محمدعلی اراکی
 | |
| شناسنامه | |
|---|---|
| نام کامل | آیت‌الله‌العظمی محمدعلی اراکی |
| زادروز | ۲۴ جمادی‌الثانی ۱۳۱۲ق/ ۱۲۷۳ش |
| شهر تولد | اراک |
| کشور تولد | ایران |
| تاریخ درگذشت | هشتم آذر ۱۳۷۳ش |
| شهر درگذشت | قم |
| کشور درگذشت | ایران |
| آرامگاه | حرم حضرت معصومه(س) |
| خویشاوند سرشناس | سیدمحمدتقی خوانساری |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه |
| پیشه | مرجع تقلید جهان تشیع |
| اطلاعات سیاسی | |
| پست‌ها | امام جمعه قم؛ مرجع تقلید |
| اطلاعات علمی و مذهبی | |
| اساتید | سیدمحمدتقی خوانساری؛ عبدالکریم حائری یزدی |
| شاگردان | سیدمحسن خرازی، عبدالنبی نمازی، علی ثابتی، محمد یزدی، محسن حرم‌پناهی، یحیی انصاری شیرازی، رضا استادی، محمد مؤمن و سیدمحمدعلی علوی گرگانی |
| تالیفات | تقریرات درس شیخ‌محمد سلطان‌العلما، تقریرات دروس فقه عبدالکریم حائری یزدی، توضیح المسائل و دیگر آثار |
محمدعلی اراکی، دوست دیرین امام‌خمینی و مرجع تقلید.
محمدعلی اراکی، از فقهای بزرگ و از مراجع تقلید، در سال ۱۳۷۳ش در شهر اراک به دنیا آمد. و پس از دوره مکتبخانه، تحصیلات حوزوی خود را در اراک انجام داد و مقدمات تا خارج را از محضر اساتید از جمله سیدمحمدتقی خوانساری استفاده کرد.
اراکی با شرکت در درس عبدالکریم حائری در حوزه علمیه اراک و سپس دوره پانزده‌ساله زعامتشان در حوزه علمیه قم، بیشترین مدت شاگردی را نزد او داشته است. او در دوران مرجعیت سیدحسین بروجردی جزو اساتید و فقهای بزرگ حوزه علمیه قم بود که در تربیت شاگردان کوشا بوده است.
اراکی ده‌ها سال در مسجد امام حسن عسکری، مدرسه فیضیه و حرم فاطمه معصومه(س) امامت جماعت می‌کرد، چنانکه نخست به جای سیدمحمدتقی خوانساری و پس از او خود، در قم نماز جمعه را اقامه می‌کرد. ارتباط و علاقه ویژه‌ای میان اراکی و امام‌خمینی وجود داشت و او در آغاز انتقال حضرت امام به نجف به عراق سفر کرد و در نجف میهمان امام بود و امام پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بازگشت به قم به منزل اراکی رفت. اراکی پس از رحلت امام به عنوان مرجع تقلید معرفی شد و عموم مقلیدن امام مقلد او شدند و پس از رحلت سیدمحمدرضا گلپایگانی مرجع یگانه شیعیان جهان شد.
او که پس از یکصد سال زندگی در هشتم آذر ۱۳۷۳ درگذشت، کتاب‌های متعددی از خود باقی گذاشته است. بیع، خیارات، نکاح، طهارت، تقریرات درس عبدالکریم حائری به قلم او می‌باشد.
