تسلیم
تسلیم، به معنای اطاعت از خداوند و اعتراض نکردن به مصائب و ناملایمات و اخلاص در توحید و به عنوان یک اصل اساسی برای رسیدن به آرامش روحی و رستگاری میباشد.
اهمیت و جایگاه تسلیم
تسلیم در اصطلاح اخلاقی و عرفانی به معنای پذیرش کامل و بدون قید و شرط خواست خداوند و اراده اوست.[۱] علمای اخلاق و اهل معرفت در آثار خویش به بحث مقام تسلیم، حقیقت و مراتب آن و فرق آن با دیگر مقامات و آثار تسلیم مطالب فراوانی بیان کردهاند.[۲]
امامخمینی نیز در آثار خویش به بحث حقیقت تسلیم، مراتب، فرق آن با دیگر مقامات و آثار و نتایج مترتب بر تسلیم پرداخته است.[۳]
حقیقت تسلیم
علمای اخلاق و اهل معرفت تسلیم را همان پایداری و دگرگون نشدن ظاهر و باطن هنگام مصائب و بلا میدانند.[۴] امامخمینی، نیز حقیقت تسلیم را انقیاد باطنی و اعتقاد قلبی و سلامت نفس از عیوب و خالی بودن آن از ملکات خبیثه میداند و معتقد است تسلیم یکی از صفات نیکوی مؤمن است که به واسطه طی مقامات معنوی و معارف الهی برای او محقق میشود و کسی که تسلیم حق و اولیای الهی شود زودتر به مقصد میرسد؛ ازاینرو انسان سالک باید بکوشد تا طبیب حاذق پیدا کند و تسلیم او باشد و اگر چون و چرا کند و تسلیم او نشود و با عقل خود بخواهد خود را علاج کند چه بسا هلاک شود. برخی علمای اخلاق مقام تسلیم را بالاتر از مقام رضا میدانند؛ زیرا مقام رضا هر چه خداوند انجام دهد موافق طبع و میل فرد خواهد بود، اما در مقام تسلیم شخص طبع و میل خود را به خدا سپرده است.
امامخمینی مقام رضا را بالاتر از مقام تسلیم میداند اگر چه معتقد است مرتبه ای از مقام تسلیم فوق مقام توکل و رضاست؛ زیرا اگر سالک اهل طلب و محبت و به دور از انانیت و نفسانیت باشد خداوند با یک جلوه و جذبه او را به فنا و صعق مطلق میرساند. همان گونه که برای حضرت موسی(ع) روی داد و اگر دارای نقصی باشد، با همین جلوه رحمانی که از روی عنایت خاص الهی حاصل شده، از میان برمیخیزد که این مقام تسلیم از توکل و رضا به قضای الهی بالاتر است.[۵]
آثار و نتایج تسلیم
علمای اخلاق آثار و نتایج فراوانی برای مقام تسلیم بر شمردهاند از جمله: آرامش، بصیرت در دین، بهرهمندی از بشارتهای قرآن، بهرهمندی از هدایت به صراط مستقیم، توکل و موفقیت در امتحان الهی.[۶] امامخمینی نیز برای مقام تسلیم آثار و نتایج پرشماری بیان کرده است، ایشان با استناد به آیه «لایؤمنون حتی یحکموک فیما شجر بینهم ثم لا یجدوا فی انفسهم حرجاً مما قضیت ویسلّموا تسلیما»،[۷] معتقد است طعم ایمان آنگاه در ذائقه روح انسانی حاصل میشود که به احکام الهی تسلیم باشد به طوری که در وجودش تنگی از آنها حاصل نشود. امامخمینی تسلیم را از لشکر عقل و رحمان میداند که لازمه فطرت مخموره است و معتقد است به واسطه سلامت فطرت انسان تسلیم حق میشود. ازاینرو مقابل تسلیم، تزلزل و شک است، اگر روح انسان تسلیم شد، تمام مملکت وجودی انسان تسلیم شده و از خود انانیت، حرکت و سکونی نخواهد داشت.[۸]
پانویس
- ↑ طوسی، اخلاق ناصری، ص۱۱۶؛ جرجانی، التعریفات، ص۸۰-۸۵؛ کاشانی، شرح منازل السائرین، ص۳۴۱-۳۴۵.
- ↑ ملاصدرا، شرح اصول کافی، ج۱، ص۲۳۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۷۹، ص۱۳۶؛ طوسی، اوصاف الاشراف، ص۸۵-۸۶؛ اخلاق ناصری، ص۱۱۶؛ سلمی، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۵۹.
- ↑ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۴۰۱-۴۰۷؛ آداب الصلاة، ص۲۳؛ شرح چهل حدیث، ص۴۷؛ سرّالصلاة، ص۷۸.
- ↑ سلمی، طبقات الصوفیة، ج۱، ص۵۹؛ جرجانی، التعریفات، ص۸۵؛ کاشانی، شرح منازل السائرین، ص۳۴۱-۳۴۵.
- ↑ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۴۰۲-۴۰۵.
- ↑ طباطبائی، المیزان، ج۱۲، ص۳۴۷؛ ج۱۷، ص۲۳۱؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۵، ص۲۱۷؛ حویزی، نور الثقلین، ج۳، ص۹۴؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۳، ص۵۰۵.
- ↑ نساء: ۶۵.
- ↑ امامخمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۴۰۱-۴۰۷).
منابع
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- جرجانی، سیدشریف، التعریفات، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۰ش.
- حویزی، عبدعلی، نور الثقلین، قم، نشر مطبعیة العلمیه ۱۳۸۳ق.
- سلمی، عبدالرحمان، طبقات الصوفیه، تهران، نشر توس، ۱۳۶۲ش.
- طباطبائی، محمدحسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، حسن، مجمع البیان، بیروت، دارالعلوم، ۱۳۷۹ق.
- طوسی، خواجه نصیر، اخلاق ناصری، تهران، انتشارات خوارزمی، ۱۳۹۹ش.
- طوسی، خواجه نصیر، اوصاف الاشراف، تهران، وزارت ارشاد اسلامی، ۱۳۷۳ش.
- کاشانی، عبدالرزاق، شرح منازل السائرین، تحقیق بیدارفر، قم، انتشارات بیدار، ۱۳۸۵ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، موسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
- ملاصدرا، محمدبنابراهیم، شرح اصول کافی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، ۱۳۶۶ش.
نویسنده: باقر صاحبی