فضل‌الله محلاتی روحانی مبارز، شاگرد و نماینده امام‌خمینی در سپاه پاسداران و نماینده مجلس شورای اسلامی.
| شناسنامه | |
|---|---|
| نام کامل | فضل‌الله محلاتی |
| لقب | شهید محلاتی |
| زادروز | ۱۸ تیر ۱۳۰۹ش |
| شهر تولد | محلات |
| کشور تولد | ایران |
| تاریخ درگذشت | ۱ اسفند ۱۳۶۴ش |
| شهر درگذشت | اهواز |
| کشور درگذشت | ایران |
| آرامگاه | حرم حضرت معصومه(س) |
| نام همسر | اقلیم‌السادات شهیدی |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه |
| پیشه | روحانی |
| اطلاعات سیاسی | |
| پست‌ها | نماینده امام‌خمینی در سپاه پاسداران • نماینده مجلس شورای اسلامی. |
| اطلاعات علمی و مذهبی | |
| اساتید | سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی • سیدحسین بروجردی • امام خمینی • مرتضی حائری یزدی |
زندگی‌نامه
فضل‌الله مهدی‌زاده محلاتی معروف به محلاتی در هجدهم تیر ۱۳۰۹ در شهرستان محلات زاده شد و پدر او غلامحسین مهدی‌زاده یکی از کاسبان بازار بود که به کشاورزی نیز مشغول بود. محلاتی تا کلاس ششم را در مدرسه میرزا درس خواند[۱] و پس از آن با وجود برخی موانع و مخالفت پدر، به تحصیل دروس حوزوی در محلات مشغول شد. او دروس مقدمات را نزد سیدجلال‌الدین شهیدی محلاتی خواند و سال ۱۳۳۱ با دختر وی اقلیم‌السادات ازدواج کرد.[۲]
به دلیل هوای خوب محلات، برخی از مراجع تقلید، همچون سیدمحمدتقی خوانساری، سیدصدرالدین صدر و امام‌خمینی فصل تابستان را به محلات می‌رفتند.[۳] در تابستان ۱۳۲۴ محلاتی برای جلب موافقت پدر خود با تحصیل او در حوزه علمیه قم، از خوانساری کمک خواست و با وساطت ایشان و موافقت پدر، رهسپار قم شد.[۴] وی به دلیل اشتیاق فراوان به درس و استادان قم، تحصیلات خود را دوباره از ابتدا آغاز کرد و حاشیه را نزد محمد آقاتهرانی و مغنی را نزد علی‌پناه اشتهاردی خواند[۵] معانی و بیان را نزد مرتضی مطهری و علی‌اکبر مشکینی، مطوّل و شرح لمعه را نزد محمد صدوقی یزدی و اسدالله اصفهانی نورآبادی، مکاسب را نزد عبدالجواد اصفهانی، محمد مجاهدی تبریزی و مرتضی حائری یزدی، اقتصاد اسلامی و شرح منظومه را نزد مرتضی مطهری، رسائل و بخشی از مکاسب را نزد سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی و تفسیر و فلسفه را نزد سیدمحمدحسین طباطبایی آموخت و به مدت سه سال در درس خارج فقه سیدحسین بروجردی و هفت سال در درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی شرکت کرد[۶] وی در سال ۱۳۳۹ به تهران مهاجرت کرد و در آنجا از درس استادانی چون میرزااحمد آشتیانی، محمدتقی آملی و سیدابوالحسن رفیعی قزوینی بهره برد.[۷]
فعالیت‌های سیاسی
محلاتی به واسطه سیدمحمدتقی خوانساری در خانه وی، با سیدمجتبی نواب صفوی و گروه فداییان اسلام آشنا شد و همکاری با آنان را شروع کرد.[۸] نخستین پرونده سیاسی محلاتی در سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) در سال ۱۳۲۹ در جریان مخالفت با دفن جسد رضاشاه پهلوی در کنار حرم فاطمه معصومه(س) ثبت شده‌است.[۹] با اوج‌گرفتن فعالیت‌های فداییان اسلام و مخالفت بروجردی با شیوه مبارزاتی آنان زندگی برای محلاتی جوان که جزو این گروه بود، سخت شد؛ ولی دو استاد او سلطانی طباطبایی و حائری یزدی، دربارهٔ جایگاه علمی و شأن طلبگی وی نزد بروجردی سخن گفتند و ایشان از محلاتی دلجویی کرد.[۱۰]
