبت شد و تا اوایل آذر همان سال در زندان وزارت دفاع و دیگر زندان‌های بغداد بود و سپس به اردوگاه الانبار منتقل شد.[۴۹] آنگاه به موصل انتقال یافت و در اردوگاه موصل یک موسوم به اردوگاه قدیم زندانی گردید.[۵۰] او برای اسرا راهنمای کاملی بود و علاوه بر آن، سربازان و نظامیان عراقی هم از او تمجید می‌کردند.[۵۱] این ویژگی‌ها و همچنین فعالیت‌های او در زندان در انسجام‌بخشی به اسرای ایرانی نقش زیادی داشت و به همین علت مأموران حکومت رژیم بعث او را دستگیر و تحت شکنجه قرار می‌دادند و در مواردی او را در زندان انفرادی محبوس می‌کردند که از آن جمله می‌توان به سه روز زندانی شدن در موصل قدیم اشاره کرد. آنگاه او را به زندان وزارت دفاع انتقال دادند.[۵۲] وی پس از مدتی حبس در زندان وزارت دفاع به اردوگاه شماره سه موصل منتقل و از شهریور ۱۳۶۱ش در آنجا زندانی شد.[۵۳] فعالیت‌های او در اتحاد میان اسرای ایرانی باعث شد مأموران حکومت رژیم بعث بار دیگر او را به زندان قدیم موصل منتقل کنند. این فعالیت‌ها در آنجا نیز ادامه یافت و رژیم بعث را مجبور کرد این بار او را به الرمادیه انتقال دهند.[۵۴] ابوترابی در آن زندان مدت‌ها تحت شکنجه قرار می‌گرفت.[۵۵] سپس در ۲۸ فروردین ۱۳۶۳ش به اردوگاه موصل یک منتقل شد.[۵۶] از ۱۲ اسفند ۱۳۶۳ش از جانب سرگرد خمیس فرمانده عراقی اردوگاه به‌عنوان فرمانده اردوگاه موصل یک تعیین شد و تا اول خرداد ۱۳۶۴ش فرماندهی اردوگاه را بر عهده داشت.[۵۷] فعالیت‌های او در آن زمان باعث شد پس از سه سال و یک ماه به اردوگاه تکریت پنج تبعید شود.[۵۸]
آزادی از اسارت
او پس از سال‌ها اسارت در نهایت در ۲۴ شهریور ۱۳۶۹ به کشور بازگشت (همان، ۳۱۴). هنوز دو هفته از آزادی و بازگشت او به کشور سپری نشده بود که از سوی رهبر معظم انقلاب به سمت نماینده ایشان در امور آزادگان منصوب شد (همان، ۳۲۸). ابوترابی‌فرد در چهارمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی از حوزه انتخابیه تهران نامزد انتخابات شد و توانست با کسب ۵/۳۹ درصد از آرای مردم تهران به‌عنوان نماینده اول مردم تهران راهی مجلس شورای اسلامی شود (معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی...، ۳۷۹). در آن دوره در کمیسیون شوراها و امور داخلی به فعالیت می‌پرداخت (قبادی، ۳۳۳). در پنجمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی هم برای دومین بار راهی مجلس شورای اسلامی شد (معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی...، ۴۹۳). سیدعلیاکبر ابوترابی‌فرد در سال ۱۳۷۴ همراه با جمعی از فعالان سیاسی همچون محمد محمدی ری‌شهری، روح‌الله حسینیان، احمد پورنجاتی و... جمعیت دفاع از ارزش‌ها را تأسیس کرد (همان، ۳۳۵- ۳۳۶).
درگذشت
او در ۱۲ خرداد ۱۳۷۹ هنگامی که همراه پدرش سیدعباس ابوترابی‌فرد برای زیارت حرم امام رضا علیه‌السلام عازم مشهد بود، در حد فاصل شهرهای سبزوار و نیشابور براثر سانحه رانندگی از دنیا رفت. پیکر او به مشهد مقدس منتقل و در جوار حرم حضرت امام رضا (ع) به خاک سپرده شد (قبادی، ۳۵۰-۳۵۱).
پانویس
- ↑ قبادی، ص۲۳.
- ↑ قبادی، ص، ۳۳-۳۴.
