سیدمحمدباقر حکیم
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | سیدمحمدباقر حکیم |
| لقب | شهید محراب |
| نسب | از نوادگان امام حسین |
| تاریخ تولد | ۱۶ تیر ۱۳۱۸ش/۲۰ جمادی‌الاول ۱۳۵۸ق |
| زادگاه | نجف، عراق |
| تاریخ وفات | ۷ شهریور ۱۳۸۲ش/۱ رجب ۱۴۲۴ق |
| محل دفن | میدان ثورة العشرین نجف |
| شهر وفات | نجف، عراق |
| تاریخ شهادت | ۷ شهریور ۱۳۸۲ |
| محل شهادت | نجف |
| خویشاوندان سرشناس | سیدمحسن حکیم (پدر)، سیدعبدالعزیز حکیم (برادر) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | سیدمحسن حکیم، سیدمحمدباقر صدر، سیدابوالقاسم خویی |
| محل تحصیل | حوزه علمیه نجف |
| تألیفات |
|
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | بنیانگذار حزب الدعوه، رهبر مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق |
سیدمحمدباقر حکیم (۱۳۱۸-۱۳۸۲ش) از عالمان شیعه اهل عراق و پدرش سیدمحسن حکیم، از مراجع تقلید شیعه بود. سیدمحمدباقر سال‌ها با رژیم بعث عراق مبارزه کرد و در تشکیل حزب‌الدعوه و مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق نقش مهمی داشت. او دل‌بستگی و پیوند نزدیکی با امام‌خمینی، انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی ایران داشت.
امام‌خمینی نیز همیشه به خاندان حکیم و مبارزات آنان در عراق توجه ویژه‌ای داشت. ایشان سیدمحمد باقر را فردی شجاع و مجاهد و به جهت زندگی در ایران، مهمان عزیز خود و نظام جمهوری اسلامی ایران می‌دانست.
زندگی‌نامه
سیدمحمدباقر حکیم فرزند پنجم سیدمحسن حکیم از مراجع تقلید شیعه در عراق بود. او ۲۰ جمادی‌الاول سال ۱۳۵۸ق (برابر با ۱۶ تیر ۱۳۱۸ش) در نجف زاده شد.[۱]
سیدمحمدباقر درس‌های حوزوی را نخست نزد پدر، سپس عالمان و استادان کارآزموده‌ای همچون سیدمحمدحسین حکیم، سیدمحمدباقر صدر و سیدابوالقاسم خویی گذراند.[۲] در فقه و اصول به درجه اجتهاد رسید و فلسفه و علوم قرآنی را به‌گونۀ ویژه پی گرفت.[۳] سپس به بغداد رفت و بیش از یک دهه به تدریس علوم قرآن و فقه در دانشکده اصول دین پرداخت و شاگردان عالمی پرورش داد.[۴] وی در پایه‌گذاری مدرسه علوم اسلامی (مدرسةالعلوم الاسلامیة) همکاری داشت.[۵]
حکیم آثار فراوانی دارد که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: الحکم‌الاسلامی بین النظریة و التطبیق، النظریة الاسلامیة فی التحرک السیاسی، علوم‌القرآن، الوحدةالاسلامیة من منظور الثقلین، و الکفاح المسلح فی الاسلام.[۶]
فعالیت‌های سیاسی
سیدمحمدباقر که امین پدرش بود و به نمایندگی از ایشان در بسیاری از کارهای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی حاضر می‌شد؛ خود نیز شخصیتی اجتماعی و سیاسی مستقل داشت. به همراه چندتن از همفکران، سال ۱۳۳۷ش حزب الدعوة را پایه‌گذاری.[۷] و زیر نظر سیدمحمدباقر صدر فعالیت می‌کردند.[۸]
حکیم، هم اندیشه‌ورز سیاسی و هم عملگرای سیاسی بود. به‌گونه‌ای که در «انتفاضه صفر» سال ۱۹۷۷م شیعیان عراق، خود در صحنه بود و در میان مردم حضور داشت و به آنها دلگرمی می‌داد.[۹] چنانچه پس از سرکوب انتفاضه به همراه هزاران نفر دست‌گیر و به حبس ابد محکوم شد.[۱۰] تااین‌که با پیگیری و درخواست مراجع ایران و عراق، و عفو عمومی احمد حسن‌البکر در ۱۳۵۷ش. از زندان آزاد گردید.[۱۱]
پس از آزادی، همه‌جانبه در حصر و زیر فشار بود. تااین‌که به‌ناچار سال ۱۳۵۹ش. پنهانی به سوریه فرار کرد. سپس از راه ترکیه به ایران مهاجرت کرد.[۱۲]