(ببینید: سیدحسین بروجردی)
به دلیل ارتباط با فداییان اسلام، محلاتی با سیدابوالقاسم کاشانی نیز آشنا شد و در نهضت ملی نفت همکاری نزدیکی با وی داشت. وی در هفدهمین دوره انتخابات مجلس شورای ملی در سال ۱۳۳۰ از سوی کاشانی به تبریز رفت و برای جلوگیری از نفوذ سلطنت‌طلبان به مجلس، سخنرانی‌های متعددی کرد. در پی کسب موفقیتِ او در این زمینه، مخالفان به او حمله و او را به‌شدت مجروح کردند.[۱۱] وی در چهاردم دی ۱۳۳۱ که میان طرفداران حزب توده و طلاب قم نزاعی درگرفت، از سوی بروجردی مأمور بررسی میزان تلفات جانی این واقعه شد.[۱۲] او به سفارش بروجردی خبرنگار مجله ترقی را برای مصاحبه نزد امام‌خمینی برد.[۱۳]
محلاتی که از شاگردان، مریدان و یاران امام‌خمینی بود، از ایشان شناختی عمیق داشت. سابقه آشنایی وی با امام‌خمینی به روزهای حضور ایشان در محلات و آشنایی محلاتی با فرزند ایشان سیدمصطفی بازمی‌گشت که با او همسن و یار دیرینه او بود[۱۴] علاوه بر آن، ارتباط و آشنایی سیدجلال‌الدین شهیدی با امام‌خمینی سبب شده بود که محلاتی با منش والا و عظمت ایشان از زبان پدر همسرش نیز آشنایی یابد.[۱۵] عامل مهم دیگر در جذب وی به امام‌خمینی، درس‌های اخلاق ایشان بود که در روزهای حضور ایشان در محلات، در مسجد جامع این شهر برگزار می‌شد و محلاتی در آن درس‌ها شرکت می‌کرد. وی در سال‌های آغارین حضور خود در حوزه علمیه قم نیز در درس اخلاق امام‌خمینی در مدرسه فیضیه شرکت می‌کرد[۱۶] و بیش از هر چیز جذب معنویت استاد خود شده بود.[۱۷] وی که در آن سال‌ها ارتباط نزدیکی با امام‌خمینی داشت، نسخه دستنویس بسیاری از تألیفات ایشان را در حوزه اخلاق، عرفان و دیگر زمینه‌ها از خود ایشان دریافت و مطالعه می‌کرد.[۱۸] آشنایی وی با بینش سیاسی ایشان نیز به‌واسطه حضور وی در درس‌های خارج فقه ایشان در قم، در خلال بحث اجتهاد و تقلید بود.[۱۹]
با آغاز نهضت امام‌خمینی در سال ۱۳۴۱ محلاتی به ایشان پیوست و با توجه به سکونت در تهران، در جریان مبارزه علیه لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی رابط میان امام‌خمینی و علمای تهران بود و مسئولیت انتقال اعلامیه‌های ایشان به تهران و چاپ و پخش آنها را بر عهده داشت.[۲۰] وی به همین دلیل در ششم بهمن ۱۳۴۱ بازداشت و به زندان قزل‌قلعه منتقل شد.[۲۱] وی پس از آن در خرداد ۱۳۴۲ به همراه مرتضی مطهری ضمن سخنرانی در دهه اول محرم در خیابان پیروزی تهران، به نقد و تشریح اعمال ضد دینی رژیم پهلوی می‌پرداخت. او پس از اطلاع از بازداشت مطهری در پانزده خرداد ۱۳۴۲ توانست بگریزد و پنهان شود؛ اما مأموران رژیم او را تعقیب می‌کردند.[۲۲]
