ختم قلب
ختم قلب، مانعیتی است که خداوند به جهت عصان و تحصیل اعتقادات باطل، بر قلب انسان میزند.
اهمیت و جایگاه ختم قلب
ختم قلب در اصطلاح قرآنی، به معنای مهر زدن و پوشاندن قلب است به گونهای که فرد توانایی درک حقایق الهی را ندارد.[۱] مفسران مسلمان با توجه به برخی آیات الهی نظیر «ختم علی قلوبهم و علی سمعهم وعلی ابصارهم غشاوة و لهم عذاب عظیم»،[۲] «کلّا بل ران علی قلوبهم ما کانوا یکسبون»،[۳] معتقدند، ختم و طبع و مُهر بر قلب حاکی از قساوت و جفایی است که قلب انسان گمراه را در بر میگیرد و حیات قلب را تبدیل به مرگ میکند و انسان را از ادراک حقایق الهی محروم میکند.[۴]
امامخمینی نیز درباره ختم قلب و امراض آن در آثار خویش پرداخته و آثار و نتایج فراوانی بر آن مترتب کرده است.[۵]
حقیقت ختم قلب
در نگاه علمای اخلاق و مفسران الهی ختم قلب مانعیتی است که خداوند به جهت عصیان و تحصیل اعتقادات باطل بر قلب انسان میزند؛ همچنین ختم قلب کنایه لطیفی است از رسوخ رذیله کفر و عناد که به دلیل تیرگی وجود و از بین رفتن نور فطرت بر قلب انسان عارض میشود و انسان را از حقایق و معارف الهی محروم میکند.[۶]
اگر انسان بر اثر غلبه تعلق نفسی اسیر نفس اماره شود، قلب خویش را از مزاج اعتدالی محروم و آن را بیمار ساخته و به ختم و طبع و رین قلب مبتلا میشود.[۷] امامخمینی نیز در بیان حقیقت ختم قلب با استناد به آیه «لهم قُلوب لا یفقهون بها و لهم اعین لا یبصرون بها» و[۸] معتقد است، علت نفهمیدن معارف الهی، ختم و حجاب قلب است که سبب میشود انسان از تفکر در آیات و بینات و تذکر حق و أسماء الهی محروم بماند و از درک حقایق بیتوفیق شود.
امامخمینی قلب را محل نور ایمان میداند و معتقد است قلب مختوم و محجوب چون منکوس و واژگون است هیچ خیری از آن برنمیخیزد. به اعتقاد ایشان اگر عمل صالح با شرایط صوری و معنوی همراه باشد، نورانیتی در باطن قلب حاصل میشود که انسان را به معرفت حق و توحید نزدیک میکند و حقایق در قلب جایگزین میشوند. در مقابل گناه و ارتکاب خطا در قلب کدورتی حاصل میشود که انسان را از مقام قدس و قرب حق و معارف الهی دور و به عالم طبیعت نزدیک میکند تا آنجا که تمام شئون غیبی قلب، در دنیا و طبیعت فانی میشود و حکم روحانیت و انسانیت از او برداشته میشود. از این جهت است که امامخمینی معتقد است قلب منافق به دلیل کدورت و تیرگی از فطرت اصلی خود فاصله میگیرد و پذیرای حقایق نیست.[۹]
امامخمینیی با استناد به آیه «ختم الله علی قلوبهم و علی سمعهم و و علی أبصارهم غشاوة»[۱۰] معتقد است بدون تهذیب و مجاهدت نفس و سیر و سلوک الی الله و خروج از انانیت و زندان تاریک دنیا، نمیتوان به حقیقت الهی رسید. خروج قلب از قبر دنیا و بدن و وصول به عالم ملکوت زمانی است که انسان به مشاهده انوار معرفت و شنیدن انباء نبی الهی(ص) در قلب شود، امّا اگر بهره و حظ آدمی از نبوت و عالم غیب، در حدّ اسلام ظاهری که صرف گفتن کلمه توحید و اقرار به ثبوت و محفوظ ماندن مال و خون و احکام ظاهری باشد در این صورت جزء افرادی خواهد بود که بر چشم و گوش پردهای از دیدن و شنیدن عوالم بالاه زده میشود و قلب او به سبب تمایل به دنیا دچار نوعی بیماری میشود.[۱۱]
پانویس
- ↑ مکارم، تفسیر نمونه، ج۱، ص۱۱۹؛ نیشابوری، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، ج۳، ص۸۰؛ ابن عجیبه، البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، ج۲، ص۱۱۹؛ طباطبائی المیزان، ج۷، ص۱۳۱.
- ↑ بقره: ۷
- ↑ مطففین: ۱۴.
- ↑ قشیری، لطایف الاشارات، ج۱، ص۶۰؛ نیشابوری، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، ج۳، ص۸۰؛ طباطبائی، المیران، ج۱، ص۸۳.
- ↑ امامخمینی، مصباح الهدایه، ص۳۹؛ سرّالصلاة، ص۳۶؛ شرح دعای سحر، ص۱۰۱-۱۰۲؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۸۲-۲۸۳؛ شرح چهل حدیت، ص۵۳۴.
- ↑ گنابادی، تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، ج۲، ص۱۳۱؛ نیشابوری، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، ج۳، ص۸۰؛ مازوجی، حجابهای ظلمانی و نورانی، ص۲۵-۲۶؛ طباطبائی، المیزان، ج۲۰، ص۴۴۷.
- ↑ کبری، التأویلات النجمیه، ج۱، ص۱۲۰؛ آملی، انوار الحقیقه، ص۱۱۱-۱۱۲؛ قشیری، لطایف الاشارات، ج۳، ص۷۰۱.
- ↑ اعراف: ۱۷۹.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۲۰۱؛ شرح چهل حدیث، ص۵۲۹ و ۵۳۴؛ شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۲۸۳.
- ↑ بقره: ۷.
- ↑ امامخمینی، مصباح الهدایه، ص۳۹؛ شرح جنود عقل و جهل، ص۲۷۰-۲۷۱.
منابع
- ابنعجیبه، احمد، البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، قاهره، نشر زکی، ۱۴۱۹ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، مصباح الهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۶ش.
- طباطبائی، محمدحسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- قشیری، عبدالکریم، لطایف الاشارات، قاهره، نشر الهیئة المصریه، ۱۳۷۹ش.
- گنابادی، سلطانعلی شاه، تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت، مؤسسه الأعلمی، للمطبوعات، ۱۴۰۸ق.
- مازوجی، حسین، حجابهای ظلمانی و نورانی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۹۸ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ش.
- نیشابوری، نظامالدین، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق.
نویسنده: باقر صاحبی