ولادت
محمدعلی اراکی (عراقی)، در ۲۴ جمادی‌الثانی ۱۳۱۲ق/ ۱۲۷۳ش در شهر اراک به دنیا آمد.[۱] نام قدیم اراک، عراق ایران بود که در سال ۱۳۱۴ به اراک تغییر یافت[۲] و از این‌رو محمدعلی عراقی نیز به اراکی شهرت یافت. پدرش احمدآقا، مشهور به میرزاآقا فراهانی از علمای مشهور آن سامان بود[۳] و مادرش علویه‌آغابیگم از نوادگان امامزاده سیدحسن واقف بود و نسبش به امام‌سجاد(ع) می‌رسید.[۴] اراکی در پنج‌سالگی به مکتبخانه رفت و از درس صابر اراکی (عراقی) و نیز شوهرخواهر خود به نام عمادی استفاده کرد.[۵]
دوران تحصیل و تدریس
اراکی در نوجوانی وارد حوزه علمیه اراک شد و مقدمات علوم اسلامی را از سیدجعفر شیثی فرا گرفت[۶] و مقطع سطح را در درس عباس ادریس‌آبادی و سیدمحمدتقی خوانساری شرکت کرد.[۷] وی سال‌ها در اراک از درس خارج آقانورالدین اراکی بهره برد[۸] و از قدیمی‌ترین شاگردان عبدالکریم حائری یزدی در حوزه اراک و قم[۹] و مورد توجه وی بود و در سفر تاریخی وی به قم در سال ۱۳۰۰ همراه و ملازم او بود.[۱۰] وی بازبینی و اصلاح کتاب الصلاة حائری یزدی را همراه با سیدمحمدرضا گلپایگانی انجام داد.[۱۱]
اراکی پس از تحصیل در حوزه علمیه اراک و قم، بیش از ۳۵ سال در حوزه قم تدریس کرد[۱۲] و در زمان حضور مرجع تقلید وقت سیدحسین بروجردی، در کنار امام‌خمینی، از استادان مطرح فقه و اصول حوزه علمیه بود.[۱۳] وی در غیبت سیدمحمدتقی خوانساری به جای او در مسجد امام‌حسن عسکری(ع) قم، به برپایی نماز جمعه می‌پرداخت و از اواخر سال ۱۳۲۳ امامت نماز جمعه را بر عهده گرفت.[۱۴] وی پس از وفات سیدمحمدتقی خوانساری (۱۳۷۱ق) به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت.[۱۵] سیدمحسن خرازی، عبدالنبی نمازی، علی ثابتی، محمد یزدی، محسن حرم‌پناهی، یحیی انصاری شیرازی،[۱۶] رضا استادی، محمد مؤمن و سیدمحمدعلی علوی گرگانی[۱۷] ازجمله شاگردان او هستند.
اراکی حدود ۳۵ سال در قم در مسجد امام‌حسن عسکری(ع)، مدرسه فیضیه و حرم فاطمه معصومه(س)، نماز جماعت اقامه می‌کرد و در نماز جماعت او علمای بزرگ و مجتهدان قم شرکت می‌کردند.[۱۸] بنابر گزارش سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) در زمان بروجردی، اراکی یکی از استادان درس خارج حوزه بوده و در اراک و بروجرد نفوذ داشته است.[۱۹]
آشنایی و ارتباط با امام‌خمینی
امام‌خمینی پس از پیروزی انقلاب اسلامی و سفر به شهر قم، در سلسله دیدار با مراجع و علما با حضور در خانه اراکی با او دیداری صمیمانه داشت. اراکی در این دیدار، برپایی نماز جمعه را به امام‌خمینی پیشنهاد کرد و ایشان را به سبب آنکه در راس حکومت اسلامی قرار داشت، سزاوارتر به برپایی این امر دانست؛ ولی امام‌خمینی بر تداوم برپایی نماز جمعه در قم به امامت اراکی تأکید کرد. اراکی پس از مدتی برپایی نماز جمعه در حرم فاطمه معصومه(س) به سبب کهولت سن، آن را ترک کرد.[۲۰]