در ایران به فعالیت‌های علمی، فرهنگی و سیاسی خود ادامه داد و در این راه مسئولیت‌های گوناگونی پذیرفت که شاخص‌ترین آنها عبارت‌اند از: دبیرکلی جماعة العلماء المجاهدین فی العراق که در ۱۳۵۹ش تأسیس شد، سخنگویی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق که در ۲۶ آبان ۱۳۶۱ پایه‌گذاری گردید، ریاست مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق در ۱۳۶۵ش، همکاری در پایه‌گذاری مجمع جهانی تقریب بین مذاهب اسلامی و پذیرش ریاست آن، قائم‌مقامی مجمع جهانی اهل‌بیت.[۱۳] و عضویت در شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت پس از سال ۱۳۷۰ش.[۱۴] همچنین نهاد نظامی وابسته به مجلس اعلای انقلاب اسلامی، «فَیْلَق بدر» را پایه نهاد که همه از عراقی‌های مهاجر به ایران بودند. این سپاه در جنگ عراق با ایران، علیه نیروهای بعثی جنگیدند.[۱۵] این سپاه در قیام شعبان سال ۱۴۱۱ق (اسفند ۱۳۶۹ش) مردم عراق علیه حزب بعث نیز نقش پررنگی داشت.[۱۶] سیدمحمدباقر تا زمانی که حزب بعث و صدام حسین در عراق حاکم بود، به مبارزه ادامه داد؛ اما پس از یورش نیروهای امریکایی به عراق و سرنگونی رژیم بعث، در بهار ۱۳۸۲ش به عراق بازگشت. تااین‌که ۷ شهریور همان سال (۱ رجب ۱۴۲۴ق) بر اثر انفجار تروریستی در نجف به شهادت رسید.[۱۷] و در میدان «ثورة العشرین» نجف دفن گردید.[۱۸]
روز شهادت سیدمحمدباقر حکیم (اول رجب) در عراق با نام روز شهید نام‌گذاری شده است.[۱۹]
پیوند با امام‌خمینی و نظام جمهوری اسلامی
محمدباقر حکیم دل‌بستگی و ارتباط نزدیکی با امام‌خمینی، انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی ایران داشت. در اندیشه و عمل خود را پیرو امام‌خمینی می‌دانست و همواره این سخن استادش سیدمحمدباقر صدر را در نظر داشت که گفته بود:
ذوبوا فی الامام‌الخمینی کما هو ذاب فی الاسلام؛ در امام‌خمینی ذوب شوید، همچنان که او در اسلام ذوب شده است. او حکومت را الهی می‌دانست.[۲۰]
و بر این باور بود که مردم باید در انتخاب نوع حکومت خود آزاد باشند و این آزادی به هیچ دلیلی نباید نفی یا محدود گردد. از نگاه وی، گونۀ حکومت جمهوری اسلامی بر دیگر گونه‌های حکومتی برتری دارد و در رأس آن نیز باید فقیه عادل و آگاه باشد. نقش مردم نیز شناخت ولی فقیه و پیروی از اوست.[۲۱]
حکیم باور داشت انقلابِ اسلامی و مردمیِ ایران در نوع خود بی‌نظیر است. انقلابی است که تمام گروه‌های ایرانی اعم از جوانان، طبقات مختلف اجتماعی، اندیشمندان و رهبران دینی در آن شرکت داشتند. دو عامل اساسی در پیروزی انقلاب ایران دخیل بوده است: ۱. ماهیت دینی آن؛ ۲. رهبری دینی و مردمی آن.[۲۲]
امام‌خمینی نیز از خاندان حکیم به نیکی یاد کرده و آنها را می‌ستود.[۲۳] به‌ویژه سیدمحمدباقر گرامی می‌داشت و بارها وی را به دیدارهای عمومی و خصوصی پذیرفت.[۲۴] در یکی از دیدارهای خصوصی به او گفت: من شما را به دو جهت دوست دارم: اوّل آن‌که فرزند آیت‌الله سیدمحسن حکیم هستید، دوم آن‌که مردی مجاهد فی سبیل‌الله می‌باشید.[۲۵]
امام‌خمینی در نامه‌های خود از سیدمحمدباقر با عبارات فرزند شجاع، برومند، نور چشم و مورد اعتماد یاد کرده[۲۶] و او را از میهمانان عزیز خود و جمهوری اسلامی ایران دانسته است.[۲۷] همچنین دو اجازه‌نامه در امور حسبیه و شرعیه به ایشان داده است؛ اولی به سال ۱۳۶۴ش[۲۸] و دومی هم در امور وکالتی مطلق و گسترده برای دریافت و تصرف در این اجازه را در ذیل اجازه‌نامه آیت‌الله العظمی حکیم که به فرزندش نوشته بود.[۲۹]
پانویس
- ↑ «گذری بر حیات سیاسی شهید آیت‌الله سیدمحمدباقر حکیم»، سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- ↑ «سیدمحمدباقر حکیم»، سایت پژوهشگاه مطالعات تقریبی.
