استرداد پهلوی
استرداد پهلوی: در خواست برگشت محمدرضا پهلوی شاه مخلوع ایران، پس از فرار در ۲۵ دی ماه ۱۳۵۷
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، امام‌خمینی در ششم اسفند ۱۳۵۷ در پیامی اعلام کرد محمدرضا پهلویُ که در تاریخ ۲۵ دی ماه ۱۳۵۷ از ایران فرار کرده بودُ باید به ایران برگردد.[۱] دادگاه انقلاب نیز حکم جلب او و مصادره اموال خاندان پهلوی را صادر کرد (ببینید: مصادره اموال). بر همین اساس وزارت دادگستری، وزارت امور خارجه و دیگر مراکز ذیربط در دولت موقت برای استرداد او به اتهام خیانت گسترده در طول ۳۷ سال حکومت، پیگیری وسیعی آغاز کردند.[۲] در ۱/۱۲/۱۳۵۷ هواپیمای بوئینگ ۷۰۷ (اختصاصی شاهین) با خلبان و پنج تن از خدمه، به ایران بازگردانده شد.[۳] پهلوی که برای خروج از ایران، تنها موفق به دریافت ویزا از دولت مصر شده بود، نخست به مدت شش روز در مصر اقامت کرد و پس از آن به دعوت ملک‌حسن، سلطان مراکش به این کشور رفت[۴] ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، زمانی که محمدرضا پهلوی در مراکش بود، فرستاده آمریکا با او دیدار کرد. سه روز بعد، اولین حمله به سفارت آمریکا در ایران اتفاق افتاد.[۵] پهلوی در سوم اسفند ۱۳۵۷، در پیامی به سفیر آمریکا در مراکش، اعلام کرد قصد دارد هفته دیگر به آمریکا سفر کند. آمریکا پس از تشکیل جلسه کمیته هماهنگی شورای امنیت ملی در کاخ سفید، از طریق نمایندگانش، او را قانع کرد که در شرایط فعلی، دعوت پیشین آمریکا را نادیده بگیرد، زیرا در صورت ورود به آمریکا با مشکلاتی روبه‌رو خواهد بود و دولت آمریکا قادر نیست از تصمیمات قانونی کنگره علیه او به عنوان یک فرد عادی مقیم آمریکا جلوگیری کند.[۶] نیمه دوم اسفند، پادشاه مراکش که از پیامدهای سیاسی حضور پهلوی در مراکش نگران بود، مؤدبانه عذر او را خواست. محمدرضا برای یافتن اقامتگاه با چند کشور تماس گرفت ولی نتیجه‌ای نگرفت. سرانجام به کمک دیوید راکفلر، دوست امریکایی‌اش، توانست پناهگاهی در باهاما پیدا کند و در تاریخ ۱۰/۱/۱۳۵۸، پس از دو ماه و ده روز توقف در مراکش، عازم باهاما شد. از این تاریخ روابط محمدرضا پهلوی و دولت کارتر به تیرگی گرایید و او آشکارا عامل اصلی از دست رفتن تاج و تختش را کارتر و سیاست‌های وی دانست. پهلوی در مدت دو ماه و چند روز اقامت در باهاما، نوشتن خاطرات خود با عنوان «پاسخ به تاریخ» را آغاز کرد؛ در همین حال تلاش دوستان او برای متقاعدکردن کارتر و دعوت از محمدرضا پهلوی ادامه داشت.[۷] خودداری دولت باهاما از تمدید ویزای اقامت پهلوی و همراهانش، موجب شد او بار دیگر در صدد یافتن اقامتگاه باشد. در این زمان، دولت انگلستان نیز از پذیرفتن پهلوی سرباز زد. سرانجام با مداخله هنری کسینجر و وزارت خارجه آمریکا، رئیس‌جمهور مکزیک به‌رغم مخالفت وزیر امور خارجه‌اش، از محمدرضا پهلوی برای اقامت در مکزیک دعوت کرد و پهلوی در ۲۰/۳/۱۳۵۸با یک هواپیمای کرایه‌ای وارد مکزیک شد.[۸] وخامت حال پهلوی و فشار محافل طرفدارش بر دولت آمریکا موجب شد تا آمریکا ضمن اطمینان‌دادن به مقامات ایرانی از نبود هر گونه توطئه سیاسی، با سفر او به آمریکا برای معالجه موافقت کند؛ بنابراین وی در ۳۰/۷/۱۳۵۸ وارد آمریکا و بی‌درنگ در بیمارستان بستری شد.