اراکی آشنایی خود با امام‌خمینی را از زمان تحصیل در حوزه علمیه قم در سال ۱۳۰۱ شمرده است و از رفاقت صمیمانه خود با ایشان به نیکی یاد کرده و گفته است همه‌روزه مسیری را در قم با هم دررفت و آمد بوده‌اند. وی که مراتب دینداری امام‌خمینی را ستوده است،[۲۱] تدوین کتاب کشف اسرار ایشان در رد کتاب اسرار هزارساله علی‌اکبر حکمی‌زاده را نشانه احساس دینی و مسئولیت‌شناسی ایشان شمرده است.[۲۲] اراکی از تدریس کوتاه‌مدت تفسیر صافی برای امام‌خمینی خبر داده است که به پیشنهاد امام‌خمینی آغاز شد؛ ولی در ادامه، اراکی آن را تعطیل کرد.[۲۳]
اراکی، امام‌خمینی را هم‌صحبت خود می‌خواند[۲۴] و از فعالیت‌های سیاسی امام‌خمینی علیه رژیم پهلوی پشتیبانی می‌کرد. به دنبال اعلامیه برخی مراجع ازجمله امام‌خمینی در سال ۱۳۴۱ علیه لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، اراکی نیز طی تلگرامی به محمدرضا پهلوی، این لایحه را خلاف موازین شرع و باعث نارضایتی مردم دانست و خواستار لغو آن گردید.[۲۵] ساواک از جلسات محرمانه در خانه مراجع، ازجمله امام‌خمینی و اراکی دربارهٔ همین موضوع گزارش داده است.[۲۶] پس از بازداشت و تبعید امام‌خمینی به ترکیه در سال ۱۳۴۳ نیز اراکی از ایشان حمایت می‌کرد.[۲۷] اراکی پس از انتقال و تبعید امام‌خمینی به عراق، همان سال به این کشور سفر کرد و نخستین دیدار او با امام‌خمینی، در حرم حضرت ابوالفضل(ع) صورت گرفت که خیلی صمیمانه و به‌شدت عاطفی بود.[۲۸] وی در نجف نیز با وجود اختناق و مشکلات سیاسیِ مراوده با امام‌خمینی، با افتخار میهمانی امام‌خمینی را پذیرفت و بدون نگرانی در مدت اقامت خود در بیت ایشان اقامت کرد.[۲۹] وی که احترام و شیفتگی خود را به امام‌خمینی با برخاستن در برابر عکس ایشان نشان داده، معتقد بود اگر امام‌خمینی در کربلا حضور می‌داشت، در شمار شهدای کربلا قرار می‌گرفت.[۳۰]
اراکی با اشاره به تأکید امام‌خمینی در اوایل شکل‌گیری نظام جمهوری اسلامی ایران بر تربیت قاضی در حوزه‌های علمیه،[۳۱] از نفوذ بالای کلام ایشان در تمام مملکت سخن گفته و از بازبودن دست امام‌خمینی در تعیین قاضی در نواحی مختلف کشور ستایش کرده است.[۳۲] او امام‌خمینی را با عباراتی چون مرد بسیار جلیل، مرد پاک، پاک‌نفس، شخص بزرگ، دارای پاکی ذاتی و درونی و محیّرالعقول ستایش کرده و تأکید کرده است در مدت پنجاه سال که با امام‌خمینی آشنایی داشته، جز تقوا، سخاوت، شجاعت و شهامت، بزرگی نفس و بزرگی قلب و شدت دیانت و جدّیت در علوم نقلی و عقلی و مقامات عالی، در ایشان نیافته است.