محلاتی پس از تبعید امام‌خمینی در سیزدهم آبان ۱۳۴۳ بی‌درنگ دست به‌کار شد و به همراه دیگر مبارزان، زمینه تعطیلی بازار تهران را فراهم کرد[۲۳] و در ادامه با سخنرانی‌های افشاگرانه و کوبنده دربارهٔ تبعید ایشان، این عمل را محکوم کرد که منجر به بازداشت وی در ۲۸ آبان این سال شد و پس از شانزده روز آزاد شد.[۲۴] وی بار دیگر در ۲۶/۱۰/۱۳۴۳ به دلیل اعتراض به اسراف‌های دربار پهلوی و اشاره به فتوای امام‌خمینی برای کمک به فقرا، به دست مأموران کلانتری ۱۴ تهران بازداشت و به شش ماه حبس محکوم شد.[۲۵] محلاتی در سال‌های ۱۳۴۸ تا ۱۳۴۹ با مطهری در گردآوری کمک‌های مالی مردم به فلسطینیان همکاری می‌کرد و این کمک‌ها را در مکه به نماینده آنان تحویل می‌داد[۲۶] وی به همراه گروهی از روحانیان جلسات هفتگی تشکیل می‌داد که بیشتر اعضای آن روحانیان مبارز تحت تعقیب ساواک بودند. در این جلسات برای مبارزه با رژیم پهلوی و تهیه و انتشار اعلامیه برنامه‌ریزی می‌شد.[۲۷] در جریان برگزاری جشن‌های ۲۵۰۰ساله رژیم پهلوی و مخالفت عناصر انقلابی، در ۲۳/۶/۱۳۵۰ مأموران امنیتی به خانه محلاتی هجوم بردند و او را بازداشت کردند و تعدادی کتاب و اسناد وی را بردند؛ ولی همان روز او را آزاد کردند.[۲۸] به دلیل فعالیت‌های انقلابی و تشکیل جلسات با فعالان انقلابی، وی بار دیگر در ۲/۳/۱۳۵۱ به دست ساواک بازداشت و به یک ماه حبس محکوم شد،[۲۹] اما پس از آزادی نیز به فعالیت‌های انقلابی خود ادامه داد و پس از سخنرانی علیه رژیم پهلوی بار دیگر در ۲۶/۱۰/۱۳۵۱ بازداشت و در ۱۹/۱۱/۱۳۵۱ پس از تحمل ۲۳ روز حبس آزاد شد.[۳۰] با وجود آنکه نام وی در فهرست واعظان منع‌شده از سخنرانی قرار داشت، او در مسجدهای مختلف به منبر می‌رفت و مردم را برای شرکت در مبارزه تشویق می‌کرد؛ بر این اساس کمیته مشترک ضد خرابکاری رژیم پهلوی، وی را در هفتم خرداد ۱۳۵۷ بازداشت کرد و او پس از تحمل بیست روز حبس از زندان آزاد شد.[۳۱]
(ببینید: جشن‌های ۲۵۰۰ساله)
محلاتی در راهپیمایی‌های دوران انقلاب نقش فعالی داشت و در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی از اعضای فعال کمیته استقبال از امام‌خمینی بود. وی عصر روز ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ همراه با چهار تن مسلح، برای تصرف رادیو و تلویزیون اقدام کرد؛ اما به دلیل تیراندازی در خیابان‌ها و کوچه‌ها راه نفوذ به رادیو مشکل بود؛ بنابراین با همکاری تنها شخصِ حاضر در ایستگاه رادیوییِ بی‌سیم تهران واقع در مجاورت پل سیدخندان، به شبکه رادیویی کشور نفوذ کرد و از رادیو سراسری ایران در ساعت شش و پانزده دقیقه بعد از ظهر اعلام کرد: «بسم الله الرحمن الرحیم؛ این صدای انقلاب اسلامی ایران است».[۳۲] این اقدام یکی از زمینه‌های عمده تقویت روحیه مردم در پیروزی قطعی انقلاب اسلامی بود. به گفته زهرا مصطفوی، امام‌خمینی پس از شنیدن صدای محلاتی با سرعت از جای خود برخاست و با کف‌زدن ممتد خوشحالی وصف‌ناشدنی خود را اعلام کرد و گفت کار تمام شد.[۳۳]
فعالیت‌های پس از پیروزی انقلاب
