سلام نماز
سلام نماز، در اصطلاح دینی به معنای سلامت و خواستن سلامت از خداوند متعال در پایان نماز است و در نگاه عرفانی به معنای سلامت و امان، بعد از رجوع از وحدت به کثرت میباشد و سالک تا زمانی که در حجاب کثرات است، سلام نماز برای او معنای حقیقی ندارد.
اهمیت و جایگاه سلام در نماز
سلام در اصطلاح دینی و عرفانی به معنای سلامت و خواستن سلامت و امان از خداوند متعال در پایان نماز است.[۱] اهل معرفت در آثار خویش با توجه به برخی روایات در زمینه سلام در نماز به بحث از جایگاه سلام، حقیقت و ثمرات آن به مطالب فراوانی پرداختهاند.[۲] امامخمینی، نیز در آثار خویش با رویکرد عرفانی به جایگاه سلام، حقیقت و آداب آن پرداخته است.[۳]
حقیقت سلام
برخی اهل معرفت بر این باورند، همانطور که نمازگزار با گفتن «تکبیرة الاحرام» به نماز وارد میشود، با خواندن «سلام» نیز از نماز خارج میشود و چون اصل و حقیقت نماز رسول خدا(ص) است و پیامبران به منزله اجزاء نماز هستند، سنت الهی بر این جاری است که نمازگزار برای خروج از نماز، نخست بر پیامبر سلام میدهد، سپس به گروهی سلام میدهد که به منزله اجزاء نماز هستند.[۴]
امامخمینی در بیان حقیقت نماز در پایان نماز معتقد است، هنگامی که سالک از مقام سجده که سرّ آن فنا بود، به حالت صحو و هشیاری بازگشت و از حال غیب و غیبت از خلق به حال حضور، رجوع کرد به همه موجودات سلام میدهد؛ یعنی در اول رجوع از سفر، سلام به نبی اکرم(ص) میدهد؛ زیرا بعد از رجوع از وحدت به کثرت، اول حقیقت تجلی، حقیقت ولایت محمدی است که همان مفاد حدیث «نحن الاولون السابقون» و سپس به بقیه موجودات سلام میدهد اما اگر کسی که در کثرات بود و در انانیت نفس خویش بود برای او در نماز سلامی نیست.
به باور امامخمینی حقیقت سلام، برانگیخته شدن و بازگشت از موت حقیقی است. در حقیقت سالک در رجوع از این سفر روحانی درخواست امان و سلامت قلب دارد و تا زمانی که در حجاب کثرت و تصرفات شیطان است، مقام اسمیت را در خود و موجودات مشاهده نمیکند وقتی این حجاب برداشته شد، خود را مظهر اسماء الهی میبیند؛ ازاینرو با سلامت قلب و امان مراجعه میکند و حقیقت اسم سلام را در همه موجودات ساری میبیند و در این مرحله، سرّی کامل از اسرار قدر را درمییابد.[۵]
راز سلام
به اعتقاد امامخمینی درخواست سلامت و امان در هنگام بازگشت از سفر یکی از رازهای تسلیم و سلام است، و در نزد اولیای الهی عبارت است از این که جمال محبوب، محجوب نشود و سالک بتواند پیوسته آن را مشاهده کند؛ زیرا اگر جمال حق در حجاب کثرات مستور گردد، بزرگترین عذاب برای سالک به شمار میرود و به فراق مبتلا میشود؛ بنابراین راز سلام، امان از بلاهای حجابهای ظلمانی و حجابهای نورانی است. به باور امامخمینی، سلام نامی از نامهای برتر خداوند است که به عنوان ودیعه نزد خلق گذاشته شده، که بیان کننده ظهور اسماء در آینهها و مظاهر و تجلیگاههای عالم خلق است.[۶]
احکام فقهی
سلام در اصطلاح فقهی آن است که نمازگزار برای تمام کردن نماز، بعد از تشهد رکعت آخر نماز در حالی که نشسته و بدن آرام است بگوید: اَلسَّلامُ عَلَیکَ اَیُّهَا النَّبِیُّ وَ رَحمَةُ الله وَ بَرَکاتُهُ. و بعد از آن باید بگوید: اَلسَّلامُ عَلَیکُم و احوط استحبابی آن است که وَ رَحمَةُ الله وَ بَرَکاتُهُ را اضافه نماید، یا بگوید: اَلسَّلامُ عَلَینا وَ عَلَی عِبادِ الله الصّالِحِینَ.[۷] سلام در نماز واجب است و ظاهراً جزء نماز میباشد و جایز شدن کارهای منافی نماز و خارج شدن از نماز توقف بر سلام دارد.[۸]
پانویس
- ↑ داورپناه، انوار العرفان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۱۸۰: صدوق علل الشرایع، ج۲، ص۳۱۶، من لا یحضر الفقیه، ج۱، ص۳۲۰؛ یزدانپناه، آئین بندگی، ص۴۵۵-۴۵۷ شیرازی، مناهج انوار المعرفة فی شرح مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه، ج۱، ص۳۸۳.