[۹] پس از سفر پهلوی به آمریکا، تلاش‌های دولت ایران برای بازگرداندن او، به دلیل فقدان قرداد استرداد مجرمان بین ایران و آمریکا، به اقدام مؤثری منجر نشد.[۱۰] امام‌خمینی در ۱۰/۸/۱۳۵۸ در پیامی به مناسبت سالروز سیزدهم آبان ۱۳۵۷ از روحانیان و دانشجویان خواست تا حملات خود را علیه آمریکا و اسرائیل برای استرداد پهلوی گسترش دهند.[۱۱] این پیام انگیزه‌ای شد برای تسخیر سفارت آمریکا و گروگان‌گرفتنِ کارمندان سفارت به دست «دانشجویان مسلمان پیرو خط امام» که خواستار استرداد پهلوی به کشور بودند[۱۲] امام‌خمینی تنهاشرطِ آزادی گروگان‌ها را بازگرداندن پهلوی به ایران اعلام کرد.[۱۳] ایشان که به دلیل جنایات بی‌شمار پهلوی، خواستار محاکمه او در ایران بود، دولت را به پیگیری و سعی جدی بر بازگرداندن او و اموال ملت مکلف کرد[۱۴]؛ اگرچه امام‌خمینی باور داشت آمریکا در هیچ صورتی حاضر به تحویل پهلوی به ایران نیست؛ زیرا او، کلید جرم‌های رئیس‌جمهور آمریکا در ایران بود.[۱۵] تسخیر سفارت آمریکا در ایران و مشکلات ناشی از آن موجب شد پهلوی تصمیم بگیرد بدون فاصله پس از ترخیص از بیمارستان از آمریکا خارج شود[۱۶]؛ اما به دلیل عدم پذیرش کشورهای دیگر (به جز مصر، پاراگوئه و آفریقای جنوبی) و مخالفت آمریکا با سفر او به مصر، وی پنهانی به فرودگاه لاکلند در پایگاه نیروی هوایی آمریکا در تگزاس منتقل شد و پس از دو هفته با پذیرش موقت پاناما، به این کشور سفر کرد.[۱۷] دولت ایران نیز تقاضای رسمی استرداد پهلوی را به دولت پاناما تقدیم کرد. دولت پاناما در نامه‌ای خطاب به شورای انقلاب اسلامی، پیش‌شرط‌های لازم برای استرداد او را برشمرد و تأکید کرد در این مدت او تحت نظر مقامات امنیتی پاناماست.[۱۸] با افزایش تنش میان پهلوی و دولت پاناما، همچنین اصرار دولت آمریکا بر توقف او در پاناما، وی با پذیرش دعوت انور سادات، به‌سرعت پاناما را به مقصد مصر ترک کرد.[۱۹] وی سرانجام در ۵/۵/۱۳۵۹ در ۶۱سالگی در مصر درگذشت. (ببینید: محمدرضا پهلوی)
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۲۲۶ و ۲۳۲.
- ↑ مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی، کوثر، ۳/۶۸؛ کیهان، ۲۹/۱۱/۱۳۵۷، ۹.
- ↑ کیهان، ۲/۱۲/۱۳۵۷، ۸؛ اطلاعات، ۱/۱۲/۱۳۵۷، ۲.
- ↑ میلانی، نگاهی به شاه، ۵۱۸ و ۵۲۳؛ نجاتی، تاریخ سیاسی بیست و پنج‌ساله ایران، ۲/۴۱۹.
- ↑ نجاتی، تاریخ سیاسی بیست و پنج‌ساله ایران، ۲/۴۲۰–۴۲۱.
- ↑ نجاتی، تاریخ سیاسی بیست و پنج‌ساله ایران، ۲/۴۲۱–۴۲۲.
- ↑ نجاتی، تاریخ سیاسی بیست و پنج‌ساله ایران، ۲/۴۲۲–۴۲۴.
- ↑ نجاتی، تاریخ سیاسی بیست و پنج‌ساله ایران، ۲/۴۲۵؛ میلانی، نگاهی به شاه، ۵۲۴–۵۲۵.
- ↑ میلانی، نگاهی به شاه، ۵۲۴–۵۲۸.
- ↑ هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، ۳۶۶.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۰/۴۱۲.
- ↑ هاشمی، کارنامه و خاطرات، ۳۷۰–۳۷۱.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۸۵–۸۶.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۶۱–۱۶۲.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۲۹۹–۳۰۱.
- ↑ میلانی، نگاهی به شاه، ۵۳۱.
- ↑ میلانی، نگاهی به شاه، ۵۳۱–۵۳۳.
- ↑ میلانی، نگاهی به شاه، ۵۳۵–۵۳۶.
- ↑ میلانی، نگاهی به شاه، ۵۳۶–۵۳۷.