- ↑ قبادی، ص، ۲۳.
- ↑ قبادی، ص، ۳۶-۳۷.
- ↑ قبادی، ص، ۴۲-۴۳.
- ↑ قبادی، ص، ۴۴-۴۷.
- ↑ قبادی، ص، ۴۸-۴۹.
- ↑ قبادی، ص، ۵۰-۵۱.
- ↑ قبادی، ص، ۵۵.
- ↑ قبادی، ص، ۵۷.
- ↑ قبادی، ص، ۵۹.
- ↑ قبادی، ص، ۶۸-۶۹.
- ↑ قبادی، ص، ۷۳.
- ↑ قبادی، ص، ۷۴-۷۵.
- ↑ قبادی، ص، ۷۸-۷۹.
- ↑ قبادی، ص، ۸۲،
- ↑ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۸، ص۱.
- ↑ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۸، ص۷-۱۰.
- ↑ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۸، ص۱۹.
- ↑ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۸، ص۸۲.
- ↑ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۸، ص۹۵.
- ↑ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۸، ص۱۳۷.
- ↑ قبادی، ص۸۹.
- ↑ قبادی، ص۱۰۱.
- ↑ قبادی، ص۱۰۲؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، ص۱۷۱-۱۸۳.
- ↑ قبادی، ص۱۰۳.
- ↑ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۸، ص۱۵۳.
- ↑ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۸، ص۱۶۸.
- ↑ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۸، ص۲۰۵.
- ↑ قبادی، ص۱۹۲؛ انقلاب اسلامی به...، استان قزوین، کتاب دوم، ص۱۲۶.
- ↑ انقلاب اسلامی به...، استان قزوین، کتاب دوم، ص۱۳۸.
- ↑ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۴۰، ص۲۵۲.
- ↑ قبادی، ص۹۲.
- ↑ قبادی، ص۱۰۹.
- ↑ قبادی، ص۱۱۱.
- ↑ قبادی، ص، ۱۱۷-۱۱۸.
- ↑ انقلاب اسلامی به...، استان قزوین، کتاب سوم، ص۲۷۴.
- ↑ قبادی، ص۱۴۹.
- ↑ قبادی، ص۱۵۱.
- ↑ قبادی، ص۱۵۰-۱۵۵.
- ↑ قبادی، ص۱۵۸.
- ↑ قبادی، ص۱۵۹.
- ↑ قبادی، ص۱۶۵.
- ↑ قبادی، ص۱۶۷.
- ↑ قبادی، ص۱۹۳.
- ↑ قبادی، ص۱۹۷.
- ↑ قبادی، ص۱۹۸-۱۹۹.
- ↑ قبادی، ص۲۰۱-۲۰۲.
- ↑ قبادی، ص، ۲۱۷.
- ↑ قبادی، ص، ۲۲۵.
- ↑ رنج غربت؛ داغ حسرت: خاطرات آزادگان از دوران اسارت، ۱۲۴-۱۲۵.
- ↑ قبادی، ۲۳۶.
- ↑ قبادی، ص۲۴۳-۲۴۴.
- ↑ قبادی، ص، ۲۶۶-۲۶۸.
- ↑ قبادی، ص، ۱۷۰.
- ↑ قبادی، ص، ۲۶۹.
- ↑ قبادی، ص، ۲۸۲.
- ↑ قبادی، ص، ۲۹۱.
منابع
- انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان قزوین (۱۳۹۳)، کتاب ۴، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛
- داغ حسرت: خاطرات آزادگان از دوران اسارت (۱۳۸۵)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی (س)، مؤسسه چاپ و نشر عروج؛
- رنج غربت؛
- قبادی، محمد (۱۳۸۸)، پاسیاد پسر خاک: زندگی و زمانه حجت‌الاسلام سیدعلیاکبر ابوترابی، تهران، سوره مهر (وابسته به حوزه هنری)؛
- لیلا حسینی نوری
- معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی از آغاز انقلاب شکوهمند اسلامی تا پایان دوره پنجم قانون‌گذاری (۱۳۷۸)، تهران، اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی؛
- یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب ۲8 (1381)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛
- یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب ۴۰: معلم اخلاق آیت‌الله حاج میرزا علی فیض مشکینی اردبیلی (۱۳۸۸)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.