[۳۳] او در دیدار با امام‌خمینی، ایشان را مجدد قرن و احیاگر مذهب دانست[۳۴]؛ چنانکه از ایشان به عنوان مردی به تمام معنا باتقوا و فداکار در راه اسلام یاد کرد که مردانه در مقابل کفر ایستادگی کرده و دستی غیبی و شگفت‌انگیز او را همراهی و او با نفوذ کلام خود، تمامی افراد مملکت را علیه محمدرضا پهلوی بسیج کرده است. به باور اراکی، امام‌خمینی جان در کفِ دست گذاشت و برای تبلیغ قرآن و دین حنیف اسلام، حاضر به شهادت شد و خداوند قوه غریبی در وجود او نهاد؛ همچنین جرئت، شجاعت و دیدی به او عطا کرد که به هیچ‌کسی نداده است. از نظر وی امام‌خمینی انسانی کم‌نظیر و مانند جدش علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) هرگز هراسی به خود راه نداد.[۳۵] نیز وی به مناسبت چهلم رحلت امام‌خمینی، در پیامی از شخصیت ایشان با اوصاف بزرگ و ارزشمندی ستایش کرده است.[۳۶]
امام‌خمینی نیز محمدعلی اراکی را همراه دیرینه خود و عالم متقی می‌دانست و به او احترام می‌گذاشت؛ ازجمله در پاسخ به نامه اراکی از وی قدردانی کرد و یادآور شد پیروزی انقلاب اسلامی به قدرت والای اسلام و ایمان سرشار ملت و دعاهای خالص بندگان خالص خداوند، با ضایعات نسبتاً کم و دریافت‌های بسیار زیاد تحقق یافت. ایشان اظهار امیدواری کرد با دعاهای خالصانه اراکی و دیگر بندگان مخلص خدا، ثمرات بزرگ اسلامی بر آن مترتب شود. ایشان ابراز کرد احتیاج مبرم به دعاهای مبارک اراکی دارد[۳۷]؛ چنانکه ایشان در اواخر عمر خود در جماران، وقتی خبر آمدن اراکی به دیدار خود را شنید، لباس رسمی پوشید که نشانه احترام بسیار ایشان به اراکی بود و اراکی با دیدن امام‌خمینی، سه بار تکرار کرد: «السلام علیک یا ابن‌رسول‌الله». امام‌خمینی نیز در پاسخ، با عبارت «بقیة السَلَف» از اراکی ستایش کرده است.[۳۸]
گزینه جانشینی امام‌خمینی
اعضای مجلس خبرگان رهبری در سال ۱۳۶۲ افرادی را برای جانشینی امام‌خمینی بررسی کردند که اراکی یکی از این افراد بود.[۳۹] پس از درگذشت امام‌خمینی، بسیاری از مقلدان ایشان، به تقلید از اراکی رجوع کردند و طبق فتوای وی که باقی‌ماندن بر تقلید از مجتهد میت را جایز می‌دانست، بر تقلید از امام‌خمینی باقی ماندند.[۴۰] با درگذشت سیدمحمدرضا گلپایگانی در سال ۱۳۷۲، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ضمن تمجید از فقاهت تام، تقوا و عدالت محمدعلی اراکی، وی را مرجع متعین جهان تشیع معرفی کرد.[۴۱]
وفات
محمدعلی اراکی سرانجام در شامگاه روز سه‌شنبه هشتم آذر ۱۳۷۳ پس از صد سال زندگی پرثمر درگذشت. پس از مراسم تشییع باشکوه در تهران و قم، پیکر وی در روز پنجشنبه دهم آذر در مسجد بالاسر در حرم فاطمه معصومه(س) در جوار قبر استاد خود حائری یزدی به خاک سپرده شد.[۴۲]
آثار
از اراکی آثار چندی بر جای مانده است که ازجمله عبارت‌اند از: تقریرات درس شیخ‌محمد سلطان‌العلما، تقریرات دروس فقه عبدالکریم حائری یزدی (بیع، خیارات و نکاح)، نیز تقریرات درس اصول فقه وی، حاشیه بر درر الاصول وی، تقریرات درس فقه سیدمحمدتقی خوانساری، حاشیه بر عروه الوثقی، شرح عروة الوثقی، توضیح المسائل، مناسک حج، رساله استفتائات و مقدمه بر کتاب القرآن و العقل نوشته سیدنورالدین اراکی.[۴۳]
پانویس
- ↑ انصاری قمی، اختران فقاهت، ۲/۱۱۶۸.
