ربوبیت
ربوبیت، به معنای تدبیر واراده امور جهان توسط حقتعالی میباشد. اختصاص صفت ربوبیت برای خداوند از اصول دین و ضروریات به شمار میآید. امامخمینی در آثار خویش به بحث از ربوبیت، حقیقت، جایگاه، اقسام و رابطه آن با عبودیت پرداخته است.
اهمیت و جایگاه ربوبیت
ربوبیت در اصطلاح دینی و کلامی به معنای تدبیر و اداره امور جهان میباشد. [۱] یکی از صفات فعل خداوند ربوبیت میباشد. اختصاص صفت ربوبیت برای خداوند از اصول دین و از ضروریات آموزههای ادیان آسمانی است که انکار آن موجب کفر و شرک میباشد. محور مبارزه انبیاء الهی با ستمکاران و مشرکان، ربوبیت خداوند بوده است؛ زیرا بیشتر مردم الله را خالق همه موجودات میدانستهاند و اما در اختصاص ربوبیت به خداوند اختلاف دارند. اندیشمندان، مفسران و متکلمان اسلامی درباره ربوبیت حق، حقیقت، جایگاه، اقسام آن مطالب فراوانی در آثار خویش بیان کردهاند. [۲] امامخمینی نیز در آثار خویش به بحث از ربوییت، حقیقت، جایگاه، اقسام و رابطه آن با عبودیت پرداخته است. [۳]
تقریر ربوبیت
در نگاه متکلمان اسلامی تنها مدبر، نظام بخش، سامان دهنده و اداره کننده حقیقی عالم هستی، خداوند متعال است و ربوبیت دیگر موجودات تنها در سایه ربوبیت الهی محقق میشود. قرآن کریم در مقام تأکید بر توحید ربوبی، خداوند را رب و پروردگار همه هستی معرفی میکند؛ ازاینرو، وصف «رب العالمین» حاکی از این واقعیت است که عوالم گوناگون هستی، تحت تدبیر و پرورش حقتعالی میباشند؛ البته ربوبیت جدای از آفرینش نیست، بلکه ربوبیت ادامه آفرینش میباشد و از آن جا که خالقیت جهان منحصر در خداوند است، پس ربوبیت و تدبیر جهان نیز به خداوند اختصاص دارد. [۴]
امامخمینی در بیان ربوبیت حق، معتقد است که سراسر قرآن معرفی مقام ربوبیت حقتعالی است و ربّ در «الحمدالله ربّ العالمین» از اسمای فعلی و مناسب با مقام توحید افعالی است. به اعتقاد ایشان، یکی از منازل مهم سالک الی الله توجه به عزّ ربوبیت و ذلّ عبودیت است. به اعتقاد امامخمینی مردم در معرفت ربوبیت ذات مقدس حق مختلف و متفاوتاند؛ عامه موحدین حقتعالی را خالق مبادی امور و کلیات جواهر و عناصر اشیاء میدانند و تصرف ربوبی او را محدود میکنند و به احاطه ربوبی حق قائل نیستند، این عده علم به ربوبیت حقتعالی ندارند و توحیدشان ناقص و از ربوبیت و سلطنت مطلق حق محجوباند. [۵]
اقسام ربوبیت
حکما و متکلمان اسلامی برای ربوبیت حقتعالی اقسامی قائل شدهاند[۶] امامخمینی نیز برای ربوبیت حقتعالی اقسامی قائل است از جمله: ۱- ربوبیت تکوینی: به این معنا که هر موجودی در رسیدن از حد ناقص به کمال لایق خود، تحت تصرف ربوبیت حقتعالی است و تمام ترقیات طبیعی و جوهری و تطورات ذاتی و عرضی به احاطه ربوبی حقتعالی میباشد. ۲- ربوبیت تشریعی: این قسم ربوبیت مختص به نوع انسانی است و دیگر موجودات از آن بهرهای ندارند. در ربوبیت تشریعی اگر کسی با اختیار خود را در تحت تصرف ربوبی حق قرار دهد، به مرتبه کمال انسانیت میرسد. [۷]
رابطه ربّ و عالم
امامخمینی در تفسیر «رب العالمین» برای ربّ چند احتمال بیان میکند؛ از جمله به معنای متعال و ثابت که در این صورت از اسمای ذاتیه است. همچنین به معنای مالک، صاحب، غالب و قاهر است، در این صورت از اسمای صفات است. احتمال دیگر اینکه ربّ به معنای مربی، منعم و متمم باشد که در این صورت از اسمای افعال است. امامخمینی در ارتباط میان رب و عالمین معتقد است اگر مراد از عالم ماسوای حق باشد که شامل همه مراتب وجود و منازل غیب و شهود میشود، در این صورت ربّ از اسمای صفات است و اگر مقصود از عالم، عالم ملک باشد که همراه با حصول تدریجی باشد، در این صورت مراد از ربّ اسم فعل است؛ زیرا ربّ، در این احتمال، به معنای مربی است و این معنا تدریج لازم دارد و عوالم مجرده از تدریج زمانی منزه هستند. [۸]
پانویس
- ↑ (طوسی، التبیان، ج۵، ص۲۳۴؛ طباطبائی المیزان، ج۱۹، ص۱۳۵؛ توحید در قرآن، ص۴۲۶؛ عسکری، عقاید اسلام در قرآن کریم، ج۱، ص۱۴۹-۱۵۰).
- ↑ (عسکری، عقاید اسلام در قرآن، ج۱، ص۳۰۱؛ سبحانی، التوحید والشرک، ص۶۳-۶۷؛ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج۲، ص۳۷۴؛ برقی، المحاسن، ج۱، ص۲۴۱؛ صدوق التوحید، ص۳۳۰؛ مصباح یزدی، خداشناسی، ص۱۱۰).
- ↑ (امامخمینی، آداب الصلاة، ص۳۰۳ و ۳۶۰؛ شرح چهل حدیث، ص۲۱۵؛ شرح دعای سحر، ص۴۰).
- ↑ (جوادی، توحید در قرآن، ص۴۲۶؛ طوسی البیان، ج۲، ص۴۷۱؛ ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ص۸۷).
- ↑ (امامخمینی، شرح چهل حدیث، ص۲۱۵؛ آداب الصلاة، ص۳۰۳ و ۳۶۰).
- ↑ . (ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ص۸۶؛ جوادی آملی، توحید در قرآن، ص۴۲۹؛ مصباح یزدی، آموزش عقاید، ص۸۴).
- ↑ (امامخمینی، آداب الصلاة، ص۲۶۴-۲۶۶).
- ↑ (امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۴۰؛ آداب الصلاة، ص۲۵۷-۲۶۱).
منابع
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۷ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- برقی، احمدبنمحمد، المحاسن، قم، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.
- جوادی آملی، عبدالله توحید در قرآن، قم، نشر اسراء، ۱۳۹۷ش.
- ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، قم، نشر هاجر، ۱۴۰۰ش.
- سبحانی، جعفر، التوحید والشرک، قم، مؤسسه الامام الصادق (ع) ۱۴۲۶ق.
- صدوق، محمدبنعلی، التوحید، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۶ق.
- طباطبائی، محمدحسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- طوسی، محمدبنحسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- عسکری، مرتضی، عقاید اسلام در قرآن، تهران، مجمع علمی اسلامی، ۱۳۷۵ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، خداشناسی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۹ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش.
نویسنده: باقر صاحبی