مفسر قرآن
مفسر قرآن کسی است که مقاصد و اهداف قرآن را تفسیر و روشن میکند.
اهمیت و جایگاه مفسّر قرآن
مفسّر در اصطلاح تفسیری کسی است که با استفاده از منابع معتبر به تفسیر آیات قرآن و روشنسازی معانی و اهداف آن میپردازد.[۱] مفسران اسلامی و اهل معرفت، در مباحث تفسیری خود مطالب فراوانی درباره اهمیت و جایگاه مفسر قرآن و اینکه اولین مفسر و مبین قرآن پیامبر و اهلبیت او میباشند، آوردهاند.[۲] مفسران اسلامی برای مفسّر ویژگیها، شرایط و آداب فراوانی بر شمردهاند.[۳]
امامخمینی نیز در آثار خویش درباره اهمیت و جایگاه مفسّر اشاره کرده و برای آن آداب و شرایطی بر میشمارد. امامخمینی معتقد است، تفسیر قرآن کریم کار آسانی نیست که از هر کس برآید و این صحیفه الهی برتر از آن است که مفسّران بتوانند آن را چنان که باید تفسیر کنند. ایشان ضمن ارجگذاری بر تلاشهای مفسران، معتقد است تفسیر قرآن آن نیست که مفسران نوشتهاند.[۴]
نقد امامخمینی بر مفسران
امامخمینی معتقد است که از جنبههای گوناگونی انتقاداتی بر مفسران قرآن وارد است از جمله:
بیتوجهی به هدف قرآن
اولین و اساسیترین شرطی که به اعتقاد امامخمینی، مفسر باید به آن توجه کند، مقاصد و اهداف قرآن است. قرآن کریم در نگاه امامخمینی کتاب معرفت، اخلاق و دعوت به سعادت و کمال است؛ ازاینرو مفسر باید به مطالب عرفانی، اخلاقی قرآن توجه کند. از نظر امامخمینی مفسری که به این شیوه، قرآن را تفسیر نکند، مقصود قرآن و منظور اصلی انزال کتب و ارسال رُسُل را نادیده گرفته و مردم را از استفاده از قرآن محروم و راه هدایت را به روی آنان مسدود کرده است. در نگاه امامخمینی اگر مفسری مقاصد کتاب را روشن نکند، هرچند در شرح کلمات موفق باشد، باز نمیتواند مفسر قرآن باشد؛ زیرا مفسّر قرآن بودن یعنی مفسر مقاصد قرآن بودن است.[۵]
تفسیر یکبُعدی آیات قرآن
امامخمینی از یکسونگری در تفسیر قرآن انتقاد داشته و از تفسیرنگاران و مفسران یکسونگر که قرآن را تنها بر پایه تخصص ویژه و مشرب خاص خویش تفسیر نموده و به تخطئه مشربهای دیگران پرداختهاند، خرده میگیرد و معتقد است محدود کردن تفسیر قرآن در یک گرایش خاص، امری است که بسیاری از مفسران قرآن را از اصل هدف تفسیر، باز داشته است. همچنین امامخمینی کسانی که قرآن را محدود و آن را تا حدّ کتاب فقهی، تاریخی یا ادبی تنزل دادهاند، نقد کرده است؛ البته امامخمینی معتقد است که برداشتهای،عرفانی، فلسفی، فقهی و اجتماعی از قرآن اشکال ندارد و آنچه مورد نقد امامخمینی میباشد محدود کردن تفسیر قرآن در یکی از گرایشها و تخطئه دیگر گرایشها است.[۶]
جمود بر پیش فرضهای غلط
یکی از مباحث مطرح در تفسیر قرآن، پیش فرضهای مفسّر و نقش آن در تفسیر است. امامخمینی پیشفرضها را در فرایند تفسیر مؤثر میداند و معتقد است یکی از حجبها، حجاب آراء فاسده و مذاهب باطله است، که این گاهی از سوء استعداد شخص مفسّر میباشد.[۷]
جمود بر ظواهر قرآن
امامخمینی از جمله مفسرانی است که معتقد است در فرایند تفسیر قرآن باید از قشر الفاظ خارج شد و به بطن معانی وارد گردید. ایشان در این زمینه به نقد کسانی میپردازد که استفاده از قرآن را منحصر به ضبط جمع و اختلاف قرائات و معانی لغات و تصاریف کلمات و محسنات لفظیه و معنویه و وجوه اعجاز قرآن و معانی عرفیه بسنده کرده و از دعوات قرآن و جهات باطنی و معارف الهی آن به کلی غافلاند. امامخمینی بیتوجهی به این ابعاد را مانع فهم صحیح و کامل قرآن میداند و جمود بر ظواهر را کاری شیطانی میداند. ایشان با استناد به روایتی اولین کسی که در ظاهر ایستاد و قلب خویش را از بهره باطن محروم کرد، شیطان است که به ظاهر آدم(ع) نگریست و مسأله برای او مشتبه شد و خود را برتر از آدم دانست.[۸]
پانویس
- ↑ رضایی، منطق تفسیر قرآن، ص۱۱۲.
- ↑ آملی، تفسیر المحیط الاعظم، ج۱، ص۱۳۱.
- ↑ قمی، شرح توحید صدوق، ج۳، ص۵۰۶؛ گنابادی، تفسیر بیان السعادة، ج۱، ص۱۲؛ آلوسی، روح المعانی، ج۲، ص۸۵؛ رضائی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ج۱، ص۳۱.
- ↑ امامخمینی، تفسیر سوره حمد، ص۹۱-۹۳؛ صحیفه امام، ج۱۹، ص۸؛ آداب الصلاة، ص۱۸۲؛ ۱۹۲-۱۹۴.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۲-۱۹۴؛ صحیفه امام، ج۱۹، ص۸؛ کوهی، امامخمینی و روایات تفسیری، ص۹-۱۰.
- ↑ امامخمینی، صحیفه امام، ج۳، ص۲۲۱؛ تفسیر سوره حمد، ص۹۱-۹۲.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۶-۱۹۹؛ تفسیر سوره حمد، ص۹۲؛ صحیفه، ج۱۹، ص۸.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۲۵۱؛ آداب الصلاة، ص۱۷۱؛ کوهی، امامخمینی و روایات تفسیری، ص۱۴-۱۵.
منابع
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۹ش.
- آلوسی، محمودبنعبدالله، روح المعانی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
- آملی، سیدحیدر، تفسیر محیط الاعظم والبحر الخضم، تحقیق سیدمحسن موسوی، قم، مؤسسه فرهنگ و نشر نور علی نور، ۱۴۲۲ق.
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، تفسیر قرآن مهر، قم، پژوهشهای تفسیر و علوم قرآن، ۱۳۸۷ش.
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، منطق تفسیر قرآن، قم، نشر جامعة المصطفی، ۱۳۸۷ش.
- قمی، قاضی سعید، شرح توحید صدوق، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد، ۱۴۱۵ق.
- کوهی، علیرضا، امامخمینی و روایات تفسیری، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۲ش.
- گنابادی، سلطان علی، تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت، نشر الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۸ق.
نویسنده: باقر صاحبی