در نخستین روزهای پیروزی انقلاب، در اسفند ۱۳۵۷ امام‌خمینی به محلاتی به همراه حبیب‌الله عسکراولادی و محسن لبانی مأموریت داد سرپرستی امور مربوط به صندوق تعاون اصناف پایتخت را به عهده گرفته، با تحویل گرفتن موجودی صندوق آن را به مصارف لازم برسانند؛[۳۴] همچنین ایشان در ۲۹ شهریور ۱۳۵۸ به محلاتی و محی‌الدین انواری نخستین سرپرستی حجاج ایرانی را داد و آنان را مأمور کرد تا با مشورت با مقامات هئیتی از افراد صالح و متعهد را انتخاب و با همکاری آنان امور مربوط به حج را نظارت کنند و ازجمله این فریضه را از آثار طاغوت پاک سازند.[۳۵] معاونت کمیته مرکزی انقلاب اسلامی در تهران و نمایندگی مردم محلات در نخستین دوره مجلس شورای اسلامی از دیگر مسئولیت‌های محلاتی بوده‌است.[۳۶] امام‌خمینی همچنین در ۲۸ خرداد ۱۳۵۹ وی را نماینده خود در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی کرد و از وی خواست با همکاری نمایندگان ایشان در ارتش، ژاندارمری، شهربانی و هیئتی از اعضای مسلمان و متعهد و مسئول نیروهای انتظامی، سازمانی جهت بررسی امور نیروهای مسلح تشکیل داده، گزارش هفتگی آن را به ایشان ارائه دهد.[۳۷] ایشان در دیدار با فرمانده سپاه و گروهی از پاسداران از آنان خواست در امور شرعی سپاه از نماینده ایشان اطاعت کنند که همان اطاعت از رهبری است.[۳۸] ایشان همچنین در ۲۶/۹/۱۳۶۲ مسئولیت‌های سیدحسن طاهری خرم‌آبادی دیگر نماینده خود در سپاه پاسداران را به محلاتی واگذار کرد.[۳۹] ایشان بار دیگر در ۳ تیر ۱۳۶۴ در نامه‌ای خطاب به محلاتی، وی را نماینده محترم خود معرفی و از او با عنوان شخص مجاهد، صالح و امتحان‌داده ستایش کرد و حفظ احترام و توجه به راهنمایی‌های او را لازم دانست[۴۰] و در نامه دیگری به ایشان، ضمن تأیید نمایندگی ایشان در سپاه پاسداران، چگونگی برخورد با گروه‌گرایی در سپاه را به وی و شورای سپاه با رأی اکثریت واگذار کرد.[۴۱]
امام‌خمینی به محلاتی علاقه زیادی داشت و از وی با عنوان «حاج‌شیخ» نام می‌برد؛ به گونه‌ای که در جلسه‌ای در غیاب محلاتی، ایشان توجه داشت بدون حضور وی تصمیم‌گیری آغاز نشود.[۴۲] ایشان همچنین در اسفند ۱۳۶۷ محلاتی را یار وفادار خود خواند و وی را مردی صالح و فداکار دانست.[۴۳] در جریان برگزاری نخستین انتخابات ریاست جمهوری، سیدابوالحسن بنی‌صدر نامزد گروهی از روحانیان تهران شد و محلاتی در راستای ایجاد وفاق و تفاهم عمومی در انتخابات جزو طرفداران وی بود؛[۴۴] اما پس از آگاهی از اهداف بنی‌صدر، از نخستین افرادی بود که به عملکرد او و اطرافیانش در حضور امام‌خمینی اعتراض و مخالفت خود را به آنان اعلام کرد.[۴۵] محلاتی بیش از همه جذب وجه اخلاقی و عرفانی امام‌خمینی شده بود.[۴۶] او امام‌خمینی را انسانی معنوی، معتدل و منظم و بسیار مقید در مسائل دینی می‌دانست.[۴۷] وی نظم و پشتکار عالی امام‌خمینی را در کنار تهجد ایشان یکی از مهم‌ترین عامل‌های موفقیت ایشان می‌دانست.[۴۸] نیز ابهت، اقتدار و جذبه خاص امام‌خمینی را مثال‌زدنی شمرده‌است[۴۹] عشق و ارادت و اعتمادِ محلاتی به دیدگاه‌های امام‌خمینی به گونه‌ای بود که اوامر او را امر خدا و رسولش می‌دانست و مانند یک امر تعبدی، اجرای آن را برای خود لازم می‌دانست.[۵۰]