- ↑ سراج، ص۲۳، پانویس ۱۵؛ امینی، ج۱، ص۴۳۲ـ۴۳۳؛ خرسان، ص۸۰.
- ↑ «سیدمحمدباقر حکیم»، سایت پژوهشگاه مطالعات تقریبی.
- ↑ خرسان، ، ص۸۱؛ امینی، ج۱، ص۴۳۳.
- ↑ خرسان، ص۸۲ و۸۳.
- ↑ خرسان، ص۶۳-۶۴؛ ادیب و موسوی، ص۱۱ـ۱۲.
- ↑ خرسان، ص۸۱؛ امینی، ج۱، ص۴۳۳.
- ↑ المؤمن، سنوات الجمر، ۲۰۰۴م، ص۱۶۹؛ الطالقانی، «دراسة حول انتفاضة صفر المجیدة عام ۱۹۷۷ میلادیة»، سایت براثا؛ الموسوی، «نفحات من انتفاضة صفر عام ۱۹۷۷م»، شبکة اخبار الناصریة.
- ↑ الأسدی، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، ۲۰۰۱م، ص۱۰۳.
- ↑ تبرائیان، احیاگر حوزه نجف، ص۶۸۱.
- ↑ خرسان، ص۸۱؛ امینی، ج۱، ص۴۳۳؛ حکیم، الوحدة الاسلامیة من منظور الثقلین، ص۳۲ـ۳۳.
- ↑ خرسان، ص۸۲؛ عجلی، ص۵۶؛ حکیم، الوحدة الاسلامیة من منظور الثقلین، ص۳۴ ـ۳۶.
- ↑ «انتصاب حجت‌الاسلام والمسلمین سیّدمحمّدباقر حکیم به عضویت در شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)»، سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای.
- ↑ فرهاد ابراهیم، ص۴۱۸؛ عجلی، ص۱۷۷؛ رؤوف، ص۲۵۶.
- ↑ خامه‌یار، «قیام سرتاسری و همگانی مردم عراق»، ص۶۷.
- ↑ آیت‌الله محمدباقر حکیم؛ از تشکیل مجلس اعلای اسلامی تا شهادت، خبرگزاری مهر.
- ↑ فقیه بحرالعلوم، زیارتگاههای عراق، ج۱، ص۷۹..
- ↑ «مراسم بزرگداشت شهید محراب با حضور مقامات عراق»، خبرگزاری ابنا.
- ↑ حکیم، الإمامة و أهل البیت(ع): النظریه و الاستدلال، ص۱۵۲ـ۱۵۳.
- ↑ حکیم، الحکم الإسلامی بین النظریة و التطبیق، ص۳۰، ۱۵۹، ۱۷۸- ۱۷۹.
- ↑ حکیم، الحکم الإسلامی بین النظریة و التطبیق، ص ۱۶.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ج۱۳، ص۲۵۴؛ ج۱۵، ص۱۹۸؛ ج۱۶، ص۳۷۵ و ۴۰۶؛ ج۱۷، ص۴۶۰ و ۵۰۰؛ رجائی، برداشت‌هایی از سیره امام‌خمینی، ج۵، ص۵۴.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ج۱۸، ص۱۳۴ و ۱۵۲.
- ↑ «شهید سیدمحمدباقر حکیم که بود؟...، سایت پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ج۱۹، ص۱۷۷؛ ج۱۷، ص۵۰۰؛ ج۱۹، ص۱۷۶ـ۱۷۸؛ «شهید سیدمحمدباقر حکیم که بود؟...، سایت پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ج۲۱، ص۳۱۵..
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ج۱۹، ص۳۷۹.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه امام، ج۲۱، ص۱۱۴.