- ↑ طیب، الطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج۷، ص۳۳۶؛ داورپناه، انوار العرفان فی تفسیر القرآن، ج۱۰، ص۱۸۰؛ الشریعة، ص۱۳۹-۱۴۰؛ قمی، اسرار العبادات و حقیقت الصلاة، شیرازی، مناهج انوار المعرفة فی شرح مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقة، ج۱، ص۳۸۳-۳۸۵.
- ↑ امامخمینی، آداب الصلاة، ص۳۶۶؛ سرّالصلاة، ص۱۰۸-۱۱۳.
- ↑ قمی، اسرار العبارات وحقیقة الصلاة، ۱۱۷-۱۱۸.
- ↑ امامخمینی، سرّالصلاة، ص۱۱۳- ۱۱۴؛ آداب الصلاة؛ ص۳۹۷-۳۶۸.
- ↑ امامخمینی، سرّالصلاة، ص۱۱۳.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ج۱، ص۱۰۹؛ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ج۳، ص۲۴۲؛ خویی، منهاج الصالحین، ج۱، ص۱۸۱؛ امامخمینی، تحریرالوسیله، ج۱، ص۱۸۹، توضیح المسائل، ص۱۷۲.
- ↑ شیخ طوسی، المبسوط، ج۱، ص۱۰۹؛ علامه حلی، تذکرة الفقهاء، ج۳، ص۲۴۲؛ امامخمینی، تحریرالوسیله، ج۱، ص۱۸۹، توضیح المسائل، ص۱۷۲.
منابع
- امامخمینی، سیدروح الله، تحریرالوسیله، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، تهران، چاپ سوم، ۱۳۹۲ش.
- امامخمینی، سیدروح الله، رساله توضیح المسائل، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، تهران، چاپ هشتم، ۱۳۹۱ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۸۴ش.
- امامخمینی، سیدروحالله، سرّالصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی، ۱۳۷۸ش.
- خویی، ابوالقاسم، منهاج الصالحین، مدینة العلم، قم، ۱۳۶۸ش.
- داورپناه، ابو الفضل، انوار العرفان فی تفسیر القرآن، تهران، کتابخانه صدر، ۱۳۶۶ش.
- شیخ طوسی، ابوجعفر محمدبن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، المکتبة المرتضویه الاحیاء الآثار، تهران، ۱۳۸۷ق.
- شیرازی، ابوالقاسم، مناهج انوار المعرفة فی شرح مصباح الشریعة ومفتاح الحقیقة، تهران، خانقاه احمدی، بیتا.
- صدوق، محمدبنعلی، علل الشرایع، انتشارات مکتبة الداوری، قم، بیتا.
- صدوق، محمدعلی، من لا یحضر الفقیه، تهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۳۹۵ ش.
- طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، نشر اسلام، ۱۳۷۸ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، مؤسسه آلالبیت(ع)، قم، ۱۴۱۴ق.
- قمی، قاضی سعید، اسرارالعبادة و حقیقة الصلاة، تصحیح محمدباقر سبزواری، دانشگاه تهران، ۱۳۳۹ش.
- یزدانپناه، یدالله، آئین بندگی و دلدادگی، قم، نشر فردا، ۱۳۹۸ش.
نویسنده: باقر صاحبی