سرانجام در جریان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در اول اسفند ۱۳۶۴، پس از عملیات والفجر ۸ و تصرف شهر فاو عراق به دست رزمندگان ایران، زمانی که محلاتی به همراه هشت تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و چند تن از قضات و مسئولان نظام، به جبهه‌های جنگ می‌رفت؛ دو فروند جنگنده عراقی به هواپیمای آنان حمله کرد و باعث سقوط آن در ۲۵کیلومتری اهواز شد. در این حادثه محلاتی در سن ۵۵سالگی به‌همراه دیگر سرنشینان که نزدیک ۵۰ نفر بودند به شهادت رسیدند.[۵۱] پیکر محلاتی پس از انتقال به قم، تشییع و در حرم فاطمه معصومه(س) به خاک سپرده شد.[۵۲] امام‌خمینی در پیامی به مناسبت شهادت محلاتی، او را یکی از شخصیت‌های درخشان انقلاب معرفی کرد که عمر خود را در راه انقلاب صرف کرده و در این راه که راه خداوند است، سختی‌ها تحمل کرد و رنج‌ها کشید و با قامت استوار ایستادگی کرد.[۵۳] همچنین در حکمِ جانشینی عبدالله نوری به جای محلاتی، به عنوان نماینده خود در سپاه پاسداران، محلاتی را یکی از سرداران بزرگ نهضت اسلامی نامید و او را از یاران باوفای خود، از سختی‌کشیدگان دوران مبارزات خونبار انقلاب اسلامی، مرد صالح و فداکار و برادر دلسوز برای پاسداران انقلاب اسلامی شمرد.[۵۴]
تک‌نگاری
کتاب خاطرات و مبارزات محلاتی را مرکز اسناد انقلاب اسلامی در سال ۱۳۷۶ منتشر کرده‌است. روز شهادت وی در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران به‌نام روز «روحانیت و دفاع مقدس» نام‌گذاری شده‌است.[۵۵]
پانویس
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۲۱؛ هزار و ادهم‌نژاد، دانشوران قم، چاپ‌شده در گزیده ستارگان حرم شماره‌های ۱–۱۵، ۲۸۳.
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۲۲ و ۱۵۱.
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۲۱.
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۲۲؛ محلاتی، پابه‌پای آفتاب، ۶/۹؛ هزار و ادهم‌نژاد، دانشوران قم، چاپ‌شده در گزیده ستارگان حرم شماره‌های ۱–۱۵، ۲۸۴
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۲۲.
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۳۳؛ محلاتی، پابه‌پای آفتاب، ۶/۸.
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۳۳؛ هزار و ادهم‌نژاد، دانشوران قم، چاپ‌شده در گزیده ستارگان حرم شماره‌های ۱–۱۵، ۲۸۴.
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۲۳.
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۲۳.
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۳۲.
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۲۵–۲۷؛ محلاتی، یاران امام، ۱/۱۰–۱۴.
- ↑ جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی ـ سیاسی ایران، ۶۴۲؛ حسینیان، بیست‌سال تکاپوی اسلام شیعی در ایران (۱۳۲۰–۱۳۵۷)، ۳۹۴.
- ↑ امام‌خمینی، امام خمینی، ۱/۳۱.
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۳۷–۳۸ و ۷۹–۸۰.
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۳۸–۳۹.
- ↑ محلاتی، پابه‌پای آفتاب، ۶/۸–۷.
- ↑ محلاتی، پابه‌پای آفتاب، ۶/۸–۷؛ محلاتی، خاطرات، ۳۶.
- ↑ محلاتی، شاهد یاران، ۱۹.
- ↑ محلاتی، شاهد یاران، ۳۸؛ محلاتی، یاران امام، ۱/۱۱؛ محلاتی، پابه‌پای آفتاب، ۶/۱۱.
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۴۲–۴۳؛ محلاتی، پابه‌پای آفتاب، ۶/۱۷–۱۸.
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۵۱.
