رحمت الهی
رحمت الهی، تجلی دهنده و بخشندگی وجود به موجودات است.
اهمیت و جایگاه رحمت الهی
رحمت الهی در اصطلاح عرفانی به معنای گستره وجود و تجلی خداوند نسبت به بندگان و منشأ هر نعمت وجودی میباشد.[۱] در آیات الهی، روایات، تفاسیر، فلسفه و آموزههای عرفانی از رحمت الهی سخن به میان آمده است. عرفا رحمت الهی را گستردهترین صفت الهی میدانند.[۲]
امامخمینی نیز در آثار خویش به بحث رحمت الهی، ظهور و بروز آن، سریان رحمت الهی و عام بودن آن پرداخته است.[۳]
ظهور و بروز رحمت الهی
نخستین ظهور از مظاهر اسم اعظم، رحمت الهی است که به مقام رحمت ذاتی از آن یاد میشود. دو اسم رحمان و رحیم در مقام واحدیت برهمه اسماء الهی بعد از اسم الله تقدم و ظهور و بروز دارند، اسم رحمان، مقام بسط اصل وجود و اسم رحیم، مقام بسط کمال وجود است. رحمت الهی برای گستراندن رحمت بر همگان بوده و به همه وجود و تجلی میبخشد. از آنجا که همه اسماء الهی در حضرت علمیه و نیز تعینات خلقی در خارج از صقع ربوبی با اسم رحمان و رحیم به وجود آمده و به کمال ویژه خود دست مییابند، ازاینرو رحمت الهی حق بر همه اسما و مظاهر خارجی محیط است. پس خداوند با حقیقت رحمانی خویش که حقیقت واحد سریانی است بر هیاکل موجودات خلقی منبسط شده و وجود را به آنها عطا و بخشیده، و با حقیقت رحیمی خود همه را بر صراط مستقیم وجودی هدایت کرده است هرچند سلطنت دولت اسم رحیمیت در قوس صعود و نشئه اخروی بروز و ظهور دارد لکن سریان رحمت عام الهی در هر دو نشته دنیوی و اخروی ظهور و بروز دارند.[۴]
رحمت عام الهی
امامخمینی در بیان حقیقت رحمت عام الهی، آن را به عنوان «مقام اصل حقیقت وجود» معرفی میکند و تاکید دارد که اصل وجود و تجلی با رحمت عام الهی ظهور مییابد. در راستای همین نظر امامخمینی به نقد دیدگاه قیصری در این باره میپردازد؛ زیرا قیصری رحمت الهی را حقیقت وجود به شرط کلیات اشیا میداند و معتقد است اگر وجود را فقط به لحاظ کلیات اشیا در نظر گرفته شود، مرتبه اسم الرحمن خواهد بود که ربّ عقل اول است. امامخمینی این مطلب را نمیپسندد و معتقد است رحمت عام الهی، مرتبه بسیط وجود بر جمیع عوالم چه کلی و جزئی آن میباشد.[۵]
بنابراین خداوند با رحمت عام الهی خویش صاحب رحمت رحمانی و رحیمی است که بسط کمال عینی وجود موجودات را تحقق میبخشد؛ ازاینرو رحمت عام الهی در دو قوس نزول و صعود سریان و تفصیل یافته شامل عالم غیب و شهادت میباشد.[۶] امامخمینی، در بیان سریان رحمت الهی معتقد است هر چند تجلی خدای متعالی در عالم اسما و صفات به تجلی رحمت عام الهی است و رحمتش در آن مقام وسیع است، لکن مقصود از رحمت عام الهی و سریانی، رحمت فعلی و فیضی است که از مقام رحمانیت ذاتی بر موجودات مورد رحمت قرار گرفته و افاضه شده است، زیرا هر موجودی به اعتبار وجهه نورانی که به سوی عالم رحمت و مغفرت دارد، مرتبهای از مراتب رحمت الهی است.[۷]
پانویس
- ↑ کاشانی، لطایف الاعلام، ص۲۹۲؛ تهانوی، کشاف اصطلاحات الفنون والعلوم، ج۱، ص۸۴۷؛ جندی، شرح فصوص الحکم، ص۶۱۸.
- ↑ جبوری، الصفات الالهیة المضافة فی القرآن الکریم، ص۴۳؛ ابنعربی، فصوص الحکم، ص۱۵۱ و ۱۷۷؛ الفتوحات المکیه، ج۱، ص۱۰۲-۱۱۰؛ گنابادی، تفسیر بیان السعادة، ج۱ ص۲۸؛ طباطبائی، المیزان، ج۷، ص۲۶-۲۷.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۲۴۶؛ التعلیقه علی الفوائد الرضویة، ص۸۹ و ۹۸؛ مصباح الهدایه، ص۲۵ و۱۱۷؛ سرّالصلاة، ص۸۶؛ شرح دعای سحر، ص۴۳-۴۹؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم ومصباح الأنس، ص۱۵-۱۶.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۴۳-۴۴؛ آداب الصلاة، ص۲۴۶؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۱، ص۱۹۵-۱۹۷.
- ↑ امامخمینی، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم ومصباح الانس، ص۱۵-۱۶.
- ↑ امامخمینی، التعلیقه علی الفوائد الرضویة، ص۸۸-۸۹؛ مصباح الهدایه، ص۱۱۷؛ آداب الصلاة ۲۳۶؛ تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، ص۱۵-۱۶؛ صاحبی اسرار ملکوت، ج۱، ص۲۰۶-۲۰۸.
- ↑ امامخمینی، شرح دعای سحر، ص۴۸-۴۹؛ صاحبی، اسرار ملکوت، ج۱، ص۲۲۱-۲۲۲.
منابع
- ابنعربی، محییالدین، الفتوحات المکیه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- ابنعربی، محییالدین، فصوص الحکم، تعلیقه ابوالعلاء عفیفی، قاهره، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۹۴۶م.
- امامخمینی، سیدروحالله، التعلیقه علی الفوائد الرضویه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۵ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، پاسدار اسلام، ۱۴۱۰ق.
- امامخمینی، سیدروحالله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۸ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۳ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، مصباح الهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۶ش.
- تهانوی، محمدعلی، کشاف اصطلاحات الفنون والعلوم، بیروت، ناشرون، ۱۹۹۶م.
- جبوری، یونس، الصفات الالهیة المضافة فی القرآن الکریم، بیروت، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۳۴ق.
- جندی، مؤیدالدّین، شرح فصوص الحکم، تصحیح سیدجلالالدّین آشتیانی، قم، بوستان کتاب، ۱۴۲۳ق.
- صاحبی، باقر، اسرار ملکوت، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۳ش.
- طباطبائی، محمدحسین، تفسیر المیزان، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- کاشانی، عبدالرزاق، لطائف الاعلام فی اشارات اهل الالهام، تصحیح مجید هادیزاده، تهران، میراث مکتوب، ۱۳۷۹ش.
- گنابادی، سلطانعلیشاه، تفسر بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۸ق.
نویسنده: باقر صاحبی