- ↑ سعیدی، اراک، ۷/۴۱۷.
- ↑ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۲/۶۸؛ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، ۶۵۱؛ اراکی، فقهای نامدار، ۶۵۲–۶۵۳.
- ↑ انصاری قمی، اختران فقاهت، ۲/۱۱۶۸.
- ↑ اراکی، فقهای نامدار، ۶۵۳؛ انصاری قمی، اختران فقاهت، ۲/۱۱۶۹.
- ↑ اراکی، فقهای نامدار، ۶۵۳.
- ↑ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۲/۶۸؛ انصاری قمی، اختران فقاهت، ۲/۱۱۶۹–۱۱۷۰.
- ↑ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۲/۶۸؛ انصاری قمی، اختران فقاهت، ۲/۱۱۶۹.
- ↑ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۲/۶۸؛ انصاری قمی، اختران فقاهت، ۲/۱۱۶۹–۱۱۷۰.
- ↑ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۲/۶۸؛ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، ۶۵۰؛ ریحان یزدی، آینه دانشوران، ۱۷۲.
- ↑ انصاری قمی، اختران فقاهت، ۲/۱۱۷۰.
- ↑ انصاری قمی، اختران فقاهت، ۲/۱۱۷۰.
- ↑ صالح، جامعه مدرسین، ۱/۶۵.
- ↑ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۲/۶۹؛ انصاری قمی، اختران فقاهت، ۲/۱۱۷۳؛ مصلحی اراکی، ابوالحسن، خاطرات، ۶۶۵–۶۶۶.
- ↑ انصاری قمی، اختران فقاهت، ۲/۱۱۷۰–۱۱۷۱؛ مصلحی اراکی، احمد، مصاحبه، ۵–۶.
- ↑ صالح، جامعه مدرسین، ۳/۷۲، ۱۰۲، ۱۲۸، ۱۷۴، ۵۰۷ و ۵۳۸.
- ↑ مصلحی اراکی، احمد، مصاحبه، ۶؛ سلیمانی، یک قرن وارستگی، ۳.
- ↑ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۱/۷۳ و ۲/۶۹؛ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، ۶۶۶؛ انصاری قمی، اختران فقاهت، ۲/۱۱۷۳.
- ↑ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی، ۱/۴۷ و ۱۱/۴۷؛ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۴/۴۷۳–۴۷۴.
- ↑ اراکی، فقهای نامدار، ۶۵۷؛ مصلحی اراکی، ابوالحسن، خاطرات، ۶۶۶.
- ↑ اراکی، آیینه‌داران حقیقت، ۱/۸۶؛ اراکی، فقهای نامدار، ۶۵۴.
- ↑ اراکی، آیینه‌داران حقیقت، ۱/۸۷.
- ↑ اراکی، فقهای نامدار، ۶۵۴؛ ذاکری، طلوع خورشید، ۶۳.
- ↑ اراکی، فقهای نامدار، ۶۵۴.
- ↑ مرکز اسناد، اسناد انقلاب اسلامی، ۱/۴۹؛ دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۴–۳/۱۰۱.
- ↑ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی، ۱/۳–۴.
- ↑ صدرایی خویی، یک قرن وارستگی، ۲/۹۵۲.
- ↑ صدرایی خویی، یک قرن وارستگی، ۲/۹۵۲؛ مصلحی اراکی، احمد، مصاحبه، ۷.
- ↑ صدرایی خویی، یک قرن وارستگی، ۲/۹۵۲.
- ↑ اراکی، حضور، ۳۸؛ مصلحی اراکی، احمد، مصاحبه، ۷؛ صدرایی خویی، یک قرن وارستگی، ۲/۹۵۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۴۱۲ و ۱۷/۲۳۹.
- ↑ اراکی، آیینه‌داران حقیقت، ۱/۸۸.