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۵۳؛ غفار، روحانی مبارز؛ زندگی‌نامه شهید فضل‌الله محلاتی، ۸–۱۰.
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۶۷.
- ↑ محلاتی، یاران امام، ۱/۵۷–۶۰ و ۷۹.
- ↑ محلاتی، یاران امام، ۱/۸۵ و ۱۳۲–۱۳۳ و ۱۳۵؛ محلاتی، خاطرات، ۶۷–۶۸).
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۷۸؛ جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی ـ سیاسی ایران، ۲۷۹.
- ↑ محلاتی، یاران امام، ۱/بیست و شش.
- ↑ محلاتی، یاران امام، ۲/۱۴۹–۱۵۳.
- ↑ محلاتی، یاران امام، ۲/۱۹۸ و ۲۰۷.
- ↑ محلاتی، یاران امام، ۲/۲۵۶–۲۵۹ و ۲۸۹.
- ↑ محلاتی، یاران امام، ۲/۴۴۶، ۴۶۰ و ۴۶۸.
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۱۱۴.
- ↑ بروجردی.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۶/۲۰۹.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، (۱۰/۶۱.
- ↑ محلاتی، یاران امام، ۱/سی ـ سی و یک.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۵۰.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۳).
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۸/۲۴۵.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۹۴.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۲۹۵.
- ↑ غفار، روحانی مبارز؛ زندگی‌نامه شهید فضل‌الله محلاتی، ۱۸.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۲۱/۳۱۳.
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۱۳۷–۱۴۱.
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۱۴۶.
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۳۸.
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۳۹.
- ↑ محلاتی، خاطرات، ۳۹–۴۰.
- ↑ محلاتی، شاهد یاران، ۱۹.
- ↑ خامنه‌ای، مصاحبه، مجله شاهد یاران، ویژه‌نامه شهید فضل‌الله مهدی‌زاده محلاتی، ۱۲.
- ↑ محلاتی، یاران امام، ۱/سی و سه.
- ↑ هزار و ادهم‌نژاد، دانشوران قم، چاپ‌شده در گزیده ستارگان حرم شماره‌های ۱–۱۵، ۲۸۵.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، ۱۹/۴۹۸.
- ↑ امام خمینی، صحیفه، (۲۱/۳۱۳.
- ↑ مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس.
منابع
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی (س)، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- بروجردی، مسیح، مصاحبه شفاهی، در آرشیو مؤسسه تنظیم …، ۱۳۹۶ش.
- جعفریان، رسول، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی ـ سیاسی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی ـ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۸۳ش.
- حسینیان، روح‌الله، بیست‌سال تکاپوی اسلام شیعی در ایران (۱۳۲۰–۱۳۵۷)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۸۳ش.
- خامنه‌ای، سیدعلی، مصاحبه، مجله شاهد یاران، ویژه‌نامه شهید فضل‌الله مهدی‌زاده محلاتی، شماره ۵۶، ۱۳۸۹ش.
- غفار، علی‌آقا، روحانی مبارز؛ زندگی‌نامه شهید فضل‌الله محلاتی، تهران، سازمان نهضت سوادآموزی، ۱۳۸۵ش.
- محلاتی، فضل‌الله، خاطرات و مبارزات شهید فضل‌الله محلاتی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
- محلاتی، فضل‌الله، مجله شاهد یاران، ویژه‌نامه شهید فضل‌الله مهدی‌زاده محلاتی، شماره ۵۶، ۱۳۸۹ش.
- محلاتی، فضل‌الله، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
- محلاتی، فضل‌الله، یاران امام به روایت اسناد ساواک، قامت استوار؛ شهید حجت‌الاسلام فضل‌الله مهدی‌زاده محلاتی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
- مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۲۰/۱۰/۱۳۹۷ش.
- هزار، علیرضا و محمدتقی ادهم‌نژاد، دانشوران قم، چاپ‌شده در گزیده ستارگان حرم شماره‌های ۱–۱۵، قم، زائر، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.
پیوند به بیرون
- سید حمیدرضا رئوف سیدنژاد، محلاتی، فضل‌الله، دانشنامه امام‌خمینی، ج۹، ص۱۳۰-۱۳۵.