منابع
- «انتصاب حجت‌الاسلام والمسلمین سیّدمحمّدباقر حکیم به عضویت در شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)»، سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای؛ تاریخ بازدید: ۹ اردیبهشت، ۱۴۰۴ش. )
- «آیت‌الله محمدباقر حکیم؛ از تشکیل مجلس اعلای اسلامی تا شهادت»، سایت خبرگزاری مهر؛ تاریخ بازدید: ۷ اردیبهشت، ۱۴۰۴ش.
- «سیدمحمدباقر حکیم»، سایت پژوهشگاه مطالعات تقریبی، تاریخ بازدید: ۹ اردیبهشت، ۱۴۰۴ش. https://taqribstudies.ir
- «شهید سیدمحمدباقر حکیم که بود؟...، سایت پایگاه اطلاع‌رسانی و خبری جماران؛ تاریخ بازدید: ۹ اردیبهشت، ۱۴۰۴ش. https://www.jamaran.news
- «گذری بر حیات سیاسی شهید آیت‌الله سیدمحمدباقر حکیم»، سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ تاریخ بازدید: ۹ اردیبهشت، ۱۴۰۴ش. https://irdc.ir/fa/news/3441
- «مراسم بزرگداشت شهید محراب با حضور مقامات عراق»، خبرگزاری ابنا؛ تاریخ بازدید: ۷ اردیبهشت، ۱۴۰۴ش.
- ادیب، عادل، موسوی، حسین، حزب الدعوه اسلامی عراق: پیشینه تاریخی و اندیشه سیاسی، تهران، ۱۳۸۳ش.
- الأسدی، مختار، موجز تاریخ العراق السیاسی الحدیث، مرکز الشهیدین الصدرین للدراسات و البحوث، ۲۰۰۱م.
- امام‌خمینی، صحیفه امام، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، دوم، ۱۳۷۸ش.
- امینی، محمدهادی، معجم رجال الفکر و الادب فی النجف خلال الف عام، نجف، ۱۴۱۳ق/۱۹۹۲م.
- تبرائیان، صفاءالدین، گلشن ابرار، ج ۶، کتاب احیاگر حوزه نجف، تهران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۷ش.
- حکیم، محمدباقر، الإمامة و أهل البیت (ع): النظریه و الاستدلال، بیروت، ۱۴۱۲ق.
- حکیم، محمدباقر، الحکم الإسلامی بین النظریة و التطبیق، نجف اشرف ـ عراق، مؤسسة تراث الشهید الحکیم، بی‌تا.
- حکیم، محمدباقر، الوحدة الاسلامیة من منظور الثقلین، قم، ۱۴۲۵ق.
- خامه‌یار، حسن، قیام سرتاسری و همگانی مردم عراق، مجله شاهد یاران، شماره۴۱-۴۲، فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۸ش.
- خرسان، صلاح، حزب الدعوة الاسلامیة: حقائق و وثائق، فصول من تجربة الحرکة الاسلامیة فی العراق خلال ۴۰ عاماً، دمشق، ۱۴۱۹ق/۱۹۹۹م.
- رؤوف، عادل، عراق بلاقیادة: قراءة فی ازمة القیادة الاسلامیة الشیعیة فی العراق الحدیث، دمشق، ۱۴۲۶ق/۲۰۰۵م
- سراج، عدنان ابراهیم، الامام محسن الحکیم، ۱۸۸۹-۱۹۷۰م، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
- الطالقانی، «دراسة حول انتفاضة صفر المجیدة عام ۱۹۷۷ میلادیة»، سایت براثا؛ تاریخ بازدید: ۸ اردیبهشت، ۱۴۰۴ش.
- عجلی، شمران، الخریطة السیاسیة للمعارضة العراقیة، لندن، ۲۰۰۰م.
- فرهاد ابراهیم، الطائفیة و السیاسة فی العالم العربی: نموذج الشیعة فی العراق، قاهره، ۱۹۹۶م.
- فقیه بحرالعلوم، محمدمهدی، احمد خامه‌یار، زیارتگاههای عراق (معرفی زیارتگاه های مشهور در کشور عراق)، تهران، سازمان حج و زیارت. حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارات،
- الموسوی، السید جعفر صادق، «نفحات من انتفاضة صفر عام ۱۹۷۷»، شبکة اخبار الناصریة، تاریخ درج مطلب: ۸ دسامبر ۲۰۱۲م، تاریخ بازدید: ۸ اردیبهشت، ۱۴۰۴ش.
- المؤمن، علی، سنوات الجمر مسیرة الحرکة الإسلامیة فی العراق۱۹۵۷ـ۱۹۸۶م، عراق، ۲۰۰۴م.
محمد رجائی‌نژاد