- ↑ اراکی، فقهای نامدار، ۶۵۴–۶۵۵.
- ↑ حائری شیرازی، مصاحبه، ۱۲؛ مصلحی اراکی، احمد، مصاحبه، ۷.
- ↑ اراکی، فقهای نامدار، ۶۵۵.
- ↑ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، ۶۷۰؛ روزنامه جمهوری اسلامی، ۴.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۱۶۸.
- ↑ توسلی، مصاحبه، ۲/۱۱۱–۱۱۲؛ سلیمانی، یک قرن وارستگی، ۴؛ رجائی‌نژاد، این شرح بی‌نهایت، ۲۶.
- ↑ صالح، جامعه مدرسین، ۲/۹۵۶.
- ↑ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، ۶۷۰–۶۷۱.
- ↑ صالح، جامعه مدرسین، ۲/۲۴۸.
- ↑ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، ۶۷۱؛ صدرایی خویی، یک قرن وارستگی، ۲/۹۵۶.
- ↑ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، ۶۶۲–۶۶۳؛ صدرایی خویی، یک قرن وارستگی، ۲/۹۵۳–۹۵۴؛ مصلحی اراکی، احمد، مصاحبه، ۸.
منابع
- محمدعلی اراکی، مصاحبه، چاپ‌شده در آیینه‌داران حقیقت، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، ۱۳۸۲ش.
- محمدعلی اراکی، مصاحبه، چاپ‌شده در فقهای نامدار شیعه، تألیف عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم، نوید اسلام، چاپ سوم، ۱۳۷۶ش.
- محمدعلی اراکی، مصاحبه، مجله حضور، شماره ۵–۶، ۱۳۷۱ش.
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
- انصاری قمی، ناصرالدین، اختران فقاهت، قم، دلیل ما، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- توسلی، محمدرضا، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
- جمهوری اسلامی، روزنامه، ۱۸/۴/۱۳۶۸ش.
- حائری شیرازی، محی‌الدین، مصاحبه، مجله حریم امام، شماره ۹۸، ۵/۱۰/۱۳۹۲ش.
- رجائی‌نژاد، محمد، این شرح بی‌نهایت، مجله حریم امام، شماره ۱۱۴، ۴/۲/۱۳۹۳ش.
- دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۷ش.
- ذاکری، علی‌اکبر، طلوع خورشید، سال‌شمار زندگانی امام‌خمینی قدس سره، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۹۱ش.
- روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
- ریحان یزدی، علیرضا، آینه دانشوران، مقدمه، تعلیقات و اضافات ناصر باقری بیدهندی، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- سعیدی، عباس، اراک، چاپ‌شده در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر سیدکاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۵ش.
- سلیمانی، مصطفی، یک قرن وارستگی، مجله حریم امام، شماره ۹۸، ۵/۱۰/۱۳۹۲ش.
- شریف رازی، گنجینه دانشمندان، محمد، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۳۳۲ش.
- صالح، سیدمحسن، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم از آغاز تا اکنون، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- صدرایی خویی، یک قرن وارستگی، علی، یک قرن وارستگی، چاپ‌شده در گلشن ابرار، قم، معروف، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، فقهای نامدار شیعه، قم، نوید اسلام، چاپ سوم، ۱۳۷۶ش.
- مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد انقلاب اسلامی، تهران، چاپ دوم، ۱۳۷۴ش.
- مصلحی اراکی، ابوالحسن، خاطرات، چاپ‌شده در فقهای نامدار شیعه، تألیف عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم، نوید اسلام، چاپ سوم، ۱۳۷*
- مصلحی اراکی، احمد، مصاحبه، مصاحبه، مجله حریم امام، شماره ۹۸، ۵/۱۰/۱۳۹۲ش.
- مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.
پیوند به بیرون
- حسین صالحی، مقاله «محمدعلی اراکی»، دانشنامه امام‌خمینی، ج۱، ص۵۸۴–۵۸۸.
